Elekeza Moyo Wako Kwenye Ufahamu
“BWANA huwapa watu hekima; kinywani mwake hutoka maarifa [“ujuzi,” “NW”] na ufahamu.”—MITHALI 2:6.
1. Twaweza kuelekezaje moyo wetu kwenye ufahamu?
YEHOVA ndiye Mfunzi wetu Mtukufu. (Isaya 30:20, 21) Lakini ni lazima tufanye nini ili tunufaike kutokana na “ujuzi wenyewe juu ya Mungu” (NW) uliofunuliwa katika Neno lake? Kwa sehemu, ni lazima ‘tuelekeze moyo wetu kwenye ufahamu’—tuwe na tamaa ya kuhisiwa moyoni ya kujipatia na kuonyesha sifa hiyo. Ili hilo liwezekane, ni lazima tumtegemee Mungu, kwani yule mtu mwenye hekima alisema hivi: “BWANA huwapa watu hekima; kinywani mwake hutoka maarifa [“ujuzi,” NW] na ufahamu.” (Mithali 2:1-6) Ujuzi, hekima, na ufahamu ni nini?
2. (a) Ujuzi ni nini? (b) Ungefafanuaje hekima? (c) Ufahamu ni nini?
2 Ujuzi ni kujua sana mambo ya hakika kunakopatikana kupitia uzoefu, kujionea mambo, au kujifunza. Hekima ni uwezo wa kutumia ujuzi. (Mathayo 11:19) Mfalme Solomoni alionyesha hekima wanawake wawili walipomtaka mtoto yuleyule na alitumia ujuzi wake juu ya ujitoaji wa mama kwa mzao wake ili kusuluhisha kushindana huko. (1 Wafalme 3:16-28) Ufahamu ni “ustadi wa kuamua mambo.” Ni “nguvu au uwezo wa akili ambao kwao hiyo [akili] hutofautisha kati ya jambo moja na jingine.” (Webster’s Universal Dictionary) Tukielekeza moyo wetu kwenye ufahamu, Yehova atatupatia sifa hiyo kupitia Mwana wake. (2 Timotheo 2:1, 7) Lakini ufahamu waweza kuathirije sehemu mbalimbali za maisha?
Ufahamu na Usemi Wetu
3. Ungeelezaje Mithali 11:12, 13 na maana ya ‘kupungukiwa na moyo’?
3 Ufahamu hutusaidia kung’amua kwamba kuna “wakati wa kunyamaza, na wakati wa kunena.” (Mhubiri 3:7) Sifa hiyo hutusaidia pia kuwa waangalifu juu ya yale tunayosema. Mithali 11:12, 13 yataarifu hivi: “Asiye na akili [“yule aliyepungukiwa na moyo,” NW] humdharau mwenziwe; bali mtu aliye na ufahamu [“ufahamu mpana,” NW] hunyamaza. Mwenye kitango akisingizia hufunua siri; bali mwenye roho ya uaminifu husitiri mambo.” Ndiyo, mwanamume au mwanamke anayemdharau mtu mwingine ni mtu “aliyepungukiwa na moyo.” Kulingana na mtunga-kamusi Wilhelm Gesenius, mtu wa aina hiyo “anakosa uelewevu.” Anakosa hali ya kuamua vizuri, na utumizi wa neno “moyo” waonyesha kwamba sifa chanya za mtu wa ndani zinakosekana. Mtu anayedai kuwa Mkristo akiendeleza porojo zake kufikia hatua ya uchongezi au kutukana, wazee waliowekwa rasmi lazima wachukue hatua ili wakomeshe hali hiyo isiyo yenye kujenga kutanikoni.—Mambo ya Walawi 19:16; Zaburi 101:5; 1 Wakorintho 5:11.
4. Wakristo wenye ufahamu na waaminifu hufanya nini juu ya habari ya siri?
4 Tofauti na wale ‘waliopungukiwa na moyo,’ watu mmoja-mmoja wenye “ufahamu mpana” hunyamaza inapofaa kufanya hivyo. Hawafunui siri. (Mithali 20:19) Wakijua kwamba usemi usioangaliwa waweza kusababisha madhara, wale wenye ufahamu ni ‘wenye roho ya uaminifu.’ Wao ni waaminifu kwa waamini wenzao na hawafunui mambo ya siri yawezayo kuwahatarisha waamini hao. Wakristo wenye ufahamu wakipokea habari za siri za aina yoyote ile zinazohusu kutaniko, hawazifunui kwa yeyote hadi wakati tengenezo la Yehova lionapo kwamba yafaa kutoa habari hizo kwa njia yalo ifaayo ya uchapishaji.
Ufahamu na Mwenendo Wetu
5. ‘Wapumbavu’ huonaje mwenendo mlegevu, na kwa nini?
5 Mithali za Biblia hutusaidia kutumia ufahamu na kuepuka mwenendo usiofaa. Kwa kielelezo, Mithali 10:23 husema hivi: “Kwa mpumbavu kutenda maovu [“mwenendo mlegevu,” NW] ni kama mchezo; bali mtu mwenye ufahamu ana hekima.” Wale waonao mwenendo mlegevu kuwa “kama mchezo” hawaoni ubaya wa mwendo wao nao hawamhesabu Mungu kuwa yule ambaye ni lazima wote wamtolee hesabu. (Waroma 14:12) ‘Wapumbavu’ hao wanapotoka katika kusababu kwao kufikia hatua ya kudhania kwamba Mungu haoni kosa lao. Kwa matendo yao, wao kwa kweli husema: “Hakuna Mungu.” (Zaburi 14:1-3; Isaya 29:15, 16) Kwa sababu ya kutoongozwa na kanuni za kimungu, wanakosa ufahamu na hawawezi kuamua mambo kwa usahihi.—Mithali 28:5.
6. Kwa nini mwenendo mlegevu ni upumbavu, nasi tutauonaje ikiwa tuna ufahamu?
6 “Mtu mwenye ufahamu” anang’amua kwamba mwenendo mlegevu si “mchezo.” Anajua kwamba huo haumpendezi Mungu na waweza kuharibu uhusiano wetu pamoja naye. Mwenendo huo ni wa kipumbavu kwa sababu unawanyang’anya watu hali ya kujistahi, huharibu ndoa, hudhuru akili na pia mwili, na huongoza kwenye ukosefu wa hali ya kiroho. Kwa hiyo acheni tuelekeze moyo wetu kwenye ufahamu na kuepuka mwenendo mlegevu au ukosefu wa adili wa aina yoyote ile.—Mithali 5:1-23.
Ufahamu na Mtazamo Wetu
7. Ni yapi baadhi ya matokeo ya kimwili ya hasira?
7 Kuelekeza moyo wetu kwenye ufahamu hutusaidia pia kudhibiti mtazamo wetu. “Asiye mwepesi wa hasira ana fahamu nyingi,” yasema Mithali 14:29, “bali mwenye roho ya hamaki hutukuza upumbavu.” Sababu moja inayomfanya mtu mwenye ufahamu ajitahidi kuepuka hasira isiyodhibitiwa ni kwamba hasira hutuathiri vibaya kimwili. Yaweza kuongeza msongo wa damu na kusababisha maradhi ya upumuaji. Madaktari wametaja hasira na ghadhabu kuwa hisia-moyo zinazozidisha au zinazosababisha maradhi kama vile ugonjwa wa pumu, magonjwa ya ngozi, matatizo ya umeng’enyaji, na vidonda vya tumboni.
8. Kutokuwa na subira kwaweza kuongoza kwenye nini, lakini ufahamu waweza kutusaidiaje kwa habari hiyo?
8 Sababu yetu ya kutumia ufahamu na kutokuwa ‘wepesi wa hasira’ haipaswi kuwa ili tu kuepuka kudhuru afya yetu. Kutokuwa wenye subira kwaweza kuongoza kwenye matendo ya kipumbavu ambayo tutajuta. Ufahamu hutufanya tufikirie matokeo ya usemi usiozuiwa au wa mwenendo wa kutokufikiri na hivyo hutuzuia ‘tusitukuze upumbavu’ kwa kufanya jambo lisilo lenye hekima. Ufahamu hutusaidia hasa kung’amua kwamba ghadhabu yaweza kuvuruga kufikiri kwetu, hivi kwamba hatuwezi kuamua mambo vizuri. Hilo lingedhoofisha uwezo wetu wa kufanya mapenzi ya kimungu na kuishi kulingana na kanuni za Mungu zenye uadilifu. Ndiyo, kujiruhusu kuwa na hasira isiyodhibitiwa kunadhuru kiroho. Kwa kweli, “hasira za ghafula” zinaainishwa miongoni mwa zile “kazi za mwili” zenye kuchukiza ambazo zingetuzuia tusiurithi Ufalme wa Mungu. (Wagalatia 5:19-21) Basi, tukiwa Wakristo wenye ufahamu, acheni tuwe ‘wepesi sana juu ya kusikia, wa polepole juu ya kusema, wa polepole juu ya hasira ya kisasi.’—Yakobo 1:19.
9. Ufahamu na upendo wa kidugu zaweza kutusaidiaje kusuluhisha tofauti mbalimbali?
9 Tukikasirika, ufahamu waweza kuonyesha kwamba twapaswa kunyamaza ili kuepuka pambano. Mithali 17:27 yasema hivi: “Azuiaye maneno yake ni mwenye maarifa; na mwenye roho ya utulivu ana busara [“ufahamu,” NW].” Ufahamu na upendo wa kidugu zitatusaidia kuona uhitaji wa kudhibiti msukumo wa kusema upesi jambo lenye kudhuru. Ikiwa hasira tayari imetokea ghafula, upendo na unyenyekevu utatusukuma kuomba radhi na kusuluhisha mambo. Lakini tuseme mtu fulani ametuudhi. Basi acheni tuseme naye peke yake kwa njia ya upole na yenye unyenyekevu na kwa kusudi la kuendeleza amani hasa.—Mathayo 5:23, 24; 18:15-17.
Ufahamu na Familia Yetu
10. Hekima na ufahamu zina fungu jipi katika maisha ya familia?
10 Washiriki wa familia wanahitaji kuonyesha hekima na ufahamu, kwa maana sifa hizo zitaijenga nyumba. Mithali 24:3, 4 yasema hivi: “Nyumba hujengwa kwa hekima, na kwa ufahamu huthibitika, na kwa maarifa vyumba vyake hujazwa vitu vyote vya thamani na vya kupendeza.” Hekima na ufahamu ni kama matufali mazuri ya kutumiwa kwa ujenzi wa maisha ya familia yenye mafanikio. Ufahamu husaidia wazazi Wakristo wapate kujua hisia na mahangaiko ya watoto wao. Mtu mwenye ufahamu anaweza kuwasiliana, kusikiliza na kupata ufahamu wenye kina juu ya hisia na mawazo ya mwenzi wake wa ndoa.—Mithali 20:5.
11. Mwanamke mwenye ufahamu aliyeolewa aweza ‘kuijengaje nyumba yake’?
11 Hekima na ufahamu ni muhimu bila shaka ili kuwa na maisha ya familia yenye furaha. Mathalani, Mithali 14:1 yasema: “Kila mwanamke aliye na hekima hujenga nyumba yake, bali aliye mpumbavu huibomoa kwa mikono yake mwenyewe.” Mwanamke aliyeolewa ambaye ni mwenye hekima na ufahamu anayejitiisha ifaavyo chini ya mumeye atafanya kazi kwa bidii kwa faida ya nyumba yake na hivyo atasaidia kuijenga familia yake. Jambo moja ‘litakaloijenga nyumba yake’ ni kwamba sikuzote yeye husema mema juu ya mumeye na hivyo huongeza staha ya wengine kwa mumeye. Na mke mwenye uwezo na ufahamu, anayemhofu Yehova kwa staha hujishindia sifa.—Mithali 12:4; 31:28, 30.
Ufahamu na Mwendo Wetu Maishani
12. Wale ‘waliopungukiwa na moyo’ huonaje upumbavu, na kwa nini?
12 Ufahamu hutusaidia kudumisha mwendo ufaao katika mambo yetu yote. Hilo laonyeshwa kwenye Mithali 15:21, isemayo hivi: “Upumbavu ni furaha kwake aliyepungukiwa na akili [“moyo,” NW]; bali mwenye ufahamu huunyosha mwenendo wake [“huenda mbele moja kwa moja,” NW].” Twapaswa kuielewaje mithali hiyo? Mwendo wa kipumbavu, au kiupuzi, ni kisababishi cha shangwe kwa wanaume, wanawake, na vijana wasio na akili. ‘Wanapungukiwa na moyo,’ wakikosa kichocheo kizuri, nao wanakosa hekima sana hivi kwamba wanashangilia katika upumbavu.
13. Solomoni alifahamu nini juu ya kicheko na kuchezacheza?
13 Mfalme Solomoni wa Israeli mwenye ufahamu alipata kujua kwamba kuchezacheza kuna maana ndogo sana. Alikiri hivi: “Nikauambia moyo wangu, Haya, nitakujaribu kwa njia ya furaha basi ujifurahishe kwa anasa. Na tazama, hayo nayo yakawa ubatili. Nikasema juu ya kicheko, Ni wazimu [“kichaa,” NW]; na juu ya furaha, Yafaa nini?” (Mhubiri 2:1, 2) Akiwa mtu mwenye ufahamu, Solomoni alipata kuona kwamba ufurahifu na kicheko peke yazo si zenye kuridhisha, kwa maana hazitokezi furaha halisi na idumuyo. Huenda kicheko kikatusaidia kusahau matatizo yetu kwa muda fulani, lakini baadaye matatizo yetu yanaweza kutokea yakiwa makubwa hata zaidi. Solomoni aliweza kwa kufaa kuita kicheko “kichaa.” Kwa nini? Kwa sababu kicheko cha kipumbavu huzuia uwezo wa kuamua mambo vizuri. Chaweza kutufanya tupuuze mambo yaliyo mazito sana. Kule kushangilia kunakolingana na maneno na matendo ya mfanya vitimbi hakuwezi kurejezewa kuwa hali inayotokeza jambo lifaalo. Kufahamu umaana wa kule kujaribu kwa Solomoni kicheko na ufurahifu kwatusaidia kuepuka kuwa “wenye kuzipenda raha badala ya kuwa wapenda-Mungu.”—2 Timotheo 3:1, 4.
14. Mwenye ufahamu huendaje mbele “moja kwa moja”?
14 Ni jinsi gani kwamba mtu mwenye ufahamu huenda mbele “moja kwa moja”? Ufahamu wa kiroho na kule kutumia kanuni za kimungu huongoza watu katika mwendo mnyoofu, wa moja kwa moja. Tafsiri ya Byington husema waziwazi hivi: “Upumbavu ni raha mustarehe kwa mtu asiye na ubongo, lakini mtu mwenye akili ataenda moja kwa moja.” “Mwenye ufahamu” hufanyia miguu yake mapito yaliyo manyoofu na aweza kutambua kati ya lililo sawa na lililo kosa kwa sababu ya kutumia Neno la Mungu maishani.—Waebrania 5:14; 12:12, 13.
Mtegemee Yehova Sikuzote ili Kupata Ufahamu
15. Twajifunza nini kutokana na Mithali 2:6-9?
15 Ili kufuata mwendo mnyoofu maishani, sisi sote twahitaji kutambua hali yetu ya kutokukamilika na kumtegemea Yehova ili tupate ufahamu wa kiroho. Mithali 2:6-9 yasema hivi: “BWANA huwapa watu hekima; kinywani mwake hutoka maarifa na ufahamu; huwawekea wanyofu akiba ya hekima kamili; yeye ni ngao kwao waendao kwa ukamilifu; apate kuyalinda mapito ya hukumu na kuhifadhi njia ya watakatifu wake. Ndipo utakapofahamu haki na hukumu, na adili, na kila njia njema.”—Linganisha Yakobo 4:6.
16. Kwa nini hakuna hekima, ufahamu, wala shauri katika upinzani na Yehova?
16 Huku tukitambua hali yetu ya kumtegemea Yehova, acheni tujaribu kwa unyenyekevu kufahamu mapenzi yake kwa kuchunguza Neno lake kwa kina. Yeye ana hekima kwa ukamili, na shauri lake lina manufaa sikuzote. (Isaya 40:13; Waroma 11:34) Kwa kweli, shauri lolote lile linalompinga halina thamani yoyote. Mithali 21:30 yataarifu hivi: “Hapana hekima, wala ufahamu, wala shauri, juu ya [“kwa ushindani na,” NW] BWANA.” (Linganisha Mithali 19:21.) Ni ufahamu wa kiroho pekee, unaositawishwa kwa kujifunza Neno la Mungu kwa msaada wa vichapo vinavyoandaliwa kupitia “mtumwa mwaminifu na mwenye busara,” utakaotusaidia kufuatia mwendo ufaao maishani. (Mathayo 24:45-47) Kwa hiyo acheni tuelekeze njia yetu ya maisha kwa kupatana na shauri la Yehova, tukijua ya kwamba hata huenda shauri la ushindani likaonekana kuwa lenye kuaminika jinsi gani, haliwezi kulinganishwa na Neno lake.
17. Tokeo laweza kuwa nini ikiwa shauri lenye kosa latolewa?
17 Wakristo wenye ufahamu watoao shauri wanang’amua kwamba hilo lapaswa kutegemea Neno la Mungu kwa uthabiti na kwamba kujifunza Biblia na kutafakari kunahitajiwa kabla ya kujibu swali. (Mithali 15:28) Maswali juu ya mambo mazito yakitolewa jibu lisilo sahihi, madhara makubwa yaweza kutokea. Kwa sababu hiyo, wazee Wakristo wahitaji ufahamu wa kiroho na wapaswa kusali ili wapate mwongozo wa Yehova wanapojitahidi kusaidia waamini wenzao kiroho.
Zidi na Ufahamu wa Kiroho
18. Tatizo likitokea kutanikoni, ufahamu waweza kutusaidiaje kudumisha usawaziko wetu wa kiroho?
18 Ili kumpendeza Yehova, twahitaji “ufahamu katika mambo yote.” (2 Timotheo 2:7) Kujifunza Biblia kwa bidii na kutii uelekeo wa roho na tengenezo la Mungu kutatusaidia kufahamu jambo la kufanya tunapokabili hali ambazo zingeweza kutuongoza kwenye mwendo wenye kosa. Kwa kielelezo, tuseme jambo fulani kutanikoni halishughulikiwi kwa njia tuonayo lapasa kushughulikiwa. Ufahamu wa kiroho utatusaidia kuona kwamba hiyo si sababu ya kuacha kushirikiana na watu wa Yehova na kuacha kumtumikia Mungu. Fikiria pendeleo letu la kumtumikia Yehova, ule uhuru wa kiroho tunaofurahia, ile shangwe twaweza kupata kutokana na utumishi wetu tukiwa wapiga-mbiu wa Ufalme. Ufahamu wa kiroho hutuwezesha kuwa na maoni yafaayo na kung’amua kwamba tumejiweka wakfu kwa Mungu na twapaswa kuthamini sana uhusiano wetu pamoja naye, hata liwe ni jambo gani wengine wanafanya. Ikiwa hakuna jambo tuwezalo kufanya kitheokrasi ili kushughulikia tatizo fulani, twahitaji kumngojea Yehova kwa subira asuluhishe hali hiyo. Badala ya kuondoka au kujiruhusu tupatwe na hali ya kukata tamaa, acheni ‘tumngojee Mungu.’—Zaburi 42:5, 11.
19. (a) Ni nini kilichokuwa kiini cha sala ya Paulo kwa ajili ya Wafilipi? (b) Ufahamu waweza kutusaidiaje tusipoelewa jambo kikamili?
19 Ufahamu wa kiroho hutusaidia kubaki tukiwa waaminifu-washikamanifu kwa Mungu na kwa watu wake. Paulo aliwaambia Wakristo katika Filipi hivi: “Hili ndilo mimi huendelea kusali, kwamba upendo wenu upate kuzidi bado hata zaidi na zaidi pamoja na ujuzi sahihi na ufahamu kamili; kwamba mpate kuhakikisha mambo yaliyo ya maana zaidi, ili mpate kuwa bila dosari na kutowakwaza wengine hadi siku ya Kristo.” (Wafilipi 1:9, 10) Ili tusababu ifaavyo, twahitaji “ujuzi sahihi na ufahamu kamili.” Neno la Kigiriki ambalo lafasiriwa “ufahamu” hapa huonyesha “kuona kwepesi kiadili.” Tunapojifunza jambo fulani, twataka kuona uhusiano walo pamoja na Mungu na Kristo na kutafakari juu ya jinsi linavyotukuza utu na maandalizi ya Yehova. Hilo lakuza ufahamu wetu na uthamini wetu kwa yale ambayo Yehova Mungu na Yesu Kristo wametufanyia. Ikiwa hatuelewi jambo fulani kikamili, ufahamu utatusaidia kung’amua kwamba hatupaswi kuachia mbali imani yetu katika mambo yote ya maana ambayo tumejifunza juu ya Mungu, Kristo, na kusudi la kimungu.
20. Twaweza kuzidije na ufahamu wa kiroho?
20 Tutazidi na ufahamu wa kiroho ikiwa sikuzote twapatanisha mawazo na matendo yetu na Neno la Mungu. (2 Wakorintho 13:5) Kufanya hivyo kwa njia ya kujenga kwatusaidia kuwa wanyenyekevu, si wenye kushika sana maoni yetu wenyewe na si wenye kuchambua wengine. Ufahamu utatusaidia kunufaika kutokana na usahihisho na kuhakikisha mambo yaliyo ya maana zaidi. (Mithali 3:7) Basi, tukiwa na tamaa ya kumpendeza Yehova, acheni tujaribu kujazwa ujuzi sahihi wa Neno lake. Hilo litatuwezesha kufahamu kati ya lililo sawa na lililo kosa, kuamua lililo la maana kikweli, na kushikamana kwa uaminifu-mshikamanifu na uhusiano wetu wenye thamani pamoja na Yehova. Hayo yote yawezekana tukielekeza moyo wetu kwenye ufahamu. Hata hivyo, jambo jingine lahitajiwa. Ni lazima turuhusu ufahamu utulinde salama.
Ungeitikiaje?
◻ Kwa nini twapaswa kuelekeza moyo wetu kwenye ufahamu?
◻ Ufahamu waweza kuathirije usemi na mwenendo wetu?
◻ Ufahamu waweza kuathirije mtazamo wetu?
◻ Kwa nini twapaswa kumtegemea Yehova sikuzote ili atupatie ufahamu?
[Picha katika ukurasa wa 13]
Ufahamu hutusaidia kudhibiti mtazamo wetu
[Picha katika ukurasa wa 15]
Mfalme Solomoni mwenye ufahamu aling’amua kwamba kuchezacheza hakuridhishi kikweli