Wazazi, Pendezweni na Watoto Wenu

“Wafurahi baba yako na mama yako.”—MITHALI 23:25.

1. Ni nini kitakachowafanya wazazi wapendezwe na watoto wao?

NI VEMA kama nini kuona mti mchanga ukikua na kuwa mti wenye fahari ambao huandaa uzuri na kivuli—hasa ikiwa wewe ndiwe uliyeupanda na kuutunza! Vivyo hivyo, wazazi wanaowatunza watoto wanaokua na kuwa watumishi wakomavu wa Mungu hupendezwa sana nao, kama mithali ya Biblia isemavyo: “Baba yake mwenye haki atashangilia; naye amzaaye mtoto mwenye hekima atamfurahia. Na wafurahi baba yako na mama yako; na afurahi aliyekuzaa.”—Mithali 23:24, 25.

2, 3. (a) Wazazi waweza kuepukaje huzuni na uchungu? (b) Miti michanga na pia watoto huhitaji nini ili kuwa chanzo cha upendezi?

² Hata hivyo, mtoto hawi “mwenye haki” na “mwenye hekima” peke yake tu. Jitihada kubwa yahitajiwa ili kuwazuia wachanga wasiwe chanzo cha “huzuni” na “uchungu,” sawa na vile kazi yaweza kuhusishwa katika kuufanya mti mchanga uwe mti wenye fahari. (Mithali 17:21, 25) Kwa kielelezo, vigingi vya kutegemeza vyaweza kuuzoeza mti mchanga ukue ukiwa wima na wenye nguvu. Kutiwa maji kwa ukawaida ni muhimu, nao mti mchanga huenda ukahitaji kukingwa dhidi ya vitilifu. Hatimaye, upogoaji husaidia kutokeza mti wenye uzuri.

³ Neno la Mungu hufunua kwamba watoto wanahitaji mambo kama mazoezi ya kimungu, kutiliwa maji mengi ya kweli ya Biblia, kukingwa dhidi ya kutumiwa vibaya kiadili, na nidhamu yenye upendo ili kupogoa vitabia visivyotamanika. Ili kutoa mahitaji hayo, baba hasa wanasihiwa sana wawalee watoto wao “katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.” (Waefeso 6:4, NW) Hilo lahusisha nini?

Kukazia Maneno ya Yehova

4. Wazazi wana daraka gani kuwaelekea watoto wao, na ni jambo gani linalotakwa kabla hawajaweza kulitimiza?

⁴ Maneno “rekebisho la akilini la Yehova” yamaanisha kurekebisha kufikiri kwetu ili kupatane na mapenzi ya Yehova. Basi, wazazi lazima waingize akilini mwa watoto wao kufikiri kwa Yehova juu ya mambo. Nao pia lazima waige kielelezo cha Mungu cha kutoa nidhamu yenye huruma, au mazoezi ya kusahihisha. (Zaburi 103:10, 11; Mithali 3:11, 12) Lakini kabla ya wazazi kuweza kufanya hilo, wao wenyewe lazima wafyonze maneno ya Yehova, kama vile Musa, nabii wa Mungu, alivyoonya kwa upole Waisraeli wa kale: “Maneno haya ninayokuamuru leo, yatakuwa katika moyo wako.”—Kumbukumbu la Torati 6:6, italiki ni zetu.

5. Wazazi Waisraeli walipaswa kuwaagiza watoto wao lini na kwa njia gani, na “kukaza kikiki” kwamaanisha nini?

⁵ Funzo la ukawaida la Biblia, kutafakari, na sala huwaandalia wazazi vifaa ili kufanya yale ambayo Musa aliamuru baadaye: “Ni lazima uyakaze kikiki [maneno ya Yehova] katika mwana wako na kunena juu yayo uketipo nyumbani mwako na utembeapo barabarani na ulalapo chini na uinukapo.” Neno la Kiebrania litafsiriwalo “kaza kikiki” humaanisha “kurudia,” “kusema tena na tena,” “kuingiza sana waziwazi.” Ona jinsi ambavyo Musa alikazia zaidi uhitaji wa kutanguliza maneno ya Yehova: “Ni lazima uyafunge yakiwa ishara mkononi mwako, nayo lazima yatumike yakiwa utepe wa kufungia katikati ya macho yako; na ni lazima uyaandike kwenye miimo ya nyumba yako na juu ya malango yako.” Kwa wazi, Yehova huwataka wazazi wawape watoto wao uangalifu wenye upendo, kwa ukawaida!—Kumbukumbu la Torati 6:7-9, NW.

6. Wazazi walipaswa wakaze nini kikiki katika watoto wao, na kukiwa na manufaa ipi?

⁶ “Maneno haya” ya Yehova ambayo wazazi walipaswa kuyakaza kikiki katika watoto wao ni nini? Musa alikuwa ametoka tu kurudia zile zijulikanazo kwa kawaida kuwa Amri Kumi, kutia ndani amri za kutoua-kimakusudi, kutofanya uzinzi, kutoiba, kutotoa ushuhuda usio wa kweli, na kutotamani. Matakwa hayo ya kiadili, na vilevile ile amri ya “mpende BWANA, Mungu wako, kwa moyo wako wote, na kwa roho yako yote, na kwa nguvu zako zote,” hasa ndiyo yaliyokuwa mambo ambayo wazazi Waisraeli walipaswa kukaza kikiki katika watoto wao. (Kumbukumbu la Torati 5:6-21; 6:1-5) Je, hungekubali kwamba hiyo ndiyo aina ya ufundishaji ambayo watoto wanahitaji leo?

7. (a) Watoto walifananishwa na nini katika Biblia? (b) Sasa tutachunguza nini?

⁷ Baba Mwisraeli aliambiwa hivi: “Mkeo atakuwa kama mzabibu uzaao, vyumbani mwa nyumba yako. Wanao kama miche ya mizeituni wakiizunguka meza yako.” (Zaburi 128:3) Hata hivyo, ili wazazi wapendezwe na “miti yao michanga” badala ya kupata huzuni, lazima wapendezwe kibinafsi na watoto wao kila siku. (Mithali 10:1; 13:24; 29:15, 17) Acheni tuchunguze jinsi wazazi wawezavyo kuzoeza, kutia maji kiroho, kukinga, na kuwatia nidhamu watoto wao kwa upendo katika njia ambayo wanakuja kupendezwa nao kikweli.

Kuzoeza Tangu Utoto

8. (a) Ni nani waliotumika wakiwa vigingi vya mazoezi kwa Timotheo? (b) Mazoezi yalianza lini, na yakiwa na matokeo yapi?

⁸ Fikiria Timotheo, aliyepokea tegemeo kutoka kwa vigingi viwili vya mazoezi vilivyokazwa kwa uthabiti, kwa kusema kitamathali—mama yake na nyanya yake. Kwa kuwa baba ya Timotheo alikuwa Mgiriki na yaonekana hakuwa mwamini, mama yake Myahudi, Eunike, na Loisi, mama ya Eunike, ndio waliomzoeza huyo mvulana ‘tangu utoto katika maandishi matakatifu.’ (2 Timotheo 1:5; 3:15; Matendo 16:1) Bidii-nyendelevu yao katika kumfundisha Timotheo—hata alipokuwa mtoto mchanga—“mambo yake ya ajabu aliyoyafanya [Yehova],” ilibarikiwa sana. (Zaburi 78:1, 3, 4) Timotheo akawa mishonari katika nchi za mbali, labda alipokuwa angali tineja, naye alikuwa na fungu lenye kutokeza katika kuimarisha makutaniko ya Kikristo ya mapema.—Matendo 16:2-5; 1 Wakorintho 4:17; Wafilipi 2:19-23.

9. Vijana waweza kujifunzaje kuepuka mitego ya ufuatiaji vitu vya kimwili?

⁹ Wazazi, nyinyi ni vigingi vya mazoezi vya aina gani? Kwa kielelezo, je, mwataka watoto wenu wakuze maoni yaliyosawazika juu ya vitu vya kimwili? Basi lazima mweke kielelezo kinachofaa kwa kutofuatia vitu vyote vipya au vitu vingine ambavyo kwa kweli hamvihitaji. Mkichagua kufuatia faida za kimwili, msishangae watoto wenu wawaigapo. (Mathayo 6:24; 1 Timotheo 6:9, 10) Kwa kweli ikiwa vigingi vya mazoezi si wima mti mchanga wawezaje kukua ukiwa wima?

10. Wazazi wapaswa kutafuta mwelekezo wa nani sikuzote, nao wapaswa kuwa na mtazamo upi?

¹⁰ Wazazi wapendezwao na watoto wao watatafuta daima msaada wa kimungu ili wawazoeze, wakifikiria sikuzote yaliyo ya faida zaidi kiroho kwa watoto wao. Mama ya watoto wanne alisimulia hivi: “Hata kabla ya watoto wetu kuzaliwa, tulisali kwa Yehova kwa ukawaida atusaidie kuwa wazazi wazuri, tuongozwe na Neno lake, na kulitumia maishani mwetu.” Aliongezea hivi: “‘Yehova ni wa kwanza’ halikuwa tu fungu la maneno la kawaida bali ndivyo tulivyoishi maisha yetu.”—Waamuzi 13:8.

Kutia “Maji” kwa Ukawaida

11. Miti michanga na pia watoto huhitaji nini ili kukua?

¹¹ Miti michanga hasa huhitaji ugavi wa maji wenye kudumu, kama ionyeshwavyo na jinsi miti ikuavyo vizuri kandokando ya mto. (Linganisha Ufunuo 22:1, 2.) Vitoto pia vitasitawi kiroho ikiwa vinaandaliwa kwa ukawaida maji ya kweli ya Biblia. Lakini wazazi wanahitaji kufikiria uwezo wa watoto wao wa kukaza fikira. Labda vipindi vingi vya maagizo vilivyofupishwa vingeweza kuwa na matokeo zaidi kuliko vipindi vichache vilivyo virefu. Usipunguze umaana wa vipindi hivyo vifupi. Kupisha wakati pamoja ni kwa maana sana katika kukuza ufungamano kati ya mzazi na mtoto, ukaribu unaotiwa moyo tena na tena katika Maandiko.—Kumbukumbu la Torati 6:6-9; 11:18-21; Mithali 22:6.

12. Thamani ya kusali pamoja na watoto ni nini?

¹² Kimoja cha vipindi pamoja na watoto chaweza kuwa mwishoni mwa siku. Kijana mmoja akumbuka hivi: “Wazazi wangu walikuwa wakiketi ukingoni mwa vitanda vyetu kila usiku na kutusikiliza tukisema sala zetu wenyewe.” Kuhusu faida ya kufanya hilo, mwingine alisema hivi: “Hilo lilinifanya niwe na zoea la kusali kwa Yehova kila usiku kabla ya kulala.” Watoto wawasikiapo wazazi wao kila siku wakisema juu ya Yehova na kusali kwake, anakuwa mtu halisi kwao. Mwanamume kijana mmoja alisema hivi: “Nilikuwa naweza kufumba macho yangu katika sala kwa Yehova na kuona mtu halisi aliye kama babu. Wazazi wangu walinisaidia kuona kwamba Yehova huwa na sehemu katika kila kitu tunachofanya na kusema.”

13. Vipindi vya maagizo vya ukawaida vyaweza kutia ndani nini?

¹³ Ili kuwasaidia watoto wafyonze maji ya kweli ya Biblia, wazazi waweza kutia ndani mambo mengi yenye kutumika katika vipindi vya maagizo vya ukawaida. Wazazi wa watoto wawili ambao hawajawa matineja walisema hivi: “Watoto wote wawili walianza kupokea mazoezi ya kuketi kwa unyamavu katika Jumba la Ufalme tangu majuma yao machache ya kwanza ya maisha.” Baba mmoja alifafanua lile ambalo familia yake ilifanya: “Tuliorodhesha vitabu vyote vya Biblia kwenye kadi ndogo na kujizoeza kuzipanga kwa utaratibu, kila mmoja wetu akiwa na zamu yake. Sikuzote watoto walitazamia hilo kwa hamu.” Familia nyingi hutia ndani kipindi kifupi cha maagizo ama kabla ya mlo ama baada ya mlo. Baba mmoja alisema hivi: “Mlo wa jioni umekuwa wakati mzuri kwetu sisi kuzungumzia andiko la Biblia la kila siku.”

14. (a) Ni utendaji upi mbalimbali wenye kuthawabisha kiroho uwezao kushirikiwa pamoja na watoto? (b) Watoto wana uwezo gani wa kujifunza?

¹⁴ Watoto hufurahia kusikiliza masimulizi dhahiri ya Biblia katika Kitabu Changu cha Hadithi za Biblia.a “Watoto walipokuwa wachanga,” wakaonelea wenzi fulani, “somo katika kitabu Hadithi za Biblia lilikuwa likisomwa, kisha watoto walikuwa wakivaa mavazi na kuigiza sehemu mbalimbali katika drama fupi. Walipenda hilo na mara nyingi walisisitiza tufanye zaidi ya hadithi moja kwa funzo moja.” Usidharau uwezo wa kujifunza wa mtoto wako! Watoto wa miaka minne wamejua moyoni sura nzima-nzima za kitabu Hadithi za Biblia nao hata wamejifunza kusoma Biblia! Kijana mmoja akumbuka kwamba alipokuwa na umri upatao miaka mitatu na nusu, alikuwa akitamka vibaya tena na tena maneno “judicial decisions,” (maamuzi ya kihukumu), lakini baba yake alimtia moyo aendelee kujizoeza.

15. Ni mambo gani yawezayo kutiwa ndani katika mazungumzo pamoja na watoto, na kuna uthibitisho gani kwamba mazungumzo hayo yana umaana?

¹⁵ Vipindi vya kuwa pamoja na watoto wenu vyaweza pia kutumiwa ili kuwatayarisha washiriki maji ya kweli pamoja na wengine, kama kwa kutoa maelezo mikutanoni. (Waebrania 10:24, 25) “Wakati wa vipindi vyetu vya mazoezi, nililazimika kutoa maelezo kwa maneno yangu mwenyewe,” kijana mmoja akumbuka. “Sikuruhusiwa kusoma tu bila kuelewa.” Kwa kuongeza, watoto waweza kuzoezwa wawe na sehemu ya maana katika huduma ya shambani. Mwanamke aliyelelewa na wazazi wanaomhofu Mungu aeleza hivi: “Hatukuwa wafuasi tu walioandamana na wazazi wetu katika kazi yao. Tulijua tulikuwa na sehemu, hata ikiwa ilikuwa kupiga kengele tu mlangoni na kuacha kikaratasi cha kukaribisha watu. Kupitia matayarisho yenye uangalifu kabla ya utendaji wa kila mwisho-juma, tulijua lile ambalo tungesema. Hatukuamka kamwe Jumamosi asubuhi tukiuliza ikiwa tungeenda kwenye huduma. Tulijua kwamba tungeenda.”

16. Kwa nini ukawaida katika kuongoza funzo la familia pamoja na watoto ni jambo la maana?

¹⁶ Uhitaji wa kuandalia kwa ukawaida watoto maji ya kweli ya Biblia hauwezi kukaziwa kupita kiasi, jambo ambalo lamaanisha kwamba funzo la Biblia la familia la kila juma ni muhimu. Baba ya watoto wawili anadai kwamba “jambo kuu katika kuwachokoza watoto ni kukosa udumifu.” (Waefeso 6:4) Alisema hivi: “Mke wangu nami tulichagua siku na wakati na tukaongoza kwa uaminifu funzo la familia kwa kufuata ratiba hiyo. Haikuchukua muda mrefu kabla ya watoto kulitarajia wakati huo.” Mazoezi yote hayo tangu utoto ni ya maana, kwa kupatana na ule ukweli wa maneno, ‘mtoto umleavyo ndivyo akuavyo.’

17. Ni nini chenye umaana sawa na kuwaandalia watoto kweli za Biblia?

¹⁷ Kuwaandalia watoto kweli za Biblia ni jambo la maana, lakini kielelezo cha wazazi ni cha maana vilevile. Je, watoto wako wanakuona ukijifunza, ukihudhuria mikutano kwa ukawaida, ukishiriki katika huduma ya shambani, ndiyo, ukifurahia kufanya mapenzi ya Yehova? (Zaburi 40:8) Ni muhimu wakuone ukifanya hivyo. Kwa kupendeza, binti mmoja alisema hivi juu ya mama yake, aliyekuwa amevumilia upinzani wa mume wake na alikuwa amelea watoto sita wakawa Mashahidi waaminifu: “Kilichotuvutia zaidi ni kielelezo cha mama mwenyewe—kilipaaza sauti kuliko maneno.”

Kuwaandalia Watoto Kinga

18. (a) Wazazi waweza kuwaandaliaje watoto kinga wanayohitaji? (b) Watoto katika Israeli walipokea maagizo ya aina gani juu ya sehemu za mwili za uzazi?

¹⁸ Kama vile miti michanga ihitajivyo mara nyingi kinga dhidi ya vitilifu hatari, katika mfumo huu mwovu wa mambo, watoto wanahitaji kinga dhidi ya “watu wabaya.” (2 Timotheo 3:1-5, 13) Wazazi waweza kutoaje kinga hiyo? Kwa kuwasaidia wajipatie hekima ya kimungu! (Mhubiri 7:12) Yehova aliwaamuru Waisraeli—kutia ndani “watoto” wao—wasikilize kusomwa kwa Sheria yake, ambayo ilitia ndani kutambulishwa kwa mwenendo wa kingono unaofaa na usiofaa. (Kumbukumbu la Torati 31:12; Mambo ya Walawi 18:6-24) Viungo vya mwili vya uzazi vilitajwa tena na tena, kutia ndani “mapumbu” na “kiungo cha uzazi.” (Mambo ya Walawi 15:1-3, 16; 21:20; 22:24; Hesabu 25:8; Kumbukumbu la Torati 23:10, linganisha NW.) Kwa sababu ya ufisadi wenye kupita kiasi wa ulimwengu wa leo, watoto wanahitaji kujua matumizi yafaayo na yasiyofaa ya viungo hivyo vya mwili vinavyotiwa ndani katika uumbaji ambao Mungu aliuita ‘mwema sana.’—Mwanzo 1:31; 1 Wakorintho 12:21-24.

19. Ni maagizo gani yanayofaa kuwaandalia watoto kuhusu sehemu zao za mwili za siri?

¹⁹ Kwa kufaa wazazi wote pamoja, au kila mlezi, apaswa kutambulisha kwa mtoto sehemu zake za mwili za siri. Kisha wapaswa kueleza kwamba hakuna mtu mwingine yeyote apaswaye kuruhusiwa kugusa sehemu hizo. Kwa kuwa mara nyingi wenye kuwasumbua watoto kingono hujaribu waone jinsi watoto wanavyoitikia madokezo yenye hila ya kingono, mtoto apaswa kufundishwa kukinza kwa uthabiti na kusema, “nitakushtaki!” Wafundishe watoto wako kwamba sikuzote wanapaswa kumshtaki yeyote anayejaribu kuwagusa katika njia inayowafanya wasistarehe, haidhuru ni vitisho gani vyenye kuhofisha vinavyotolewa.

Kutoa Nidhamu Yenye Upendo

20. (a) Nidhamu yafananaje na upogoaji? (b) Tokeo la mwanzoni la nidhamu ni nini, lakini matokeo ni nini?

²⁰ Watoto hufaidika kutokana na nidhamu yenye upendo, kama vile mti ufaidikavyo kutokana na upogoaji. (Mithali 1:8, 9; 4:13; 13:1) Matawi yasiyopendeza yakatwapo, ukuzi wa mengine huchochewa. Kwa hiyo, ikiwa watoto wako wanakazia uangalifu hasa vitu vya kimwili au wanataka kuwa na mashirika mabaya au vitumbuizo visivyojenga, mielekeo hiyo yenye makosa ni kama matawi yanayohitaji kukatwa. Ikitolewa, watoto wako watasaidiwa kukua katika uelekeo wa kiroho. Mwanzoni nidhamu hiyo huenda isionekane kuwa yenye kupendeza, kama vile kupogoa huenda kukausumbua mti. Lakini matokeo mazuri ya nidhamu ni ukuzi ulioanzishwa upya katika uelekeo unaotaka mtoto wako akue.—Waebrania 12:5-11.

21, 22. (a) Ni nini kinachoonyesha kwamba wala kutoa wala kuipokea nidhamu hakupendezi? (b) Kwa nini wazazi wasisite kutoa nidhamu?

²¹ Yakubalika wazi kwamba nidhamu haipendezi ama kuitoa ama kuipokea. “Mwana wangu alikuwa akitumia wakati mwingi pamoja na kijana ambaye wazee walikuwa wamenionya kwamba si ushirika mzuri,” baba mmoja akasema. “Nilipaswa kuchukua hatua upesi zaidi ya vile nilivyofanya. Ingawa mwana wangu hakuhusika katika kosa lolote baya sana, ilichukua muda kurekebisha upya kufikiri kwake.” Mwana huyo alionelea hivi: “Nilipotenganishwa mbali kutoka kwa rafiki yangu wa karibu zaidi, nilipondeka.” Lakini aliongeza hivi: “Huo ulikuwa uamuzi mzuri, kwa kuwa upesi baadaye alitengwa na ushirika.”

²² “Maonyo ya kumwadilisha mtu ni njia ya uzima,” lasema Neno la Mungu. Kwa hiyo hata kutoa nidhamu kuwe kugumu kadiri gani, usiwanyime watoto wako hiyo. (Mithali 6:23; 23:13; 29:17) Halafu, watakuwa wenye shukrani kwamba uliwasahihisha. “Nakumbuka nikiwa nimewakasirikia sana wazazi wangu nilipotiwa nidhamu,” akumbuka kijana mmoja. “Sasa ningekasirika hata zaidi ikiwa wazazi wangu wangalikuwa wameninyima nidhamu hiyo.”

Thawabu Istahiliyo Jitihada

23. Kwa nini uangalifu wote huo wenye upendo unaotolewa watoto wastahili jitihada?

²³ Hakuna shaka juu ya hili, watoto ambao wazazi, na vilevile wengine, hupendezwa nao ni tokeo la uangalifu mwingi wenye upendo wa kila siku. Hata hivyo, jitihada yote wanayotolewa—wawe ni watoto wa kimwili au wa kiroho—yastahili thawabu iwezayo kufurahiwa. Mtume Yohana aliyezeeka alionyesha hilo alipoandika hivi: “Sina furaha iliyo kuu kuliko hii, kusikia ya kwamba watoto wangu wanakwenda katika kweli.”—3 Yohana 4.

[Maelezo ya Chini]

Je, Wakumbuka?

◻ Miti michanga na pia watoto wanahitaji nini ili wawe wenye kustahili sifa?

◻ Wazazi waweza kwa kweli kutumikaje wakiwa vigingi vya kuzoezea vyenye matokeo?

◻ Ni mambo gani yawezayo kutiwa ndani katika vipindi vya maagizo pamoja na watoto, nao wafundishwe kukinza nini?

◻ Nidhamu inanufaishaje mtoto, kama vile upogoaji unufaishavyo mti?

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 10]

Kwa hisani ya Green Chimney’s Farm