¿Imakunamantan cristianokuna phawaylla ayqekunanchis?
“Yaw, mach’aqway miray runakuna. ¿Pitaq willarqasunkichis Diospa kachamunan ñak’ariymanta ayqenaykichista?” (MAT. 3:7.)
1. Bibliaq willasqan hina, ¿pikunan phawaylla ayqekuranku?
BIBLIAQA willanmi wakin runakuna phawaylla ayqekusqankumanta. Hukninmi José sutiyoq sumaq rikch’ayniyoq wayna karan. Potifarpa warminmi Josewan puñuyta munaspa paymanta hap’ipakuran, chaymi Joseqa phawaylla ayqekuran (Gén. 39:7-12). Ñawpaq cristianokunapas Jesuspa kamachisqanta kasuspan Jerusalenmanta phawaylla ayqeranku 66 watapi, Jesusmi nisqa: “Jerusalén llaqtata askha soldadokunaq muyuykusqanta rikuspaykichisqa [...] Judea provinciapi kashaqkunaqa orqokunaman ayqechunku, Jerusalén llaqta ukhupi kashaqkunataq hawaman lloqsichunku”, nispa (Luc. 21:20, 21).
2, 3. a) ¿Imayna ayqekuymantan Juan rimasharan judiokunaq religionninpi umalliqkunata anyaspa? b) ¿Imanispan Jesuspas paykunata anyaran?
2 Josepas ñawpa cristianokunapas phawaspan ayqekuranku. Kunan tiempopipas llapan cristianokunan usqhaylla ayqekunanchis kashallantaq, ichaqa manan phawaspa ayqekuymantachu rimashanchis, aswanpas hukniray ayqekuymanta. Bautizaq Juanpas hukniray ‘ayqekuymanta’ rimaspan fariseokunata saduceokunatapas anyaran. Kay runakunaqa mana huchayoqpaqmi qhawarikuranku, chaymi huchankumanta nanachikuspa Diosman kutirikuytaqa mana yuyaykurankupaschu. Chaymantapas, pisichaqkun bautizaq Juanman riq runakunata, chay runakunaqa huchankumanta nanachikuspan Juanwan bautizachikuqku. Chayraykun Juanqa fariseokunata saduceokunatawan uyankupi niran: ‘Iskay uyakunan kankichis’, nispa, chaymantapas nillarantaq: “Mach’aqway miray runakuna. ¿Pitaq willarqasunkichis Diospa kachamunan ñak’ariymanta ayqenaykichista? Diosman kutirikuspaykichis kawsayniykichis t’ikrasqa kasqanta rikuchikuychis”, nispa (Mat. 3:7, 8).
3 Juanqa manan phawaspa ayqekuymantachu rimasharan. Aswanpas huchankuta saqespa Diosman kutirikunankumantan rimasharan, manachus Diosman kutirikunkumanchu chayqa manan phiñakuynin p’unchaymanta ayqeyta atinkumanchu; chay p’unchayqa ñan qayllaykamusharanña. Tiempowanmi Jesuspas judiokunaq religionninpi umalliqkunata uyankupi anyaran, paykunaqa Jesusta wañuchiyta munasqankuwanmi reqsichikuranku Saqraq wawankuna kasqankuta (Juan 8:44). Chaymantapas bautizaq Juan hinan anyallarantaq: “¡Mach’aqwaykuna! ¡Arí, mach’aqway miraykunan kankichis! Infiernopaqña [“Gehenapaqña”, NM] huchachasqa kasqaykichismantaqa manañan ayqeyta atiwaqchischu”, nispa (Mat. 23:33). ¿Imaninantan nisharan “Gehenapaqña” kankichis nispa?
4. Jesús Gehenamanta rimaspa, ¿imamantan rimasharan?
4 Gehenaqa Jerusalén llaqtaq cantonpi hatun wayq’on karan, chaypin imaymana q’opata, wañusqa animalkunatapas kanaqku. Gehenamanta rimaspaqa wiñaypaq wañuymantan Jesusqa rimasharan. Chayraykun chay umalliqkunata niran: ‘Gehenamantaqa manañan ayqeyta atiwaqchischu’ nispa (Mat. 5:22, 29, NM).
5. ¿Imaynatan Juanwan Jesuswan willasqanku hunt’akuran?
5 Judío religión umalliqkunaqa Jesustapas qatikuqninkunatapas qatiykachaspankun aswan huchachana kapuranku. Tiempowanmi Diospa phiñakuynin p’unchay judiokunaman chayaran, chhaynapitaq hunt’akuran Juanwan Jesuswan willasqanku. Jehová Diosqa phiñakuyninta chayachiran Judea provinciaman. Chaypin tarikuran Jerusalén llaqta huk llaqtakunapas, chay llaqtakunapi tiyaqkunaqa atinkumanmi karan phawaspa ayqeytaqa. Jehová Diosqa phiñakuyninta chayachimuran 70 watapi, chay watapin Roma llaqtamanta ejercitokuna Jerusalén llaqtata templontawan thuniranku. Chay watapin mana hayk’aq sucedesqanta hina Jerusalén llaqtaman ‘ñak’ariy’ chayaran, ancha askha judiokunan wañuranku, wakintaq preso apasqa karanku. Jerusalén llaqtata sucedesqanta hinan pisi tiempollamanta aswan hatun manchay ñak’ariy chayamullanqataq llapa pantasqa religionkunaman, “cristianon kayku” nishaspa mana Cristoq nisqanman hina kawsaq religionkunamanpas (Mat. 24:21).
Diospa phiñakuyninqa hukmantan chayamullanqataq
6. ¿Iman Diospa llaqtanpi pisi-pisimanta rikhuriran?
6 Ñawpa cristianokunamanta wakinmi Diospa llaqtanmanta t’aqakuranku, hukkunatapas aysaranku paykunata qatikunankupaq (Hech. 20:29, 30). Apostolkunaq kawsasqan tiempopiqa Diospa llaqtanmanta t’aqakuqkunaqa manan cristianokunata waqllichirankuchu. Apostolkunaq wañupusqanku qhepamanmi ichaqa pisi-pisimanta Diospa llaqtanpi askha pantasqa religionkuna rikhuriran. Kunan tiempopiqa “cristianon kayku” niq religionkunaqa askhan kanku, ichaqa manan kaqllatachu yachachinku. Chay religionkuna umalliqkunamantan Bibliaqa willaranña paqarimunankuta, suticharantaq “millay-millay awqa sonqo runa”, ‘muchunanpaq t’aqasqa runa’, nispa. “Paytan Señorqa hamuspa samayninwan wañurqachinqa, lliphlli-kayninwantaq thuninqa.” (2 Tes. 2:3, 6-8.)
7. ¿Imanaqtinmi simillankuwan “cristianon kayku” niq religionkunapi umalliqkunata sutichakun “millay-millay awqa sonqo runa”, nispa?
7 “Cristianon kayku” nishaspa Cristoq nisqanta mana kasukuq religionkunapi umalliqkuna, ¿ima sinchi millaykunatan ruwaranku? Millonninpi runakunatan engañaranku Bibliaq contranpi yachachispanku, fiestakunawan, qhelli ruwaykunawanpas. Imaynan judiokunaq religionninpi umalliqkuna Jesuspa huchachasqan karanku, chay hinallatataqmi ‘muchunanpaq t’aqasqa kaq’ runaqa otaq simillankuwan “cristianon kayku” niq religionkunapi umalliqkunaqa wañuchisqa kanqaku, manañataq hayk’aqpas kawsarimunqakuñachu (2 Tes. 1:6-9). Ichaqa, ¿iman sucedenqa paykunaq engañasqanku runakunata, huk pantasqa religionkunapi kaq runakunatapas? Chayta yachananchispaqqa qhawarisunchis imas sucederan Jerusalén llaqta thunichisqa kasqan qhepaman chayta. Chay llaqtaqa 607 watapi manaraq Jesús hamushaqtinmi thunichisqa karan.
“¡Ayqekuychis Babiloniamanta!”
8, 9. a) ¿Imatan Jeremías willaran Babilonia llaqtaman preso apasqa judiokunaman? b) Media Persia llaqtakuna Babiloniata atipaqtin, ¿imaynatan judiokuna Babiloniamanta ayqeranku?
8 Profeta Jeremiasmi willaranña, 607 watapi manaraq Jesús hamushaqtin Jerusalén llaqta thunichisqa kananta. Willallarantaqmi judiokuna Babilonia llaqtaman preso apasqa kanankuta, “qanchis chunka wata” hunt’akuqtintaq llaqtankuman kutimpunankutapas (Jer. 29:4, 10). Babiloniaman preso apasqa judiokunamanmi Jeremiasqa huk importante willakuyta willaran. Niranmi: ‘Ama chay llaqtapi pantasqa religionwan chhaqrukuychischu’, nispa. Jeremiaspa nisqanta kasukuspankuqa Diospa kacharichinan tiempo chayamuqtinmi listoña kashankuman Jerusalenman kutispa Diosta tukuy sonqowan wakmanta servinankupaq. 539 watapi manaraq Jesús hamushaqtinmi Media, Persia llaqtakuna Babilonia llaqtata atiparanku, chay qhepamanmi Diospa llaqtanqa Babiloniamanta lloqsiran. Persia llaqtayoq rey Ciron kamachiran llapa judiokuna llaqtankuman kutinankuta, templotapas hukmanta hatarichinankuta (Esd. 1:1-4).
9 Tawa chunka iskayniyoq waranqa más judiokunan chay kamachikuymanta yachaspa Babiloniamanta lloqsiranku llaqtankuman kutipunankupaq (Esd. 2:64-67). Chayta ruwaspan judiokunaqa kasukusharanku profeta Jeremiaspa willasqanta, paymi nisqa: ‘Babiloniamanta ayqekuychis’, nispa (leeychis Jeremías 51:6, 45, 50). Ichaqa, manan llapankuchu Judaman Jerusalenmanpas kutiyta atiranku. Wakinqa Babiloniapin qhepakuranku profeta Daniel hina, payqa sinchi kurakñan karan. Chaywanpas paykunaqa Diospa sumaq qhawarisqanmi kankuman karan. Chaypaqmi tukuy sonqowan Jehová Diosllata servinanku karan manaña Jerusalén llaqtapichu tiyasharanku chaypas, karunchakunankutaq karan Babilonia llaqtapi mana imapaq valeq dioskuna serviymantapas.
10. ¿Ima sinchi millay ruwaykunatan Hatun Babilonia ruwaran?
10 Kunan tiempopiqa waranqa-waranqanpi runakunan huk-huk religionkunamanta kanku, chay religionkunaq creenciankunapas costumbrenkunapas ñawpa Babilonia llaqtamantan paqarimuran (Gén. 11:6-9). Llapa chay religionkunatan Biblia sutichan: “Hatun Babilonia, rabonakunaqpas kay pachapi tukuy millakuykunaqpas maman”, nispa (Apo. 17:5). Ñawpaqmantapachan pantasqa religionkunaqa kay pachapi kamachiqkunata yanaparanku. ¿Ima millay ruwaykunatan pantasqa religionkuna ruwaranku? Paykunaq causanpin askha guerrakuna qallariran, chaypitaq waranqa-waranqanpi runakuna wañuranku (Apo. 18:24). Chaymantapas chay religionkunapi umalliqkunan askha wawakunata violaranku, huk qhelli ruwaykunatapas ruwaranku, paykunata umalliqkunapas hinallata qhawaranku chaykuna ruwasqankuta. Chayraykun Jehová Diosqa mana khuyapayaspa pisi tiempollamanta chay religionkunata tukuchinqa (Apo. 18:8).
11. Hatun Babilonia manaraq tukuchisqa kashaqtin, ¿imatan cheqaq cristianokuna ruwananchis?
11 Cheqaq cristianokunaqa yachanchismi lliw pantasqa religionkuna imaynapi tukunanta, chayraykun chay religionkunapi kaq runakunaman willamunanchis. Chaytaqa ruwanchis ‘allin yuyayniyoq hunt’aq kamachiq’ ruwamusqan qelqakunata, Bibliakunatapas paykunaman qospa, chay kamachitan Jesús churaran Diospa llaqtanman “tiempollanpi” mikhunata qonanpaq (Mat. 24:45). Sichus pi runapas Bibliamanta willasqanchista allinta uyarikun chayqa, paywanmi Biblia estudiayta qallarinchis, chhaynapin yachasqanman hina cuentata qokunman “Babiloniamanta” tiempo kashaqtinraq ayqenanta (Apo. 18:4).
Ayqekusun idolokuna yupaychaymanta
12. ¿Imaninmi Dios imagenkunaman k’umuykuymanta?
12 ¿Ima millaykunatawanmi Hatun Babilonia ruwan? Runakunatan yachachin imagenkunaman k’umuykuyta. Jehová Diosqa chay imagenkunatan sutichan ‘millay wak’a dioskuna’, ‘idolokuna’, nispa (Deu. 29:17). Pipas Jehová Diosta kusichiyta munaqqa karunchakunanmi imagenkunaman k’umuykuymanta. Paymi nin: “Ñoqallan Señor Diosqa kani, manan pipas ñoqa hina qhapaqchasqaqa kanqachu, ñoqallan yupaychasqaqa kanay, manan idolokunachu”, nispa (Isa. 42:8).
13. ¿Imakunan ídolo yupaychay kallanmantaq?
13 Manan imagenkunaman k’umuykuyllachu ídolo yupaychayqa kanman. Bibliaq nisqan hina, munapayaypas ídolo yupaychaymi kanman (Col. 3:5). Munapayayqa hukpa kaqninta hap’ikapuytapuni munaymi (Éxo. 20:17). Satanasman tukuq angelmi Ancha Hatun Dios hina yupaychasqa kayta munaran, chay munasqanmi pisi-pisimanta astawan sonqonpi saphichakuran (Luc. 4:5-7). Chaymi Satanasqa Jehová Dios contra hatariran, Evatapas engañaran Diospa hark’asqanta munapayananpaq. Adanpas ídolo yupaychaymanmi urmaran, ¿imaynapi? Payqa warminwan kuska kaytan aswan importantepaq qhawariran Jehová Dios kasuymantaqa. Pipas Diospa phiñakuynin p’unchaypi mana wañuyta munaqqa Jehová Diosllatan yupaychanan servinanpas, manataq ima munapayaymanpas urmananchu.
“Qhelli huchapi puriymanta ayqeychis”
14-16. a) ¿Imanaqtinmi José allin ejemplo cristianokunapaq? b) ¿Imatan ruwananchis qhelli piensaykuna yuyayninchisman hamuqtin? c) ¿Imaynatan qhelli hucha ruwaykunamanta ayqekusunman?
14 Leeychis 1 Corintios 6:18. Joseqa Potifarpa warminmantan phawaylla ayqekuran qhelli huchaman mana urmananpaq. Chaymi payqa allin ejemplo cristiano solterokunapaq casadokunapaqpas. Joseqa yacharanmi ñawpaq tiempopi imatan Jehová Dios ruwaran hukpa warminwan kayta munaqkunata, chaymi payqa entienderan hukpa warminwan puñuy Dios contra huchallikuy kasqanta. Sichus qhelli hucha ruwaymanta ayqekuyta munanchis chayqa, casadokunaqa manan imaraykupas hukpa warminta otaq qosanta munapayanankuchu. Biblian niwanchis: “Lliw millay ruwaykunamanta t’aqakuychis, ama qhelli huchapi puriychischu, ama millay map’ata ruwaychischu, ama cuerpoykichispa munasqanta ruwaychischu, ama mana allinta yuyaykuychischu, ama munapayaychischu, munapayayqa ídolo yupaychay hinan. Chaykuna hawan mana kasukuqkunaman Diospa phiñakuyninqa chayamun”, nispa (Col. 3:5, 6).
15 Qhawarisqanchis hina, Pablo rimaran ‘Diospa phiñakuynin chayamunanmanta’. Kunan tiempopiqa askha runakunan qhelli hucha ruwayllapiña piensanku, chay huchakunapitaq purinkupas. Cristianokunan ichaqa Jehová Diospa espiritunta mañakunanchis chay huchakunaman ama urmananchispaq. Chaymantapas, Bibliata estudiananchis, huñunakuyninchisman rinanchis, runamasinchismanpas predicananchis, chaykunata ruwaspan ‘santo espirituq munasqanman hina kawsasunchis, manataq aychanchispa munasqantachu ruwasunchis’ (Gál. 5:16).
16 ‘Santo espirituq munasqanman hina kawsanapaqqa’ manan qhelli hucha ruwaykunata qhawananchischu, leenanchischu, nitaq uyarinanchispaschu, chay ruwaykunaqa warmi qhari puñuytan munapayachiwasunman. Chaymi chaykunamantaqa mana rimanallapaschu, nitaq chanzapipas rimanachu, ñoqanchisqa “Diospaq t’aqasqa runakunan” kanchis (Efe. 5:3, 4). Chaykunamanta karunchakuspaqa munakuq Diosninchismanmi rikuchisun phiñakuynin p’unchaypi mana wañuy munasqanchista, aswanpas mosoq pachapi kawsay munasqanchista.
‘Qolqe sonqo-kaymanta’ ayqesun
17, 18. ¿Imanaqtinmi qolqe sonqo kaymanta ayqenanchis?
17 Timoteoman carta qelqasqanpin apóstol Pabloqa rimaran patronniyoq cristianokuna imayna kawsanankuta, yaqachus hina wakinninkuqa munasharanku cristiano patronninku qolqe qonanta. Yaqapaschá huk cristianokunapas qolqeyoq kanankurayku wayqe panakuna imaymana ruwapunanta munasharanku. Chaymi apóstol Pablon niran: ‘Dios yupaychayniykichispiqa ama qolqeta maskhaychischu’, nispa. Yaqapaschá chay cristianokunaqa chayta ruwasharanku ‘qolqe sonqo-kasqankurayku’. Qolqe sonqo kayqa qhapaqkunatapas wakchakunatapas waqllichinmanmi (1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10).
18 Ñawpaq tiempopin wakin runakuna qolqe sonqo kaspanku otaq imaymanayoq kayta munaspanku Jehová Diosmanta karunchakapuranku (Jos. 7:11, 21; 2 Rey. 5:20, 25-27). Chaymi Pabloqa Timoteota niran: “Dios sonqo runa, tukuy chaykunamanta t’aqakuy, hinaspa sayay chanin kawsaypi, Dios sonqo-kaypi, iñiypi, munakuypi, pacienciayoq-kaypi, llamp’u sonqoyoq-kaypi ima”, nispa (1 Tim. 6:11). Pipas Diospa phiñakuynin p’unchaypi mana wañuyta munaqqa Pabloq nisqantan kasukunan.
“Wayna-kaypa waqllisqa munapayayninkunamanta ayqey”
19. ¿Imatan wayna sipaskuna necesitanku allin yuyaywan kawsanankupaq?
19 Leeychis Proverbios 22:15. Loqhe kayqa otaq mana yuyayniyoq kayqa ratullan waqllichinman wayna sipaskunata. Bibliaq yachachiyninmi ichaqa paykunata yanapanman mana waqllinankupaq. Wakin wayna sipaskunaq tayta mamanku manaña cristianochu kankuman chaypas, wayna sipaskunaqa Bibliaq yachachiyninwanmi yanapachikunkuman allin yuyaywan kawsanankupaq. Jehová Diosta tukuy sonqowan serviq wayqe panakunapas yanapankumanmi paykunata allin consejokunata qospa. Chayrayku, wayna sipaskuna, pi cristianopas Bibliaq nisqanman hina allin consejokunata qosunkichis chayqa, uyarikuychis. Chayta ruwaspan kusisqa kawsankichis kunanpas hamuq tiempopipas (Heb. 12:8-11).
20. ¿Imatan wayna sipaskuna ruwananku waqllisqa munapayaykunamanta ayqenankupaq?
20 Leeychis 2 Timoteo 2:20-22. Askha wayna sipaskunan Bibliaq yachachisqanta mana kasukusqankurayku mana yuyayniyoq hina imaymanata ruwaranku: hukkunawan atipanakuspa aswan allin kayta munaranku, imaymanata munapayaranku, qhelli huchaman urmaranku, qolqe sonqo runaman tukuranku, aycha kusirichiykunallamantaq qokurankupas. Kaykunaqa wakillanmi ‘wayna-kaypa waqllisqa munapayayninkunaqa’. Biblian niwanchis: ‘Chaykunamanta ayqeychis’, nispa. Chaykunamanta wayna sipas cristianokuna ayqenankupaqqa, cuidakunankun tukuy waqllisqa kaqmanta. Chaymantapas kallpachakunankun tukuy ruwasqankupi Diosman rikch’akunankupaq, imaynan ‘ch’uya sonqowan Señorta llapa yupaychaqkuna’ ruwanku hinata.
21. ¿Imatan Jesús prometeran ovejankunaman?
21 Wayna sipasña otaq kurakña kaspapas, manan kasunanchischu waqllichiy munawaqninchiskunataqa. Chayta ruwaspan rikuchisunchis Jesuspa ovejankuna kasqanchista, Jesuspa ovejankunaqa ayqekunkun “wak runakunaq kunkanta” uyarispa (Juan 10:5). Diospa phiñakuynin p’unchaypi mana wañunanchispaqqa, manan waqllisqa ruwaykunallamantachu ayqenanchis. Allin kaqkunatapas ruwanallanchistaqmi. Kunan estudiasqanchispa qatiqninpin yachasunchis qanchis allin ruwaykunamanta. Tukuy yuyayninchiswanmi chayta estudiananchis, ¿imarayku? Jesusmi prometewanchis: “Ñoqan wiñay kawsayta [ovejaykunaman] qoni, manapunin hayk’aqpas chinkanqakuchu, manataqmi pipas paykunataqa makiymanta qechuwanqachu”, nispa (Juan 10:28).
¿Imanispan kutichiwaq?
• ¿Imanispan Jesús anyaran judiokunaq religionninpi umalliqkunata?
• ¿Iman pisi tiempollamanta sucedenqa Hatun Babiloniapi kaq runakunata?
• ¿Imakunan ídolo yupaychay kallanmantaq chaykunamanta ayqekunanchispaq?
[12, 13 paginakunapi fotokuna]
¿Imakunamantan cristianokuna phawaylla ayqekunanchis?