Kukinza ili Mazoea Mabaya Yasirudi

“NIMESHINDA! Vita imekwisha hatimaye!”

MANENO hayo yanaonyesha hisi ya ushindi ionwayo na mtu ambaye ameshindana dhidi ya zoea lisilofaa na kulishinda.

Walakini, jinsi mtu huyo anavyokatishwa tamaa kwa kukengeuka! Jinsi inavyohuzunisha kutambua kwamba zoea hilo baya, aliloamini kuwa limekoma kabisa, limerudi kwa njia ya kushangaza na kwa nguvu nyingi!

Labda umepata ono la kukengeukia zoea baya ulilotaka sana kushinda. Ikiwa ndivyo, huenda ukaanza kushuku uwezo wako wa kuacha kabisa zoea hilo lisilofaa. Na mazoea yasiyofaa ni mengi: ulafi, “uzoevu” wa peremende, kunywa kupindukia, kununua vitu bila kupangia, kuchelewachelewa, kucheza kamari, kuvuta sigareti, na aina nyingine nyingi za mazoea.

“Mbona Nilikengeuka Wakati Sehemu Ngumu Zaidi Ilikuwa Imekwisha kupita?”

Inaweza kudhaniwa kwamba baada ya wewe kustahimili sehemu za kwanza za kuacha zoea baya, kuliepuka kungekuwa rahisi. Hata hivyo, uchunguzi mbalimbali unaonyesha kwamba mara nyingi hali haiwi hivyo.

Katika kitabu Selfwatching, waandikaji R. Hodgson na P. Miller wanaeleza: “Kukengeuka kunaelekea sana kutukia katika miezi mitatu ya kwanza baada ya kulikomesha. Kwa kweli, uchunguzi mmoja unaonyesha kwamba asilimia 66 hivi ya wavutaji sigareti, walevi na wazoevu wa dawa za kulevya hurudia zoea lao la kwanza katika muda wa siku 90 baada ya azimio lao la kwanza la kubadilika. Hata hivyo, wale ambao huweza kushinda uzoevu wao katika miezi mitatu ya kwanza kufikia miezi sita huelekea sana kudumisha udhibiti huo.”

Kwa nini kurudia mazoea mabaya huwa tisho miezi—au nyakati nyingine miaka—baada ya kipindi cha kwanza cha kuacha? Sababu moja ni kwamba misongo fulani katika maisha yaweza kutokea tena, na mazoea mabaya yalikuwa chanzo cha kitulizo cha muda nyakati zilizopita. Kwa hiyo hata baada ya wewe kuona kwamba umeshinda zoea lisilofaa, iwapo unakuwa chini ya msongo—kama ule unaosababishwa na tatizo la kifedha, matatizo ya afya, matamausho mbalimbali—tahadhari kukengeuka! Ikiwa una ukimwa au upweke, usishangae ikiwa zoea lako la mbeleni lajaribu kurudi.

Visababishi vingine vya kukengeuka vyaweza kuwa msongo wa kijamii, mahitilafiano na watu, hisia-moyo zisizofaa, na kuwa katika hali ambamo kishawishi ni chenye nguvu.

Kukinza Ukengeufu

Hata baada ya kipindi cha kwanza kwanza cha kupigana kwa mafanikio dhidi ya zoea lisilofaa, ni muhimu kwamba uendelee kutumia mbinu zilizokusaidia kuvunja zoea hilo hapo mwanzoni. Mbinu hizo zaweza kutumiwa wakati wote, au katika visa fulani huenda ikatosha kuzitumia mara kwa mara, kama katika vipindi vya mkazo wa mawazo au kishawishi chenye nguvu.

Kwa mfano, unapojaribu kupunguza uzito wako, huenda ikawa unaweka rekodi za maandishi ili kupima maendeleo yako, kama vile kuandika kila siku au kila juma. Jambo hilo ni la maana katika kukomesha zoea fulani na halipaswi kuachwa hata unapoamini kuwa hakuna hatari tena.

Huenda pia ulikuwa na njia fulani ya kujipa zawadi ulipokinza kwa mafanikio zoea ulilokuwa ukijaribu kushinda. Mfumo wa upaji zawadi uliorekebishwa waweza kusaidia katika kukinza ukengeufu. Au katika kuacha zoea fulani, je! ulipata msaada kutoka kwa rafiki? Acha yeye akusaidie usirudie zoea lako baya la kwanza.

Ni mbinu gani nyingine zitakazokusaidia usikengeukie zoea baya, hasa wakati wa vipindi vya msongo?

Kinza kwa Kutumia Kibadala

Dakt. R. Stuart, mkurugenzi wa kisaikolojia wa Weight Watchers International Inc., (Wachunguza Vipimo wa Kimataifa), anapendekeza yafuatayo kwa wale wanaoshindana kupunguza uzito: “Shughulisha akili yako na utendaji mwingi wenye kuvutia. Kazi za mikono na utendaji mwingine wa kufurahisha hufaa. Ikiwezekana, uwe na vifaa na sehemu utakayofanyia kazi vikiwa tayari, ili uweze kufuatia utendaji wako mara moja inapohitajika.” Labda mbinu kama hiyo yaweza kukusaidia.

Naam, badilisha zoea lako baya la kwanza kwa utendaji ufaao. Kumbuka, zoea hilo yaelekea lilikupa kiasi fulani cha faraja maisha yalipokuwa yenye mkazo, kwa hiyo chagua vibadala ambavyo vitatumikia kusudi hilo hilo kwa mafanikio. Waweza kusoma, kufanya mazoezi ya mwili, kucheza ala ya muziki, kupaka rangi, au kutembelea marafiki. Anza sasa kwa kuandika orodha ya utendaji mbalimbali uwezao kuwa wa badala. Kazia ule ambao unaamua utafuatilia. Jizoeze utendaji huo mpya tena na tena kama vile ulivyofanya na zoea lako la kwanza. Hilo litaufanya uwe rahisi kwako kuugeukia unapohisi umekazwa. Kwa hakika, utendaji huo wa badala utakuwa mazoea—mazoea mazuri!

Umaana wa Kushindana dhidi ya Kukata Tamaa

Kwa sababu kishawishi cha kurudia mazoea mabaya chaweza kuwa chenye nguvu hasa wakati unapokuwa chini ya msongo, je! waweza kurekebisha hali fulani katika maisha yako ili kuupunguza msongo huo? Hata wakati matatizo fulani hayawezi kuepukika, waweza kujifunza kudhibiti hisia-moyo zako ili usishindwe na vikatisha tamaa.

Uwezo wa vikatiza tamaa hupuuzwa mara nyingi. Mithali ya Biblia husema: “Roho ya mtu itastahimili [afya] udhaifu wake; bali roho iliyovunjika nani awezaye kuistahimili?” (Mithali 18:14) Jinsi hilo lilivyo kweli! Mara nyingi si tatizo lenyewe bali kule kukata tamaa kunakotokea ambako hutudhoofisha.

Mithali nyingine ya Biblia husema hivi: “Ukizimia siku ya taabu, nguvu zako ni chache.” (Mithali 24:10) Hisia-moyo zisizofaa ambazo hazidhibitiwi zitakudhoofisha. Zitakufanya ukengeuke kwa urahisi, labda zikikusonga urudie zoea baya ili upate faraja. Jinsi ilivyo muhimu basi, kushindana dhidi ya kukata tamaa!

Namna gani ikiwa, zijapokuwa jitihada zako, bado unajipata ukianza kukengeuka?

Kikwazo cha Muda kwa Kulinganisha na Kukengeuka Kabisa

Jinsi ilivyo rahisi kufikiri: ‘Nilishindwa, kwa hiyo yafaa niache tu kujaribu.’ Shindana dhidi ya hisi hiyo. Kataa kuruhusu kikwazo cha muda, au hata vikwazo kadhaa, vimaanishe umeshindwa.

Fikiria kielezi hiki: Ikiwa ulikuwa unapanda ngazi na ukateleza nyuma hatua moja au mbili kwa sababu ya kukwazwa, je, ungewaza, ‘Nitalazimika tu kurudi hadi chini ya ngazi nianze tena’? Bila shaka la! Kwa nini basi, utumie wazo hilo lisilo la kweli kwa pigano hili dhidi ya mazoea mabaya?

Hisi za hatia mara nyingi hufuatia kukengeuka. Huenda ukafanya hali ionekane kuwa mbaya zaidi ya ilivyo kwa kukata maneno kwamba haufai kitu, kwamba wewe ni mdhaifu na hustahili chochote chema. Usijiruhusu uwe na hisi za hatia zilizotiwa chumvi kama hizo. Zinakumaliza nguvu unazohitaji ili uendelee kushindana. Na kumbuka hili: Yule mtu mkuu zaidi aliyepata kuitembea dunia hii, Yesu Kristo, alikuja ili kuokoa watenda dhambi, sio watu wakamilifu. Kwa hiyo wakati huu hakuna mmoja wetu awezaye kufanya mambo kikamilifu.

Jambo jingine la kufikiria ni kwamba hisi ya hatia yaweza kuwa kisababu kizuri cha kuturuhusu kufanya jambo hilo tena. Katika kitabu chao You Can’t Afford the Luxury of a Negative Thought, P. McWilliams na J. Roger wanaeleza tokeo hili linalowezekana: “Hisi ya hatia . . . hutufanya turudie jambo hilo tena. ‘Tukishalipa bei’ ya ‘uhalifu’ wetu, tuko huru kuufanya tena mradi tuko tayari kulipa bei. Bei gani? Hisi zaidi ya hatia.”

Si lazima uruhusu kikwazo cha muda kiwe kikengeusho kamili. Kumbuka kwamba, mwishowe, kushinda tabia hiyo ndiko kwa maana, si kama ulipata vikengeusho kadhaa njiani.

Kuhusiana na hilo ni jambo la hekima kuamua kimbele mbinu utakayotumia uonapo kwamba unarudia zoea lako la kwanza. Mpango huo wenye kutegemeza utakusaidia kushindana na kukengeuka mapema iwezekanavyo.

Yawezekana—Na Yastahili!

Basi, kushindana dhidi ya zoea baya ni jambo linaloendelea kupita kipindi cha mwanzoni chenye maumivu ya kuacha. Kunatia ndani kustahimili matamausho bila kurudia zoea hilo baya muda wote wa maisha.

Ni vigumu? Ndiyo, lakini yawezekana kabisa. Ikiwa mbinu iliyokusaidia kuacha zoea hilo hapo mwanzoni inaendelezwa, itasaidia kukinza au kushinda kukengeuka. Ni nini faida kubwa zaidi? Kujistahi mwenyewe—zawadi inayostahiliwa. Na inaelekea kwamba utaheshimiwa zaidi na wale wanaokujua.

[Picha katika ukurasa wa 12]

Kuteleza nyuma hatua chache hakutaki kuanza tena mwanzoni

[Picha katika ukurasa wa 13]

Tisho la kukengeuka linapunguzwa kwa kuwa mwenye shughuli katika utendaji wenye kuvutia