7 capítulo
Imatan yachanchis millay kawsayta Dios hinalla qhawasqanmanta
1, 2. a) ¿Nacesunmanchu karan Jehová Dios kaq ratopacha huchallikuqkunata wañuchiqtin? b) ¿Imatan Jehová Dios munakuq kayninpi wakmanta qowasun?
ÑAWPA tayta Jacobmi niran: “Pisillan mana allintaqmi wataykunaqa”, nispa (Génesis 47:9). Chhaynallatataqmi Jobpas niran: “Runaqa pisi p’unchaynillayoqmi, askha sasachayniyoqmi”, nispa (Job 14:1). Paykuna hinan yaqa llapa runakuna sasachakuykunapi, sarunchasqa, otaq hatun ñak’ariykunapi tarikunchis. Diosqa manan chhayna ñak’arinanchispaqchu kamawaranchis. Arí, manan Adán Eva hinachu ch’uya kawsayniyoq kanchis nitaq Edén huertapichu tiyanchis. Ichaqa, ¿iman sucedenman karan kaq ratopacha Adanta Evatawan huchallikusqankumanta Jehová Dios wañuchiqtin? Manan kanmanchu onqoypas, nanaypas, wañuypas, ichaqa manan runapas kanmanchu karan. Arí, manan nacesunmanchu karan. Ichaqa khuyapayakuq kayninpin Jehová Dios hinallata qhawaran Adanta Evatawan wawakunayoq kanankuta, huchayoqña wawankuna nacemunan karan chaypas. Hinaspapas Diosqa Cristotan kachamuran sacrificakusqanwan Adán Evaq paraisopi wiñay kawsay chinkachisqankuta wakmanta chaskikunanchispaq (Juan 10:10; Romanos 5:12).
2 Mosoq pachapi wiñay kawsananchispaq suyakuyqa ancha sumaqmi, chayqa t’ika ukhun kanqa, chaypiqa manan kanqañachu onqoykuna, llakikuy, nanay, wañuypas, manataqmi millay runakunapas kanqachu (Proverbios 2:21, 22; Apocalipsis 21:4, 5). Biblia willasqan hina, Jehová Diospaq ñoqanchispaqpas ancha sumaqmi qespikuyninchisqa, ichaqa kanmi qespikuyninchismanta huk aswan importante ruway.
Sutinrayku
3. ¿Imawanmi tupashan kay Hallp’apaq runakunapaqpas Diospa munaynin hunt’akunan?
3 Diospa sutinmi tupashan kay Hallp’apaq runakunapaqpas munaynin hunt’akunanwan. Jehová sutiqa kay ninanmi: “Paymi Munasqanman hina Ruwan”, chay sutin rikuchin Payllapuni Kamachikuq kasqanta, ima yuyaykusqantapas hunt’aq kasqanta, cheqaqllata rimaq kasqantawan. Teqsimuyuntinpi thak kawsay sumaq kawsaypas kananpaqqa hanaq pachapi tukuy atiyniyoq Diostan llapallanchis kasukunanchis, sutintapas anchatan respetananchis.
4. ¿Imapaqwanmi Dios kay Hallp’ata kamaran?
4 Adanta Evatawan kamasqan qhepamanmi Jehová Dios paykunaman huk kamachikuyta qoran. Manan Hallp’api tiyaspa hallp’antinta Paraisoman tukuchinallankupaqchu kamachiran, aswanmi paykunamanqa sut’ita willaran miraspa hallp’antinman hunt’anankuta (Génesis 1:28). ¿Adán Evaq huchallikusqankuraykuchu chay qollupunman? Kay Hallp’apaq runakunapaqpas munasqan mana hunt’akuqtinqa tukuy atiyniyoq Diospa sutinchá pisichasqa kanman.
5. a) Allinkaqta mana allinkaqta reqsichiq sach’a ruruta mikhuqtinku, ¿hayk’aqmi Adanwan Evawan wañunanku karan? b) ¿Imaynatan Jehová Dios Hallp’apaq munasqanta mana qolluchispalla Génesis 2:17 textopi nisqanta hunt’aran?
5 Jehová Diosmi Adán Evata niran, sichus mana kasukuwaspaykichis allinkaqta mana allinkaqta reqsichiq sach’a ruruta mikhunkichis chayqa “chay p’unchaypin” wañunkichis, nispa (Génesis 2:17, NM). Rimasqanta hunt’aspan Jehová Diosqa huchallikusqanku p’unchaypi Adanta Evatawan wañunankupaq huchacharan, chay p’unchaypin paykunaqa Diospaq wañuranku. Ichaqa Hallp’apaq munasqan hunt’akunanraykun Dios hinallata qhawaran manaraq wañupushaspa wawakunayoq kanankuta. Jehová Diospaqqa waranqa wata huk p’unchay hinallan, isqon pachak kinsa chunka watanpitaq Adán wañuran chayqa, kikin ‘p’unchaypipas’ wañunman hinan karan (2 Pedro 3:8; Génesis 5:3-5). Huchallikusqankumanta Adán Evaq wañupusqankupin Jehová Dios rikuchikuran sut’in rimaq kasqanta, manataqmi wañusqankuwanqa kay Hallp’apaq Diospa munasqan qollupuranchu. Ichaqa hinallatan saqeran huk tiempokama huchayoq runakuna millay runakunapas kawsanankuta.
6, 7. a) Éxodo 9:15, 16 textopi nisqan hina, ¿imaraykun Jehová Dios hinallata qhawashan millay runakunaq kawsananta? b) ¿Imaynatan Jehová Dios Faraonman atiyninta rikuchiran, imaynapin Sutintapas reqsichikuran? c) ¿Iman kanqa Satanaspa millay kamachikuynin chinkapuqtin?
6 Egipto suyupi kamachikuqta Moiseswan willachisqanpin astawan reparanchis imarayku Jehová Dios hinallata qhawaran millay runakunaq kawsananta. Jehová Diosqa manan kaq ratopachachu Faraonta wañuchiran israelitakunata Egipto suyumanta lloqsinankuta hark’aqtin, aswanmi chay suyuman chunka ñak’ariykunata apachispa musphana atiyninta rikuchiran. Jehová Diospaqqa manan sasachu karan Faraonta llaqtantapas chinkachinanpaq, chaytan willachiran qanchiskaq ñak’ariymanta willachisqanpi. Kayta niran: “Chaywanpas ñoqan kawsachishayki, atiyniyta rikunaykipaq, kay pachantinpi reqsichikunaypaqwan”, nispa (Éxodo 9:15, 16).
7 Israelitakunata kacharichisqanpin Diospa sutin allin reqsisqa kapuran (Josué 2:1, 9-11). Kinsa waranqa phisqa pachaq wataña pasan chaypas yuyarikushanraqmi paypa ruwasqan. Chay tiempopiqa manan sutillantachu reqsiranku, pipuni kasqantawanmi yacharanku. Sut’itan yachakuran rimasqanwan hunt’aq kasqanta, kamachinkunarayku allinkuna ruwasqantapas (Josué 23:14). Hinaspapas manan imapas paytaqa hark’anmanchu munasqanta ruwananpaq (Isaías 14:24, 27). Chaymi kunanpas kamachinkunarayku as pisi tiempollamanta Satanaspa millay kamachikuyninta chinkachinqa. Chaypin rikuchinqa tukuy atiyniyoq kasqanta sutinpas hatunchasqan kanqa, chayqa manan hayk’aqpas qonqasqachu kanqa wiñaypaqmi allinkuna apamusqanpas kanqa (Ezequiel 38:23; Apocalipsis 19:1, 2).
¡‘May hatunpunin Diospa’ yachaynin!
8. ¿Imakunapi yuyaymanananchispaqmi Pablo kallpachawanchis?
8 Roma llaqtapi cristianokunaman cartata qelqasqanpin apóstol Pablo kayta tapun: “¿‘Diosqa manan chaninchu’ nisunchu?” nispa. Payllataq kutichin: “¡Manapunin imaynamantapas!” nispa. Diospa khuyapayakuyninmanta rimasqan qhepamantaq yuyarichin imarayku Jehová Dios Faraonta saqeran pisi tiempotawan kawsananpaq. Willallantaqmi runakunaqa manka ruwaqpa makinpi t’uru hina kasqanchista. Chaymantataq niran: “Diosqa phiñakuynintapas atiynintapas reqsichiyta munaspan phiñakuyninwan muchuchinapaq kaq runakunata [otaq vasokunata] ancha pacienciawan hinallata qhawasharqan. ¿Imanisunmantaq chaymanta? Kaqllataqmi Diosqa ancha sumaq-kayninta rikuchiyta munaspa ñoqanchistapas khuyapayawarqanchis. ¿Imanisunmantaq chaymanta? Ñawpaqmantañan wakichiwarqanchis payman rikch’akuq sumaqpuni kananchispaq. Chay hinatan Diosqa waqyawarqanchis, wakinta judío runakunamanta wakintataq mana judío runakunamanta”, nispa (Romanos 9:14-24).
9. a) ¿Pikunan kanku ‘phiñakuyninwan muchuchinapaq kaq runakuna’? b) ¿Imarayku Jehová Dios hatun pacienciayoq kayninpi hinallata qhawaran millay runakunaq kananta, qhepaman iman kanqa Dios munakuqkunapaq?
9 Adán Evaq huchallikusqanmantapacha Jehová Diospa contranpi kamachikuyninpa contranpiwan hatariq runakunan kanku ‘phiñakuyninwan muchuchinapaq kaq runakuna’. Chaymantapachan Jehová Diosqa pacienciawan suyaran, hinallatataqmi qhawaran ñanninta pisichaqkunata, kamachinkuna qatiykachaqkunata, Churin wañuchiqkunatapas. Hatun pacienciayoq kayninpin Jehová Dios tiempoq pasananta suyaran, chay tiempopi llapa kamasqankuna paykuna kikinkumanta reparakunankupaq, Diospa contranpi sayariypas runakunaq kamachikuyninpas sasachakuykunallata apamusqanta. Chaymantapas wiraqochanchis Jesusmi wañuran kasukuq runakunata kacharichinanpaq ‘Saqraq ruwasqankunata thunichinanpaqwan’ (1 Juan 3:8; Hebreos 2:14, 15).
10. ¿Imaraykun Jehová Dios mana wañuchiranchu millay runakunata kay waranqa isqon pachak wata pasaypi?
10 Jesuspa kawsarisqanmantapacha yaqa waranqa isqon pachak watañan “muchuchinapaq kaq runakunata” Jehová Dios manaraq wañuchinchu. ¿Imarayku? Ñawpaqtaqa, Jesuswan kuska Diospa Reinonpi kamachikuqkunata wakichinanrayku. Paykunaqa pachak tawa chunka tawayoq waranqa runakunan kanku, paykunatan apóstol Pablo suticharan ‘khuyapayanapaq [kaq runakuna]’, nispa. Chay runakunatan qallariypi akllakuran judío runakunamanta qhepamantaq mana judío runakunamanta. Jehová Diosqa manan mayqenninkutapas tanqaranchu munayninta ruwanankupaq, aswanmi qokuyninta tukuy sonqowan chaskikusqankurayku saminchan Churinwan kuska hanaq pachamanta kamachikamunankupaq. Kunanqa akllasqa cristianokunata wakichiyqa yaqañan hunt’asqa kashan (Lucas 22:29; Apocalipsis 14:1-4).
11. a) ¿Pikunamanmi Dios hatun paciencianta rikuchishallantaq? b) ¿Iman kanqa wañupuqkunapaq?
11 ¿Hallp’apiri kanqachu runakuna? Hatun pacienciayoq kayninpin Diosqa llapa suyukunamanta “ancha askha runakunata” huñuchishallantaq, kunankamaqa millonninpiñan kanku. Jehová Diosmi prometen kay millay pacha tukukuqtin chay runakuna qespichisqa kananta, kay Hallp’a paraisoman tukuqtin chaypi wiñaypaq tiyanankutapas (Apocalipsis 7:9, 10; Salmo 37:29; Juan 10:16). Diospa akllasqan tiempopin wañuqkuna waranqanpi kawsarimunqaku paykunapas Jehová Diospa Reinonpin tiyanqaku. Hechos 24:15 textopi Diospa Simin willan, “chaninkunatapas mana chaninkunatapas wañusqankumanta Diospa kawsarichimpunanta” (Juan 5:28, 29).
12. a) Millay runakunata hinallata qhawasqan tiempopi, ¿imatan Jehová Diosmanta yachanchis? b) ¿Imaninkin sasachakuykunata Jehová Dios imayna allichananpaq yuyaykusqanmanta?
12 ¿Kanchu ima mana chaninpas chaykuna ruwasqanpi? Manan, Jehová Diosqa huk runakunaman khuyapayakuyninta munakuynintawan rikuchinanraykun “muchuchinapaq kaq runakunata” manaraq wañuchinchu. Hinaspapas tiempoq pasasqanmi rikuchiwanchis Jehová Diospa munaynin hunt’akusqanta, yanapawanchistaqmi payta astawan reqsinapaq. Arí, chaninniyoq, khuyapayakuq, hatun pacienciayoq, tukuy yachayniyoq kasqanmantawan yachasqanchismi muspharichiwanchis. Kamachikuq kaynin iskayachisqa kasqanta imayna allichasqanpin Jehová Dios rikuchinqa paylla allin kamachikuq kasqanta. Chaymi apóstol Pablo hina nillanchistaq: “¡May hatunpunin Diospa qhapaq-kayninpas, yachayninpas, yuyayninpas! Yuyaykusqankunapas mana sut’inchay atinapunin, ruwasqankunapas mana entiendey atinapunin”, nispa (Romanos 11:33).
Rikuchisun Dios sonqo kasqanchista
13. ¿Imatan rikuchisunman ñak’ariykunapi tarikuspa, iman kallpachawasun allin yuyaywan kutichinapaq?
13 Diosqa manaraqmi millay runakunata wañuchinchu nitaqmi sumaq kawsayta apamunraqchu, chaymi Diospa kamachinkuna ñak’ariykunapi tarikushanku. ¿Phiñakunchischu chaymanta icha chaykunapi tarikuspachu rikuchisun Saqra llulla kasqanta? Chay qhepa kaqta ruwananchispaqmi kayta yuyariy kallpachawasun: “Churilláy, yachayniyoq kay, hinaspa sonqoyta kusirichiway, chaymi k’amiwaqniyman kutichisaq” (Proverbios 27:11). Jehová Diosta k’amiq Satanasmi kay hinata niran, ima kaqninkutachus runakuna chinkachinkuman otaq onqonkumanchus chayqa Jehová Diostan tunpanqaku ñakanqakutaqmi kanpas, nispa (Job 1:9-11; 2:4, 5). Ima ñak’ariykunapiña tarikusun chaypas hunt’a sonqo kaspan rikuchisun chay rimasqan yanqa kasqanta chaywantaqmi Jehová Dios kusikunqa.
14. ¿Imakunatan yachasun wateqaykunapi tarikuspa Jehová Diosmanta hap’ipakuqtinchis?
14 Ima wateqaykunapi tarikuspapas Jehová Diosmantachus hap’ipakusun chayqa sumaq kaykunatan ñoqanchispi wiñachisun. Jesuspas mana hayk’aq ñak’ariykuna ñak’arisqanpin “kasukuyta yacharqan”. Ñoqanchispas wateqaykunapi tarikusqanchismantan yachasunman pacienciayoq kayta, qaqa sayayta, Diospa chanin ñanninkuna munakuytapas (Hebreos 5:8, 9; 12:11; Santiago 1:2-4).
15. ¿Imapin wakin runakunata yanapanman sasachakuykunapi qaqata sayasqanchis?
15 Runakunan qhawawashanchis. Sasachakuykunapi tarikuspa chanin kaqta munakusqanchisrayku qaqa sayasqanchista rikuspan wakin runakunaqa qhepaman reparankuman cheqaq cristianokuna kasqanchista. Paykunapas ñoqanchiswan kuska Jehová Diosta yupaychaspan wiñay kawsayta chaskinqaku (Mateo 25:34-36, 40, 46). Chaytan Jehová Diospas Churinpas munanku.
16. ¿Imaynatan sasachakuykunapi tarikuspa rikuchisunman Dioswan Cristowan hukllachasqa kanapaq kallpachakusqanchista?
16 Sasachakuykunapi tarikuspan rikuchisunman Dios sonqo kasqanchista munaynin hunt’akunanpaq yanapakusqanchistapas. Chhaynapin rikuchisun Dioswan Cristowanpas hukllachasqa kananchispaq kallpachakusqanchista. Wiraqocha Jesusmi llapa cheqaq cristianokunapaq Jehová Diosmanta kay hinata mañakuran: “Manan paykunallapaqchu [qayllanpi kaq qatikuqninkunapaq] rogakuyki, aswanpas paykunaq siminta uyarispa ñoqapi iñinqaku chaykunapaqwanmi. Yayáy, llapallanku hukllapuniña kanankupaqmi mañakuyki, imaynan qanpas ñoqawan huklla kashanki, ñoqapas qanwan huklla kashani, chay hinallataq paykunapas ñoqanchiswan hukllapuniña kanankupaq” (Juan 17:20, 21).
17. ¿Iman kanqa ñoqanchispaq Diosman hunt’aq sonqo kaqtinchis?
17 Sichus Jehová Diosman hunt’aq sonqo kasun chayqa saminchawasunmi. Simin Qelqa niwanchis: “Mana kuyurispa qaqata sayaychis, Señorpa llank’ananpi aswan-aswanta llank’aspa. Qankunaqa yachankichismi Señorwan llank’asqaykichisqa mana yanqapaqchu kasqanta”, nispa (1 Corintios 15:58). Sut’inchallantaq: “Diosqa chaninpunin, payqa manan qonqanchu ruwasqaykichiskunataqa [...] payta munakusqaykichistapas [“sutinrayku ruwasqaykichistapas”, NM]” (Hebreos 6:10). Santiago 5:11 textopi nillantaq: “Ñoqanchisqa ñak’arispa pacienciakuqkunataqa kusisamiyoqpaqmi hap’inchis. Qankunaqa uyarirqankichismi Jobpa pacienciakusqanmanta, yacharqankichismi imaynatachus qhepaman payta Señorpa saminchasqantapas. Señorqa ancha khuyapayakuqmi llakipayakuqtaqmi”, nispa. ¿Iman qhepaman karan Jobpaq? “Señor Diosmi Jobtaqa ñawpaqmanta aswantaraq saminchapurqan” (Job 42:10-16.) Arí, Jehová Diosqa ‘maskhaqninkunatan saminchan’ (Hebreos 11:6). Chay saminchayqa Paraisopi wiñay kawsaymi.
18. ¿Hamuq tiempopi yuyarisunchu kay tiempopi llakikuyninchiskunata?
18 Diospa Reinonmi allichanqa waranqa-waranqa watakunapi runakunata ñak’arichiq sasachakuykunata. Ñak’ariykunaq rantinpin kanqa kusikuy, manañan ñawpaqpi ñak’ariykunata yuyarisunchu. Mosoq pachapi tiyaqkunaqa sapa p’unchay imaymana ruwaykunawanmi qonqapunqaku sinchi llakichiq yuyariykunata. Jehová Diosmi prometen: “Mosoq hanaq pachatan [hanaq pachapi mosoq kamachikuq] mosoq hallp’a pachatawanmi [kay Hallp’api chanin runakuna] kamasaq, ñawpaq sucedesqankunaqa qonqasqan kapunqa, manañan yuyarisqapasñachu kanqa. [...] Chayrayku, wiñaypaq kusikuychispas q’ochukuychispas”, nispa. Arí, mosoq pachapi tiyaq chanin runakunaqa ninqakuchá: “Kunanqa kay pachantinmi thak-kaypi samarin, chayraykun kusikuymanta takin”, nispa (Isaías 14:7; 65:17, 18).
Yuyarinapaq
• Jehová Dios hinallata qhawan millay kawsay kananta chaypas, ¿imaynatan rikuchiran sutin respetasqanta?
• “Muchuchinapaq kaq runakunata” hinallata qhawasqanrayku, ¿ima allinmi kanqa ñoqanchispaq Diospa khuyapayakuyninpi?
• ¿Imatan rikuchisunman ñak’ariykunapi tarikuspa?
[67 paginapi dibujokuna]
Jehová Diosmi “Jobtaqa ñawpaqmanta aswantaraq saminchapurqan”