Krstionice — nemi svedoci zaboravljenog običaja

Krstionice — nemi svedoci zaboravljenog običaja

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ FRANCUSKE

„KRŠTENJE u katedrali podranjanjem“, glasio je naslov jednog članka u francuskim novinama iz 2001. godine. Uz taj članak objavljena je i jedna slika obraćenika na katolicizam, koji je stajao u velikom bazenu za krštenje, u vodi do kolena dok mu je biskup izlivao vodu na glavu. Ta slika je objavljena na još mnogim mestima širom sveta, čime je prikazan katolički običaj koji je nastao posle Drugog vatikanskog sabora, da se obraćenici krštavaju putem delimičnog podranjanja. Zbog toga se javljaju pitanja: S obzirom na to da je većina katolika krštena prskanjem vodom dok su bili bebe, koji način krštavanja odgovara primeru koji su ostavili Jovan Krstitelj i Isusovi apostoli? Kako bi trebalo da se hrišćani danas krštavaju? Odgovore na ta pitanja možemo dobiti ako razmotrimo istoriju krstionica.a

Poreklo i značenje krštenja

Hrišćansko krštenje prvobitno se obavljalo potpunim podranjanjem. To nam je jasno iz izveštaja o etiopskom službeniku kog je krstio Filip. Nakon što je razumeo ko je Hrist, taj etiopski dvoranin je videvši neku vodu rekao: „Šta me sprečava da se podronim?“ (Dela apostolska 8:26-39, The Emphatic Diaglott). Grčka reč koja je ovde prevedena sa „podroniti“ jeste baptizo. Ona ukazuje na potpuno podranjanje. Kada se uzme u obzir da se krštenje upoređuje sa sahranjivanjem, onda to dodatno ističe tu misao (Rimljanima 6:4; Kološanima 2:12). Zanimljivo je da se u nekim francuskim prevodima Biblije (na primer Šuraki i Perno), Jovan Krstitelj naziva Jovan podranjač.

Tokom prvih vekova hrišćanstva, potpuno podranjanje obavljalo se gde god je bilo dovoljno vode — u rekama, u moru, ili u privatnim kupatilima. Međutim, kako se broj obraćenika povećavao, počele su se graditi krstionice na mnogim mestima širom Rimskog carstva, od Dalmacije do Palestine i od Grčke do Egipta. Jedna od najstarijih krstionica koja je do sada iskopana, nalazi se u Siriji, na obali reke Eufrat i potiče negde oko 230. n. e.

Kada je hrišćanstvo postalo priznata religija u Rimskom carstvu u četvrtom veku naše ere, milioni su postali hrišćani i trebalo je da budu kršteni. Zato su krstionice nicale posvuda. Do šestog veka, samo u Rimu postojalo je oko 25 krstionica uključujući onu u bazilici svetog Jovana Laterana. U Galiji je svaka biskupija imala svoju krstionicu. Prema jednoj knjizi, bilo ih je do 150. Po selima ih je verovatno bilo na stotine smeštenih u blizini manjih crkava, grobova i manastira.

Izgradnja i snabdevanje vodom

Krstionice su uglavnom bile okrugli ili mnogougaoni spomenici, bilo da su građene kao posebne, izdvojene građevine ili u sklopu sa već postojećom crkvom. Iskopine otkrivaju da su to bile male građevine (uglavnom manje od 200 kvadratnih metara) ali prelepo ukrašene stubovima, mermerom, mozaicima i freskama na kojima su ponekad prikazivani biblijski događaji. Neke krstionice, poput one u gradu Mariana, na Korzici, imale su čak otmene nadstrešnice ili zastore iznad bazena. I sam bazen nazivan je krstionica i bio je u obliku kvadrata, kruga, šestougla, pravougaonika, krsta ili osmougla. Kao što se vidi po njihovim dimenzijama, prve krstionice očigledno su napravljene za krštavanje odraslih. Uglavnom su bile dovoljno velike da u njih stanu najmanje dve osobe. Na primer, u centralnom delu istočne Francuske, u Lionu, izmerena je širina bazena od skoro tri i po metra. Mnogi bazeni imali su stepenice — obično sedam — kojima se silazilo u vodu.

Snabdevanje vodom bila je naravno najveća briga projektanata. Mnoge krstionice izgrađene su u blizini prirodnih izvora ili ruševina termalnih kupatila, kao što je ona u Nici na jugu Francuske. Bazeni su se često punili i praznili pomoću cevi. U drugim slučajevima, kišnica iz obližnjih rezervoara dopremala se kofama.

Krstionica svetog Jovana u Poatjeu, na zapadu Francuske, koja je izgrađena oko 350. n. e., dobro prikazuje kako je izgledala hrišćanska krstionica iz četvrtog veka. U prostoriji pravougaonog oblika okruženoj nadograđenim krilima, nalazio se osmougaoni bazen s tri stepenice. Bazen je dubok oko metar i po, a u prečniku širok oko dva metra. Bio je povezan sa akvaduktom koji je snabdevao grad vodom a napajao se sa obližnjeg izvora.

Potpuno ili delimično podranjanje?

Da li se u tim krstionicama praktikovalo potpuno podranjanje? Neki hrišćanski istoričari odgovaraju odrično, tvrdeći da se prskanje (izlivanje vode na glavu) spominje kao mogući postupak u ranoj istoriji katoličke crkve. Oni takođe pominju da mnogi bazeni nisu bili dublji od jednog metra tako da odrasla osoba ne bi mogla da bude podronjena. Katolička enciklopedija kaže da je u Pojtersu „osoba koja je krštavala [sveštenik] mogla sići tri stepenice u bazen a da pri tom ne pokvasi stopala“.

Međutim, čak i kasnija prikazivanja krštenja predstavljaju potpuno podranjanje kao uobičajeni način krštavanja, pri čemu se osoba neposredno pre krštenja nalazi u vodi do grudi ili čak do vrata. (Vidite gornje slike.) Da li je potpuno podranjanje bilo moguće čak i ako je nivo vode dopirao do struka odrasle osobe prosečne visine? U jednoj knjizi se navodi da je odvodni sistem mogao biti privremeno zaustavljen kako bi osoba koja kleči ili je sagnuta mogla biti podronjena.b Profesor katoličke liturgije u Parizu, Pjer Žunel, kaže: Osoba je „stajala u vodi do struka. Spustivši ruku na njenu glavu, sveštenik ili đakon ju je nagnuo tako da je bila potpuno podronjena“.

Smanjivanje

S vremenom je jednostavan postupak krštavanja iz vremena apostola postao veoma komplikovan ritual, uz posebnu odeću i pokrete, molitve za isterivanje Đavola, blagosiljanje vode, izražavanje svoje vere i pomazanje. Delimično podranjanje je nastavilo da se praktikuje. Bazeni za krštavanje bili su sve manji, neki su smanjeni upola od svoje prvobitne širine i dubine ili čak i više. Na primer, u Sazeru na jugu Francuske, gde su bazeni prvobitno bili duboki skoro metar i po, do šestog veka njihova dubina iznosila je samo pola metra. Kasnije oko XII veka, delimično podranjanje u rimokatoličkoj crkvi ustupilo je mesto prskanju. Prema mišljenju francuskog akademika Pjera Šona, to se može pripisati „sve raširenijem običaju krštavanja dece u zemljama u hladnijim predelima, gde nije bilo moguće uroniti novorođenče u hladnu vodu“.

Takav razvoj događaja vodio je do toga da su se pravile sve manje i manje krstionice. U svom istraživanju hrišćanskog krštenja, istoričar Frederik Buler kaže: „Arheologija, pisani dokumenti i umetnička dela pokazuju da se, uopšteno govoreći, način krštavanja menjao od potpunog podranjanja odraslih tokom prvih vekova hrišćanstva do prskanja vodom novorođenčadi, a u međuvremenu se praktikovalo delimično podranjanje odraslih i potpuno podranjanje dece.“

Danas izgleda da delimično podranjanje odraslih postaje sve popularnije, a savremene krstionice su veće od pređašnjih. I u skladu sa onim što je Buler nazvao nostalgijom za podranjanjem, u savremenim katoličkim propisima preporučuje se više nego ikada krštenje potpunim podranjanjem. Interesantno je da se u Bibliji sve vreme isticalo potpuno podranjanje kao odgovarajući postupak za hrišćansko krštavanje.

[Fusnote]

a Izraz „krstionica“ obično se koristi za crkveni objekat ili deo crkve gde se sprovodi ceremonija krštenja.

b Mnogi Jehovini svedoci u savremeno doba krstili su se potpunim podranjanjem u malim bazenima ili čak kadama.

[Slika na 13. strani]

Krstionica svetog Jovana u Poatjeu, u Francuskoj

[Slika na 13. strani]

Rekonstrukcija krstionice iz petog veka u Mariani, na Korzici

[Izvor]

[Slike na 14. strani]

PRIKAZI HRISTOVOG KRŠTENJA

Isus do struka u vodi reke Jordana, dok anđeli nose platno da obrišu njegovo telo — IX vek

[Izvor]

Isus u reci Jordanu u vodi do vrata. Sa leve strane, dva anđela drže platno, spremni da obrišu njegovo telo — XII vek

[Izvor]