Fungu la Wanawake Lenye Heshima Miongoni mwa Watumishi wa Mungu wa Mapema
“BWANA Mungu akasema, Si vema huyo mtu awe peke yake, nitamfanyia msaidizi wa kufanana naye [“kuwa kikamilisho chake,” “NW”].”—MWANZO 2:18.
1. Kamusi moja ya Biblia inafafanuaje hali ya wanawake katika nyakati za kale?
“HAKUNA mahali katika eneo la Mediterania la kale au katika Mashariki ya Karibu ambapo wanawake walipewa uhuru wanaofurahia katika jamii ya Magharibi ya kisasa. Kiolezo cha kawaida kilikuwa cha wanawake kuwa na hali ya chini kwa wanaume, kama vile watumwa walivyokuwa na hali ya chini kwa watu walio huru, na wachanga kwa wazee. . . . Watoto wa kiume walistahiwa zaidi sana kuliko wa kike, na nyakati nyingine watoto wachanga wasichana waliachwa wafe kwa kuachwa nje bila ulinzi.” Hivyo ndivyo kamusi moja ya Biblia ifafanuavyo hali ya wanawake katika nyakati za kale.
2, 3. (a) Kulingana na ripoti moja, ni nini hali ya wanawake wengi leo? (b) Ni maswali yapi yanayotokea?
2 Hali si tofauti sana katika sehemu nyingi za ulimwengu leo. Kwa mara ya kwanza katika 1994, ripoti ya kila mwaka ya Idara ya Serikali ya Marekani inayohusiana na haki za binadamu ilikazia habari ya jinsi wanawake hutendwa. “Data juu ya Nchi 193 Zaonyesha Kwamba Ubaguzi wa Kila Siku Ni Jambo Halisi,” kikasema kichwa fulani katika New York Times kuhusu hiyo ripoti.
3 Kwa kuwa idadi kubwa ya wanawake wenye malezi tofauti-tofauti ya kitamaduni wanashirikiana na makutaniko ya watu wa Yehova duniani pote, maswali fulani hutokea: Je, namna ya kuwatendea wanawake ambayo imetoka tu kufafanuliwa ndiyo namna ambayo Mungu alikusudia kwa wanawake tangu awali? Wanawake walitendewaje miongoni mwa waabudu wa Yehova katika nyakati za Biblia? Na wanawake wanapaswa kutendewaje leo?
“Msaidizi” na “Kikamilisho”
4. Yehova aliona nini baada ya mwanamume wa kwanza kuwa amekuwa katika bustani ya Edeni peke yake kwa muda fulani, kisha Mungu akafanyaje?
4 Baada ya Adamu kuwa amekuwa katika bustani ya Edeni peke yake kwa muda fulani, Yehova aliona hivi: “Si vema huyo mtu awe peke yake, nitamfanyia msaidizi wa kufanana naye [“kuwa kikamilisho chake,” NW].” (Mwanzo 2:18) Hata ingawa Adamu alikuwa mwanamume mkamilifu, jambo jinginelo lilihitajiwa ili kutimiza kusudi la Muumba. Ili kutimiza uhitaji huo, Yehova alimuumba mwanamke na kufanya ndoa ya kwanza.—Mwanzo 2:21-24.
5. (a) Nomino ya Kiebrania inayofasiriwa “msaidizi” mara nyingi hutumiwaje na waandikaji wa Biblia? (b) Ni nini kionyeshwacho na jambo la kwamba Yehova alimrejezea mwanamke wa kwanza kuwa “kikamilisho”?
5 Je, maneno “msaidizi” na “kikamilisho” yaonyesha kwamba fungu ambalo mwanamke aligawiwa na Mungu lilikuwa la kumvunjia heshima? La hasha. Mara nyingi waandikaji wa Biblia hutumia kumhusu Mungu nomino ya Kiebrania (ʽeʹzer) inayofasiriwa “msaidizi.” Mathalani, Yehova huthibitika kuwa “msaidizi wetu na ngao yetu.” (Zaburi 33:20, NW; Kutoka 18:4; Kumbukumbu la Torati 33:7) Kwenye Hosea 13:9, NW, Yehova hata hujirejezea kuwa “msaidizi” wa Israeli. Kwa habari ya neno la Kiebrania (neʹghedh) linalofasiriwa “kikamilisho,” msomi mmoja wa Biblia aeleza hivi: “Msaada unaotafutwa si wa kumsaidia tu katika kazi zake za kila siku au katika uzaaji wa watoto . . . bali ni kutegemezana ambako urafiki huandaa.”
6. Ni maneno yapi yaliyosemwa baada ya uumbaji wa mwanamke, na kwa nini?
6 Hivyo si jambo la kushusha mwanamke kwa Yehova kumfafanua kuwa “msaidizi” na “kikamilisho.” Mwanamke alikuwa na umbo lake binafsi la kiakili, la kihisiamoyo, na la kimwili. Yeye alikuwa mwenzi wa kufaa, kikamilisho chenye kuridhisha kwa mwanamume. Kila mmoja alikuwa tofauti, na bado kila mmoja alihitajiwa ili ‘kuijaza dunia’ kwa kupatana na kusudi la Muumba. Yaonekana ilikuwa baada ya uumbaji wa mwanamume na pia mwanamke kwamba ‘Mungu aliona kila kitu alichokifanya, na tazama, kilikuwa chema.’—Mwanzo 1:28, 31.
7, 8. (a) Dhambi ilipoanza Edeni, fungu la mwanamke lingeathiriwaje? (b) Ni maswali yapi yanayotokezwa kuhusiana na utimizo wa Mwanzo 3:16 miongoni mwa waabudu wa Yehova?
7 Dhambi ilipoanza, mambo yalibadilika kwa mwanamume na mwanamke. Yehova alitoa adhabu juu ya wote wawili wakiwa watenda-dhambi. “Hakika nitakuzidishia uchungu wako, na kuzaa kwako,” Yehova akamwambia Hawa, akisema kuhusu tokeo analoruhusu kana kwamba yeye ndiye aliyelisababisha. Aliongeza hivi: “Kwa utungu utazaa watoto; na tamaa yako itakuwa kwa mumeo, naye atakutawala.” (Mwanzo 3:16) Tangu wakati huo, wake wengi wametawalwa na waume zao, nyakati nyingi bila huruma. Badala ya kuthaminiwa kuwa wasaidizi na vikamilisho, mara nyingi wao wametendewa zaidi kama watumishi au watumwa.
8 Lakini, utimizo wa Mwanzo 3:16 ulimaanisha nini kwa waabudu wa kike wa Yehova? Je, waliwekwa kwenye cheo cha chini na chenye fedheha? Sivyo kabisa! Lakini namna gani masimulizi ya Biblia yanayosimulia juu ya desturi na mazoea yenye kuathiri wanawake ambayo huenda yakaonekana kutokuwa yenye kukubalika katika jamii fulani leo?
Kuelewa Desturi za Kibiblia
9. Tufikiripo desturi zilizowahusu wanawake katika nyakati za Biblia, ni mambo gani matatu tupaswayo kukumbuka?
9 Wanawake walitendewa vizuri miongoni mwa watumishi wa Mungu katika nyakati za Biblia. Bila shaka, katika kufikiria desturi zilizohusu wanawake katika siku hizo, yasaidia kukumbuka mambo kadhaa. Kwanza, Biblia isimuliapo juu ya hali mbaya zilizositawi kwa sababu ya utawala wenye ubinafsi wa wanaume waovu, hiyo haimaanishi kwamba Mungu alikubali kutendewa huko kwa wanawake. Pili, ingawa Yehova alivumilia desturi fulani miongoni mwa watumishi wake kwa muda fulani, yeye alizidhibiti ili kuwalinda wanawake. Tatu, ni lazima tuwe waangalifu tusije tukahukumu desturi za kale kulingana na viwango vya kisasa. Desturi fulani ambazo huenda zikaonekana kuwa mbaya kwa watu wanaoishi leo si kwamba zilionwa kuwa zenye kuvunja heshima na wanawake wakati huo wa nyuma. Acheni tuone baadhi ya vielelezo.
10. Yehova alionaje zoea la kuoa wake wengi, na ni nini kionyeshacho kwamba yeye hakuacha kamwe kiwango chake cha awali cha mtu kumwoa mke mmoja tu?
10 Kuoa wake wengi: Kulingana na kusudi la awali la Yehova, mke asingeshiriki mumeye na mwanamke mwingine. Mungu alimuumbia Adamu mke mmoja tu. (Mwanzo 2:21, 22) Baada ya uasi katika Edeni, zoea la kuoa wake wengi lilianza kwa mara ya kwanza katika nasaba ya Kaini. Hatimaye likawa desturi nalo likafuatwa na baadhi ya waabudu wa Yehova. (Mwanzo 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Ingawa Yehova aliruhusu watu waoe wake wengi na ambalo lilisaidia katika ongezeko la idadi ya watu wa Israeli, yeye alionyesha ufikirio kwa wanawake kwa kudhibiti zoea hilo ili kuwalinda wake na watoto wao. (Kutoka 21:10, 11; Kumbukumbu la Torati 21:15-17) Zaidi ya hayo, Yehova hakuacha kamwe kiwango chake cha awali cha mtu kuoa mke mmoja tu. Noa na wana wake, waliorudiwa amri ya ‘kuzaa na kuijaza dunia,’ wote walikuwa wameoa mke mmoja-mmoja tu. (Mwanzo 7:7; 9:1; 2 Petro 2:5) Mungu alijionyesha kuwa mume aliyeoa mke mmoja tu alipokuwa akitolea ufananisho uhusiano wake na Israeli. (Isaya 54:1, 5) Halafu, pia, kiwango cha awali cha Mungu cha mtu kumwoa mke mmoja tu kilithibitishwa upya na Yesu Kristo nacho kilifuatwa katika kutaniko la Kikristo la mapema.—Mathayo 19:4-8; 1 Timotheo 3:2, 12.
11. Kwa nini mahari ililipwa katika nyakati za Biblia, na, je, hilo liliwavunjia wanawake heshima?
11 Kulipa mahari: Kitabu Ancient Israel—Its Life and Institutions chasema: “Wajibu huu wa kulipa kiasi cha fedha, au kitu kilicho sawa na hicho, kwa familia ya msichana bila shaka hufanya ndoa ya Kiisraeli ionekane kama tendo la kununua kitu. Lakini [mahari] yaonekana zaidi kuwa malipo ya hasara yanayopewa familia kuliko kuwa bei inayolipwa kwa ajili ya mwanamke.” (Italiki ni zetu.) Kwa hiyo kulipa mahari kulisaidia kulipa familia ya mwanamke huyo hasara ya kupoteza utumishi wake mbalimbali na kwa jitihada na gharama zilizohitajiwa kwa familia yake katika kumtunza. Basi, badala ya kumvunjia mwanamke heshima, ilithibitisha thamani yake kwa familia yake.—Mwanzo 34:11, 12; Kutoka 22:16; ona Mnara wa Mlinzi, Januari 15, 1989, kurasa 21-24.
12. (a) Wanaume waliooa na wanawake walioolewa walirejezewaje nyakati nyingi katika Maandiko, na, je, maneno hayo yaliwaudhi wanawake? (b) Ni nini jambo linalostahili kuonwa juu ya maneno ambayo Yehova alitumia Edeni? (Ona kielezi-chini.)
12 Waume wakiwa “wenye kumiliki”: Tukio fulani maishani mwa Abrahamu na Sara la karibu na 1918 K.W.K. laonyesha kwamba kufikia wakati wao yaonekana ilikuja kuwa desturi kwa mwanamume aliyeoa kuwa “mwenye kumiliki” (Kiebrania, baʹʽal) na mwanamke aliyeolewa kuwa ‘mwenye kumilikiwa’ (Kiebrania, beʽu·lahʹ). (Mwanzo 20:3) Baada ya hapo maneno hayo hutumiwa nyakati nyingine katika Maandiko, na hakuna lolote lionyeshalo kwamba wanawake wa kabla ya Ukristo waliyaona kuwa yenye kuudhi.a (Kumbukumbu la Torati 22:22) Lakini, wake hawakupaswa watendewe kama rasilimali. Mali au utajiri ungeweza kununuliwa, kuuzwa, na hata kurithiwa, lakini haikuwa hivyo kwa habari ya mke. “Nyumba na mali ni urithi apatao mtu kwa babaye,” yasema mithali ya Biblia, “bali mke mwenye busara, mtu hupewa na BWANA.”—Mithali 19:14; Kumbukumbu la Torati 21:14.
Fungu Lenye Heshima
13. Wanaume wenye kumhofu Mungu walipofuata kielelezo cha Yehova na kutii Sheria yake, tokeo lilikuwa nini kwa wanawake?
13 Kwa hiyo basi, fungu la wanawake lilikuwa nini miongoni mwa watumishi wa Mungu katika nyakati za kabla ya Ukristo? Wao walionwaje na kutendewaje? Kwa usahili, wanaume wenye kumhofu Mungu walipofuata kielelezo cha Yehova mwenyewe na kutii Sheria yake, wanawake walidumisha heshima yao nao walifurahia haki nyingi na mapendeleo mengi.
14, 15. Kuna maonyesho yapi kwamba wanawake walistahiwa katika Israeli, na kwa nini Yehova angeweza kwa kufaa kutazamia waabudu wake wa kiume wawastahi?
14 Wanawake walipaswa wastahiwe. Sheria ya Mungu kwa Israeli iliamuru kwamba akina baba na pia akina mama wastahiwe. (Kutoka 20:12; 21:15, 17) “Kila mtu na amche mama yake, na baba yake,” yasema Mambo ya Walawi 19:3. Katika pindi moja, Bath-sheba alipomkaribia Sulemani mwana wake, “mfalme akainuka [“mara moja,” NW] kwenda kumlaki, akamwinamia” kwa kuonyesha staha. (1 Wafalme 2:19) Encyclopaedia Judaica yaonelea hivi: “Ule ufananisho mbalimbali wa kiunabii ulinganishao upendo wa Mungu kwa Israeli na upendo wa mume kwa mke ungaliweza tu kufanywa katika jamii ambayo katika hiyo wanawake walistahiwa.”
15 Yehova huwatazamia waabudu wake wanaume wawastahi wanawake, kwa maana yeye huwastahi. Maonyesho ya hili yanapatikana katika maandiko ambayo katika hayo Yehova hutumia maono ya wanawake kwa njia ya kielezi na hufananisha hisia zake mwenyewe na zile za wanawake. (Isaya 42:14; 49:15; 66:13) Hilo lawasaidia wasomaji waelewe jinsi Yehova ahisivyo. Kwa kupendeza, neno la Kiebrania kwa “rehema,” au “sikitikio,” ambalo Yehova hutumia kuhusu yeye mwenyewe, linahusiana kwa ukaribu na neno kwa “tumbo la uzazi” na laweza kufafanuliwa kuwa “hisia ya kimama.”—Kutoka 33:19; Isaya 54:7.
16. Ni vielelezo vipi vionyeshavyo kwamba shauri la wanawake wenye kumwogopa Mungu lilithaminiwa?
16 Shauri la wanawake wenye kumwogopa Mungu lilithaminiwa. Katika pindi moja, Abrahamu mwenye kumhofu Mungu aliposita kutii shauri la mkeye Sara mwenye kumwogopa Mungu, Yehova alimwambia: “Sikiza sauti yake.” (Mwanzo 21:10-12) Wake Wahiti wa Esau “walikuwa chanzo cha uchungu wa roho kwa Isaka na Rebeka.” (NW) Hatimaye Rebeka alieleza msononeko ambao yeye angepatwa nao ikiwa mwana wao Yakobo angemwoa Mhiti. Itikio la Isaka lilikuwa nini? “Basi,” simulizi lasema, “Isaka akamwita Yakobo, akambariki, akamwagiza, akamwambia, Usitwae mke wa binti za Kanaani.” Ndiyo, hata ingawa Rebeka hakuwa ametoa shauri la moja kwa moja, mumeye alifanya uamuzi ulioonyesha ufikirio kwa hisia zake. (Mwanzo 26:34, 35; 27:46; 28:1) Baadaye Mfalme Daudi aliepuka hatia ya damu kwa sababu alisikiliza sihi la Abigaili.—1 Samweli 25:32-35.
17. Ni nini kionyeshacho kwamba wanawake walikuwa na kadiri fulani ya mamlaka katika familia?
17 Wanawake walikuwa na kadiri fulani ya mamlaka katika familia. Watoto walihimizwa hivi: “Mwanangu, yasikilize mafundisho ya baba yako, wala usiiache sheria ya mama yako.” (Mithali 1:8) Ufafanuzi wa “mke mwema” katika Mithali sura ya 31 wafunua kwamba mke mwenye bidii ya kazi hakusimamia nyumba pekee bali pia huenda akawa alishughulikia mambo ya rasilimali, kuanzisha shamba lenye mazao, kufanya biashara ndogo, na kujulikana kuwa mwenye maneno yenye hekima. Jambo la maana zaidi ya yote lilikuwa hofu ya Yehova yenye staha ya mwanamke huyo aliyestahili kusifiwa. Si ajabu kwamba thamani ya mke kama huyo ‘ilipita thamani ya marijani’! Marijani nyekundu yenye thamani ilionwa kuwa yenye thamani sana kutumiwa kwa vito na kwa mapambo.—Mithali 31:10-31.
Wanawake Waliopokea Upendeleo wa Pekee wa Mungu
18. Upendeleo wa pekee ulitolewa kwa njia zipi juu ya wanawake fulani katika nyakati za Biblia?
18 Heshima ya Yehova kwa wanawake ilionyeshwa katika upendeleo wa pekee aliotoa juu ya baadhi yao katika nyakati za Biblia. Hagari, Sara, na mke wa Manoa walitembelewa na malaika waliowasilisha mwelekezo wa kimungu kwao. (Mwanzo 16:7-12; 18:9-15; Waamuzi 13:2-5) Kulikuwa na “wanawake waliokuwa wakitumikia” kwenye tabenakulo na wanawake-waimbaji katika ua ya Sulemani.—Kutoka 38:8; 1 Samweli 2:22; Mhubiri 2:8.
19. Nyakati nyingine, Yehova alitumia wanawake kumwakilisha kwa njia ipi?
19 Nyakati kadhaa katika historia ya Israeli, Yehova alimtumia mwanamke kumwakilisha au kusema kwa ajili yake. Kuhusiana na Debora, nabii wa kike, twasoma hivi: “Wana wa Israeli wakakwea kwake, awaamue.” (Waamuzi 4:5) Baada ya Israeli kushinda Yabini, mfalme Mkanaani, Debora alikuwa na pendeleo la pekee kwelikweli. Yaonekana yeye alikuwa mtungaji, angalau kwa sehemu, wa wimbo wa ushindi ambao hatimaye ulikuwa sehemu ya rekodi yenye kupuliziwa ya Yehova.b (Waamuzi, sura ya 5) Karne kadhaa baadaye, ili kupata habari kutoka kwa Yehova, Mfalme Yosia alituma kwa Hulda nabii wa kike wajumbe waliotia ndani kuhani wa cheo cha juu. Hulda aliweza kujibu hivi akiwa na mamlaka: “BWANA, Mungu wa Israeli asema hivi.” (2 Wafalme 22:11-15) Katika pindi hiyo mfalme aliamuru msafara umwendee nabii mmoja wa kike, lakini hilo lilifanywa ili kupokea mwelekezo kutoka kwa Yehova.—Linganisha Malaki 2:7.
20. Ni vielelezo vipi vionyeshavyo ufikirio wa Yehova juu ya hisia na hali njema ya wanawake?
20 Ufikirio wa Yehova juu ya hali njema ya wanawake waonekana wazi kutokana na nyakati ambazo katika hizo yeye alitenda kwa niaba ya baadhi ya waabudu wake wa kike. Mara mbili yeye aliingilia ili kumlinda Sara, mke mrembo wa Abrahamu asije akanajisiwa. (Mwanzo 12:14-20; 20:1-7) Mungu alionyesha upendeleo kwa Lea mkeye Yakobo ambaye hakupendwa sana, kwa ‘kufungua tumbo lake la uzazi’ ili amzae mwana. (Mwanzo 29:31, 32) Wakati wazalishi Waisraeli wawili wenye kumhofu Mungu walipohatarisha maisha zao ili kuhifadhi watoto Waebrania wa kiume wasiuawe katika Misri, Yehova ‘aliwapa familia’ kwa shukrani. (Kutoka 1:17, 20, 21, NW) Pia alijibu sala ya bidii ya Hana. (1 Samweli 1:10, 20) Na wakati mjane wa nabii fulani alipokabili mdai aliyekuwa tayari kuwachukua watoto wake kwa sababu ya deni la mwanamke huyo, Yehova hakumwacha peke yake. Kwa upendo, Mungu alimwezesha nabii Elisha aongeze ugavi wa mafuta wa mwanamke huyo ili aweze kulipa deni hilo. Hivyo mwanamke huyo alihifadhi familia yake na heshima yake.—Kutoka 22:22, 23; 2 Wafalme 4:1-7.
21. Maandiko ya Kiebrania hutoa maelezo yapi yenye usawaziko juu ya hali ya wanawake?
21 Kwa hiyo, mbali na kutia moyo watu wawe na maoni ya kuvunjia wanawake heshima, Maandiko ya Kiebrania hutoa maelezo yenye usawaziko juu ya hali yao miongoni mwa watumishi wa Mungu. Ingawa Yehova hakulinda waabudu wake wa kike dhidi ya utimizo wa Mwanzo 3:16, wanawake walitendewa kwa heshima na staha na wanaume wenye kumwogopa Mungu waliofuata kielelezo cha Yehova na kutii Sheria yake.
22. Kufikia wakati Yesu alipokuwa duniani, fungu la wanawake lilikuwa limebadilikaje, na ni maswali yapi yanayoulizwa?
22 Katika karne zilizofuata ukamilisho wa Maandiko ya Kiebrania, fungu la wanawake lilibadilika miongoni mwa Wayahudi. Kufikia wakati Yesu alipokuwa duniani, mapokeo ya kirabi yalikuwa yamewazuia sana wanawake katika mapendeleo yao ya kidini na maisha yao ya kijamii. Je, mapokeo hayo yalikuwa na uvutano juu ya njia ambayo Yesu alishughulika na wanawake? Wanawake Wakristo wanapaswa kutendewaje leo? Maswali hayo yatazungumziwa katika makala ifuatayo.
[Maelezo ya chinis]
a Kotekote katika Maandiko ya Kiebrania, wanaume waliooa na wanawake walioolewa wanarejezewa mara nyingi zaidi kuwa “mume” (Kiebrania, ʼish) na “mke” (Kiebrania, ʼish·shahʹ). Kwa kielelezo, katika Edeni, maneno ambayo Yehova alitumia hayakuwa “mwenye kumiliki” na ‘aliyemilikiwa,’ bali yalikuwa “mume” na “mke.” (Mwanzo 2:24; 3:16, 17) Unabii wa Hosea ulitabiri kwamba baada ya kurudi kutoka uhamishoni, Israeli wangemwita Yehova kwa toba “Mume wangu,” wala si “Mwenye kunimiliki” tena. Hilo huenda likadokeza kwamba neno “mume” lilionyesha wororo zaidi kuliko “mwenye kumiliki.”—Hosea 2:16, NW.
b Inayostahili kuonwa ni matumizi ya maneno ya kumtaja Debora moja kwa moja kwenye Waamuzi 5:7.
Ungejibuje?
◻ Maneno “msaidizi” na “kikamilisho” yaonyesha nini juu ya fungu ambalo mwanamke aligawiwa na Mungu?
◻ Tufikiriapo desturi zilizoathiri wanawake katika nyakati za Biblia, twapaswa kukumbuka nini?
◻ Ni nini kionyeshacho kwamba wanawake walikuwa na fungu lenye heshima miongoni mwa watumishi wa Mungu wa nyakati za mapema?
◻ Yehova alitoa kwa njia zipi upendeleo wa pekee juu ya wanawake katika nyakati za kabla ya Kristo?