Ke Hobane’ng ha Khalefo e Atile Hakaale?

HO THATA ho hlalosa hore na bohale bo bakoa ke eng. Esita le bo-rasaense baa lumela hore khalefo ha e utloisisoe hantle. Leha ho le joalo, litsebi tsa mafu a kelello li lumellana ka hore kaofela ha rōna ho na le “lintho tse re halefisang.”

Motho a ka halefa hobane ho e-na le lintho tse mo ferekanyang kapa tse mo tenang. Hangata lintho tsena tse halefisang li bakoa ke ho hloka toka kapa leeme. Li ka hlaha ha re ikutloa re theotsoe seriti, mohlomong ka ho tlotlolloa kapa ho telloa. Re ka boela ra halefa haeba re bona eka batho ba bang ha ba hlomphe matla a rōna a ho laela kapa re nahana hore ba re senya lebitso.

Ke ’nete hore batho ba halefisoa ke lintho tse sa tšoaneng. Li ka fapana ho ea ka lilemo, bong esita le litso tse sa tšoaneng. Ho feta moo, tsela eo batho ba itšoarang ka eona ha ba halefile, ha e tšoane. Batho ba bang ba halefa ka seoelo ebile ba lebala liphoso tsa ba bang kapele, empa ba bang ba halefa kapele ’me ba lula ba halefile ka matsatsi, libeke, likhoeli kapa ho feta moo.

Re phela maemong ao ’ona ho nang le lintho tse ngata tse ka re halefisang. Ho feta moo, e ka ’na eaba batho ba halefang habonolo ba ntse ba eketseha. Hobane’ng? Lebaka le leng ke ho se nahanele le ho iketelletsa pele ho teng mehleng ea rōna. Bible e re: “Matsatsing a ho qetela . . . batho e tla ba baithati, ba ratang chelete, ba ikhopolang ho tlōla, ba ikhohomosang, . . . ba hlooho li thata, ba ikhohomosang ka boikakaso.” (2 Timothea 3:1-5) Na see ha se hlalose hantle boitšoaro ba batho ba bangata kajeno?

Ka sebele, hangata batho ba ichebileng bobona baa halefa ha lintho li sa tsamaee ka tsela eo ba e batlang. Ho boetse ho na le mabaka a mangata a etsang hore khalefo e be bothata bo ntseng bo tota. Nahana ka a mang a ’ona.

Mohlala oa Batsoali

Batsoali ba na le tšusumetso e khōlō tabeng ea ho haha botho ba ngoana ha a ntse a hōla le ha e se e le mocha. Setsebi sa kelello se bitsoang Harry L. Mills, se re: “Ho tloha lilemong tse tlaase, batho ba ithuta ho bontša khalefo ka ho etsisa tsela eo batho ba ba potolohileng ba bontšang khalefo ka eona.”

Haeba ngoana a hōlisetsoa sebakeng se tletseng liketso tse mabifi—moo batho ba tlakolohang ka bohale esita le ka mabaka a sa reng letho—ha e le hantle, seo se mo koetlisetsa hore a halefe ha a tobana le mathata bophelong. U ka tšoantša boemo ba ngoana eo le semela se ’nileng sa nosetsoa ka metsi a litšila. Semela seo se ka ’na sa hōla, empa ho hōla ha sona ho ka ’na ha sitiseha, ’me mohlomong sa senyeha ka ho feletseng. Ka ho tšoanang, khalefo e tšoana le metsi a litšila, ’me hangata bana ba hōletseng moo ho nang le khalefo, ba ba le bothata ba ho halefa ha e se e le batho ba baholo.

Metse e Nang le Tšubuhlellano

Selemong sa 1800, baahi ba lefatše ba ka etsang karolo ea boraro lekholong ba ne ba lula metseng ea litoropo. Ka 2008, palo eo e ile ea nyolohela ho karolo ea 50 lekholong, ’me ka 2050, ho lebeletsoe hore e tla fihla ho karolo ea 70 lekholong. Ha batho ba bangata ba ntse ba petetsana metseng ea litoropo e nang le tšubuhlellano, khalefo le pherekano li ka ’na tsa eketseha. Ka mohlala, Mexico City ke o mong oa metse e meholo e nang le tšubuhlellano e khōlō ka ho fetisisa lefatšeng. Tšubuhlellano ea sephethephethe ke eona e ka sehloohong e bakang matšoenyeho. Moqolotsi e mong oa litaba o re, Mexico City, e leng lehae la batho ba limilione tse 18 le likoloi tse limilione tse tšeletseng, “e tlameha ebe ke motse-moholo oo baahi ba oona ba nang le khatello ea kelello e matla ka ho fetisisa lefatšeng. Sephethephethe se matla se etsa hore batho ba hloke mamello ’me ba tlakolohe ka bohale.”

Metse e nang le sepenya e baka khatello ka litsela tse ling hape, tse akarelletsang tšilafalo ea moea, lerata, tlhokahalo ea matlo, ho se utloisisane ha merabe le tlōlo ea molao e phahameng. Ha lintho tse bakang khatello li ntse li eketseha, batho ba atisa ho ferekana, ho halefa le ho felloa ke mamello kapele.

Ho Putlama ha Moruo

Ho putlama ha moruo oa lefatše ho ekelitse khatello ea kelello le matšoenyeho. Tlaleho ea 2010 e entsoeng ka kopanelo ke Letlōle la Machaba la Chelete le Mokhatlo oa Machaba a Kopaneng oa Basebetsi (International Labor Organization [ILO]) e re: “Ho hakanngoa hore batho ba ka holimo ho limilione tse 210 ho pota lefatše ha ba sebetse.” Ka masoabi, batho ba bangata ba fokolitsoeng mosebetsing ha ba na letho leo ba ka iphelisang ka lona.

Batho ba sebetsang le bona ba na le matšoenyeho. Ho ea ka ILO, khatello ea kelello e bakoang ke tlhokahalo ea mosebetsi ke “bothata ba lefatše lohle.” Lorne Curtis, e leng moeletsi oa tsamaiso Ontario, Canada o re: “Batho ba tšaba ho lahleheloa ke mosebetsi ’me ba potlakela ho nahana hore ba tla lelekoa.” O phaella ka ho re: “Ka lebaka leo baa ikemela ebe ba phehisana khang le baokameli ba bona kapa le basebetsi ba bang.”

Khethollo le ho Hloka Toka

Nahana hore na u ne u tla ikutloa joang haeba u kene peisong empa e le uena feela ea lokelang ho e qeta maoto a hao a tlanngoe ka liketane. Batho ba limilione ba ikutloa ka tsela eo ha ba tobana le khethollo ea morabe kapa ea mofuta o mong. Batho baa halefa ha ba beheloa lithibelo tse ba sitisang ho fumana mosebetsi, thuto, matlo kapa litlhoko tse ling tsa bohlokoa.

Mefuta e meng ea ho hloka toka le eona e ka sithabetsa motho esita le ho mo utloisa bohloko. Ka masoabi, boholo ba rōna re kile ra utloisoa bohloko ke ho hloka toka ka nako e itseng bophelong. Lilemong tse ka holimo ho likete tse tharo tse fetileng, Morena Solomone ea bohlale o ile a re: “Bonang! meokho ea ba ntseng ba hatelloa, empa ba ne ba se na motšelisi.” (Moeklesia 4:1) Ha ho hloka toka ho ntse ho ata, ’me ho se na motšelisi, khalefo e ka tlalellana habonolo feela ka pelong ea motho.

Indasteri ea Boithabiso

Ho ’nile ha etsoa liphuputso tse fetang tse sekete e le hore ho bonoe hore na thelevishene le mecha e meng ea phatlalatso e bontšang liketso tse mabifi, e ama bana joang. James P. Steyer, e leng mothehi oa mokhatlo oa Common Sense Media, o re: “Moloko o lulang o bona ha liketso tse mabifi haholo li etsahala pepenene, o hōla o nka hore pefo ke ntho e amohelehang, o sa tšabe sehlōhō o bile o se na qenehelo.”

Ke ’nete hore bacha ba bangata ba hōtseng ba shebella liketso tse mabifi thelevisheneng, ha e be linokoane tse sehlōhō ha ba se ba hōlile. Leha ho le joalo, mecha ea phatlalatso ea boithabiso hangata e bontša liketso tse mabifi e le tsela e amohelehang ea ho sebetsana le matšoenyeho, ’me ho hlahile moloko o mocha oa batho ba sa tšabeng liketso tse mabifi.

Tšusumetso ea Meea e Khopo

Bibele e senola hore ho na le matla a sa bonahaleng a hlohlelletsang khalefo e kotsi e teng lefatšeng kajeno. Ka tsela efe? Qalong ea histori ea batho, sebōpuoa sa moea sa lerabele se ile sa fetohela Molimo ea Matla ’Ohle. Sebōpuoa sena sa moea se khopo se bitsoa Satane, eo ka Seheberu e bolelang “Mohanyetsi,” kapa “Sera.” (Genese 3:1-13) Hamorao, Satane o ile a susumelletsa mangeloi a mang hore a mo tšehetse borabeleng boo.

Mangeloi ao a sa mameleng, a tsejoang ka hore ke bademona kapa meea e khopo, a thibeletsoe mona lefatšeng. (Tšenolo 12:9, 10, 12) Ho feta moo, a “halefile haholo,” hobane aa tseba hore a saletsoe ke nako e khutšoanyane. Kahoo, le hoja re ke ke ra bona meea ena e khopo, re utloa liphello tsa liketso tsa eona. Joang?

Satane le lekhotla la hae la bademona ba sebelisa hampe tšekamelo ea rōna ea ho se phethahale ’me ba re beha tekong ea hore re kopanele linthong tse kang “bora, ho qabana, poulelo, ho tlakoloha ka bohale, ho rata likhang, likarohano, . . . ho inehella botahoa, [meharo], le lintho tse joaloka tsena.”—Bagalata 5:19-21.

Hanela Tšusumetso Eo

Ka sebele, ha re nahana ka mathata ana ’ohle, likhatello le matšoenyeho, re utloisisa lebaka le etsang hore batho ba ferekane ha ba leka ho phetha mesebetsi ea bona ea letsatsi le letsatsi.

Boikutlo ba ho batla ho halefa kapa ho tlakoloha ka bohale bo ka ba matla haholo! Sehlooho se latelang se tla re thusa ho bona hore na re ka laola khalefo joang.

[Lebokose le leqepheng la 5]

E KA ’NA EABA U NA LE BOTHATA BA HO LAOLA KHALEFO HAEBA . . . 

▶ U halefisoa ke ho ema moleng lebenkeleng.

▶ U lula u ngangisana le basebetsi-’moho le uena.

▶ Ka linako tse ling u felloa ke boroko bosiu ebe u qala ho touta ka lintho tse u halefisitseng motšehare.

▶ U thatafalloa ho tšoarela batho ba u khopisitseng.

▶ U atisa ho hlōleha ho laola maikutlo.

▶ Ka mor’a hore u halefe, hangata u ikutloa u soabile u bile u ikoahlaea.a

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Lebokose le leqepheng la 6]

LIPALO-PALO TSE BONTŠANG BOTHATA BA KHALEFO

Mokhatlo oa Mafu a Kelello oa London, Engelane, o hatisitse tlaleho e bitsoang Boiling Point—Problem Anger and What We Can Do About It. Lintho tse ka sehloohong tse fumanoeng tlalehong eo, li akarelletsa lipalo-palo tse latelang:

Batho ba etsang karolo ea 84 lekholong ba ikutloa ba hatellehile kelellong ha ba le mosebetsing ho feta lilemong tse hlano tse fetileng.

Batho ba etsang karolo ea 65 lekholong ba sebetsang liofising ba kile ba halefa kapa ba bona ba bang ba halefa.

Hangata basebetsi ba etsang karolo ea 45 lekholong ba hlōleha ho laola khalefo ha ba le mosebetsing.

Batho ba etsang karolo ea 60 lekholong ba lofa mosebetsing hobane ba e-na le khatello ea kelello.

Baahi ba Brithani ba etsang karolo ea 33 lekholong ha ba buisane le baahisani ba bona.

Batho ba etsang karolo ea 64 lekholong ba lumela feela kapa ba lumela ka tieo hore khalefo e ntse e eketseha ho batho ka kakaretso.

Batho ba etsang karolo ea 32 lekholong ba lumela hore ba na le motsoalle kapa mong ka bona ea hlōlehang ho laola khalefo.

[Setšoantšo se leqepheng la 5]

Ho tlakoloha ka bohale ho ka ama bana ba hao joang?

[Setšoantšo se leqepheng la 6]

Na indasteri ea boithabiso e ama tsela eo u talimang khalefo le liketso tse mabifi ka eona?