Uongozi Timamu kwa Vijana wa Leo
“Sikia, mwanangu, na kuzikubali semi zangu. . . . Nitakuagiza wewe katika njia ya hekima yenyewe.”—Mithali 4:10, 11, NW.
1, 2. (a) Ni maulizo gani yanayoelekezwa kwa vijana? (b) Majibu ya kutegemeka yanaweza kupatikana wapi?
UKIWA kijana, je, wewe unahangaikia wakati ujao? Je! wakati mwingine ulimwengu unaonekana kuwa wenye kuogopesha? Je! ungependa kujua namna ya kushughulika na matatizo ya maisha na mahali pa kupata uongozi wa kutegemeka na hekima timamu?
2 Unaweza kuupata msaada huo katika kitabu cha kale kinachojitolea kumpa “kijana maarifa na uwezo wa kufikiri.” Hicho ni kitabu gani? Ni kitabu cha MITHALI, katika Biblia. Iwapo wewe ni kijana unapaswa kusoma kitabu hicho cha Biblia, kwa maana kinaweza kukusaidia uwe mwenye furaha na mwenye kufanikiwa. Iwapo wewe ni mtu mzima, sana sana mzazi, kitabu hicho chaweza kukusaidia uone namna unavyoweza kuwasaidia watoto wako au rafiki vijana kwa njia bora zaidi. Sura tisa za kwanza za Mithali zinatoa mashauri kama kwamba ni baba akimshauri mwanaye. Yeye anasema: “Sikia, mwanangu, na kuzikubali semi zangu. . . . Nitakuagiza wewe katika njia ya hekima yenyewe.”—Mithali 1:1-4, NW; 4:10, 11, NW.
3. Kitabu cha Mithali kinatoa habari gani yenye thamani kwa vijana?
3 Bila shaka, si kila mtu anayetaka msaada huo. Watu wengine wanapendelea kufanya mambo kwa njia yao. Hawataki kushauriwa—hawataki kushauriwa hata na Mungu. Lakini Mithali inasema: “Mwenye hekima atasikiliza na kutwaa maagizo zaidi.” (Mithali 1:5, NW) Kitabu hiki kinaonyesha namna ya kuwa na maisha yenye furaha zaidi. Kinashughulika na sheria za adili. Kinaonyesha matokeo yenye furaha ya maisha yanayofaa. Kinaweza kukusaidia ufanye maamuzi ya hekima. Kinaonyesha kwamba hekima na maarifa yataleta furaha na kwamba kukaa mbali na wenye kufanya matata kwaweza kuokoa uhai wako. Kitabu cha Mithali kinatoa uelekeza wa ustadi, kwa ninyi vijana na kwa wazee wenu pia.
Hekima na Maarifa
4, 5. (a) Hekima inaweza kupatikana kwa kadiri gani? (b) Kwa sababu gani watu wengi hawatasikiliza? (c) Unafikiri mwendo wa hekima ni nini? Kwa sababu gani?
4 Mungu aliyeviumba vitu vyote ndiye chanzo cha hekima pia. Anaitangazisha “katika njia kuu” ili kila mtu asikie. Lakini watu wengi hawataki kusikiliza.Wengi hawapendi chanzo chayo. Mithali inasema: “Kumwogopa Yehova ni mwanzo wa maarifa. Hekima na nidhamu ni mambo ambayo wajinga wamedharau.”—Mithali 1:20; 9:10, NW; 1:7, NW.
5 Watu wengi hawataki kumtii Mungu Wanayapenda mambo kama yalivyo wakati huu, ambapo “kumwogopa Yehova maana yake ni kuchukia ubaya.” (Mithali 8:13, NW) Kumwogopa Yehova kungewazuia wasifanye mambo yasiyompendeza. Mwendo wa hekima ni kujifunza njia na kanuni zake na kumtii yeye zaidi ya wengine wote. Hayo yatakuzuia usifanye mambo ambayo yangekuletea aibu, umizo, maumivu ya moyo, au mambo ambayo yangekupotezesha hata uhai wako.
6. Ni lazima ufanye nini ili upate hekima?
6 Ingawa hekima inaweza kupatikana na wote, ni lazima ujitahidi ili uipate. Ni lazima uitake, ujitahidi kuipata na kuitunza kama hazina. Jambo hilo linataka wakati na jitihada. Ingekuwa vizuri kujiuliza mwenyewe hivi: ‘Kwa kweli mimi ninafanyia nini maisha yangu? Miradi yangu ni nini? Je! ninatumia wakati mwingi kwa mambo yasiyofaa, au je, mimi ninatumia wakati nilio nao wa ujana wangu kuchimbua maarifa, na hekima? ’ Hekima ni ya thamani zaidi ya mawe ya thamani “wala vyote vinavyotamanika havilingani nayo.” (Mithali 8:1, 5, 6, 11) Je! unachimbua uipate kama ambavyo ungechimbua fedha, au hazina iliyofichwa? Mithali inasema: “Ukiendelea kuitafuta kama kutafuta fedha, na kama hazina zilizofichwa unaendelea kutafuta, ndipo utakapofahamu kumwogopa Yehova, na utayapata maarifa yenyewe ya Mungu. Kwa maana Yehova hutoa hekima; kinywani mwake mnatoka maarifa na ufahamu.” Je! unatia jitihada ya aina hiyo kujifunza juu ya Neno la Mungu?—Mithali 2:4-6, NW.
7. (a) Unaweza kufanya nini ili kujifunza kuwe rahisi zaidi? (b) Kwa sababu gani kujifunza kunastahili jitihada hiyo?
7 Huenda ukawa unafikiri hivi: ‘Lakini mimi sipendi kujifunza—kusoma kunacho-o-o-sha!’ Hata hivyo, kwa kadiri unavyosoma zaidi ndivyo kusoma kunavyokuwa rahisi zaidi. Kwa kadiri unavyojifunza zaidi ndivyo kujifunza kunavyokuwa rahisi zaidi. Unahusianisha habari mpya na mambo unayojua tayari, na unayafahamu vizuri zaidi. Unapofanya jitihada hiyo, Mungu anakubariki. Maarifa na ufahamu wako unapoongezeka, utapata furaha kubwa kujifunza, na mambo unayojifunza katika Neno la Mungu yatakulinda katika ulimwengu wa leo. Hayo si maneno-maneno au mawazo-mawazo matamu tu. Ni mambo hakika, ni kweli kama Mithali inavyosema: “Hekima inapoingia ndani ya moyo wako na maarifa yenyewe yanakuwa yenye kupendeza nafsi yako mwenyewe, uwezo wa kufikiri wenyewe utakulinda, ufahamu wenyewe utakutunza, ili kukuokoa na njia mbaya, kutokana na mtu anayesema mambo mapotovu, kutokana na wale wanaoziacha njia za adili na kutembea katika njia za giza.”—Mithali 2:10-13, NW.
Uhalifu Haufaidi
8, 9. Ni matatizo gani yanayozungumzwa katika Mithali, ambayo ni ya kawaida katika miji ya leo, na inatoa shauri gani la maana kuhusiana na hilo?
8 Kitabu hiki (Mithali) kinashughulika na matatizo na majaribu ambayo kwa kawaida yaliwapata vijana si katika nyakati za Biblia tu bali pia yanayowapata leo. Katika miji ya leo kuna uhalifu, jeuri, magenge ya vijana na watu wanaoshambulia vijana. Kitabu hiki cha kale kinatoa maonyo gani ambayo yatasaidia kukulinda na matatizo hayo?
9 Kinaonya dhidi ya kujihusisha na aina mbaya ya watu. Kinasema: “Mwanangu, wafanya dhambi wakijaribu kukushawishi wewe, usikubali. Wakiendelea kusema: ‘Njoo nasi. . . . Na tutafute vitu vya thamani vya namna zote. Na tujaze nyumba zetu na nyara. Unapaswa kuweka fungu lako pamoja nasi. Na kuwe mfuko mmoja tu kwa sisi sote’—mwanangu, usiende katika njia hiyo pamoja nao. Epusha mguu wako na barabara yao. Kwa maana miguu yao ni ile inayokimbilia ubaya mtupu, na wanaendelea kufanya haraka ili kumwaga damu.”—Mithali 1:10-16, NW.
10. Mithali inasema nini juu ya njia ya waovu, na kwa sababu gani jambo hilo ni la maana?
10 Ukikutana na watu wanaofanya uhalifu, unapaswa kukimbia. Sulemani aliandika hivi: “Usiwaonee kijicho watu wabaya, na usijionyeshe mwenyewe unatamani sana kujihusisha nao. Kwa maana moyo wao unaendelea kutafakari juu ya kula nyara, na midomo yao wenyewe inaendelea kusema juu ya matata.” (Mithali 24:1, 2, NW) Kumbuka: Uhalifu haufaidi. Hata ikiwa mwanadamu hatakukamata, Mungu anaona. Ni ujinga kama nini kupoteza uzima wako wa milele kwa ajili ya faida chache zilizopatikana kwa njia isiyofaa! Mithali inawashauri vijana, pamoja na watu wenye umri mkubwa zaidi: “Usiingie katika njia ya waovu, Wala usitembee katika njia ya wabaya. Jiepushe nayo, usipite karibu nayo, Igeukie mbali, ukaende zako. . . . Ondoa mguu wako maovuni.”—Mithali 4:14, 15, 27.
Mweke Yehova Kwanza
11. Utapokea baraka gani kwa kutembea katika ukamilifu na kufanya mambo katika njia ya Yehova?
11 Mwendo wa uovu unatofautiana sana, na mwendo wa hekima. Mithali inasema kwamba Yehova ni “ngao” kwa wale wanaotembea katika ukamilifu na kwamba ‘atalinda njia ya washikamanifu wake, (Mithali 2:7, 8, NW) Yeye anaweka taraja la uzima wa milele mbele ya wale wanaofanya yaliyo haki. “Kwa maana waadilifu ndio watakaokaa duniani, na wasio laumu ndio watakaoachwa juu yayo, (Mithali 2:21, NW) Kwa kumweka Yehova kwanza, utabarikiwa sana. “Mheshimu Yehova kwa vitu vyako vya thamani na kwa matunda ya kwanza ya mazao yako yote. Kisha ghala zako zitajazwa vitu kwa wingi; na kwa divai mpya mapipa yako mwenyewe ya shinikizo yatajaa na kufurika.”—Mithali 3: 9, 10, NW.
12. Tuna mifano gani ya vijana waliomweka Yehova kwanza, nao wanafurahia thawabu gani?
12 Vijana wengi leo wanafanya hivyo kwa njia halisi. Wanamweka Yehova kwanza maishani mwao. Wanautumia ujana wao katika utumishi wa wakati wote, wakifanya kazi wakiwa wahudumu mapainia au wakitumikia katika makao ya Betheli ambako wanatengeza Biblia na vitabu vinavyowasaidia wengine wajifunze juu ya Mungu. Waulize ikiwa Yehova amewabariki. Kutoka moyoni watakwambia kwamba amewabariki kwa wingi na kwamba wana vingi mno katika utajiri wa kiroho zaidi ya vijana wa rika lao ambao wamefanya mali za kimwili kuwa mradi wao.—Mithali 10:9; 15:16.
Vishawishi vya Adili
13, 14. (a) Shetani ametumia tamaa gani nyingine? (b) Je! Hilo ni tatizo kubwa katika mtaa wenu leo?
13 Watangazaji hutumia ngono kuuza bidhaa zao. Shetani ametumia ngono haramu ili kuwashawishi watumishi wa Mungu. Kwa mfano, maelfu ya Waisraeli, waliokuwa wametumia miaka mingi jangwani na mwishowe wakafika karibu na Nchi ya Ahadi, waliangukia uasherati wakapoteza maisha zao.—Hesabu 25:1-9.
14 Watu wasiotaka vijana waonywe juu ya hatari hiyo wanafumba macho yao wasione hali za ulimwengu wa leo. Magazeti machafu-machafu, sinema chafu-chafu, nyumba za malaya, picha zinazoonyesha uchi na umalaya ni mambo yanayoonekana katika njia zetu kuu zinazopitiwa na watu wote. Sura chache za kwanza za Mithali zina maonyo makali juu ya vishawishi hivyo vya ufasiki (uasherati).
15. Mithali inatoa onyo gani kuhusu ufasiki (uasherati)?
15 Zinaeleza juu ya mwanamke fasiki (mwasherati) anayeshawishi vijana wasio na ujuzi. Tunasoma hivi: “Maana midomo ya malaya hudondoza asali, na kinywa chake ni laini kuliko mafuta: lakini mwisho wake ni mchungu kuliko pakanga; miguu yake inatelemkia mauti; . . . Itenge njia yako mbali naye, Wala usiukaribie mlango wa nyumba yake. Usije ukawapa wengine heshima yako, na wakorofi miaka yako.”—Mithali 5:3-14; 2:16-19; 6:27-29, 32.
16. Mtu asiyekimbia mara moja vishawishi vya uasherati anaweza kupatwa na nini?
16 Vilevile zinaeleza juu ya kijana mmoja mwanamume ‘mjinga’ (“asiye na ujuzi,” NW), “asiye na akili” (“mwenye moyo uliopungukiwa,” NW), ambaye anasikiliza mawazo ya ujanja mwingi na ya kutongoza na kwa aibu anayeshindwa kujiweza. “Kwa ubembelezi wa midomo yake akamshinda. Huyo akafuatana naye mara hiyo, kama vile ng’ombe aendavyo machinjoni; . . . wala hajui ya kuwa ni hasara ya nafsi yake.” Si yeye peke yake anayeondoshwa kutoka kwenye kibali ya Yehova mpaka kuingizwa katika kifo, kwa maana “jumla ya waliouawa naye ni jeshi kubwa.”—Mithali 7:6-27.
17. Kwa maoni ya Yehova, uasherati ni mbaya kadiri gani?
17 Ingawa maonyo hayo yanaelekezwa kwa vijana wanaume, yanawahusu vijana wanawake kwa kadiri ile ile. Hata wanadamu wawe wanafikiri nini juu ya uasherati, maoni ya Yehova ni wazi. Uasherati ni njia ya kifo. Unaweza kukuzuia usiingie katika paradiso ya kidunia ambayo Mungu atarudisha. “Au hamjui ya kuwa wadhalimu hawataurithi ufalme wa Mungu? Msidanganyike; waasherati hawataurithi ufalme wa Mungu, wala waabudu sanamu, wala wazinzi, wala wafiraji, wala walawiti.”—1 Wakorintho 6:9, 10; Waefeso 5:5.
18. (a) Je! shauri la Biblia la kukataza fasiki (uasherati) ni mzigo? Kwa sababu gani unajibu hivyo? (b) Kuhusu habari hiyo Mithali inatoa shauri gani zuri?
18 Hakuna ye yote anayepaswa kuonelea kwamba kufuata mashauri ya hekima ya Biblia juu ya uadilifu wa ngono ni mzigo. Kuyafuata kunamaanisha talaka chache zaidi, nyumba chache zaidi zilizovunjika, watoto wachache zaidi wenye kuasi, umalaya mchache zaidi, mitoko michache zaidi ya wivu, jamaa zenye furaha zaidi na maisha yenye furaha zaidi. Katika lugha ya kuvutia ya kimashairi Mithali inapendekeza mwendo huo wa hekima. Inasema tusitafute anasa katika njia kuu, wala kutoka kwa mtu fasiki wala kutoka kwa watu mbalimbali, na hivyo kutawanya visima vyako nje ya nyumba. Inapendekeza kwamba, unapokuwa umefunga ndoa, ufurahie pamoja na mwenzi wako mwenyewe, badala ya kujinasa kwa njia ya uasherati pamoja na wengine. Kinyangarika ye yote anaweza kushindwa na tamaa ya ngono, walakini mwendo wa Mkristo wa kweli ni kuepuka ngono mpaka anapofunga ndoa halafu aifurahie pamoja tu na mwenzi wake mwenyewe wa ndoa halali.—Mithali 5:15-23.
Kazi na Kiburi
19. Mithali inatoa shauri gani kuhusu kazi?
19 Mithali inasaidia katika njia nyinginezo pia. Inapendekeza jambo lisilochangamsha vijana wengi—kuwa wafanyi kazi wenye bidii. Hiyo ni kutia na shuleni, kazini, au katika utumishi wa wakati wote wa Kikristo. “Mwendee chungu,” ndivyo inavyoshauri. “Zitafakari njia zake ukapate hekima.” Kama chungu (siafu) mwenye kufanya kazi kwa bidii, Mkristo atafanya kazi inayotakiwa kwa siku kwa unyofu bila kulazimika kuangaliwa na mkubwa.—Mithali 6:6-11; Waefeso 6:5; Tito 2:9, 10; Waebrania 6:10-12.
20. (a) Yehova anachukia nini kingine? (b) Ungefuataje shauri hilo katika maisha yako mwenyewe?
20 Vilevile, ni jambo la maana kutojikweza wala kuwa mfanya matata. “Kuna vitu sita anavyovichukia [Yehova]; naam, viko saba vilivyo chukizo kwake. Macho ya kiburi, ulimi wa uongo, na mikono imwagayo damu isiyo na hatia; moyo uwazao mawazo mabaya; miguu iliyo myepesi kukimbilia maovu; Shahidi wa uongo asemaye uongo; naye apandaye mbegu za fitina kati ya ndugu.”—Mithali 6:16-19.
Jamaa Yako
21. Mithali inakupa shauri gani kuhusu wazazi, na kwa sababu gani hilo ni la maana?
21 Usiusahau msaada unaopata kutoka kwa jamaa yako. Mithali inasema: “Mwanangu, shika maagizo ya baba yako, wala usiiache sheria ya mama yako. . Uendapo yatakuongoza, ulalapo yatakulinda, na uamkapo yatazungumza nawe, (Mithali 6:20-22) Hasa ndivyo ilivyo ikiwa wazazi wako ni watumishi wa Mungu. Lakini hata ikiwa si waamini wameona mambo mengi ambayo wewe hujaona, na uongozi wao unaweza kukuepusha na taabu nyingi sana.
22. (a) Yaweza kusemwa nini juu ya umaana wa kuwaeleza wazazi wako maono yako ya ndani ndani wakati wa kubalehe? (b) Unaweza kujifunza nini kutokana na Waebrania 12:11 na Mithali 4:10-13?
22 Kwa vyo vyote usiache kubalehe- kipindi kile kati ya kuwa mtoto na kuwa mtu mzima—kukufanye ujitenge na wazazi wako, kama ambavyo vijana wengi sana wamefanya. Huenda ukafikiri wazazi wako wanafanya mambo kizamani, “wako nyuma.” Lakini wanaweza kukusaidia uendeleze usawa wako wakati wa kipindi hicho cha badiliko. Zungumza pamoja nao. Jaribu kuwafanya wayasikilize matatizo yako. Hawataki kukulemaza au kukufinya katika njia kuu ya maisha bali wanataka kukusaidia ufanye mwendo wako uwe rahisi zaidi. Ni kweli kwamba vijana wanataka kufanya mambo katika njia yao na mara nyingi wanachukizwa na mashauri: hata hivyo kuwa kwao wanyenyekevu kutaondoa ukali mwingi kutoka kwayo. Mtu mnyenyekevu anajua anafanya makosa, na anathamini jitihada za wengine za kusaidia. Mithali inasema hivi: “Mkaripie [msahihishe] mwenye hekima, naye atakupenda.”—Mithali 9:8, 9; Waebrania 12:11; Mithali 4:10-13.
23. Kwa habari yako, mambo makuu ya somo hili ni nini?
23 Kwa hiyo, hekima ya kimungu yaweza kupatwa na vijana leo. Hata ikiwa huna ujuzi unaweza kujifunza na kufahamu. Hekima inakuita. Inasema mambo “mazuri” zaidi “wala vyote vinavyotamanika havilingani nayo.” (Mithali 8:6, 11) Ili upate maarifa na kusitawisha hekima, ni lazima ujifunze na kuchimbua, kama ambavyo ungechimbua ili upate hazina ya pekee. “Yeye [aonaye hekima] aona uzima, Naye atapata kibali kwa [Yehova].”—Mithali 8:35.
Kwa kuwa umekwisha kuisoma makala hii, huenda pia ukataka kusoma Mithali, sura ya 1 mpaka ya 9, ambazo ndizo msingi wayo.
Je! Unakumbuka Mambo Haya?
□ Kitabu cha Mithali kinawapa vijana wa leo msaada gani?
□ Kwa sababu gani watu wengi sana wanaukataa msaada huo?
□ Kuweza kupatikana kwa hekima kwapasa kuwa na matokeo gani maishani mwako?
□ Mithali inaonya juu ya kishawishi gani ambacho ni jambo la kawaida katika miji ya leo?
□ Kwa sababu gani mashauri ya Biblia juu ya uadilifu wa ngono si mzigo?
□ Vijana wanaweza kupata msaada gani kutoka kwa jamaa zao?
[Sanduku katika ukurasa wa 6]
MAARIFA, HEKIMA NA UFAHAMU
Kitabu cha Mithali kina mengi ya kusema juu ya maneno hayo matatu. Yanatofautianaje?
MAARIFA ni kufahamiana na mambo ya hakika, ambayo huenda ukawa ulijifunza kupitia funzo, kuona au yaliyokupata binafsi. Mwenye hekima ‘hutunza maarifa kama hazina’ na ana akiba ya kutumia.—Mithali 10:14, NW.
HEKIMA Inaunganisha maarifa na uamuzi timamu. Ni uwezo wa kutumia maarifa katika njia yenye kufaulu, kutatua matatizo na kuepuka hatari. Inadokeza upana wa maarifa na kina cha ufahamu ambayo ni mambo yanayotoa utimamu na uwazi wa uamuzi. Kama ungekuwa na maarifa lakini usijue namna ya kuyatumia, ungekosa hekima. “Hekima ndilo jambo kuu,” kwa maana bila hiyo maarifa yana thamani ndogo.—Mithali 4:7, NW.
UFAHAMU Sasa unafahamu tofauti kati ya maarifa na hekima—unaweza kutofautisha au kuziamua. Huenda ukafuata mwendo fulani kwa sababu Mungu aliuagiza, lakini ukifahamu sababu ya mwendo huo, kusudi jema unaloleta na faida unazoleta, azimio lako linakuwa lenye nguvu zaidi. Mithali ina habari inayofaa ya kukusaidia ufahamu si mwendo ulio haki au ulio kosa tu bali pia kwa sababu gani ndivyo ilivyo.