Ndoa Ambayo Inanufaisha Mamilioni Wanaoishi Sasa

“Yehova Mungu wetu, Mweza Yote, ameanza kutawala akiwa mfalme. . . . Acheni sisi tumpe yeye utukufu, kwa sababu ndoa ya Mwana-Kondoo imewasili na mke wake amejitayarisha mwenyewe.”​—UFUNUO 19:6, 7, NW.

 1. Ule wimbo wa kiunabii wa Ufunuo 19:6-8 utaanza kuimbwa wakati gani, na kwa nini?

MANENO haya ya kusisimua ni sehemu ya wimbo wa kiunabii ulio wa ushindi. Utaanza kuimbwa wakati gani? Ni baada ya kuharibiwa kwa adui wa tangu zamani wa ibada ya Yehova​—“Babuloni Mkubwa,” yule “kahaba mkubwa” wa ufananisho anayewakilisha namna zote za dini bandia. Ni lazima hukumu ifikilizwe juu yake kwa sababu ya jinsi amemsingizia Mungu. Lo, ameitolea aina ya binadamu uongozi mbaya kama nini kwa kujihusisha katika siasa, kwa pupa ya kufuatia vitu vya kimwili, na chuki yake yenye uuaji kwa waabudu wa kweli wa Yehova!​—Ufunuo 17:1-6; 18:23, 24; 19:1, 2; Yakobo 4:4, NW.

 2. (a) Yehova ataletaje uharibifu wa Babuloni Mkubwa? (b) Badala ya kumsifu Yehova, waharibu wa dini bandia watafanya nini?

² Muda si muda, Yehova Mungu ataingiza fikira ya kumharibu katika mioyo ya viongozi wa kisiasa wa ulimwengu. (Ufunuo 17:12, 16, 17) Lakini waharabu wa dini bandia hawatajiunga katika kuuimba wimbo ule mtukufu wa ushindi. Badala ya hivyo, wakiwa chini ya uvutano wa Shetani, kwa jina jingine Gogu, watashambulia wazoeaji wa dini ya kweli, wanaoishi kwa amani na kuendelea kujitenga na ubaya wa ulimwengu huu.​—Isaya 2:2-4; Ezekieli 38:2, 8-12; Yohana 17:14; Yakobo 1:27.

 3. Ni kwa sababu gani mbalimbali watumishi wa kibinadamu wa Yehova watajiunga katika wimbo wa kimbingu?

³ Shambulio hili lenye kukaidi Mungu la watawala wa kisiasa litatokeza pigano la Har–Magedoni, litakaloyamaliza kabisa mataifa yenye kupinga dini. Halafu, uvutano mwovu wa Shetani na roho wake waovu utaondolewa duniani. (Ufunuo 16:14, 16; 19:11-21; 20:1, 2) Wakiwa na mioyo yenye kujaa shukrani, wanadamu wote waokokaji watajiunga katika korasi hii ya kimbingu: “Sifuni Yah, enyi watu, kwa sababu Yehova Mungu wetu, Mweza Yote, ameanza kutawala akiwa mfalme.” (Ufunuo 19:6, NW) Kwa kweli, matukio hayo yenye kutikisa ulimwengu yatakuwa kiishara cha mwanzo wa kipindi kipya. Yehova atakuwa ameitetea enzi kuu yake na kuondoa duniani wote wanaokinza utawala wake. Hatimaye utakuwa umefika wakati wa ile ndoa ya kimbingu. Kama vile wimbo wa kiunabii unavyoendelea kusema: “Acheni sisi tushangilie na tufurikwe na shangwe, na acheni sisi tumpe [Yehova] utukufu, kwa sababu ndoa ya Mwana-Kondoo imewasili na mke wake amejitayarisha mwenyewe.”​—Ufunuo 19:7, 8, NW.

 4. (a) Mwana-Kondoo na “mke” wake ni picha ya nani? (b) Ni maswali gani yanayoulizwa hapa, na tunaweza kuyapataje majibu?

⁴ Mwana-Kondoo si mwingine ila Yesu Kristo aliyetukuzwa, na “mke” wake ni ile hesabu kamili ya wafuasi wake wapakwa-mafuta 144,000 walio waaminifu ambao sasa watakuwa wameunganika naye mbinguni. Wakiwa pamoja, wenzi hawa wa ndoa ya kimbingu wanakuwa washiriki kamili wa Ufalme wa Mungu, ambao watainua aina ya binadamu, kutia na wafu wafufuliwa, wafikie ukamilifu wa kibinadamu. (Ufunuo 5:8-10; 14:1-4; 20:4, 12, 13; 21:3-5, 9, 10; 22:1-3) Je! matukio yanayoongoza kwenye ndoa hiyo yenye baraka yatafanikiwa? Wewe unaweza kunufaikaje na ndoa hiyo? Ili tupate majibu kwa maswali hayo, acheni tuchunguze matukio yanayozungukia ndoa ya Isaka, kama yalivyoandikwa kwenye Mwanzo sura ya 24.

Bibi-Arusi Aliyechaguliwa Kimungu kwa Ajili ya Isaka

 5, 6. Kwa nini Abrahamu alisisitiza kwamba Isaka asifunge ndoa na Mkanaani, na huu ni mwongozo mzuri sana kwa nani leo? (1 Wakorintho 7:39)

⁵ Usimulizi unaanza na Abrahamu akimpa maagizo msimamizi wa mambo ya nyumbani kwake, ambaye yaonekana ni Eliezeri. (Mwanzo 15:2; 24:2) “Nami nitakuapisha kwa Bwana [Yehova, NW],” akasema Abrahamu, “kwamba hutamtwalia mwanangu mke katika binti za Wakanaani ambao nakaa kati yao; bali enenda hata nchi yangu, na kwa jamaa zangu, ukamtwalie mwanangu Isaka mke.”​—Mwanzo 24:3, 4.

⁶ Kwa nini Abrahamu alisisitiza sana kwamba mwana wake hakupaswa kufunga ndoa na Mkanaani? Kwa sababu Wakanaani walikuwa wazao wa Kanaani, ambaye alilaaniwa na Noa. (Mwanzo 9:25) Zaidi ya hilo, Wakanaani walijulikana kwa mazoea yao ya upujufu, na la maana zaidi, wao hawakuabudu Yehova. (Mwanzo 13:13; Walawi 18:3, 17-28) Inaeleweka basi ni kwa nini Abrahamu alitaka mwana wake afunge ndoa na mtu wa kutoka jamaa yake mwenyewe, wazao wa Shemu, waliokuwa wamepokea baraka ya Noa yenye uvuvio. (Mwanzo 9:26) Huu ni mwongozo mzuri kama nini kwa Wakristo wanaochagua kufunga ndoa leo!​—Kumbukumbu 7:3, 4.

 7. Abrahamu alimtayarishaje Eliezeri kwa mgawo wake?

⁷ Kwa hiyo Eliezeri alifunga safari ya kilometa zaidi ya 800 kwenda Mesopotamia. Alienda akiwa amejitayarisha vizuri, akiwa na ngamia kumi waliopakiwa mizigo ya zawadi. (Mwanzo 24:10) Kwa kuongezea, yeye angeweza kuyafikiria sana maneno haya ya bwana wake yenye kuimarisha imani: “Bwana [Yehova, NW], Mungu wa mbingu . . . atampeleka malaika wake mbele yako, nawe utamtwalia mwanangu mke tokea huko.”​—Mwanzo 24:7.

 8, 9. (a) Ilitendekaje wakati Eliezeri alipofika jiji la Nahori? (b) Bibi-arusi mwenye kufaa angechaguliwa kwa mtihani gani?

⁸ Mwishowe, alifika jiji la Nahori kaskazini mwa Mesopotamia. Eliezeri aliwapigisha magoti ngamia wachovu ili wapumzike kando ya kisima nje ya jiji. Huo ulikuwa ndio wakati wa wanawake kuteka maji​—fursa nzuri, kweli kweli, ya Eliezeri kutafuta anayeweza kuwa bibi-arusi! Lakini huyo anapaswa kuwa mwanamke wa aina gani? Je! ni aliye na sura nzuri zaidi? Sivyo. Eliezeri alipendezwa kwanza na mwanamke mwenye utu wa kumhofu Mungu. Hii ilifunuliwa na sala ya unyenyekevu ya imani ambayo sasa aliitamka: “Yehova Mungu wa bwana wangu Abrahamu, sababisha, tafadhali, itukie mbele yangu siku hii na ufanye fadhili-upendo pamoja na bwana wangu Abrahamu. Mimi nipo hapa penye chemchemi ya maji, na binti za watu wa jiji wanatoka kuja kuchota maji. Jambo lipaswalo kutukia ni kwamba mwanamke kijana ambaye mimi nitasema kwake, ‘Uweke chini mtungi wako wa maji, tafadhali, ili mimi nipate kunywa,’ na ambaye kwa kweli atasema, ‘Kunywa, na mimi nitawanywesha pia ngamia zako,’ huyu ndiye yakupasa umgawie mtumishi wako, Isaka; na kwa jambo hili nijulishe mimi umefanya upendo mshikamanifu pamoja na bwana wangu.”​—Mwanzo 24:11-14, NW.

⁹ Huo ulikuwa mtihani mzuri kweli kweli. Kulingana na The New Encyclopcedia Britannica, ngamia mwenye kiu ya kupindukia anaweza kunywa ‘lita 95 za maji kwa dakika 10.’ Huenda ikawa kwamba ngamia za Abrahamu hawakuwa na kiu kadiri hiyo, lakini bila shaka wanawake wa wakati huo walijua kiasi cha maji yaliyonywewa na mnyama huyo. Kwa uhakika, mwanamke mwenye fadhili sana, asiye na ubinafsi na mwenye bidii nyingi ndiye angehitajiwa ili kuwatekea maji ngamia kumi waliochoka wa mtu asiyemjua.

10, 11. (a) Sala ya Eliezeri ilijibiwa kwa njia gani ya kushangaza? (b) Rebeka alionyeshaje sifa za kutamanika? (c) Eliezeri alitendaje kwa kuitikia?

¹⁰ Hata kabla Eliezeri hajamaliza sala yake, ilijibiwa, kwa kuwa usimulizi unataarifu hivi: “Rebeka huyu anatokea . . . Sasa huyu mwanamke kijana alikuwa wa kuvutia sana katika sura, bikira, na hakuna mwanamume aliyekuwa amefanya ngono naye; na yeye akashika njia kushuka kwenye chemchemi na kuanza kujaza mtungi wake maji halafu akapanda juu. Mara hiyo mtumishi akapiga mbio kukutana naye na kusema: ‘Tafadhali, nipe maji ninywe kidogo kutoka mtungi wako.’ Yeye naye akasema: ‘Kunywa, bwana wangu.’ Na hapo akafanya haraka kushusha mtungi wake juu ya mkono wake na kumpa anywe. Alipokuwa amemaliza kumpa anywe, ndipo akamwambia: ‘Nitachota maji kwa ajili ya ngamia zako pia mpaka wawe wamekwisha kunywa.’ Kwa hiyo akafanya haraka kutoa yaliyokuwa katika mtungi wake kwa kuyaingiza katika hori ya kunywea maji na kupiga mbio hata tena na tena kisimani ili kuchota maji, na kuendelea kuwachotea ngamia zake wote.”​—Mwanzo 24:15-20, NW.

¹¹ Eliezeri ‘alikodoa macho kwa mshangao’ akiona jibu hili la kimuujiza kwa sala yake. Bikira huyo mwenye kustahili sifa alipokuwa amemaliza, yeye alimthawabisha kwa kumpa hazama ya dhahabu na vikuku viwili vya dhahabu na kuuliza hivi: “Wewe ni binti ya nani?” Alipojua kwamba ni mpwa mkuu wa Abrahamu, Eliezeri alimwinamia Yehova kwa ibada yenye kicho, akisema: “Na awe mbarikiwa Yehova Mungu wa bwana wangu Abrahamu, ambaye hakuacha kuelekeza fadhili-upendo zake na utegemewa wake kwa bwana wangu. Mimi nikiwa njiani, Yehova ameniongoza kwenye nyumba ya ndugu za bwana wangu.”​—Mwanzo 24:21-27, NW.

12. Jambo hilo lilikamilishwaje nyumbani kwa Rebeka?

¹² Rebeka alipiga mbio kwa msisimuko mwingi akaenda nyumbani kuambia jamaa yao. Baadaye, baba na ndugu ya Rebeka waliposikia kutoka kinywani mwa Eliezeri mwenyewe kusudi la safari yake na jinsi Yehova alivyokuwa amejibu sala yake, walikubali bila kusita-sita kwamba Rebeka anapaswa kuwa mke wa Isaka. “Ikawa kwamba wakati mtumishi wa Abrahamu alipokuwa amesikia maneno yao, mara hiyo alijisujudisha ardhini mbele za Yehova. Na mtumishi huyo akaanza kutoa vitu vya fedha na vitu vya dhahabu na mavazi na kumpa Rebeka; na yeye akawapa ndugu yake na mama yake vitu viteule.”​—Mwanzo 24:52, 53, NW.

Itikio la Bibi-Arusi na Wenye Kumtumikia

13. Uchaguzi wa Yehova ulitiliwaje nguvu kuwa ulifaa?

¹³ Rebeka alilionaje pendeleo la kuchaguliwa kimungu awe bibi-arusi wa Isaka? Kesho yake jambo fulani lilitukia ili lifunue hisia za kweli alizokuwa nazo kwa ndani. Akiisha kutimiza kusudi la safari yake, Eliezeri alitamani kurudia bwana wake bila ukawivu. Lakini jamaa za Rebeka wakataka bibi-arusi akae pamoja nao angalau siku kumi. Kwa hiyo Rebeka akaachiwa aamue kama alikuwa tayari kuondoka mara hiyo. “Mimi nina nia ya kwenda,” akasema. Kwa kukubali kuacha jamaa zake mara hiyo na kufunga safari kwenda nchi ya mbali ili akafunge ndoa na mwanamume asiyepata kumwona kamwe, yeye alionyesha imani nyingi ajabu katika mwelekezo wa Yehova. Hiyo ilitilia nguvu uhakika wa kwamba alikuwa ndiye mchaguliwa anayefaa.​—Mwanzo 24:54-58, NW.

14. (a) Ni nani walioandamana na Rebeka? (b) Walikabili safari ya aina gani?

¹⁴ Rebeka alikuwa na waandamani katika safari yake. Kama vile usimulizi unavyoeleza: “Rebeka na mabibi wenye kumtumikia wakainuka na kwenda wakiwapanda ngamia.” (Mwanzo 24:61, NW) Kwa hiyo msafara wa ngamia hao ukafunga safari hatari ya kilometa zaidi ya 800 kupitia eneo la kigeni. “Mwendo wa wastani wa ngamia waliopakiwa mizigo,” kinataarifu kitabu The Living World of Animals, “ni karibu kilometa 4 kwa saa moja.” Ikiwa ngamia za Abrahamu walienda kwa mwendo huo muda wa saa nane kwa siku, ingaliwachukua siku 25 kufika Negebu walikokuwa wakienda.

15. (a) Tunaona kielelezo gani kizuri sana katika Eliezeri, Rebeka, na wenye kumtumikia? (b) Usimulizi huu unatangulia kuwa kivuli cha nini?

¹⁵ Eliezeri, Rebeka, na mabibi wenye kumtumikia waliutegemea kikamili mwelekezo wa Yehova, hicho kikiwa ni kielelezo kizuri sana kwa Wakristo leo! (Mithali 3:5, 6) Kwa kuongezea, usimulizi huo ni igizo lenye kuimarisha imani. Kama vile tumeona, Abrahamu alikuwa mfananishi wa Yehova Mungu, aliyetoa Mwana wake mpendwa, yule Isaka Mkubwa Zaidi, ili wanadamu wenye dhambi waweze kupata uhai wa milele. (Yohana 3:16) Utayarishaji wa ndoa ya Isaka ulifanywa muda fulani baada ya yeye kuponyoshwa kwenye kifo juu ya madhabahu. Ulikuwa unabii wa utayarishaji wa ndoa ya kimbingu, ambao ulianza kwa bidii baada ya ufufuo wa Yesu.

Ndoa ya Isaka Mkubwa Zaidi

16. (a) Kwa kufaa, mtumishi wa Abrahamu alikuwaje picha ya roho takatifu ya Mungu? (b) Ni swali gani linaloweza kuulizwa kuhusu roho na bibi-arusi?

¹⁶ Jina la Eliezeri linamaanisha “Mungu Wangu Ni Msaidiaji.” Kwa jina na matendo, kwa kufaa yeye ni picha ya roho takatifu ya Abrahamu Mkubwa Zaidi, Yehova Mungu, ambayo Yeye alipeleka kwenye bara hili la mbali, dunia yetu, ili kuchagua bibi-arusi anayefaa kwa ajili ya Isaka Mkubwa Zaidi, Yesu Kristo. (Yohana 14:26; 15:26, NW) Jamii ya bibi-arusi ni “lile kundi,” linalojumlika kuwa hivyo kutokana na wanafunzi wa Yesu ambao wamezaliwa kwa roho takatifu wakiwa wana wa kiroho wa Mungu. (Waefeso 5:25-27; Warumi 8:15-17) Sawa na vile Rebeka alivyopokea zawadi za bei kubwa, ndivyo washiriki wa kwanza wa kundi la Kikristo siku ya Pentekoste 33 W.K. walivyopokea zawadi za kimuujiza kuthibitisha wito wao wa kimungu. (Matendo 2:1-4) Kama Rebeka, wao wameyaacha kwa nia mahusiano yote ya kilimwengu na ya kimnofu ili hatimaye waungane pamoja na Bwana-arusi wao wa kimbingu. Kuanzia wakati ambapo washiriki mmoja mmoja wa jamii ya bibi-arusi wanaitwa mpaka kifo chao, ni lazima wao walinde ubikira wao wa kiroho wanapokuwa wakisafiri kupita katika ulimwengu wa Shetani ulio hatari na wenye utongozi. (Yohana 15:18, 19; 2 Wakorintho 11:3; Yakobo 4:4) Ikiwa imejawa na roho takatifu, jamii ya bibi-arusi inawaalika wengine kwa uaminifu washiriki maandalizi ya Yehova kwa ajili ya wokovu. (Ufunuo 22:17) Je! wewe unafuata kielelezo cha bibi-arusi huyo kwa kuuitikia pia mwelekezo wa roho hiyo?

17. (a) Wale ngamia kumi ni picha ya nini? (b) Mwelekeo wetu unapasa kuwa nini juu ya Biblia na juu ya vichapo vinavyoitegemea Biblia ambavyo vinatayarishwa na jamii ya bibi-arusi? (Matendo 17:11)

¹⁷ Jamii ya bibi-arusi inathamini sana kile ambacho wale ngamia kumi walikuwa picha yacho. Namba kumi inatumiwa katika Biblia kuonyesha ukamilifu au utimilifu kama unavyohusiana na mambo ya duniani. Wale ngamia kumi wanaweza kulinganishwa na Neno la Mungu lililo timilifu na kamilifu, ambalo kupitia hilo jamii ya bibi-arusi inapokea ulishwaji wa kiroho na zawadi za kiroho. (Yohana 17:17; Waefeso 1:13, 14; 1 Yohana 2:5) Ukieleza juu ya tendo la Rebeka la kuwanywesha ngamia, Mnara wa Mlinzi wa Novemba 1, 1948 (Kiingereza), ulifanya utumizi huu kuhusu jamii ya bibi-arusi: “Wao wanalifikiria kwa upendo Neno la Mungu ambalo linawapelekea sehemu kubwa ya roho yake. Wanapendezwa na Neno lake lililoandikwa, wakilitumikia na kulitilia burudisho jipya-jipya kwa kulihudumia na kuonyesha hangaikio la moyo mweupe kuhusu ujumbe walo na kusudi lalo, wakitafuta kuliamini.” Kama kielelezo cha jambo hili, mabaki ya jamii ya bibi-arusi yamefanya New World Translation of the Holy Scriptures ya kisasa na yenye burudisho jipya-jipya iweze kupatikana kwa mamilioni ya watu. Iwe au isiwe tafsiri hii nzuri inapatikana katika lugha yako, je! wewe unaonyesha uthamini kwa kuchunguza Biblia kwa ukawaida pamoja na misaada ya kujifunza inayoandaliwa na jamii ya bibi-arusi?​—2 Timotheo 3:16.

Ndoa ya Mwana-Kondoo Yakaribia

18. Kwa nini wenye kutumikia Rebeka wanafaa kuwa picha ya waandamani wa bibi-arusi leo?

¹⁸ Katika hizi siku za mwisho za ulimwengu wa Shetani, mabaki ya jamii ya bibi-arusi wameungwa na “umati mkubwa,” unaolinganika na “mabibi wenye kumtumikia’ Rebeka. Kama ilivyokuwa katika kisa cha Rebeka, hawa wanaizidi kwa mbali hesabu ya jamii ya bibi-arusi ya 144,000 iliyo timilifu kitarakimu. Wao ni “umati mkubwa” wa “kondoo wengine” wa Yesu Kristo. (Ufunuo 7:4, 9; Yohana 10:16, NW) Wakiwa watumikiaji washikamanifu wa bibi-arusi, ni lazima wao pia waendelee bila kuchafuliwa na ulimwengu mwovu wa Shetani. Ni lazima wao pia waitikie miongozo ya roho ya Yehova na Neno lake kama linavyoelezwa kwao na jamii ya bibi-arusi. Lakini thawabu yao ni tofauti. Wakivumilia katika kumuunga mkono bibi-arusi wa Kristo kwa ushikamanifu, wataokoka mwisho wa ulimwengu wa Shetani na kupata fursa nzuri ajabu ya kuishi milele katika Paradiso ya kidunia.​—Ufunuo 21:3, 4.

19. Ilitendekaje Rebeka na wenye kumtumikia walipofika mwisho wa safari yao?

¹⁹ Je! Rebeka na ‘mabibi wenye kumtumikia’ walifanikiwa kufikia mradi wao? Ndiyo. Kama vile Biblia inavyoripoti: “Isaka akatoka ili kutafakari kondeni wakati wa jioni; akainua macho yake, akaona, kuna ngamia wanakuja. Rebeka akainua macho, naye alipomwona Isaka, alishuka juu ya ngamia.” Eliezeri alipokwisha kueleza jinsi utume wao ulivyofanikiwa, Isaka alimkubali Rebeka awe mke wake kisha “akampenda.”​—Mwanzo 24:63-67.

20. Ni pindi gani ya ushangilio inayotangulia kuwekewa kivuli na ndoa ya Isaka?

²⁰ Vilevile, kusudi la Yehova kuhusu bibi-arusi wa Kristo haliwezi kushindwa kutimia. (Isaya 55:11) Muda si muda, Babuloni Mkubwa akiisha kuhukumiwa na kuharibiwa, walio wa mwisho wa mabaki ya kibibi-arusi watamaliza safari yao. Wakati utakuwa umefika ili watenganishwe na watumikiaji walio waandamani wao na kuunganishwa katika ndoa kwa Isaka Mkubwa Zaidi mbinguni. Lo, hiyo itakuwa pindi tukufu kama nini yenye ushangilio kwa ulimwengu wote mzima!​—Ufunuo 19:6-8.

21. Wakati upeo wa ndoa ya kimbingu ukaribiapo, sisi sote tunapaswa kuwa tunafanya nini?

²¹ Kwa sasa, mamilioni wanajibariki wenyewe kwa kuitikia huduma ya mabaki wa kibibi-arusi wanaoendelea kupungua sana. Kabla wote hawajamaliza mwendo wao wa kidunia katika kifo, kuteketezwa kwa milki ya ulimwengu ya dini bandia iliyo kama kahaba kutakuwa alama ya kuanza kwa ile “dhiki kubwa, ambayo haijatokea namna yake tangu mwanzo wa ulimwengu.” Wakati uliobaki ni mfupi. Ikiwa wewe unataka kuokoka, ni jambo la maana sana ushiriki kuzitekeleza amri za kimungu! (Mathayo 24:14, 21; Marko 13:10; Luka 21:15; Yohana 13:34) Amri hizo zina utumizi wa pekee katika nyakati zetu za hatari. Kwa hiyo, kama wewe ni wa mabaki wa bibi-arusi au ni wa “umati mkubwa” wa wenye kumtumikia, endelea kumtii Yehova umletee utukufu na kujipatia mwenyewe furaha ya milele. Litakuwa jambo tukufu kama nini kwa umati mkubwa, ambao tayari wanahesabiwa kuwa rafiki za Mungu, kuendelea kuishi wakati Yehova ‘afanyapo vitu vyote kuwa vipya’ na wakati manufaa za kudumu ziwatiririkiapo mamilioni katika dunia-paradiso!​—Ufunuo 21:5; 22:1, 2, 17, NW.

Je Wewe Unakumbuka?

◻ Ni matukio gani ya kusisimua ambayo ni lazima yatukie baada ya muda mfupi?

◻ Ni nini kinachotoa uhakikisho kamili kwamba ndoa ya kimbingu itafanikiwa kabisa?

◻ Eliezeri na wale ngamia kumi wanaweza kulinganishwa na nini?

◻ Ni nani leo walio na ulinganifu na Rebeka na mabibi wenye kumtumikia?

◻ Tunajifunza nini kutokana na matukio yaliyoongoza kwenye ndoa ya Isaka?