Utakatifu wa Mungu Unatukuzwa na Mambo ya Walawi

“MTAKUWA watakatifu; kwa kuwa mimi [Yehova], Mungu wenu, ni mtakatifu.” Amri hiyo ya Muumba, ambayo Waisraeli watu wake walipewa mara nyingi jangwani, inaonyesha wazi wazo kuu lililo katika kitabu cha Biblia cha Mambo ya Walawi. (Law. 19:2) Neno “-takatifu” linaonekana zaidi ya mara mia moja katika kitabu hicho, na hizo ni mara nyingi kuliko vile linavyoonekana katika kitabu kinginecho cha Biblia.

Jina “Mambo ya Walawi” linafaa sana, kwa maana kitabu hicho kinahusu hasa ibada rasmi ya Yehova Mungu iliyoongozwa na makuhani wa kabila la Lawi, na kinahusu daraka walilokuwa nalo la kufanya taifa la Israeli liendelee kuwa takatifu.

Ni nani aliyeandika Mambo ya Walawi? Katika lugha fulani, kama Kijeremani, kitabu hicho kinaitwa “kitabu cha tatu cha Musa.” Jina hilo linaonyesha ukweli wenyewe hasa, kwa maana mambo fulani yaliyotumiwa na Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo kutokana na Mambo ya Walawi yanatajwa kuhusiana na Musa.a Tena, ni kimojawapo “vitabu vitano vya kukunjwa.” Kwa hiyo mitajo yote iliyo katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo inayoonyesha kwamba sehemu nyingine za vitabu vitano vya kwanza ziliandikwa na Musa, inahakikisha kwamba yeye pia ndiye aliyeandika Mambo ya Walawi.

Mambo ya Walawi yaliandikwa lini? Kulingana na mambo tuliyotangulia kutaja, inafaa kusema kwamba Musa aliandika Mambo ya Walawi akiwa jangwani wakati ule ule ambao matukio aliyoandika yalikuwa yakiendelea. Jambo hilo ni hakika kwa sababu amri fulani za kitabu hicho zinahusu hali zilizokuwa jangwani tu. Hakika kitabu hicho kinaonyesha hali za maisha ya kupiga kambi jangwani.

Kitabu hicho kinahusu kipindi gani? Kitabu kilichotangulia, yaani, Kutoka, kinaeleza matukio yaliyotukia siku ya kwanza ya mwezi wa kwanza wa mwaka wa pili. (Kut. 40:17) Nao mstari wa kwanza wa kitabu kinachokifuata, yaani, Hesabu, unaeleza matukio yaliyotukia siku ya kwanza ya mwezi wa pili wa mwaka uo huo. Kwa hiyo inaonekana wazi kwamba matukio yaliyoandikwa katika Mambo ya Walawi hayakutukia zaidi ya mwezi mmoja. Wala hayakutukia muda unaopungua siku nane, kwa maana huo ndio muda uliotumiwa kutayarisha ukuhani unaoelezwa humo.​—Law. 9:1.

Kwa sababu gani Mambo ya Walawi yaliandikwa? Yalikuwa na faida gani kwa Waisraeli nyakati za kale? Kwanza, kitabu hicho kinaonyesha sheria zinazohusu mambo yaliyokuwa yamekwisha kuwa katika ibada ya kweli. Kwa mfano, ibada ya kweli ilisimamia dhabihu za wanyama, ambazo Yehova alikuwa ametolewa kabla ya wakati huo na Habili, Nuhu, Ibrahimu na Yakobo. (Mwa. 4:4; 8:20, 21; 22:13; 31:54) Mambo ya Walawi yanaeleza pia habari za kuwekwa kwa Haruni na wanawe (na wazao wao waume) wawe ukuhani wa pekee na kuangalia ibada rasmi na maisha ya kila siku ya Waisraeli. Kabla ya hapo vichwa vya jamaa ndivyo vilivyokuwa makuhani wa kutoa dhabihu.​—Mwa. 46:1; Ayubu 1:5.

Kwa kutoa amri zilizo katika kitabu cha Mambo ya Walawi, Yehova Mungu alikazia akili za Waisraeli uhitaji wa kuwa watu watakatifu, akawaonyesha pia jinsi ya kuwa hivyo katika dini na adili. Mungu alitumia pia mambo yaliyo katika kitabu hicho kuwaeleza Waisraeli mapenzi yake juu ya sikukuu zao za kila mwaka, sabato zao za kila juma na mwaka, ngono zinazofaa na zisizofaa, ulaji na mambo mengineyo. Mojawapo makatazo yanayojulikana sana ni katazo la kula damu. Basi Mungu alitaja kwa ufupi jinsi walivyopaswa kutendeana kwa kuwapa amri hii: “Umpende jirani yako kama nafsi yako.” (Law. 17:10-14; 19:18) Kweli kitabu cha Mambo ya Walawi kilionyesha Waisraeli wazi jinsi wangeweza kuwa watu watakatifu mbele za Yehova Mungu.

Wakristo leo wanaelezwa ubora wa Mambo ya Walawi hasa katika kitabu cha Waebrania. Kitabu hicho kinatuonyesha kwamba ukuhani wa Walawi na dhabihu zake zilifananisha mambo makubwa zaidi, yaani, ukuhani na dhabihu ya Yesu Kristo, na vilevile mambo mengine mema yanayotokana na ukuhani huo. Imani ya Wakristo inatiwa nguvu wanapoona hekima ya kimungu iliyokuwa katika sheria zilizohusu afya ya mwili, zilizokuwa na maarifa ambayo madaktari wa ulimwengu hawakuyajua mpaka maelfu ya miaka yakapita. Imani yetu inatiwa nguvu pia tunapoona utimizo wa unabii fulani ulio katika Mambo ya Walawi, kama ule unaohusu uasi wa Waisraeli juu ya imani ya kweli na jinsi wangerudishiwa upendeleo wa Mungu.​—Law. 26:29, 41-44; Omb. 4:10; Neh. 9:31.

DHABIHU ZA KUJITOLEA NA ZA LAZIMA

Sura ya kwanza mpaka ya saba, na ya kumi na sita ya Mambo ya Walawi, zinahusu dhabihu za namna mbalimbali ambazo Waisraeli wangeweza kutoa kwa kupenda kwao wenyewe, na nyingine zilizokuwa za lazima, ili kuwa watakatifu. Toleo la kuteketezwa na toleo la amani ni dhabihu ambazo watu walitoa kwa kupenda kwao wenyewe. Mnyama au ndege mzima aliyekuwa toleo la kuteketezwa aliliwa juu ya madhabahu, isipokuwa ngozi yake au manyoya yake. Katika dhabihu ya amani (iliyotolewa na jamaa nzima), kipande fulani kiliteketezwa madhabahuni, nacho kilikuwa mfano wa kwamba Mungu alishiriki kuila dhabihu; kipande kingine kililiwa na kuhani na kingine na mwenye kuitoa dhabihu.​—Law. 1:1-17; 3:1-17; 5:8; 7:11-36.

Toleo la dhambi na toleo la hatia zilikuwa dhabihu za lazima. Toleo hilo la kwanza lilikuwa la kulipia dhambi zilizotendwa bila kukusudia. Katika toleo hilo, mnyama aliyetolewa alitolewa kwa kutegemea namna ya mtu ambaye dhambi yake ilipaswa kulipiwa, kuhani au mkuu, watu wote kwa ujumla au mtu mmoja kati ya watu wa kawaida.​—Law. 4:1-35; 6:24-30.

Dhambi zilizohitaji toleo la hatia zilikuwa kubwa zaidi. Zilihusu kuwa na hatia ya kutoaminika, udanganyifu au unyang’anyi, kwa hiyo zilikuwa za makusudi. Mwivi alitakiwa afanye mambo matatu: atoe dhabihu ya mnyama, arudishe kitu alichoiba na, nyakati nyingine, alitakiwa atoe faini ya kiasi cha 20 kwa mia. Sheria zenye kusimamia dhabihu hizo zinaonyesha kwamba Yehova Mungu anahukumu kwa haki. Cheo cha mtu, mali zake na uzito wa hatia yake, ni mambo yaliyofikiriwa. (Law. 5:1—6:7; 7:1-7) Kwa habari ya dhabihu hizo, Waisraeli walikumbushwa mara mbili wasile damu.​—Law. 3:17; 7:26, 27.

Sura ya 16 ndiyo yenye dhabihu za Torati zilizo za maana zaidi, yaani, dhabihu zilizotolewa siku ya upatanisho. Siku hiyo dhabihu za dhambi za watu na matoleo ya kuteketezwa zilitolewa. Vilevile mbuzi aliye hai alitangaziwa dhambi za watu ili azichukue, kisha akapelekwa jangwani. Ubora wa siku hiyo ulionekana wazi kwa sababu Waisraeli hawakupaswa kufanya kazi yo yote siku hiyo, tena iliwapasa ‘kujitesa nafsi zao’ kwa kufunga kula.​—⁠Zab. 35:13.

Mbali na dhabihu za wanyama, yako matoleo mengine pia yasiyokuwa na damu ambayo yangeweza kutolewa. Yalikuwa ya nafaka ya kukaangwa isiyopepetwa, au nafaka isiyosagwa sana, au unga laini, uliookwa juu ya kikaango au ukakaangwa ndani ya mafuta mengi.​—Law. 2:1-16.

SHERIA ZA KIKUHANI

Ili Haruni aweze kuwa Kuhani Mkuu na wana wake wanne wawe makuhani wadogo, Mungu alimwamuru Musa afanye sherehe ya kuwaweka. Sherehe hiyo ilihusu kufanya matoleo ya wanyama fulani, na sehemu zao ‘zilitikiswa’ mbele za Yehova na Haruni na wanawe. Sherehe yote ilichukua muda wa siku nane. Ili kuhakikisha kwamba mambo hayo yalifanyika kwa amri ya Mungu na kibali yake, “utukufu wa Yehova uliwatokea watu wote. Kisha moto ukatoka hapo mbele za Yehova, na kuiteketeza sadaka ya kuteketezwa; watu wote walipouona huo moto wakapiga kelele wakapomoka kifudifudi.”​—Mambo ya Walawi, sura ya 8 na ya 9.

Yehova Mungu hakuichukua kazi ya makuhani kama ya mchezo. Aliwaonya mara nyingi kwamba wangeadhibiwa kufa wasipofanya mambo yote waliyotakiwa kufanya. Wakati wawili kati ya wana wa Haruni, yaani, Nadabu na Abihu, walipochezea ibada ya hemani, ‘moto ulitoka hapo mbele za Yehova, nao ukawala.’ Labda watu hao wawili walitenda hivyo wakiwa wamekunywa kileo kikali, kwa maana muda mfupi tu baada ya hapo, Yehova Mungu alikataza makuhani wasinywe divai wala kileo kikali wakati wa kutumikia hemani. Wasingeweza kutimiza kazi zao vizuri wakiwa wamekunywa kileo kikali, wala watumishi wa Mungu wenye madaraka hawawezi kutimiza vizuri kazi zao leo wakiwa wamekunywa kileo kikali.​—Law. 10:1-10.

Ili mwanamume mzao wa Haruni atumikie kama kuhani, alipaswa kuwa mtakatifu katika maana ya kutokuwa na kasoro za mwili. Asingeweza kuwa kiwete, kipofu, kuwa na kinundu wala ugonjwa wa ngozi. Kuhani aliwekewa pia sheria za kumzuia kuombolezea wafu, vilevile za kumzuia asioe mwanamke ye yote tu aliyetaka. Kuhani mkuu aliwekewa sheria kali zaidi. Zilikuwako sheria nyingine pia zenye kueleza ni nani katika jamaa ya kuhani angeweza kula vitu vitakatifu vilivyotolewa hemani.​—Mambo ya Walawi, sura ya 21 na ya 22.

SHERIA YA KUAMUA VITU SAFI NA VICHAFU

Yehova Mungu aliwapa Waisraeli sheria zenye kuonyesha vitu vilivyokuwa safi na vichafu, ili wawe watu watakatifu. Waliambiwa wangeuawa wakiwa na mazoea machafu kama zinaa (uasherati wa mtu na dada yake, baba na binti yake, n.k.), uzinzi na kulala na mnyama. Yehova aliamuru wakaaji wa Kanaani waharibiwe kabisa kwa sababu ya mazoea hayo mapotovu. Wangeuawa pia wakiasi imani ya kweli, wakifuata dini ya uongo, wakifanya jambo lo lote lenye kuhusiana na uchawi, na kukufuru jina takatifu la Yehova Mungu.​—Sura ya 18 na ya 20.

Kulingana na yanayosemwa katika Mambo ya Walawi, Waisraeli wasingeweza kula wanyama fulani, wa kufugwa na wa mwituni. Walikatazwa kwa makusudi mawili. Kwa upande mmoja, walikatazwa kwa sababu nyingine kati ya nyama hizo zilikuwa na magonjwa mabaya. Kwa upande mwingine, kwa kukatazwa nyama hizo walisaidiwa waendelee kuwa na nguvu za kujitenga na mataifa yaliyowazunguka. Kwa kutengwa hivyo wawe watu watakatifu mbele za Yehova Mungu, ingekuwa vigumu kwao kushirikiana na mataifa mengine na kujifunza njia zao mbaya. (Linganisha 1 Wakorintho 15:33.) Halafu tena, kugusa maiti, ya mwanadamu au mnyama, kulichafua wanadamu hata sufuria. Baada ya mileani nyingi kupita, ndipo madaktari walipojua habari za viini vyenye kuleta magonjwa, kisha wakaona kwamba sheria hizo zilikuwa za hekima. Sheria zenye kusema mtu awekwe kando na wengine kwa sababu ya uchafu wa ukoma zilieleza mambo mengi. Kulikuwa pia na sheria zilizokataza uchafu wa kutoa shahawa na wa kuzaa.​—Sura 11-15.

Kuhusiana na sheria hizo, Waisraeli hawakuamriwa ‘wapende jirani yao kama nafsi yao’ tu, bali walielezwa pia jinsi ya kufanya hivyo. Walipaswa kukaripia mtenda dhambi na kuhurumia kipofu, kiwete, kiziwi na maskini pia, wala hawakupaswa kumwagiza alipie vitu pamoja na faida. Hawakupaswa kuchongea wenzao, wala hawakupaswa kuwadanganya wakati wa kuwapimia vitu. Mtu ye yote aliyeumiza mwenzake kwa makusudi alipaswa kuadhibiwa.​—⁠Law. 19:9-18, 26, 32-37.

SABATO NA SIKUKUU

Waisraeli waliamriwa kuadhimisha namna tatu hasa za sabato. Kwanza, kulikuwa na sabato ya kila juma, si siku ya Jumapili, bali siku ya saba ya juma. Pili, siku ya kwanza ya kila mwezi ilipaswa kuadhimishwa. Tatu, kulikuwa na mwaka wa sabato, na wakati huo hakuna kilichopandwa wala kuvunwa muda wa mwaka mzima, bali nchi iliachwa ipumzike. Ili kuwezesha Waisraeli waiadhimishe sabato hiyo ya mwaka mzima, Yehova aliahidi kwamba mazao ambayo yangepatikana mwaka wa sita yangewatosha mpaka mwaka wa nane, wakati ambao wangeanza kuvuna mavuno ya mwaka huo. Ile Yubile kubwa, au mwaka wa 50, ilifika baada ya sabato ya saba ya kila miaka saba. Mwaka huo kila mtu alirudishiwa kitu cho chote alichonyang’anywa miaka 49 iliyopita kwa sababu ya ugonjwa, hali nyinginezo, au hata kwa sababu ya usimamizi mbaya. Basi, wakati wo wote kusingekuwa na jamaa zenye kuzidi kutajirika sana, huku nyingine zikizidi kuwa maskini.​—Sura ya 23 na ya 25.

Kitabu cha Mambo ya Walawi kinaeleza pia matakwa ya Yehova juu ya kusherehekea sikukuu tatu kila mwaka. Hizo zilikuwa nyakati za ‘kufurahi mbele za Yehova,’ nazo zilisaidia kutia nguvu uhusiano wa Waisraeli na Mungu, huku wakimwabudu kwa umoja. (Law. 23:40) Kwanza, siku-kuu ya Kupitwa ilifanywa mwanzoni mwa masika, nayo iliendelea muda wa juma moja ikiwa na mkate usiotiwa chachu. Ndipo ilipofuata sikukuu ya juma nyingi, au Pentekoste, nayo ilichukua muda wa siku moja. Sikukuu ya tatu ilifika wakati wa vuli, baada ya mavuno kumalizika. Iliitwa sikukuu ya kukusanya, au ya vibanda, kwa maana wakati huo Waisraeli walitakiwa kukaa juma nzima vibandani, kuwakumbusha wakati walipokaa vibandani wakiwa jangwani.

Inaweza kusemwa kwamba kitabu cha Mambo ya Walawi kinafikia upeo wake katika sura ya 26, inayoeleza thawabu zinazotokana na kutii, na matokeo ya kutokutii. Yehova aliwaambia Waisraeli ingekuwaje ‘wakiendelea kwenda katika amri zake’? Wangepata ufanisi, mazao mengi na amani, wangeshinda adui zao na kuwa wengi sana. Lakini, kama ‘wangekataa kuyafanya maagizo ya Mungu,’ wangekuwa na njaa nyingi, magonjwa makubwa, wangeshindwa vitani na kupelekwa kwenye nchi ya kigeni. Lakini sura hiyo ilimalizika kwa kuwapa tumaini la kurudishwa kwao, nalo lilitimizwa wakati Waisraeli waliporudishwa kutoka Babeli mwaka 537 K.W.K. Mwishowe, sura ya 27 inahusu kuweka nadhiri fulani, kisha inafikia mwisho.

Kitabu cha Mambo ya Walawi ni chenye manufaa mengi kwa watumishi wa Mungu leo, kama kilivyokuwa kwa watumishi wake wa kale. Kinakazia mambo kama udhambi unaozidi kiasi na uhitaji wa dhabihu yenye kulipia dhambi, utakatifu wa damu na ubora wa haki na upendo. Lakini, juu ya yote, kinatufahamisha wazi ubora wa enzi kuu ambayo Yehova anayo akiwa ndiye Mpaji sheria mkuu, kisha kinatukuza jina lake na utakatifu wake.

[Maelezo ya Chini]