Kumpa Kaisari Yaliyo ya Kaisari

“Wapeni wote haki zao.”—WARUMI 13:7.

 1, 2. (a) Kulingana na Yesu, Wakristo wanapaswa kusawazishaje wajibu wao kwa Mungu na kwa Kaisari? (b) Ni nini lililo hangaikio la kwanza la Mashahidi wa Yehova?

KULINGANA na Yesu, kuna mambo tunayowiwa na Mungu na mambo tunayowiwa na Kaisari, au Serikali. Yesu alisema: “Mpeni Kaisari yaliyo ya Kaisari, na yaliyo ya Mungu mpeni Mungu.” Kwa maneno hayo machache, yeye alitatanisha maadui na kujumlisha kwa ufupi mtazamo wenye usawaziko ambao ni lazima tuwe nao katika uhusiano wetu na Mungu na katika shughuli zetu na Serikali. Si ajabu kwamba wasikilizaji wake “wakamstaajabia sana”!—Marko 12:17.

² Bila shaka, hangaikio la kwanza la watumishi wa Yehova ni kumpa Mungu yaliyo ya Mungu. (Zaburi 116:12-14) Hata hivyo, kwa kufanya hivyo wao hawasahau kwamba Yesu alisema ni lazima wampe Kaisari mambo fulani. Dhamiri zao zilizozoezwa na Biblia zataka kwamba wao wafikirie kwa sala ni kwa kadiri gani wanaweza kumpa Kaisari yale atakayo. (Warumi 13:7) Katika nyakati za kisasa, wanasheria wengi wametambua kwamba mamlaka ya serikali ina mipaka na kwamba watu na serikali kila mahali wako chini ya sheria ya asili.

 3, 4. Ni maelezo yapi ya kupendeza ambayo yamesemwa kuhusu sheria ya asili, sheria iliyofunuliwa, na sheria ya kibinadamu?

³ Mtume Paulo alirejezea sheria hii ya asili alipoandika hivi kuhusu watu wa ulimwengu: “Mambo ya Mungu yanayojulikana yamekuwa dhahiri ndani yao, kwa maana Mungu aliwadhihirishia. Kwa sababu mambo yake yasiyoonekana tangu kuumbwa ulimwengu yanaonekana, na kufahamika kwa kazi zake; yaani, uweza wake wa milele na Uungu wake; hata wasiwe na udhuru.” Ikiwa wataiitikia, sheria ya asili hata itazisukuma dhamiri za hawa wasioamini. Hivyo, Paulo aliongezea: “Watu wa Mataifa wasio na sheria wafanyapo kwa tabia zao [“kwa asili,” NW] yaliyo ndani ya torati, hao wasio na sheria wamekuwa sheria kwa nafsi zao wenyewe. Hao waionyesha kazi ya torati iliyoandikwa mioyoni mwao, dhamiri yao ikiwashuhudia.”—Warumi 1:19, 20; 2:14, 15.

⁴ Katika karne ya 18, mwanasheria maarufu Mwingereza William Blackstone aliandika: “Sheria hii ya asili, ikiwa na [umri uleule] na binadamu na kuamriwa na Mungu mwenyewe, bila shaka ni yenye kuwajibisha zaidi kuliko [sheria] yoyote ile. Hiyo ni ya lazima katika dunia nzima, katika nchi zote, na katika nyakati zote: hakuna sheria za kibinadamu zilizo halali, ikiwa zinapingana na hii.” Blackstone aliendelea kusema juu ya “sheria iliyofunuliwa,” kama ipatikanavyo katika Biblia, akasema hivi: “Juu ya misingi hiyo miwili, hutegemea sheria ya asili na sheria iliyofunuliwa, sheria zote za kibinadamu; yaani, hakuna sheria za kibinadamu zinazopaswa kupingana na hizi.” Hayo yapatana na aliyosema Yesu kuhusu Mungu na Kaisari, kama ilivyorekodiwa kwenye Marko 12:17. Kwa wazi, kuna maeneo ambapo Mungu huwekea mipaka yale ambayo Kaisari aweza kutaka kwa Mkristo. Sanhedrini hasa ilivuka mipaka kama hiyo ilipoamuru mitume wakome kuhubiri kuhusu Yesu. Hivyo, mitume walijibu hivi kwa usahihi: “Imetupasa kumtii Mungu kuliko wanadamu.”—Matendo 5:28, 29.

“Yaliyo ya Mungu”

 5, 6. (a) Kwa sababu ya kuzaliwa kwa Ufalme katika 1914, Wakristo wapaswa kuweka nini karibu zaidi akilini? (b) Mkristo hutoaje uthibitisho wa kwamba yeye ni mhudumu?

⁵ Wakristo walipaswa kuwa na hakika wasimpe Kaisari yaliyo ya Mungu hasa tangu 1914, Yehova Mungu aliye Mweza-Yote alipoanza kutawala akiwa mfalme kupitia Ufalme wa Kimesiya wa Kristo. (Ufunuo 11:15, 17) Zaidi ya wakati mwingine wowote, sheria ya Mungu sasa yataka Wakristo wasiwe “sehemu ya ulimwengu.” (Yohana 17:16, NW) Wakiwa wamejiweka wakfu kwa Mungu, Mpaji-Uhai wao, ni lazima wadhihirishe wazi kwamba wao hawawi tena mali ya nafsi zao wenyewe. (Zaburi 100:2, 3) Kama Paulo alivyoandika, sisi “tu mali ya Bwana.” (Warumi 14:8) Na zaidi, wakati wa ubatizo wa Mkristo, yeye huwekwa rasmi kuwa mhudumu wa Mungu, ili aweze kusema aliyosema Paulo: “Mungu . . . ametustahilisha vya kutosha kuwa wahudumu.”—2 Wakorintho 3:5, 6, NW.

⁶ Mtume Paulo aliandika hivi pia: “Naitukuza huduma iliyo yangu.” (Warumi 11:13) Hakika twapaswa kufanya vivyo hivyo. Tuwe tunashiriki katika huduma wakati wote au nusu-wakati, twakumbuka kwamba Yehova mwenyewe alitupa mgawo wa huduma yetu. (2 Wakorintho 2:17) Kwa kuwa wengine huenda wakatilia shaka hadhi yetu, ni lazima kila Mkristo aliyejiweka wakfu na kubatizwa atoe uthibitisho dhahiri na wa kweli kwamba yeye kwa kweli ni mhudumu wa habari njema. (1 Petro 3:15) Huduma yake yapaswa ionekane katika mwenendo wake. Akiwa mhudumu wa Mungu, Mkristo apaswa kupendekeza na kuzoea maadili safi, ategemeze muungano wa familia, kuwa mfuatiaji-haki, na kustahi sheria na utengamano. (Warumi 12:17, 18; 1 Wathesalonike 5:15) Uhusiano wa Mkristo na Mungu na huduma yake aliyopewa kimungu ndiyo mambo ya maana zaidi katika maisha yake. Hawezi kuacha mambo hayo kwa amri ya Kaisari. Kwa wazi, hayo ni mambo ya kuhesabiwa miongoni mwa “yaliyo ya Mungu.”

“Yaliyo ya Kaisari”

 7. Mashahidi wa Yehova wana sifa gani kuhusu kulipa kodi?

⁷ Mashahidi wa Yehova wanajua kwamba wana wajibu wa ‘kuwa katika ujitiisho kwa mamlaka zilizo kubwa,’ watawala wa kiserikali. (Waroma 13:1, NW) Hivyo, Kaisari, Serikali, anapodai mambo halali, dhamiri zao zilizozoezwa na Biblia huwaruhusu kulipa madai hayo. Kwa kielelezo, Wakristo wa kweli wamo miongoni mwa watu wenye mifano bora zaidi wa kulipa kodi duniani. Katika Ujerumani gazeti la habari Münchner Merkur lilisema hivi kuhusu Mashahidi wa Yehova: “Wao ndio wafuatiaji-haki zaidi na walipaji wa kodi wasiochelewa kamwe kuliko wote katika Jamhuri ya Muungano.” Katika Italia gazeti la habari La Stampa lilionelea hivi: “Wao [Mashahidi wa Yehova] ndio raia walio waaminifu-washikamanifu zaidi ambao yeyote angetamani: wao hawaepi kodi wala kutafuta kuchenga sheria zisizowafaa kwa ajili ya faida yao wenyewe.” Watumishi wa Yehova hufanya hivyo “kwa sababu ya dhamiri” zao.—Warumi 13:5, 6.

 8. Je, twawiwa na Kaisari kodi za kifedha tu?

⁸ Je, “yaliyo ya Kaisari” ni kulipa kodi tu? La. Paulo aliorodhesha mambo mengine, kama vile hofu na heshima. Katika kitabu chake Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, msomi Mjerumani Heinrich Meyer aliandika: “Kwa [yaliyo ya Kaisari] . . . hatupaswi kuelewa kuwa yanahusu kodi ya serikali tu, bali kila kitu ambacho ni haki ya Kaisari kwa sababu ya utawala wake halali.” Mwanahistoria E. W. Barnes, katika kitabu chake The Rise of Christianity, alionelea kwamba Mkristo angelipa kodi ikiwa aliwiwa nazo na “vilevile kukubali matakwa mengine yote ya Serikali, mradi tu hangeombwa ampe Kaisari yaliyo ya Mungu.”

 9, 10. Huenda Mkristo akasita kivipi kuhusu kumpa Kaisari haki yake, lakini ni mambo gani ya hakika yanayopaswa kukumbukwa?

⁹ Ni mambo yapi ambayo huenda Serikali ikataka bila kuingilia mambo ambayo kwa halali ni ya Mungu? Wengine wamehisi kwamba wao waweza kihalali kumpa Kaisari fedha kwa njia ya kulipa kodi bila jambo jingine la ziada. Hakika, wao hawangehisi vizuri kumpa Kaisari kitu chochote ambacho huenda kikachukua wakati ambao ungeweza kutumiwa katika utendaji mbalimbali wa kitheokrasi. Hata hivyo, ingawa ni kweli kwamba tunapaswa ‘kumpenda Yehova Mungu wetu kwa moyo wetu wote, na kwa nafsi yetu yote, na kwa akili zetu zote, na kwa nguvu zetu zote,’ Yehova hututarajia kutumia wakati katika kufanya mambo mengine zaidi ya utumishi wetu mtakatifu. (Marko 12:30; Wafilipi 3:3) Kwa kielelezo, Mkristo aliyefunga ndoa hushauriwa atumie wakati katika kumpendeza mwenzi wake wa ndoa. Utendaji huo si mbaya, lakini mtume Paulo asema kwamba hizo ni “mambo ya dunia” na si “mambo ya Bwana.”—1 Wakorintho 7:32-34; linganisha 1 Timotheo 5:8.

¹⁰ Zaidi, Kristo aliwaamuru wafuasi wake ‘kutoa’ kodi, na kwa hakika hiyo yahusisha kutumia wakati uliowekwa wakfu kwa Yehova—kwa kuwa maisha zetu zote zimewekwa wakfu kwake. Ikiwa wastani wa kodi katika nchi ni asilimia 33 ya mapato (ni juu zaidi katika nchi nyinginezo), hiyo yamaanisha kwamba kila mwaka mfanyakazi wa kawaida hulipa Hazina ya Serikali fedha zinazolingana na mapato yake ya miezi minne. Kwa maneno mengine, mwishoni mwa maisha yake ya kufanya kazi, mfanyakazi wa kawaida atakuwa ametumia karibu miaka 15 akichuma fedha za kodi ambazo “Kaisari” anataka. Fikiria vilevile suala la shule. Katika nchi zilizo nyingi sheria hutaka kwamba wazazi wapeleke watoto wao shuleni kwa muda wa miaka kadhaa. Miaka ya kwenda shuleni hutofautiana nchi kwa nchi. Katika sehemu zilizo nyingi takwa ni kusoma muda mrefu. Ni kweli kwamba kwenda shuleni kwa kawaida kunanufaisha, lakini ni Kaisari anayeamua ni sehemu gani ya maisha ya mtoto ambayo ni lazima itumiwe hivyo, na wazazi Wakristo hukubaliana na uamuzi wa Kaisari.

Utumishi wa Kijeshi wa Lazima

 11, 12. (a) Kaisari hudai nini katika nchi nyingi? (b) Wakristo wa mapema walionaje utumishi wa kijeshi?

¹¹ Dai jingine la Kaisari katika nchi fulani ni utumishi wa kijeshi wa lazima. Katika karne ya 20, mpango huu umeanzishwa na mataifa yaliyo mengi katika nyakati za vita na mataifa mengine katika nyakati za amani vilevile. Katika Ufaransa, wajibu huu uliitwa kwa miaka mingi kodi ya damu, ikimaanisha kwamba kila mwanamume kijana alipaswa kuwa tayari kudhabihu uhai wake kwa ajili ya Serikali. Je, hili ni jambo ambalo wale ambao wamejiweka wakfu kwa Yehova waweza kufanya kwa kudhamiria? Wakristo wa karne ya kwanza walionaje jambo hili?

¹² Ingawa Wakristo wa mapema zaidi walijaribu kuwa raia wema, imani yao iliwazuia wasiue mwingine au kutoa uhai wao wenyewe ukiwa dhabihu kwa ajili ya Serikali. The Encyclopedia of Religion yasema: “Mababa wa mapema wa kanisa, kutia ndani Tertullian na Origen, walithibitisha kwamba Wakristo walizuiwa kutoa uhai wa binadamu, kanuni iliyowazuia wasishiriki katika jeshi la Roma.” Katika kitabu chake The Early Church and the World, Profesa C. J. Cadoux aandika: “Angalau kufikia wakati wa utawala wa Marcus Aurelius [161-180 W.K.], hakuna Mkristo ambaye angekuwa mwanajeshi baada ya kubatizwa.”

 13. Kwa nini walio wengi katika Jumuiya ya Wakristo hawaoni utumishi wa kijeshi kama Wakristo wa mapema walivyouona?

¹³ Kwa nini washiriki wa makanisa ya Jumuiya ya Wakristo hawaoni mambo kwa njia hiyo leo? Kwa sababu ya badiliko kubwa lililotukia katika karne ya nne. Kichapo cha Katoliki A History of the Christian Councils chaeleza: “Wakristo wengi, . . . chini ya maliki wapagani, walikataa kwa sababu za kidini utumishi wa kijeshi, na walikataa katakata kuwa wanajeshi, au walitoroka jeshi. Sinodi [ya Arles, iliyofanywa katika 314 W.K.], ikifikiria mabadiliko yaliyofanywa na Konstantino, iliweka wajibu wa kwamba ni lazima Wakristo watumikie katika vita, . . . kwa sababu Kanisa lina amani (in pace) [na serikali] chini ya mkuu aliye rafiki ya Wakristo.” Kwa sababu ya kuacha mafundisho ya Yesu, tangu wakati huo mpaka sasa, makasisi wa Jumuiya ya Wakristo wametia moyo makundi yao kutumikia katika majeshi ya mataifa, ingawa watu fulani mmoja-mmoja wamechukua msimamo wakiwa wakataaji-kidhamira.

 14, 15. (a) Ni kwa misingi gani Wakristo katika sehemu fulani hudai achilio la kutofanya utumishi wa kijeshi? (b) Mahali ambapo hakuna achilio la kutofanya utumishi wa kijeshi, ni kanuni zipi za Kimaandiko zitakazosaidia Mkristo afanye maamuzi yaliyo sahihi kwa habari ya utumishi wa kijeshi?

¹⁴ Je, Wakristo leo wana wajibu wa kufuata umati katika jambo hili? La. Ikiwa Mkristo aliyejiweka wakfu na kubatizwa anaishi katika nchi ambako wahudumu wa dini huachiliwa wasifanye utumishi wa kijeshi, yeye anaweza kutumia uandalizi huo, kwa kuwa kwa hakika yeye ni mhudumu. (2 Timotheo 4:5) Nchi kadhaa, kutia ndani Marekani na Australia, zimetoa achilio hilo hata wakati wa vita. Na wakati wa amani, katika nchi nyingi zinazodumu kulazimisha utumishi wa kijeshi, Mashahidi wa Yehova, wakiwa wahudumu wa dini, huachiliwa wasifanye utumishi wa kijeshi. Kwa njia hiyo, wao waweza kuendelea kusaidia watu kwa utumishi wao wa umma.

¹⁵ Lakini, vipi ikiwa Mkristo aishi katika nchi ambayo achilio halitolewi kwa wahudumu wa dini la kutofanya utumishi wa kijeshi? Basi atapaswa kufanya uamuzi wa kibinafsi kulingana na dhamiri yake iliyozoezwa na Biblia. (Wagalatia 6:5) Huku akifikiria mamlaka ya Kaisari, yeye atapima kwa uangalifu anachowiwa na Yehova. (Zaburi 36:9; 116:12-14; Matendo 17:28) Mkristo atakumbuka kwamba ishara ya Mkristo wa kweli ni upendo kwa waamini wote wenzake, hata wale wanaoishi katika nchi nyinginezo au wa makabila mengine. (Yohana 13:34, 35; 1 Petro 2:17) Na zaidi, yeye hatasahau kanuni za Kimaandiko zinazopatikana katika maandiko kama vile Isaya 2:2-4; Mathayo 26:52; Warumi 12:18; 14:19; 2 Wakorintho 10:4; na Waebrania 12:14.

Utumishi wa Kiraia

 16. Katika nchi nyinginezo, ni utumishi gani usio wa kijeshi ambao Kaisari hudai wale wanaokataa utumishi wa kijeshi wafanye?

¹⁶ Hata hivyo kuna nchi ambazo ingawa Serikali haiachilii wahudumu wa dini wasifanye utumishi wa kijeshi, hata hivyo yatambua kwamba kuna watu mmoja-mmoja ambao huenda wakakataa utumishi wa kijeshi. Nyingi za nchi hizo hufanya uandalizi kwa wakataaji hao wa kidhamira ili wasilazimishwe kufanya utumishi wa kijeshi. Katika sehemu fulani utumishi wa kiraia utakikanao, kama vile kazi yenye kufaidi jumuiya, huonwa kuwa utumishi wa kitaifa usio wa kijeshi. Je, Mkristo aliyejiweka wakfu aweza kufanya utumishi kama huo? Hapa tena, ni lazima Mkristo aliyejiweka wakfu na kubatizwa afanye uamuzi wake mwenyewe kulingana na msingi wa dhamiri yake iliyozoezwa na Biblia.

 17. Je, kuna kielelezo cha Kibiblia cha utumishi wa kiraia usio wa kijeshi?

¹⁷ Yaonekana kwamba utumishi wa lazima ulifanywa katika nyakati za Biblia. Kitabu kimoja cha historia chasema: “Kwa kuongezea kodi na ushuru zilizotozwa kwa raia wa Yudea, kulikuwa pia na kazi ngumu ya lazima [kazi ambayo mamlaka za umma hulazimisha mtu kufanya bila malipo]. Hilo lilikuwa zoea la kale katika Mashariki, ambalo mamlaka za Kigiriki na Kiroma ziliendelea kudumisha. . . . Agano Jipya, pia, lataja vielelezo vya kazi ngumu ya lazima katika Yudea, jambo linaloonyesha jinsi zoea hilo lilivyokuwa limeenea. Kwa kupatana na desturi hiyo, wanajeshi walimlazimisha Simoni Mkirene abebe msalaba [mti wa mateso] wa Yesu (Mathayo 5:41; 27:32; Marko 15:21; Luka 23:26).”

 18. Ni aina zipi za utumishi wa kijumuiya usio wa kijeshi wala usio wa kidini ambazo Mashahidi wa Yehova mara nyingi hushiriki kufanya?

¹⁸ Vivyo hivyo, raia katika nchi fulani leo hutakiwa na Serikali au mamlaka za mitaa kushiriki katika aina mbalimbali za utumishi wa jumuiya. Nyakati nyingine hiyo ni kufanya kazi fulani hususa, kama vile kuchimba visima au kujenga barabara; nyakati nyingine hiyo hufanywa kwa ukawaida, kama vile kushiriki kila juma katika kufagia barabara, kusafisha shule au hospitali. Mahali ambapo utumishi kama huo wa kiraia ni kwa manufaa ya jumuiya nao hauhusiki na dini isiyo ya kweli au kwa njia nyingine haupingi dhamiri za Mashahidi wa Yehova, mara nyingi wamekubali. (1 Petro 2:13-15) Mara nyingi hili limetokeza ushahidi bora na nyakati nyingine kunyamazisha wale ambao hushtaki Mashahidi isivyo kweli kuwa wapinga-serikali.—Linganisha Mathayo 10:18.

 19. Mkristo anapaswa kushughulikiaje jambo Kaisari akimwambia afanye kazi ya utumishi wa kitaifa usio wa kijeshi kwa kipindi cha wakati fulani?

¹⁹ Lakini, namna gani ikiwa Serikali inataka Mkristo afanye kwa kipindi fulani utumishi wa kiraia ambao ni sehemu ya utumishi wa kitaifa ulio chini ya usimamizi wa serikali? Hapa tena ni lazima Wakristo wafanye uamuzi wao wenyewe kwa kutegemea dhamiri iliyoarifiwa. “Sisi sote tutasimama mbele ya kiti cha hukumu cha Mungu.” (Warumi 14:10) Wakristo wanaokabiliwa na takwa la Kaisari wanapaswa kulichunguza hilo kwa sala na kulitafakari.a Inaweza kuwa jambo la hekima pia kulizungumza hilo jambo pamoja na Wakristo wakomavu kutanikoni. Baada ya kufanya hivyo ni lazima uamuzi wa kibinafsi ufanywe.—Mithali 2:1-5; Wafilipi 4:5.

 20. Ni maswali gani na kanuni zipi za Kimaandiko ambazo husaidia Mkristo kusababu juu ya suala la utumishi wa kiraia wa kitaifa usio wa kijeshi?

²⁰ Wanapofanya utafiti huo, Wakristo wangetaka kufikiria kanuni kadhaa za Biblia. Paulo alisema kwamba ni lazima ‘tunyenyekee kwa wenye uwezo na mamlaka na kuwa tayari kwa kila kazi njema, tuwe wema, tukionyesha upole wote kwa watu wote.’ (Tito 3:1, 2) Wakati uo huo, Wakristo wangefanya vyema kuchunguza kazi ya kiraia wanayotakiwa kufanya. Wakikubali kuifanya, je, wataweza kudumisha kutokuwamo kwao kwa Kikristo? (Mika 4:3, 5; Yohana 17:16) Je, hiyo ingewahusisha na dini fulani isiyo ya kweli? (Ufunuo 18:4, 20, 21) Je, kufanya kazi hiyo kungewazuia au kuwawekea mipaka isivyofaa kwa kutimiza madaraka yao ya Kikristo? (Mathayo 24:14; Waebrania 10:24, 25) Kwa upande mwingine, je, wataendelea kufanya maendeleo ya kiroho, labda hata kushiriki katika huduma ya wakati wote huku wakifanya utumishi wanaotakiwa kufanya?—Waebrania 6:11, 12.

 21. Uwe ni uamuzi gani anaofanya Mkristo, kutaniko lapaswa kumwonaje ndugu anayefanya utumishi wa kiraia wa kitaifa usio wa kijeshi?

²¹ Namna gani ikiwa majibu yenye haki ya Mkristo kwa maswali hayo yamfanya aamue kwamba utumishi wa kiraia wa kitaifa ni “kazi njema” anayoweza kufanya kwa kutii mamlaka? Huo ni uamuzi wake mbele ya Yehova. Wazee waliowekwa rasmi na wengine wanapaswa kustahi kabisa dhamiri ya huyo ndugu na kuendelea kumwona kuwa Mkristo mwenye msimamo mzuri. Hata hivyo, Mkristo akihisi kwamba hawezi kufanya utumishi huu wa kiraia, msimamo wake vilevile wapaswa kustahiwa. Yeye pia ataendelea kuwa na msimamo mzuri naye anapaswa kupokea utegemezo wenye upendo.—1 Wakorintho 10:29; 2 Wakorintho 1:24; 1 Petro 3:16.

 22. Hata tukabiliwe na hali gani, tutaendelea kufanya nini?

²² Tukiwa Wakristo hatutakoma kumtolea “atakaye heshima, heshima hiyo.” (Waroma 13:7, NW) Tutastahi utaratibu mzuri na kutaka kuwa raia wenye amani, wanaotii sheria. (Zaburi 34:14) Hata tunaweza kuombea “wafalme na wote wenye mamlaka” watu hawa wanapohitaji kufanya maamuzi yanayoathiri maisha na kazi yetu ya Kikristo. Kwa sababu ya kumpa Kaisari yaliyo ya Kaisari, twatumaini kwamba ‘tutaishi maisha ya utulivu na amani.’ (1 Timotheo 2:1, 2) Zaidi ya yote, tutaendelea kuhubiri habari njema ya Ufalme ukiwa ndio tumaini pekee la wanadamu, kwa kudhamiria tukimpa Mungu yaliyo ya Mungu.

[Maelezo ya Chini]

Je, Waweza Kueleza?

◻ Ni hangaikio gani la kwanza la Mkristo katika kusawazisha uhusiano wake na Kaisari na vilevile na Yehova?

◻ Twawiwa na Yehova nini ambacho hatuwezi kamwe kumpa Kaisari?

◻ Ni baadhi ya mambo gani ambayo kwa kufaa huwa twampa Kaisari?

◻ Ni maandiko yapi yanayotusaidia kufanya maamuzi sahihi katika suala la utumishi wa kijeshi wa lazima?

◻ Ni baadhi ya mambo gani ya kukumbuka tukiitwa tufanye utumishi wa kiraia wa kitaifa usio wa kijeshi?

◻ Kuhusu Yehova na Kaisari, sisi huendelea kufanya nini?

[Picha katika ukurasa wa 16, 17]

Mitume waliambia Sanhedrini: “Imetupasa kumtii Mungu kuliko wanadamu”