Eaa ra i Kino Ei te Irinaki Anga?

‘KA RAUKA tikai ainei ia koe te irinaki i tetai i teia tuatau?’ Penei kua rongo ana koe i tetai tangata apiapi i te uianga i teia. Me kare penei kua ui ana koe i teia uianga me manamanata i te pae ngakau no runga i tetai apinga tei tupu i toou oraanga.

Ma te ekoko kore, te vaira te ngere anga i te irinaki anga i teianei ao i roto i te au akaaerenga e tetai au tangata. I te maata anga o te taime, kua akatikaia teia ngere anga i te irinaki anga. Ka anoano tikai ainei tetai i te aronga poritiki kia akono i ta ratou au taputou i mua ake ka ikiia ai? Kua akakite mai tetai 1990 tare anga o te 1,000 tamariki apii i Tiamani i te reira e 16.5 patene ia ratou kua papu e ka rauka i te aronga poritiki i te akatikatika i te au manamanata i te ao, e maata ra tei akakite i te ekoko anga pakari. Kua karanga te maata anga e kua ngere ia ratou te irinaki anga e ka rauka i te aronga poritiki i te akatikatika i te au manamanata e pera katoa to ratou inangaro anga i te rave i te reira.

Kua koumuumu te nutipepa Stuttgarter Nachrichten: “E manganui te aronga poritiki kua akono i to ratou uaorai inangaro na mua e, penei paa, i to te aronga tei iki ia ratou.” Kua akatika te au tangata i tetai au enua. Kua tuatua te nutipepa The European no tetai enua: “Kua akatumu meitakiia to te aronga mapu manako kino no te aronga poritiki e kua ariki katoaia e to ratou aronga pakari.” Kua akakite te reira ‘kua titiri putuputu te aronga iki i te au pupu poritiki ki vao i te opati.’ Kua tuatua katoa te nutipepa e: “Ko tetai ua te akapou ra i tona tuatau ki te aronga mapu [i reira] kua kiteaia e kua ngere ratou i te irinaki anga e te arataki anga.” Inara, me kare te irinaki anga a te papuriki, e meangiti ua te ka rauka i tetai kavamani temokaratiki. Kua tuatua te U.S. Peretiteni i mua ana ko John F. Kennedy e: “Te tumu anga no te kavamani meitaki koia oki ko te irinaki anga a te papuriki.”

No runga i te irinaki anga i te pae moni o te ao, kua tupu te kino o te taui anga i te pae moni e te au ravenga kia puapinga viviki e kua akariro i te manganui kia imiimi. I te topa pu anga te makete moni o te ao tei akatere koreia ia Okotopa 1997, kua tuatua tetai nuti makatini i te “maata anga te tupu ra te ngere anga i te irinaki anga tau kore” e pera katoa kua “opuia te tu kare e irinaki anga.” Kua tuatua katoa te reira “kua akataeia te irinaki anga [i tetai enua Asia] i te akara anga . . . kua takinoia te kavamani e vaira.” Ei tapoto ua, kua tuatua te reira i tei kiteaia: “Te iri ra te pae puapinga ki runga i te irinaki anga.”

Kua ngere katoa te akonoanga i te akauru i te irinaki anga. Kua tuatua maromaroa te tianara akonoanga Christ in der Gegenwart e: “Te topa tamou ra te turanga irinaki anga o te tangata tei tukunaia i roto i te Akonoanga.” I rotopu i te 1986 e te 1992, kua topa te irinaki anga o te aronga Tiamani, me kare te maata anga, i te akonoanga mei te 40 ki te 33 patene. Ko te tika, i Tiamani Itinga i mua ana, kua topa te reira i raro ake i te 20 patene. Me tuatuaia, kua kake te numero o te aronga e meangiti me kore kare e irinaki anga i roto i te akonoanga mei te 56 ki te 66 patene i roto ia Tiamani Opunga i mua ana e e 71 patene i Tiamani Itinga i mua ana.

Kua kiteaia te topa anga te irinaki anga i te au ngai poritiki, pae puapinga, e te akonoanga​—te au poupou e toru o te taiate tangata. Ko tetai akaraanga koia oki ko te ture maroia ra. Ko te au kotoe anga i te au papaanga angaanga rave kino, te ngata no te akonoanga i te ture ma te tika, e te au iki anga pae ture uiuiia ra kua ngaueue i te irinaki anga o te tangata. Kia tau ki te makatini Time, “kua taeria tetai take te tu apiapi o te au tangata e te akava kare e irinaki ana i te akatereanga tei tuku putuputu i te aronga kino ki runga i te mataara.” Noatu te au akaapa anga i te angaanga viivii e te kino a te akava, kua topa te irinaki anga i te akava.

No runga i te au poritiki i te pa enua, kua akaari mai te au tuatua no te au e te aati anga i te tuku i te au te ngere ra i te irinaki anga. Kua tuatua a Bill Richardson, te tangata komono no te U.S. ki te United Nations, e ko te tumu turori anga kia kore e rauka te au i te Itinga Rotopu, e: “Te vaira te ngere anga i te irinaki anga.”

No runga i tetai turanga uaorai, e manganui te tangata te ngere ra i te irinaki anga i roto i te au kopu tangata e te au taeake vaitata, te aronga ta te au tangata ka uri atu no te maramaanga e te akapumaana anga me tupu te manamanata kia ratou. Mei te turanga rai tei akatakaia e te peroveta Epera ko Mika: “Auraka kotou e akarongo ua atu ki te oa, auraka e irinaki ki te oa tumanava; e tiaki marie i te ngutupa o to vaa ki tei moe ki roto i to keke ra.”​—Mika 7:5.

E Akairo o te Au Tuatau

Kua taiku tetai taote Tiamani no te manako ko Arthur Fischer i ou ake nei te tuatua anga e: “Kua topa kino tikai te irinaki anga i te au tupu anga o te taiate e i roto i to tetai tuatau ki mua i te au ngai angaanga. Kua ekoko te aronga mapu i te au akaaerenga taiate e ka rauka i te tauturu ia ratou. Kare o ratou irinaki anga, no te aronga poritiki, te akonoanga, me kare i tetai atu akaaerenga.” No reira rai te tangata ko Ulrich Beck i tuatua ia ai no runga i tetai “peu ekoko anga” ki te au mana akaaere roa anga, te au akaaerenga, e te aronga karape.

I roto i taua peu, kua akaatea mai te tangata, kua kopae i te aronga mana pouroa, e kua noo kia tau ki ta tetai au turanga, te tuku anga i tana au iki anga ma te kore e ako anga me kore e arataki anga mei tetai. Kua ekoko tikai tetai, penei kare i manako meitaki atu, me rave angaanga ki tetai ta ratou i manako kare e irinaki akaouia. Kua akamaata teia tu i te turanga reka kore, tei akatakaia i roto i te Pipiria: “Ka tupu te kino maata i taua tuatau openga ra, kia kite mai koe. E riro te tangata nei ei akaperepere ia ratou uaorai, ei noinoi, ei akatietie, ei nengonengo, ei akakino, ei akarongo kore ki te metua, ei mareka kore, ei viivii, ei aroa kore, ei akaatikau koreromotu ra, ei tapepe pikikaa, ei mako kore, ei rotoriri, ei akavaavaa i te tangata memeitaki ra, ei pikikaa, ei māro, ei ngakau akateitei, ei anoano i te au mea e navenave ei ra, kare i anoano i te Atua; E tutu akono i te Atua to ratou.” (2 Timoteo 3:1-5; Maseli 18:1) E tikai, e akairo no teia tuatau te kino o te irinaki anga, e akairo no te “tuatau openga ra.”

I roto i tetai ao mamae i te kino o te irinaki anga e kua ki i te tangata tei akatakaia mai i runga akera, kare e rauka kia rekarekaia te oraanga ki tona ki anga. Inara e mea tika tikai ainei kia manako e ka taui te au mea? Ka autuia ainei to teia tuatau kino o te irinaki anga? Me koia ia, akapeea e a naea?