Sura ya 1

Nabii wa Mungu Awaletea Wanadamu Nuru

1, 2. Ni hali zipi leo zinazotia watu wengi wasiwasi?

TUNAISHI muda ambao yaonekana mwanadamu aweza kupata chochote akitakacho. Usafiri wa angani, ufundi wa kompyuta, ujuzi wa kurekebisha utendaji wa chembe za urithi, na mavumbuzi mengine ya kisayansi yamewezesha binadamu kufanya mambo mapya, yakileta tumaini la maisha mazuri zaidi —labda hata marefu zaidi.

² Je, maendeleo hayo yamekuletea usalama wa kuondoa kufuli milangoni? Je, yamekomesha tisho la vita? Je, yameponya magonjwa au kumaliza huzuni ya kufiwa na mpendwa? Wapi! Maendeleo ya binadamu ni machache, ingawa ni ya ajabu. “Tumejua jinsi ya kwenda kwenye mwezi, kutengeneza vidude bora vya kutunza habari kwa elektroni, na kupandikiza chembe za urithi za kibinadamu,” yasema ripoti moja ya Shirika la Worldwatch. “Lakini hatujaweza kuwapa watu bilioni moja maji safi, kupunguza maangamizi ya maelfu ya aina mbalimbali za viumbe, wala kutimiza mahitaji yetu ya nishati bila kuharibu hali ya anga.” Ndiyo sababu watu wengi wana wasiwasi wa wakati ujao, maana hawana uhakika watapata wapi faraja na tumaini.

 3. Ni hali gani iliyokuwako katika Yuda karne ya nane K.W.K.?

³ Hali yetu leo ni kama ile ya watu wa Mungu karne ya nane K.W.K. Wakati huo, Mungu alimwagiza Isaya mtumishi wake apelekee wakaaji wa Yuda ujumbe wa faraja, kwani faraja ilihitajika sana. Taifa lilikuwa na misukosuko. Karibuni Milki katili ya Ashuru ingetisha nchi hiyo, ijaze watu wengi hofu. Watu wa Mungu wangeweza kutafuta wapi wokovu? Walidai kwamba Yehova ni Mungu wao, lakini wakaona ni bora kutumaini wanadamu.—2 Wafalme 16:7; 18:21.

Nuru Inang’aa Gizani

 4. Isaya aliagizwa atangaze ujumbe gani wenye sehemu mbili?

⁴ Kwa sababu ya mwendo wa kuasi wa Yuda, Yerusalemu lingeharibiwa, na wakaaji wa Yuda wangetekwa wapelekwe Babiloni. Ndiyo, siku za giza zilikuwa njiani. Yehova alimwagiza Isaya nabii wake atabiri kipindi hiki chenye msiba, lakini pia atangaze habari njema. Kumbe, Wayahudi wangekombolewa Babiloni baada ya miaka 70 ya uhamisho! Mabaki wenye shangwe wangerudi Sayuni wapate pendeleo la kurudisha ibada ya kweli huko. Yehova aliangaza nuru gizani kwa kumtumia nabii wake kutoa ujumbe huo wa furaha.

 5. Kwa nini Yehova alifunua makusudi yake yakiwa mbali sana kutimizwa?

⁵ Yuda ilifanywa ukiwa zaidi ya karne moja baada ya Isaya kuandika unabii wake mbalimbali. Kwa nini, basi, Yehova alifunua makusudi yake yakiwa mbali sana kutimizwa? Je, wale waliokuwa wameyasikia binafsi matangazo ya Isaya hawangekuwa wamekufa muda mrefu kabla ya unabii huo kutimizwa? Ni kweli. Hata hivyo, mafunuo ya Yehova kwa Isaya yaliwapa wale walioishi wakati wa kuharibiwa kwa Yerusalemu mwaka wa 607 K.W.K. kumbukumbu iliyoandikwa ya ujumbe mbalimbali wa unabii wa Isaya. Hiyo ingetoa uhakikisho usioweza kukanushwa kwamba Yehova ndiye ‘atangazaye mwisho tangu mwanzo, na tangu zamani za kale mambo yasiyotendeka bado.’—Isaya 46:10; 55:10, 11.

 6. Ni zipi baadhi ya njia ambazo Yehova anawapita watabiri wote wa kibinadamu?

⁶ Yehova pekee ndiye mwenye haki ya kudai hivyo. Huenda mwanadamu akaweza kutabiri yatakayofanyika karibuni kwa sababu anajua hali ya kisiasa na ya kijamii ya siku zake. Lakini Yehova tu ndiye anayeweza kutangulia kuona matukio ya wakati wowote ule, hata ya wakati ujao ulio mbali, akiwa na uhakika kamili. Pia ana nguvu za kuwawezesha watumishi wake watabiri matukio muda mrefu sana kabla hayajatukia. Biblia husema hivi: “Bwana MUNGU hatafanya neno lo lote, bila kuwafunulia watumishi wake manabii siri yake.”—Amosi 3:7.

Kulikuwa na “Isaya” Wangapi?

 7. Wasomi wengi wameutiliaje shaka uandikaji wa Isaya, na kwa nini?

⁷ Unabii ni jambo moja ambalo limefanya wasomi wengi watilie shaka uandikaji wa Isaya. Hao wakosoaji hushikilia kwamba sehemu ya mwisho ya kitabu hicho bila shaka iliandikwa na mtu wa karne ya sita K.W.K., ama wakati wa uhamisho Babiloni ama baadaye. Maoni yao ni kwamba unabii mbalimbali wa ukiwa wa Yuda uliandikwa baada ya kutimizwa, na basi haukuwa utabiri kamwe. Wao husema pia kwamba baada ya sura ya 40, kitabu cha Isaya huongea kana kwamba serikali kuu wakati huo ilikuwa Babiloni na Waisraeli walikuwa watekwa huko. Kwa hiyo wanasababu kwamba hakuna shaka kuwa yeyote yule aliyeandika sehemu ya mwisho ya Isaya aliiandika wakati huo—karne ya sita K.W.K. Je, kusababu huko kuna msingi mzuri? Hata kidogo!

 8. Kutilia shaka uandikaji wa Isaya kulianza lini, na kulieneaje?

⁸ Karne ya 12 W.K. ilipofika, hapo ndipo uandikaji wa Isaya ulipoanza kutiliwa shaka. Ulitiliwa shaka na mwelezaji Myahudi Abraham Ibn Ezra. Kichapo Encyclopaedia Judaica husema kwamba “katika maelezo yake juu ya Isaya, [Abraham Ibn Ezra] anasema kwamba ile nusu ya pili, kuanzia sura ya 40, ni maandishi ya nabii aliyeishi wakati wa Uhamisho wa Babiloni na mapema baada ya Kurudi Sayuni.” Katika karne ya 18 na ya 19, maoni ya Ibn Ezra yalifuatwa na wasomi kadhaa, mmoja wao akiwa Johann Christoph Doederlein, mtaalamu wa dini Mjerumani aliyechapisha kitabu cha kufafanua Isaya mwaka wa 1775, kukiwa na chapa ya pili mwaka wa 1789. Kichapo New Century Bible Commentary husema hivi: “Sasa wasomi wote, isipokuwa wale wanaoshikilia maoni yao, wanakubaliana na fikira ya Doederlein . . . kwamba unabii mbalimbali unaopatikana katika sura ya 40 mpaka ya 66 katika kitabu cha Isaya si maneno ya nabii Isaya wa karne ya nane, bali ulitokea baadaye.”

 9. (a) Kitabu cha Isaya kimegawanywaje? (b) Mwelezaji mmoja wa Biblia anatoaje muhtasari wa ubishi unaohusu uandikaji wa Isaya?

⁹ Hata hivyo, maswali kuhusu uandikaji wa kitabu cha Isaya hayakuishia hapo. Fikira ya kwamba kulikuwa na Isaya wa pili ilianzisha wazo la kwamba huenda ikawa kulikuwa na mwandishi wa tatu.a Kisha kitabu cha Isaya kikazidi kugawanywa, hivi kwamba msomi mmoja anasema sura ya 15 na ya 16 ziliandikwa na nabii asiyejulikana, huku mwingine akitilia shaka uandishi wa sura ya 23 mpaka ya 27. Bado mwingine anasema haiwezi kuwa ni Isaya aliyeandika maneno yaliyo katika sura ya 34 na ya 35. Kwa nini? Kwa sababu habari zilizomo zinafanana sana na zile za sura ya 40 mpaka ya 66, zilizokuwa tayari zimetajwa kuwa ziliandikwa na mtu mwingine wala si Isaya wa karne ya nane! Mwelezaji wa Biblia Charles C. Torrey anataja kwa ufupi matokeo ya kusababu hivyo. Anasema kwamba “Yule ‘Nabii wa Uhamishoni’ aliyekuwa mashuhuri amepoteza umashuhuri wake kabisa, na maandishi yake yamegawanywa ovyo kuwa vipande vipande.” Hata hivyo, si wasomi wote wanaokubaliana na ugawanyaji huo wa kitabu cha Isaya.

Ushuhuda Kwamba Mwandishi Ni Mmoja

10. Toa mfano mmoja kuonyesha kwamba kupatana kwa maneno ni ushuhuda wa kuwa kitabu cha Isaya kiliandikwa na mtu mmoja.

¹⁰ Kuna sababu yenye nguvu ya kushikilia kwamba kitabu cha Isaya kimeandikwa na mwandishi mmoja tu. Ushuhuda mmoja unahusu upatano wa maneno. Kwa mfano, kifungu hiki “Mtakatifu wa Israeli” hupatikana mara 12 katika Isaya sura ya 1 mpaka ya 39, na mara 13 katika Isaya sura ya 40 mpaka ya 66, lakini maelezo hayo kuhusu Yehova yanaonekana mara 6 tu kwingineko kote katika Maandiko ya Kiebrania. Kurudiwa-rudiwa kwa maneno hayo yasiyotumika kikawaida hutetea kwamba kitabu chote kiliandikwa na Isaya mmoja.

11. Kuna mifanano gani kati ya sura ya 1 mpaka ya 39, na sura ya 40 mpaka ya 66 ya Isaya?

¹¹ Kuna mifanano mingine kati ya Isaya sura ya 1 mpaka ya 39, na sura ya 40 mpaka ya 66. Sehemu zote mbili zinatumia sana semi za mfano za kipekee kwa njia ileile, kama vile mwanamke mwenye utungu wa kuzaa, na “njia” au “njia kuu.”b Pia “Sayuni” inatajwa-tajwa, na neno hilo linatumiwa mara 29 katika sura ya 1 mpaka ya 39, kisha mara 18 katika sura ya 40 mpaka ya 66. Kwa kweli, Sayuni inatajwa mara nyingi katika Isaya kuliko katika kitabu kinginecho cha Biblia! Kichapo The International Standard Bible Encyclopedia kinasema kwamba shuhuda kama hizo “zinaonyesha kitabu hicho kina hali ya pekee ambayo ni ngumu kuelezeka” iwapo itasemwa kwamba kiliandikwa na waandishi wawili, watatu, au zaidi.

12, 13. Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yanaonyeshaje kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na mwandishi mmoja?

¹² Ushuhuda wenye nguvu zaidi kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na mtu mmoja tu unapatikana katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yaliyopuliziwa. Hayo huonyesha wazi kwamba Wakristo wa karne ya kwanza waliamini kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na mtu mmoja. Kwa mfano, Luka anasimulia juu ya ofisa Mwethiopia aliyekuwa akisoma habari ambazo sasa zinapatikana katika Isaya sura ya 53, sehemu ile ile ambayo wakosoaji siku hizi husema iliandikwa na Isaya wa Pili. Hata hivyo, Luka husema kwamba Mwethiopia huyo alikuwa “akimsoma kwa sauti kubwa nabii Isaya.”—Matendo 8:26-28.

¹³ Halafu fikiria mwandishi wa Gospeli, Mathayo, anayeeleza jinsi huduma ya Yohana Mbatizaji ilivyotimiza maneno ya unabii ambayo sasa tunayapata kwenye Isaya 40:3. Mathayo anasema unabii huo uliandikwa na nani? Je, ni Isaya wa Pili asiyejulikana? Sivyo, bali anamtambulisha mwandishi kuwa tu ni “Isaya nabii.”c (Mathayo 3:1-3) Wakati mwingine, Yesu alisoma katika kitabu cha kukunjwa maneno ambayo sasa tunayapata kwenye Isaya 61:1, 2. Akisimulia habari hiyo, Luka anasema hivi: “Akapewa hati-kunjo ya nabii Isaya.” (Luka 4:17) Katika barua yake kwa Waroma, Paulo anataja sehemu zote mbili za Isaya, ile ya mapema na ya baadaye, lakini hataji hata kidogo kwamba kulikuwa na mwandishi mwingine tofauti na Isaya yule mmoja tu. (Waroma 10:16, 20; 15:12) Ni wazi Wakristo wa karne ya kwanza hawakuamini kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na waandishi wawili, watatu, au zaidi.

14. Makunjo ya Bahari ya Chumvi yanatusaidiaje kuelewa uandishi wa Isaya?

¹⁴ Fikiria, pia, ushuhuda wa Makunjo ya Bahari ya Chumvi, yaani, maandishi ya kale ambayo mengi kati ya hayo ni ya kabla ya wakati wa Yesu. Hati moja ya Isaya, iitwayo Kunjo la Isaya, ni ya kuanzia karne ya pili K.W.K., na inakanusha madai ya wakosoaji kwamba Isaya fulani wa pili aliendeleza uandishi kuanzia sura ya 40. Jinsi gani? Katika maandiko hayo ya kale, ile ambayo sasa tunaijua kuwa sura ya 40 inaanza kwenye mstari wa mwisho wa safu, na sentensi ya kwanza imemaliziwa katika safu inayofuata. Ni wazi kwamba kufikia hapo mnakili hakuwa na habari za badiliko lolote linalodhaniwa kuwa lilifanyika kuhusu mwandishi au mgawanyo wa kitabu hicho.

15. Flavius Josephus, mwanahistoria Myahudi wa karne ya kwanza anasema nini juu ya unabii mbalimbali wa Isaya kumhusu Koreshi?

¹⁵ Mwisho, fikiria ushuhuda wa Flavius Josephus, mwanahistoria Myahudi wa karne ya kwanza. Zaidi ya kuonyesha kwamba unabii mbalimbali ulio katika Isaya kuhusu Koreshi uliandikwa karne ya nane K.W.K., anasema pia kwamba Koreshi alikuwa na habari juu ya unabii huo. Josephus anaandika kwamba “Koreshi aliyajua mambo haya kwa kusoma kitabu cha unabii ambacho Isaya aliacha miaka mia mbili na kumi mapema.” Kulingana na Josephus, kwa kuwa Koreshi aliujua unabii huo mbalimbali, huenda ikawa hiyo hata ilimfanya akubali kuamuru Wayahudi warudie nchi yao, kwa maana Josephus anaandika kwamba Koreshi “alishikwa na tamaa kubwa na bidii ya kufanya yale yaliyokuwa yameandikwa.”—Jewish Antiquities, Kitabu cha 11, sura ya 1, fungu la 2.

16. Ni nini linaloweza kusemwa juu ya dai la wakosoaji kwamba Babiloni inaelezwa katika sehemu ya mwisho ya Isaya kuwa ndiyo serikali kubwa ya wakati huo?

¹⁶ Kama ilivyotajwa mapema, wakosoaji wengi huonyesha kwamba kuanzia Isaya sura ya 40 na kuendelea, Babiloni inaelezwa kuwa ndiyo serikali kubwa ya wakati huo, na Waisraeli wanatajwa kuwa uhamishoni tayari. Je, hiyo haingeonyesha kwamba mwandishi aliishi karne ya sita K.W.K.? Si lazima. Ukweli ni kwamba nyakati fulani Babiloni huelezwa kuwa serikali kubwa ya ulimwengu iliyokuwako hata kabla ya sura ya 40 ya Isaya kuandikwa. Kwa mfano, kwenye Isaya 13:19, Babiloni huitwa “huo utukufu wa falme,” au “ufalme mzuri wa falme zote,” kulingana na fasiri ya Today’s English Version. Ni wazi maneno hayo ni ya unabii, kwani zaidi ya karne moja ilipita ndipo Babiloni ikawa serikali kubwa ya ulimwengu. Mkosoaji mmoja “hutatua” hilo linalosemwa kuwa tatizo kwa kupuuza Isaya 13 akisema iliandikwa na mwandishi mwingine! Lakini, ni kawaida ya unabii wa Biblia kuyataja matukio ya wakati ujao kana kwamba tayari yametukia. Njia hiyo ya uandishi hukazia vizuri uhakika wa kutimizwa kwa unabii. (Ufunuo 21:5, 6) Kwa kweli, Mungu wa unabii wa kweli pekee ndiye anayeweza kusema hivi: “Nayahubiri mambo mapya; kabla hayajatokea nawapasheni habari zake.”—Isaya 42:9.

Kitabu cha Unabii Unaotegemeka

17. Badiliko la namna ya uandikaji kuanzia Isaya sura ya 40 na kuendelea linaweza kuelezwaje?

¹⁷ Basi, ushuhuda unaelekeza kwenye uamuzi gani? Kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na mtu mmoja aliyepuliziwa. Kitabu chote hiki kimepitishwa muda wa karne nyingi kikiwa kitabu kimoja tu, wala si vitabu viwili au zaidi. Ni kweli huenda wengine wakasema kwamba namna ya uandikaji wa kitabu cha Isaya hubadilika kidogo kuanzia sura ya 40 na kuendelea. Hata hivyo, kumbuka kwamba Isaya alitumikia akiwa nabii wa Mungu kwa miaka isiyopungua 46. Si ajabu kwamba katika muda huo habari za ujumbe wake na njia yake ya kueleza ujumbe huo zingebadilika. Kwa kweli, Isaya hakuagizwa na Mungu atoe tu maonyo makali ya hukumu. Alipaswa pia kutangaza maneno haya ya Yehova: “Watulizeni mioyo, watulizeni mioyo, watu wangu.” (Isaya 40:1) Watu wa agano la Mungu wangefarijiwa kikweli na ahadi yake kuwa Wayahudi wangerudishwa nchi yao baada ya miaka 70 ya uhamisho.

18. Ni kichwa gani katika kitabu cha Isaya kitakachozungumziwa katika kichapo hiki?

¹⁸ Kichwa cha sura nyingi za Isaya zinazozungumzwa katika kitabu hiki ni kuachiliwa kwa Wayahudi kutoka utekwa wa Babiloni.d Kiasi fulani cha unabii huo kinatimizwa siku hizi, kama tutakavyoona. Tena, katika kitabu cha Isaya tunapata unabii mbalimbali wa kusisimua uliotimizwa wakati wa kuishi na wa kufa kwa Mwana mzaliwa pekee wa Mungu. Hakika watumishi wa Mungu na watu wengine duniani pote watafaidika kwa kujifunza unabii mbalimbali muhimu ulio katika kitabu cha Isaya. Kweli unabii huo ni nuru kwa wanadamu wote.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 9]

Ushuhuda Kutokana na Uchunguzi wa Badiliko la Lugha

Uchunguzi mbalimbali wa mabadiliko yaliyofichika ambayo hupata lugha baada ya miaka mingi unatoa ushuhuda zaidi kwamba kitabu cha Isaya kiliandikwa na mtu mmoja tu. Kama sehemu moja ya Isaya ingaliandikwa karne ya nane K.W.K., na sehemu nyingine miaka 200 baadaye, kunapaswa kuwe na tofauti za Kiebrania kilichotumiwa katika kila sehemu. Lakini kulingana na uchunguzi uliochapishwa katika jarida linaloitwa Westminster Theological Journal, “ushuhuda unaopatikana kutokana na uchunguzi wa badiliko la lugha iliyotumiwa unahakikisha kwa kadiri kubwa sana kwamba Isaya sura ya 40 mpaka ya 66 ziliandikwa kabla ya uhamisho.” Mtungaji wa uchunguzi huo anakata kauli hivi: “Wasomi walio wakosoaji wakiendelea kushikilia kwamba Isaya kiliandikwa wakati wa uhamisho au baada yake, wataweza kufanya hivyo ikiwa tu wataupuuza ushuhuda usiokubaliana nao uliopatikana baada ya kuchunguza kama kuna badiliko la lugha iliyotumiwa.”

[Pich katika ukurasa wa 11]

Sehemu ya Kunjo la Isaya la Bahari ya Chumvi. Mwisho wa sura ya 39 umeonyeshwa kwa mshale

[Picha katika ukurasa wa 12, 13]

Miaka 200 hivi mapema, Isaya anatabiri ukombozi wa Wayahudi