Sura ya 6

Kufungua Kufuli ya Siri Takatifu

1. Imetupasa sisi tutendeje kwa ile picha yenye kuwaka iliyorekodiwa kwenye Ufunuo 1:10-17?

ILE njozi ya Yesu aliyetukuzwa ni yenye kutia hofu ya staha kweli kweli! Bila shaka, kama sisi tungalikuwa watazamaji kule pamoja na mtume Yohana, sisi pia tungalishindwa na utukufu huo wenye kung’aa, tukisujudu kama alivyofanya. (Ufunuo 1:10-17) Njozi hii bora kuliko zote iliyovuviwa imehifadhiwa ili itwamshe sisi kwenye tendo leo. Kama Yohana, inatupasa tuonyeshe uthamini wa unyenyekevu kwa yote ambayo njozi hii inamaanisha. Sikuzote sisi na tuwe na staha yenye kicho kwa ajili ya cheo cha Yesu akiwa Mfalme mtawazwa, Kuhani Mkuu, na Hakimu.—Wafilipi 2:5-11.

“Wa Kwanza na wa Mwisho”

2. (a) Yesu anajitokeza kwa mtajo gani wa cheo? (b) Ni jambo gani linalomaanishwa wakati Yehova anaposema: “Mimi ndiye wa kwanza na wa mwisho”? (c) Kutaja Yesu kuwa “wa Kwanza na wa Mwisho” kunavuta fikira kwenye jambo gani?

² Hata hivyo, hofu yetu haipasi kuwa woga wa kufisha. Yesu alimtuliza Yohana, kama vile mtume huyo anavyosimulia yanayofuata: “Na yeye akaweka mkono wake wa kulia juu yangu mimi na akasema: ‘Usiwe mwenye hofu. Mimi ndiye wa Kwanza na wa Mwisho, na yeye aliye hai.’” (Ufunuo 1:17b, 18a, NW) Katika Isaya 44:6, NW, kwa kufaa Yehova anakieleza cheo chake kuwa ndiye Mungu mweza yote mmoja tu na wa pekee, akisema: “Mimi ndiye wa kwanza na wa mwisho, na mbali na mimi hakuna Mungu.”a Yesu anapojitokeza mwenyewe kwa mtajo wa cheo “wa Kwanza na wa Mwisho,” yeye hadai kuwa yu sawa na Yehova, yule Muumba Mtukufu. Yeye anatumia mtajo wa cheo aliopewa kwa kufaa na Mungu. Katika Isaya, Yehova alikuwa akitoa taarifa kuhusu cheo Chake kisicho na kifani akiwa ndiye Mungu wa kweli. Yeye ni Mungu milele, na mbali na yeye hakuna Mungu kweli kweli. (1 Timotheo 1:17) Katika Ufunuo, Yesu anazungumza juu ya mtajo wake wa cheo ambao amepewa, akivuta fikira kwenye ufufuo wake usio na kifani.

3. (a) Ni katika njia gani Yesu alikuwa “wa Kwanza na wa Mwisho”? (b) Ni jambo gani linalomaanishwa na Yesu kuwa na “funguo za kifo na za Hadesi”?

³ Yesu alikuwa kweli kweli ndiye binadamu “wa Kwanza” kufufuliwa kwenye uhai wa roho usioweza kufa. (Wakolosai 1:18) Na zaidi, yeye ndiye “wa Mwisho” kufufuliwa hivyo na Yehova binafsi. Hivyo, yeye anakuwa ‘aliye hai, ambaye anaishi milele na milele.’ Yeye anajifurahisha kutokufa. Katika jambo hili, yeye ni kama Baba yake asiyeweza kufa, ambaye anaitwa “Mungu aliye hai.” (Ufunuo 7:2; Zaburi 42:2) Kwa wengine wote wa ubinadamu, Yesu mwenyewe ndiye ‘ufufuo na uhai.’ (Yohana 11:25, NW) Kupatana na hili, yeye anasema kwa Yohana hivi: “Mimi nilipata kuwa mfu, lakini, tazama! mimi ninaishi milele na milele, na mimi nina funguo za kifo na za Hadesi.” (Ufunuo 1:18b, NW) Yehova amempa yeye mamlaka ya kufufua wafu. Hiyo ndiyo sababu Yesu anaweza kusema kwamba yeye ana funguo za kufungua kufuli za malango kwa ajili ya wale ambao wamefungwa na kifo na Hadesi (jumla ya makaburi).—Linga Mathayo 16:18.

4. Ni amri gani ambayo Yesu anarudia, na kwa manufaa ya nani?

⁴ Hapa Yesu anarudia amri yake ya kuiandika njozi, akimwambia Yohana hivi: “Andika vitu ulivyoona, na vitu vilivyopo na ambavyo vitatukia baada ya hivi.” (Ufunuo 1:19, NW) Ni vitu gani vyenye kusisimua ambavyo bado Yohana atajulisha kwa kutufundisha sisi?

Zile Nyota na Vile Vinara vya Taa

5. Yesu anaelezaje “zile nyota saba” na “vile vinara vya taa saba”?

⁵ Yohana amemwona Yesu akiwa katikati ya vinara vya taa saba vya dhahabu akiwa na nyota saba katika mkono wake wa kulia. (Ufunuo 1:12, 13, 16) Sasa Yesu anaeleza hilo: “Kwa habari ya siri takatifu ya zile nyota saba ambazo wewe uliona juu ya mkono wangu wa kulia, na ya vile vinara vya taa saba vya dhahabu: Zile nyota saba humaanisha malaika wa yale makundi saba, na vile vinara vya taa saba humaanisha makundi saba.”—Ufunuo 1:20, NW.

6. Ni kitu gani kinachowakilishwa na hizo nyota saba, na ni kwa sababu gani jumbe zilielekezwa hasa kwa hizo?

⁶ Zile “nyota” ni “malaika wa yale makundi saba.” Katika Ufunuo, nyakati nyingine nyota hufananisha malaika halisi, lakini haielekei kwamba Yesu angetumia mwandikaji wa kibinadamu awaandikie viumbe wa roho wasioonekana. Kwa hiyo zile “nyota” lazima ziwe wale waangalizi wa kibinadamu, au wazee, katika makundi, wakionwa kuwa wajumbe wa Yesu.b Hizo nyota zinapelekewa jumbe, kwa kuwa hizo zina daraka la kuangalia kundi la Yehova.—Matendo 20:28.

7. (a) Ni jambo gani linaloonyesha kwamba Yesu anaposema kwa malaika mmoja hilo halimaanishi kwamba kila kundi lina mzee mmoja tu? (b) Ni nani, kwa kweli, wanaowakilishwa na zile nyota saba katika mkono wa kulia wa Yesu?

⁷ Kwa kuwa Yesu anasema kwa “malaika” mmoja tu katika kila kundi, je! hilo linamaanisha kwamba kila kundi lina mzee mmoja tu? La. Mapema kama siku ya Paulo, kundi la Efeso lilikuwa na wazee kadhaa, si mmoja tu. (Ufunuo 2:1; Matendo 20:17) Kwa hiyo katika siku ya Yohana, wakati nyota saba zilipopelekewa jumbe zikasomwe kwenye yale makundi (kutia na kundi la Efeso), nyota hizo lazima ziwe zilisimama badala ya wale wote waliotumikia katika mabaraza ya wazee ndani ya kundi lililopakwa mafuta la Yehova. Hali kadhalika, waangalizi leo husomea makundi barua zinazopokewa kutoka Baraza Linaloongoza, ambalo washiriki walo ni waangalizi wapakwa-mafuta wanaotumikia chini ya ukichwa wa Yesu. Mabaraza ya wazee ya kienyeji yapaswa yahakikishe kwamba shauri la Yesu linafuatwa na makundi yao. Bila shaka, shauri linatolewa kwa manufaa ya wale wote wanaoshirikiana na kundi, na si wazee tu.—Ona Ufunuo 2:11a.

8. Ni jambo gani linaloonyeshwa na wazee kuwa katika mkono wa kulia wa Yesu?

⁸ Kwa kuwa Yesu ndiye Kichwa cha kundi, wazee wanasemwa kwa kufaa kuwa wamo katika mkono wake wa kulia, yaani, chini ya udhibiti na mwelekezo wake. (Wakolosai 1:18) Yeye ndiye Mchungaji Mkuu, nao ni wachungaji walio chini yake.—1 Petro 5:2-4.

9. (a) Vile vinara vya taa saba vinawakilisha nini, na ni kwa nini vinara vya taa ni mfano unaofaa kwa hao? (b) Ile njozi ingeelekea kumkumbusha mtume Yohana kitu gani?

⁹ Vile vinara vya taa saba ni makundi saba ambayo kwayo Yohana anaelekeza kitabu cha Ufunuo: Efeso, Smirna, Pargamamu, Thiatira, Sardisi, Filadelfia, na Laodikia. Ni kwa nini makundi yanafananishwa na vinara vya taa? Ni kwa sababu Wakristo, wawe mmoja mmoja au kwa ujumla kama kundi, sharti ‘waache taa zao ziangaze mbele ya watu’ katika huu ulimwengu wenye kutiwa giza. (Mathayo 5:14-16) Kwa kuongezea, vinara vya taa vilikuwa miongoni mwa samani za hekalu la Solomoni. Kuyaita makundi vinara vya taa inaelekea kungemkumbusha Yohana kwamba, katika maana ya kielezi, kila kundi la kienyeji, la wapakwa-mafuta ni “hekalu la Mungu,” mahali pa kukaliwa na roho ya Mungu. (1 Wakorintho 3:16) Zaidi ya hilo, katika mpango wa kinachofananishwa na hekalu la Kiyahudi, washiriki wa kundi la wapakwa-mafuta wanatumikia wakiwa “ukuhani wa kifalme” katika mpango mkubwa wa hekalu la kiroho la Yehova, ambalo Yesu ndiye Kuhani Mkuu na ambamo Yehova anakaa kibinafsi katika Patakatifu Zaidi Sana pa kimbingu.—1 Petro 2:4, 5, 9; Waebrania 3:1; 6:20; 9:9-14, 24.

Ule Uasi-Imani Mkubwa

10. Ni jambo gani lililoupata mfumo wa Kiyahudi na wategemezaji wao wasiotubu katika 70 W.K.?

¹⁰ Wakati Yohana alipoandika Ufunuo, Ukristo ulikuwa na umri wa zaidi ya miaka 60. Mwanzoni, ulikuwa umeokoka miaka 40 ya upinzani wa daima kutoka dini ya Kiyahudi. Kisha mfumo wa Kiyahudi ukapokea pigo la kifo katika 70 W.K. wakati Wayahudi wasiotubu walipopoteza utambulishi wao wa kuwa taifa pamoja na kile ambacho kwao kilikaribia sana kuwa sanamu ya kuabudiwa—lile hekalu katika Yerusalemu.

11. Kwa nini ilifaa sana yule Mchungaji Mkuu ayaonye makundi juu ya miendo iliyokuwa ikisitawi?

¹¹ Hata hivyo, mtume Paulo alikuwa ametabiri kwamba kungekuwako uasi-imani miongoni mwa Wakristo wapakwa-mafuta, na jumbe za Yesu huonyesha kwamba katika umri wa uzee wa Yohana uasi-imani huu ulikuwa tayari ukisitawi. Yohana alikuwa wa mwisho wa wale waliokuwa wakitenda wakiwa kizuizi katika jaribio hili la kupindukia la Shetani la kufisidi ile mbegu ya mwanamke. (2 Wathesalonike 2:3-12; 2 Petro 2:1-3; 2 Yohana 7-11) Kwa hiyo ulikuwa wakati unaofaa kwa Mchungaji Mkuu wa Yehova kuandikia wazee katika makundi, akiwaonya juu ya miendo iliyokuwa ikisitawi na kuwatia moyo wale wenye mioyo iliyo sawa wasimame imara kwa ajili ya uadilifu.

12. (a) Ule uasi-imani ulisitawije katika karne za baada ya siku ya Yohana? (b) Jumuiya ya Wakristo ilipataje kuwako?

¹² Sisi hatujui jinsi makundi yalivyoitikia jumbe za Yesu katika 96 W.K. Lakini tunalojua ni kwamba ule uasi-imani ulisitawi kwa haraka sana baada ya kifo cha Yohana. “Wakristo” waliacha kutumia jina Yehova na badala yalo wakaweka “Bwana” au “Mungu” katika hati za Biblia. Kufikia karne ya nne, lile fundisho bandia la Utatu lilikuwa limepenya kisirisiri katika makundi. Katika pindi ii hii ya wakati, lile wazo la kutokufa kwa nafsi lilikuwa likikubaliwa. Hatimaye, Konstantino Maliki Mroma aliipa dini ya “Kikristo” idhini rasmi ya Serikali, nayo hatua hiyo ikatokeza Jumuiya ya Wakristo, ambamo Kanisa na Serikali ziliunganisha kani zao katika kutawala kwa miaka elfu moja. Lilikuwa jambo rahisi kuwa “Mkristo” wa mtindo mpya. Makabila kwa ujumla yalirekebisha zile itikadi za mapema za kipagani zikawa namna za dini hii. Walio wengi wa viongozi katika Jumuiya ya Wakristo wakawa watawala wa kisiasa wenye kuonea, wakishurutisha watu wakubali maoni yao ya uasi-imani kwa kutumia upanga.

13. Ijapokuwa onyo la Yesu juu ya kufanyiza mafarakano, Wakristo waliokuwa wakiasi imani walichukua mwendo gani?

¹³ Maneno ya Yesu kwa yale makundi saba yalipuuzwa kabisa na Wakristo hao waliokuwa wakiasi imani. Yesu alikuwa amewaonya Waefeso waupate tena ule upendo waliokuwa nao hapo kwanza. (Ufunuo 2:4) Hata hivyo, washiriki wa Jumuiya ya Wakristo, bila kuwa wameungana tena katika upendo kwa ajili ya Yehova, walipiga vita vikali sana na wakanyanyasana vibaya sana. (1 Yohana 4:20) Yesu alikuwa amelionya kundi katika Pargamamu juu ya kufanyiza mafarakano. Hata hivyo, mafarakano yalitokea hata katika karne ya pili, na leo Jumuiya ya Wakristo ina maelfu ya mafarakano na dini zenye kuzozana.—Ufunuo 2:15.

14. (a) Ingawa Yesu alionya dhidi ya kuwa mfu kiroho, ni mwendo gani uliochukuliwa na wale waliojidai kuwa Wakristo? (b) Ni katika njia zipi wale waliodai kuwa Wakristo walishindwa kutii onyo la Yesu dhidi ya ibada ya sanamu na ukosefu wa adili?

¹⁴ Yesu alikuwa amelionya kundi katika Sardisi dhidi ya kuwa mfu kiroho. (Ufunuo 3:1) Kama hao katika Sardisi, waliodai kuwa Wakristo walisahau upesi juu ya kazi za Kikristo na bila kukawia wakakabidhi kazi ya maana zaidi ya kuhubiri kwa kikundi kidogo, cha jamii ya viongozi wa kidini wenye kulipwa mshahara. Yesu alikuwa amelionya kundi katika Thiatira dhidi ya ibada ya sanamu na uasherati. (Ufunuo 2:20) Hata hivyo, Jumuiya ya Wakristo ilikubali waziwazi utumizi wa sanamu, pamoja na kuendeleza ibada ya sanamu yenye werevu zaidi ya utukuzo wa taifa na upendo wa vitu vya kimwili. Na ukosefu wa adili, ingawa nyakati fulani mahubiri ya kuupinga yalitolewa, sikuzote umekuwa ukivumiliwa kotekote.

15. Maneno ya Yesu kwa yale makundi saba yanafichua nini kuhusu dini za Jumuiya ya Wakristo, nao makasisi wa kidini wa Jumuiya ya Wakristo wamethibitika kuwa nini?

¹⁵ Kwa sababu hiyo, maneno ya Yesu kwa yale makundi saba yanafichua kule kushindwa kabisa kwa dini za Jumuiya ya Wakristo kuwa watu wa pekee wa Yehova. Kweli kweli, viongozi wa dini za Jumuiya ya Wakristo wamekuwa ndio washiriki wenye kutokeza zaidi wa ile mbegu ya Shetani. Akisema juu ya hao kuwa ‘yule mtu wa uasi-sheria,’ mtume Paulo alitabiri kwamba ‘kuwapo kwao ni kulingana na utendaji wa Shetani pamoja na kila kazi yenye nguvu na ishara za kusema uwongo na maajabu na pamoja na kila danganyo lisilo la uadilifu.’—2 Wathesalonike 2:9, 10, NW.

16. (a) Viongozi wa Jumuiya ya Wakristo walionyesha uchukivu wa pekee kwa nani? (b) Ni jambo gani lililotukia katika Jumuiya ya Wakristo katika kile kipindi cha zile Enzi za Katikati? (c) Je! ule uasi au Mapinduzi Makuu ya Kiprotestanti, yalibadili njia za uasi-imani za Jumuiya ya Wakristo?

¹⁶ Huku wakidai kuwa wachungaji wa kundi la Mungu, viongozi wa Jumuiya ya Wakristo, wa kidini na wa kiserikali, walionyesha uchukivu wa pekee kwa yeyote aliyejaribu kutia moyo usomaji wa Biblia au yeyote aliyefichua mazoea yao yasiyo ya kimaandiko. John Hus na mtafsiri Biblia William Tyndale, walinyanyaswa na wakauawa kwa sababu ya imani yao. Katika kile kipindi chenye kutiwa giza cha Enzi za Katikati, utawala wa wenye kuasi imani ulifikia upeo wao kwa lile Baraza la Kuhukumia Wazushi wa Kidini lenye ukatili mwingi la Kikatoliki. Watu wowote waliopinga mafundisho au mamlaka ya kanisa walikandamizwa bila rehema, na maelfu yasiyohesabika ya wale walioitwa eti wazushi wa kidini waliteswa-teswa mpaka kifo au wakachomwa penye nguzo. Hivyo Shetani alijitahidi kuhakikisha kwamba mbegu yoyote ya kweli ya tengenezo la Yehova lililo mfano wa mwanamke ingepondwa-pondwa kwa haraka sana. Wakati ule uasi au Mapinduzi Makuu ya Kiprotestanti yalipotukia (kuanzia 1517 na kuendelea), makanisa mengi ya Kiprotestanti yalidhihirisha roho ile ile ya kutovumilia. Hayo vilevile yakawa yenye hatia ya damu kwa kuwaua kwa sababu ya imani yao wale wote waliojaribu kuwa washikamanifu kwa Mungu na Kristo. Kweli kweli, “damu ya watakatifu” ilimwagwa kwa wingi sana!—Ufunuo 16:6; linga Mathayo 23:33-36.

Ile Mbegu Yavumilia

17. (a) Fumbo la maneno la Yesu la ngano na magugu lilitabiri nini? (b) Ni jambo gani lililotukia katika 1918, likitokeza kukataliwa gani na kuwekwa rasmi gani?

¹⁷ Katika fumbo lake la maneno la ngano na magugu, Yesu alitabiri ule wakati wa giza ambao ungekuwako wakati Jumuiya ya Wakristo ilitawala ikiwa na mamlaka yote. Hata hivyo, kupitia karne zote za uasi-imani, kungekuwako Wakristo mmoja mmoja wa mfano wa ngano, wapakwa-mafuta halisi. (Mathayo 13:24-29, 36-43) Hivyo, wakati siku ya Bwana ilipopambazuka katika Oktoba 1914, Wakristo wa kweli walikuwa wangali wapo duniani. (Ufunuo 1:10) Inaonekana kwamba Yehova alikuja kwenye hekalu lake la kiroho kwa ajili ya kuhukumu karibu miaka mitatu na nusu baadaye, katika 1918, akiandamana na Yesu akiwa “mjumbe wa agano” wake. (Malaki 3:1; Mathayo 13:47-50) Ulikuwa wakati wa kukataa hatimaye wale Wakristo bandia na kuweka rasmi ‘yule mtumwa mwaminifu na mwenye akili juu ya mali yake yote.’—Mathayo 7:22, 23; 24:45-47.

18. Ni “saa” ipi iliyokuja katika 1914, nao ulikuwa wakati wa yule mtumwa kufanya nini?

¹⁸ Pia ulikuwa wakati wa mtumwa huyu kutoa uangalifu wa pekee kwa vile vitu vilivyoandikwa katika zile jumbe za Yesu zilizopelekwa kwa makundi saba, kama tunavyoona kutokana na mambo yaliyotaarifiwa humo. Mathalani, Yesu anarejeza kwenye kuja kwake kuhukumu makundi, hukumu ambayo ilianza katika 1918. (Ufunuo 2: 5, 16, 22, 23; 3:3) Yeye anasema juu ya kulipa himaya kundi la Filadelfia juu ya “ile saa ya mtihani ambayo yapasa ije juu ya dunia yote nzima inayokaliwa.” (Ufunuo 3:10, 11, NW) Hii “saa ya mtihani” inawasili inapopambazuka tu siku ya Bwana katika 1914, ambayo baada ya hiyo Wakristo walitahiniwa kwa habari ya ushikamanifu wao kwa Ufalme wa Mungu uliosimamishwa.—Linga Mathayo 24:3, 9-13.

19. (a) Yale makundi saba yanafananisha nini leo? (b) Ni nani ambao wameshirikiana na Wakristo wapakwa-mafuta wakiwa hesabu kubwa-kubwa na kwa nini lile shauri la Yesu na hali anazoeleza Yesu huhusu wao pia? (c) Imetupasa sisi tuzioneje zile jumbe za Yesu kwa yale makundi saba ya karne ya kwanza?

¹⁹ Kwa sababu hii, maneno ya Yesu kwa yale makundi yamekuwa na utumizi wayo mkubwa tangu 1914. Katika mazingira haya, yale makundi saba yanafananisha makundi yote ya Wakristo wapakwa-mafuta katika kipindi cha hii siku ya Bwana. Zaidi ya hilo, katika kipindi cha ile miaka 70 iliyopita na zaidi, hesabu kubwa za waamini ambao tumaini lao ni kuishi milele katika Paradiso duniani wamejiunga na wale Wakristo wapakwa-mafuta waliofananishwa na Yohana. Lile shauri la Yesu Kristo aliyetukuzwa na zile hali alizopata kuona katika yale makundi saba likiwa ni tokeo la ukaguzi wake vinatumika kwa nguvu ile ile kwa makundi haya, kwa kuwa kuna kiwango kimoja tu cha uadilifu na uaminifu kwa watumishi wote wa Yehova. (Kutoka 12:49; Wakolosai 3:11) Hivyo, jumbe za Yesu kwa yale makundi saba ya karne ya kwanza katika Esia Ndogo si madadisi ya kihistoria tu. Zinamaanisha uhai au kifo kwa kila mmoja wetu sisi. Basi, acheni sisi tusikilize kwa makini maneno ya Yesu.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 32]

Wakati wa Kutahini na Kuhukumu

Yesu alibatizwa na akapakwa mafuta awe Mfalme-Mchaguliwa kwenye Mto Yordani wapata Oktoba 29 W.K. Miaka mitatu na nusu baadaye, katika 33 W.K. yeye alikuja katika hekalu la Yerusalemu akatupa nje wale ambao walikuwa wakilifanya kuwa pango la wanyang’anyi. Kunaonekana kuwa na ulinganifu wa hilo katika kile kipindi cha miaka mitatu na nusu kutoka Yesu atawazwe kuwa Mfalme katika mbingu katika Oktoba 1914 mpaka kuja kwake kukagua wale waliodai kuwa Wakristo hukumu ilipoanza na nyumba ya Mungu. (Mathayo 21:12, 13; 1 Petro 4:17) Mapema katika 1918 ule utendaji wa Ufalme wa watu wa Yehova ulikutana na upinzani mkubwa. Ulikuwa wakati wa kutahini duniani pote, na wale waoga walipepetwa wakatupwa nje. Katika Mei 1918 viongozi wa kidini wa Jumuiya ya Wakristo walichochea kufungwa gerezani kwa maofisa wa Sosaiti ya Mnara wa Mlinzi, lakini miezi tisa baadaye hao waliachiliwa. Baadaye, yale mashtaka ya bandia yaliyokuwa dhidi yao yaliondolewa. Tangu 1919 tengenezo la watu wa Mungu, likiwa limejaribiwa na kusafishwa, lilisonga mbele kwa bidii likatangaze Ufalme wa Yehova kwa njia ya Kristo Yesu kuwa ndilo tumaini pekee kwa aina ya binadamu.—Malaki 3:1-3.

Yesu alipoanza ukaguzi wake katika 1918, hapana shaka viongozi wa kidini wa Jumuiya ya Wakristo walipokea hukumu mbaya. Hawakuwa wameanzisha tu mnyanyaso mbaya dhidi ya watu wa Mungu bali pia walijiletea hatia ya damu kwa kuunga mkono yale mataifa yaliyokuwa yakipigana katika kipindi cha ile vita ya ulimwengu ya kwanza. (Ufunuo 18:21, 24) Kisha hao viongozi wa kidini wakaweka tumaini lao katika ule Ushirika wa Mataifa uliofanyizwa na mwanadamu. Pamoja na milki yote nzima ya dini bandia ya ulimwengu, Jumuiya ya Wakristo ilikuwa imeanguka kabisa kutoka kibali cha Mungu kufikia 1919.

[Ramani katika ukurasa wa 28, 29]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

EFESO

SMIRNA

PARGAMAMU

THIATIRA

SARDISI

FILADELFIA

LAODIKIA

[Picha katika ukurasa wa 31]

Dini ya Jumuiya ya Wakristo ilijiletea hatia ya damu kubwa kwa kunyanyasa na kuua wale waliotafsiri, wakasoma, au hata wakawa na Biblia