Mbegu ya Nyoka—Yafunuliwaje?

“Nami nitaweka uadui kati yako na huyo mwanamke, na kati ya uzao wako na uzao wake [“mbegu yako na mbegu yake,” “NW”].”—MWANZO 3:15.

1. (a) Kwa nini Yehova ni Mungu mwenye furaha? (b) Amefanya nini ili kutuwezesha kushiriki katika shangwe yake?

YEHOVA ni Mungu mwenye furaha, na ni kwa sababu nzuri. Yeye ndiye Mpaji mkuu zaidi na wa kwanza wa vitu vilivyo vizuri, na hakuna lolote liwezalo kuzuia utimizo wa makusudi yake. (Isaya 55:10, 11; 1 Timotheo 1:11; Yakobo 1:17) Yeye ataka watumishi wake washiriki shangwe yake, naye huwapa sababu nzuri za kufanya hivyo. Hivyo, katika mojawapo wa nyakati zenye huzuni zaidi katika historia ya kibinadamu—ule uasi katika Edeni—yeye alitupatia msingi wa kutazamia wakati ujao tukiwa na tumaini.—Warumi 8:19-21.

2. Alipokuwa akitangaza hukumu juu ya waasi katika Edeni, Yehova aliandaaje msingi wa kuwa na tumaini kwa ajili ya wazao wa Adamu na Hawa?

² Mmoja wa wana wa roho wa Yehova, alitoka tu kujifanya Shetani Ibilisi kwa kumkinza na kumchongea Mungu. Wanadamu wa kwanza, Hawa kisha Adamu, walikuwa wametumbukia chini ya uvutano wake na kuvunja sheria ya Yehova iliyoelezwa wazi. Waliadhibiwa kifo kwa haki. (Mwanzo 3:1-24) Hata hivyo, alipokuwa akitoa hukumu juu ya waasi hao, Yehova aliwatolea wazao wa Adamu na Hawa msingi wa kuwa na tumaini. Kwa njia gani? Kama ilivyorekodiwa kwenye Mwanzo 3:15, Yehova alisema: “Nami nitaweka uadui kati yako na huyo mwanamke, na kati ya uzao wako na uzao wake [“mbegu yako na mbegu yake,” NW]; huo utakuponda kichwa, na wewe utamponda kisigino.” Unabii huo ni ufunguo wa kuelewa Biblia nzima na pia matukio ya wakati uliopita na ya sasa yanayohusisha ulimwengu na vilevile watumishi wa Yehova.

Maana ya Huo Unabii

3. Kama ilivyorejezewa kwenye Mwanzo 3:15, tambulisha (a) Nyoka, (b) “mwanamke,” (c) “mbegu” ya Nyoka, (d) “mbegu” ya mwanamke.

³ Ili kuelewa umaana wao, fikiria sehemu mbalimbali za unabii huo wenyewe. Yule anayezungumziwa kwenye Mwanzo 3:15 ni Nyoka—si yule nyoka halisi, bali yule aliyemtumia nyoka huyo. (Ufunuo 12:9) “Mwanamke” si Hawa bali ni tengenezo la kimbingu la Yehova, mama ya watumishi watiwa-mafuta kwa roho walio duniani. (Wagalatia 4:26) “Mbegu” ya Nyoka, ni mbegu ya Shetani, wazao wake—roho waovu na wanadamu na vilevile matengenezo ya kibinadamu yanayodhihirisha tabia za Shetani na ambayo huonyesha uadui dhidi ya “mbegu” ya mwanamke. (Yohana 15:19; 17:15) “Mbegu” ya mwanamke kimsingi ni Yesu Kristo, aliyetiwa mafuta kwa roho takatifu katika 29 W.K. Wale 144,000, ambao ‘wanazaliwa mara ya pili kwa maji na kwa Roho’ na ambao ni warithi wa Ufalme wa kimbingu pamoja na Kristo, ni sehemu ya pili ya hiyo mbegu ya ahadi. Hao walianza kuongezwa kwa mbegu ya mwanamke tangu Pentekoste 33 W.K. na kuendelea.—Yohana 3:3, 5; Wagalatia 3:16, 29.

4. Mwanzo 3:15 lahusikaje na dunia kuwa paradiso, iliyojaa watu walio huru na dhambi na kifo?

⁴ Huyo nyoka halisi katika Edeni alitumiwa akiwa chombo cha kusema na yule ambaye udanganyifu wake ulifanya wanadamu wapoteze Paradiso. Mwanzo 3:15 lilielekeza mbele kwenye wakati ambapo huyo aliyetumia vibaya yule nyoka atapondwa. Ndipo njia itakapofunguliwa tena kwa watumishi wa kibinadamu wa Mungu kukaa katika Paradiso, bila dhambi na kifo. Huo utakuwa wakati wenye shangwe kama nini!—Ufunuo 20:1-3; 21:1-5.

5. Ni tabia zipi zinazotambulisha uzao wa kiroho wa Ibilisi?

⁵ Baada ya uasi katika Edeni, watu mmoja-mmoja na matengenezo walianza kutokea ambao walidhihirisha tabia kama zile za Shetani Ibilisi—uasi, kusema uwongo, uchongezi, na uuaji wa kimakusudi, pamoja na kupinga mapenzi ya Yehova na wale ambao humwabudu Yehova. Tabia hizo zilitambulisha wazao, watoto wa kiroho, wa Ibilisi. Miongoni mwao, mlikuwa na Kaini, aliyemuua Abeli kimakusudi Yehova alipopendelea ibada ya Abeli badala ya ibada ya Kaini. (1 Yohana 3:10-12) Nimrodi alikuwa mtu ambaye jina lake lenyewe lilimtambulisha kuwa mwasi na aliyekuja kuwa mwindaji na mtawala mwenye uweza dhidi ya Yehova. (Mwanzo 10:9) Kwa kuongezea, kulikuwa na mfululizo wa falme za kale, kutia na Babiloni, zikiwa na dini zenye kudhaminiwa na serikali zilizotegemea uwongo, nazo ziliwaonea waabudu wa Yehova kikatili.—Yeremia 50:29.

“Uadui Kati Yako na Huyo Mwanamke”

6. Ni katika njia zipi Shetani ameonyesha uadui dhidi ya mwanamke wa Yehova?

⁶ Katika wakati huo wote, kulikuwa na uadui kati ya Nyoka na mwanamke wa Yehova, kati ya Shetani Ibilisi na tengenezo la kimbingu la Yehova la viumbe-roho waaminifu-washikamanifu. Uadui wa Shetani ulionyeshwa alipomdhihaki Yehova na kujaribu kuvuruga tengenezo la kimbingu la Yehova, akiwashawishi malaika waache makao yao yenye kufaa. (Mithali 27:11; Yuda 6) Ulidhihirishwa wakati Shetani alipotumia roho waovu wake kujaribu kuzuia wajumbe wa kimalaika waliotumwa na Yehova. (Danieli 10:13, 14, 20, 21) Uadui huo ulionekana wazi kwa njia yenye kutokeza katika karne hii ya 20 wakati Shetani alipotaka kuharibu Ufalme wa Kimesiya wakati ulipozaliwa.—Ufunuo 12:1-4.

7. Kwa nini malaika waaminifu-washikamanifu wa Yehova walihisi uadui dhidi ya Nyoka wa mfano, na bado wameonyesha kujizuia kupi?

⁷ Uadui ulikuwako pia kwa upande wa mwanamke wa Yehova, jamii ya malaika waaminifu-washikamanifu, dhidi ya Nyoka wa ufananisho. Shetani alikuwa amechongea jina zuri la Mungu; pia alikuwa ametilia shaka uaminifu-maadili wa kila mmoja wa viumbe vya Mungu wenye akili, kutia na malaika wote, naye alikuwa akijaribu kwa bidii kukengeusha uaminifu-mshikamanifu wao kwa Mungu. (Ufunuo 12:4a) Malaika, makerubi, na maserafi waaminifu-washikamanifu, hakika wangeweza kuhisi machukio makuu dhidi ya yule aliyejifanya Ibilisi na Shetani. Hata hivyo, wamemngojea Yehova ashughulike na mambo hayo katika wakati wake na kwa njia yake mwenyewe.—Linganisha Yuda 9.

Uhasama Dhidi ya Mbegu ya Mwanamke wa Mungu

8. Shetani alikuwa macho kuona nani?

⁸ Wakati uo huo, Shetani alikuwa macho kuona Mbegu ya mwanamke iliyotabiriwa, ile ambayo Yehova alisema ingemchubua Nyoka katika kichwa. Malaika kutoka mbinguni alipotangaza kwamba Yesu, aliyekuwa amezaliwa katika Bethlehemu, alikuwa ndiye “Mwokozi, ndiye Kristo Bwana,” huo ulikuwa uthibitisho wenye nguvu kwamba angekuwa Mbegu ya mwanamke iliyoahidiwa.—Luka 2:10, 11.

9. Baada ya kuzaliwa kwa Yesu, Shetani alidhihirishaje uadui mkali?

⁹ Ule uadui mkali wa Shetani ulidhihirika upesi alipowavuta wanajimu wapagani kwenye utume uliowapeleka kwanza kwa Mfalme Herode katika Yerusalemu kisha kwenye ile nyumba katika Bethlehemu ambamo walimpata kivulana Yesu na mama yake, Mariamu. Muda mfupi baadaye Mfalme Herode akaamuru kuuawa kwa wavulana wote wenye umri wa miaka miwili au chini katika na karibu na Bethlehemu. Kwa kufanya hilo, Herode alionyesha chuki ya kishetani dhidi ya hiyo Mbegu. Herode alijua vema kabisa kwamba alikuwa akijaribu kumuua yule aliyepaswa kuwa Mesiya. (Mathayo 2:1-6, 16) Historia yashuhudia kwamba Mfalme Herode alikuwa mpotovu, mwenye hila, na muuaji wa kimakusudi—kwa kweli mmoja wa mbegu ya Nyoka.

10. (a) Baada ya ubatizo wa Yesu, Shetani mwenyewe alijaribuje kuzuia kusudi la Yehova kuhusu Mbegu iliyoahidiwa? (b) Shetani alitumiaje viongozi wa kidini Wayahudi katika kufuatia malengo yake?

¹⁰ Baada ya Yesu kutiwa mafuta kwa roho takatifu katika 29 W.K. na baada ya Yehova kusema kutoka mbinguni akimkiri Yesu kuwa Mwana wake, Shetani alijaribu mara nyingi kumshawishi Yesu, hivyo akijaribu kuzuia kusudi la Yehova kuhusu Mwana wake. (Mathayo 4:1-10) Kwa kushindwa kufanya hivyo, Shetani aliamua kutumia wajumbe wa kibinadamu zaidi kutimiza malengo yake. Miongoni mwa wale aliowatumia ili kujaribu kumwondolea Yesu sifa walikuwa wale viongozi wa kidini wenye unafiki. Walitumia uwongo na uchongezi, aina za mbinu zilizotumiwa na Shetani mwenyewe. Yesu alipomwambia mtu mmoja mwenye kupooza, “Jipe moyo mkuu, . . . umesamehewa dhambi zako,” waandishi walimhukumu Yesu kuwa mkufuru, bila kungoja kuona kama mtu huyo kwa kweli alikuwa ameponywa. (Mathayo 9:2-7) Yesu alipowaponya watu siku ya Sabato, Mafarisayo walimshutumu kuwa mvunjaji wa sheria ya Sabato wakafanya shauri kumwangamiza. (Mathayo 12:9-14; Yohana 5:1-18) Yesu alipotoa roho waovu, Mafarisayo walimshtaki kwamba alikuwa akifanya hivyo kwa kushirikiana na “Beelzebuli mkuu wa pepo.” (Mathayo 12:22-24) Baada ya Lazaro kufufuliwa kutoka kwa wafu, watu walio wengi walitia imani katika Yesu, lakini makuhani wakuu na Mafarisayo wakafanya shauri tena kumuua.—Yohana 11:47-53.

11. Siku tatu kabla ya kifo cha Yesu, yeye alitambulisha nani kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka, na kwa nini?

¹¹ Mnamo Nisani 11, 33 W.K., ingawa alijua vema njama waliyokuwa wakitunga, bila hofu Yesu aliingia moja kwa moja ndani ya eneo la hekalu katika Yerusalemu na akiwa humo alitangaza hukumu juu yao hadharani. Wakiwa kikundi, waandishi na Mafarisayo walikuwa wameonyesha sikuzote hao ni watu wa aina gani; kwa hiyo Yesu alisema: “Ole wenu waandishi na Mafarisayo, wanafiki! kwa kuwa mnawafungia watu ufalme wa mbinguni; ninyi wenyewe hamwingii, wala wanaoingia hamwaachi waingie.” Yesu alitangaza wazi kwamba wao walikuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka, akisema: “Enyi nyoka, wana wa majoka, mtaikimbiaje hukumu ya jehanum?” (Mathayo 23:13, 33) Maneno yake yakumbusha juu ya ule unabii kwenye Mwanzo 3:15.

12, 13. (a) Makuhani wakuu na waandishi walitoaje uthibitisho zaidi juu ya yule aliyekuwa baba yao wa kiroho? (b) Ni nani aliyejiunga nao? (c) Kwa utimizo wa Mwanzo 3:15, Mbegu ya mwanamke ilichubuliwaje katika kisigino?

¹² Waliposikia maneno ya Yesu, je, wao walichomwa mioyoni mwao, wakamwomba Mungu rehema? Je, wao walitubu uovu wao? La! Marko 14:1 huripoti kwamba siku iliyofuata tu, kwenye mkutano katika ua wa kuhani wa cheo cha juu, “wakuu wa makuhani na waandishi wakatafuta njia ya kumkamata [Yesu] kwa hila na kumwua.” Waliendelea kudhihirisha roho ya kuua kimakusudi ya Shetani, ambaye hapo awali Yesu alikuwa amemtaja kuwa muuaji. (Yohana 8:44) Upesi Yudasi Iskariote, ambaye Shetani alikuwa amemchochea awe mwasi-imani, akajiunga nao. Yudasi aliacha Mbegu ya mwanamke wa Mungu isiyo na lawama akajiunga na mbegu ya Nyoka.

¹³ Asubuhi mapema katika Nisani 14, washiriki wa mahakama ya kidini ya Kiyahudi walimpeleka Yesu akiwa mfungwa kwa gavana Mroma. Hapa ni makuhani wakuu walioongoza katika kupiga makelele Yesu atundikwe mtini. Pilato alipouliza: “Je, nitamtundika mtini mfalme wenu?” ni makuhani wakuu waliojibu, “Sisi hatuna mfalme ila Kaisari.” (Yohana 19:6, 15, linganisha NW) Kwa kweli, walithibitisha kwa kila njia kwamba walikuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka. Lakini kwa hakika hawakuwa peke yao. Rekodi yenye kupuliziwa kwenye Mathayo 27:24, 25 hutoa ripoti hii: “[Pilato] akatwaa maji, akanawa mikono yake mbele ya mkutano.” Kisha watu wote wakasema: “Damu yake na iwe juu yetu, na juu ya watoto wetu.” Hivyo, Wayahudi wengi wa kizazi hicho walijitambulisha kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka. Kabla ya mwisho wa siku hiyo, Yesu alikuwa amekufa. Kwa kutumia mbegu yake ionekanayo, Shetani alikuwa ameichubua Mbegu ya mwanamke wa Mungu katika kisigino.

14. Kwa nini kuchubuliwa kwa kisigino cha Mbegu ya mwanamke hakukumaanisha ushindi kwa Shetani?

¹⁴ Je, Shetani alikuwa ameshinda? La, hasha! Yesu Kristo alikuwa ameushinda ulimwengu na alikuwa amepata ushindi juu ya mtawala wao. (Yohana 14:30, 31; 16:33) Yeye alikuwa amedumisha uaminifu-mshikamanifu kwa Yehova hadi kifo. Kifo chake akiwa binadamu mkamilifu kiliandaa bei ya fidia iliyohitajiwa ili kukomboa haki za uhai zilizopotezwa na Adamu. Kwa hiyo alifungua njia ya kuelekea uhai wa milele kwa wale ambao wangedhihirisha imani katika uandalizi huo na ambao wangetii amri za Mungu. (Mathayo 20:28; Yohana 3:16) Yehova alimfufua Yesu kutoka kwa wafu hadi uhai usioweza kufa mbinguni. Kwa wakati uliowekwa na Yehova, Yesu atamponda Shetani asiwepo tena. Kwenye Mwanzo 22:16-18, imetabiriwa kwamba Yehova atazipendelea familia zote za dunia zinazochukua hatua inayohitajiwa ili kujibariki kupitia Mbegu hiyo yenye uaminifu-mshikamanifu.

15. (a) Baada ya kifo cha Yesu, mitume wake waliendeleaje kufunua mbegu ya Nyoka? (b) Ni uhasama gani zaidi ambao umedhihirishwa na mbegu ya Nyoka hadi wakati wetu?

¹⁵ Baada ya kifo cha Yesu, Wakristo watiwa mafuta kwa roho waliendelea kufunua mbegu ya Nyoka, kama Bwana wao alivyokuwa amefanya. Kwa kusukumwa na roho takatifu, mtume Paulo alionya dhidi ya “yule mtu wa kuasi” ambaye kuwapo kwake kungekuwa “kwa mfano wa kutenda kwake Shetani.” (2 Wathesalonike 2:3-10) Jamii ya “mtu” huyu imethibitika kuwa makasisi wa Jumuiya ya Wakristo. Mbegu ya Nyoka nayo ikanyanyasa sana wafuasi wa Yesu Kristo. Katika unabii uliorekodiwa kwenye Ufunuo 12:17, mtume Yohana alitabiri kwamba Shetani angeendelea kufanya vita dhidi ya mabaki ya mbegu ya mwanamke wa Mungu hadi wakati wetu. Imetokea vivyo hivyo. Katika mabara yaliyo mengi, Mashahidi wa Yehova wamepigwa marufuku, wameshambuliwa na ghasia za watu, wamefungwa gerezani, au kufungwa katika kambi za mateso kwa sababu ya msimamo wao imara kwa ajili ya Ufalme wa Mungu na njia zake za uadilifu.

Kufunuliwa kwa Mbegu ya Nyoka Katika Siku ya Kisasa

16. Katika nyakati za kisasa, ni nani ambaye amefunuliwa kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka, na jinsi gani?

¹⁶ Kwa kumwiga Yesu Kristo, Wakristo wa kweli hawajaacha kumfunua Nyoka na mbegu yake bila hofu. Katika 1917, Wanafunzi wa Biblia, kama vile Mashahidi wa Yehova walivyoitwa wakati huo, walitangaza kitabu The Finished Mystery, ambamo walikuwa wamefunua waziwazi unafiki wa makasisi wa Jumuiya ya Wakristo. Hicho kilifuatwa, katika 1924, na azimio lililochapishwa lenye kichwa Ecclesiastics Indicted (Viongozi wa Kanisa Washtakiwa). Nakala milioni 50 ziligawanywa katika mataifa mengi. Katika 1937, J. F. Rutherford, aliyekuwa msimamizi wa Watch Tower Society wakati huo, alifunua kwa nguvu sana mbegu ya Shetani katika hotuba zenye kichwa “Kafunuliwa” na “Dini na Ukristo.” Mwaka uliofuata, huku wasikilizaji wa mikusanyiko 50 wakisikiliza katika mabara mengi, yeye alitoa hotuba “Yakabilini Mambo ya Hakika” kupitia simu ya redio kutoka London, Uingereza. Mwezi mmoja baadaye, mfumo mmoja mkubwa wa redio katika Marekani ulitangaza hotuba “Ufashisti au Uhuru.” Hizo ziliongezewa kufunuliwa kwenye nguvu katika vitabu kama Enemies na Religion na pia katika kijitabu Uncovered. Kupatana na yale yaliyokuwa yametangazwa tangu 1920, kitabu Ufunuo—Upeo Wao Mtukufu U Karibu!,a ambacho sasa kimechapishwa katika lugha 65, chatambulisha watawala wafisadi wa kisiasa na walanguzi wa kibiashara wenye pupa wasiofuata kanuni kuwa miongoni mwa washiriki wakubwa wa mbegu ionekanayo ya Nyoka. Viongozi wa kisiasa wanapofanya zoea la kusema uwongo ili kuwadanganya vibaya raia zao, wanapokosa kustahi utakatifu wa damu, na wanapoonea watumishi wa Yehova (hivyo wakionyesha chuki dhidi ya mbegu ya mwanamke wa Mungu), kwa hakika wao hujitambulisha kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka. Ndivyo ilivyo na walanguzi wa kibiashara ambao, bila kuchomwa dhamiri hata kidogo, husema uwongo ili kupata faida ya kifedha, ambao huunda au kuuza bidhaa ambazo hujulikana kuwa zenye kusababisha maradhi.

17. Ni fursa gani ingali wazi kwa watu mashuhuri wawezao kutoka kwa mfumo wa ulimwengu?

¹⁷ Si kila mtu aliyetiwa doa na dini ya kilimwengu, siasa, au biashara atakayehesabiwa mwishowe kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka. Baadhi ya wanaume na wanawake hawa huja kuvutiwa na Mashahidi wa Yehova. Wao hutumia mamlaka yao kuwasaidia na baada ya muda kuikubali ibada ya kweli. (Linganisha Matendo 13:7, 12; 17:32-34.) Wote hao wamesihiwa hivi: “Na sasa, enyi wafalme, fanyeni akili, enyi waamuzi wa dunia, mwadibiwe. Mtumikieni BWANA kwa kicho, shangilieni kwa kutetemeka. Shikeni yaliyo bora, asije akafanya hasira nanyi mkapotea njiani, kwa kuwa hasira yake itawaka upesi; heri wote wanaomkimbilia.” (Zaburi 2:10-12) Kwa kweli, ni muhimu kwa wote wanaotamani upendeleo wa Yehova kutenda sasa, kabla Hakimu wa kimbingu hajaufunga kwa ghafula mlango wa fursa!

18. Ingawa wao si sehemu ya mbegu ya huyo mwanamke, ni nani ambao hata hivyo ni waabudu wa Yehova?

¹⁸ Ni wale tu watakaofanyiza Ufalme wa kimbingu ndio sehemu ya mbegu ya mwanamke. Hawa ni wachache. (Ufunuo 7:4, 9) Hata hivyo, kuna umati mkubwa wa wengine, ndiyo, mamilioni, ambao ukiwa unaabudu Yehova hutazamia kupata uhai wa milele katika dunia iliyo paradiso. Kwa neno na kwa tendo pia, wao huwaambia hivi watiwa-mafuta wa Yehova: “Tutakwenda pamoja nanyi, kwa maana tumesikia kwamba Mungu yu pamoja nanyi.”—Zekaria 8:23.

19. (a) Ni lazima watu wote wafanye uchaguzi gani? (b) Ni nani hasa wanaosihiwa kwa moyo watende kwa hekima kama fursa ingali ipo?

¹⁹ Sasa ndio wakati ambapo ni lazima wanadamu wote wachague. Je, wanataka kumwabudu Yehova na kuunga mkono enzi kuu yake, au watamruhusu Shetani awe mtawala wao kwa kufanya mambo yanayompendeza? Watu karibu milioni tano kutoka mataifa yote wamechukua msimamo wao upande wa Yehova katika ushirikiano na wale wanaobaki wa mbegu ya mwanamke, warithi wa Ufalme. Milioni nane wengine wameonyesha kupendezwa kujifunza Biblia nao au kuhudhuria mikutano yao. Mashahidi wa Yehova husema hivi kwa wote hao: Mlango wa fursa ungali wazi. Chukueni msimamo wenu kwa wazi kwenye upande wa Yehova. Mkiri Kristo Yesu kuwa ndiye ile Mbegu iliyoahidiwa. Shirikianeni kwa shangwe na tengenezo la Yehova linaloonekana. Na mpate kushiriki katika baraka zote ambazo Yeye ataandaa kupitia utawala wa Mfalme, Kristo Yesu.

[Maelezo ya Chini]

Je, Wakumbuka?

◻ Ni nani aliye Nyoka anayerejezewa kwenye Mwanzo 3:15? Na mwanamke ni nani?

◻ Ni tabia zipi zinazotambulisha mbegu ya Nyoka?

◻ Yesu alifunuaje mbegu ya Nyoka?

◻ Ni nani ambao wamefunuliwa kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka katika nyakati za kisasa?

◻ Ni hatua gani ya dharura inayohitajika ili kuepuka kuonwa kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka?

[Picha katika ukurasa wa 10]

Yesu alifunua viongozi wa kidini wenye unafiki kuwa sehemu ya mbegu ya Nyoka