DAMU

Umajimaji wa kustaajabisha unaozunguka katika mishipa ya wanadamu na wanyama wengi; katika Kiebrania umajimaji huo unaitwa dam, na katika Kigiriki unaitwa haiʹma. Damu hupeleka virutubisho na oksijeni kwenye sehemu zote za mwili, huondoa uchafu mwilini, na ni muhimu sana katika kuulinda mwili dhidi ya maambukizo. Kemikali zinazofanyiza damu ni tata sana hivi kwamba kuna mambo mengi ambayo wanasayansi hawajui kuhusu damu.

Biblia inasema kwamba uhai umo katika damu kwa sababu inahusika sana katika kuendeleza uhai. Neno la Mungu linasema hivi: “Kwa maana uhai wa kiumbe umo katika damu, nami nimeitoa kwenye madhabahu ili mwitumie kufunika dhambi zenu, kwa maana damu ndiyo inayofunika dhambi kupitia uhai ulio ndani yake.” (Law 17:11) Vilevile, Biblia inaonyesha moja kwa moja uhusiano huo inaposema: “Kwa maana uhai wa kila kiumbe ni damu yake.” (Law 17:14) Ni wazi kwamba Neno la Mungu linasema uhai na damu ni vitu vitakatifu.

Kuua. Yehova ndiye chanzo cha uhai. (Zb 36:9) Mwanadamu hawezi kuurudisha uhai baada ya kuua. Yehova anasema: “Nafsi zote​—ni zangu.” (Eze 18:4) Kwa hiyo, kuua ni kuharibu mali ya Yehova. Kila kitu kilicho hai kina kusudi na sehemu katika uumbaji wa Mungu. Hakuna mtu aliye na haki ya kuua isipokuwa kwa idhini ya Mungu na kwa njia anayoagiza.

Baada ya Gharika, Noa na wanawe, ambao watu wote wanaoishi leo walitokana nao, waliamriwa waheshimu uhai, yaani, damu ya wanadamu wenzao. (Mwa 9:1, 5, 6) Kwa fadhili, Mungu aliwaruhusu kula wanyama pia. Hata hivyo, walipaswa kuonyesha kwamba wanatambua uhai wa mnyama yeyote waliyemuua kwa ajili ya chakula ni mali ya Mungu, kwa kumwaga damu yake ardhini kama maji. Ni kana kwamba walimrudishia Mungu uhai huo kwa kutoutumia kwa makusudi ya kibinafsi.​—Kum 12:15, 16.

Mwanadamu alipaswa kufurahia uhai ambao Mungu alimpa, na yeyote ambaye angemuua angewajibika kwa Mungu. Mungu alionyesha jambo hilo alipomwambia yule muuaji Kaini: “Damu ya ndugu yako inanililia kwa sauti kutoka ardhini.” (Mwa 4:10) Hata mtu anayemchukia ndugu yake, na hivyo kumtakia kifo, au anayemchongea au kutoa ushahidi wa uwongo dhidi yake, na hivyo kuhatarisha uhai wake, anajiletea hatia ya damu ya mwanadamu mwenzake.​—Law 19:16; Kum 19:18-21; 1Yo 3:15.

Kwa kuwa Mungu anaona uhai kuwa wenye thamani, inasemwa kuwa damu ya mtu aliyeuawa inachafua nchi, na uchafu huo unaweza kusafishwa tu kwa kumwaga damu ya yule aliyemuua. Kwa msingi huo, Biblia inaidhinisha adhabu ya kifo, kupitia mamlaka iliyowekwa kisheria. (Hes 35:33; Mwa 9:5, 6) Katika Israeli la kale fidia haingetolewa ili kumkomboa mtu aliyeua kimakusudi kutokana na adhabu ya kifo.​—Hes 35:19-21, 31.

Hata katika visa ambavyo muuaji hakupatikana baada ya uchunguzi kufanywa, jiji lililokuwa karibu na mahali ambapo mwili ulipatikana lingekuwa na hatia ya damu. Ili kuondoa hatia ya damu, wazee wa jiji hilo walipaswa kufuata utaratibu ulioagizwa na Mungu, walipaswa kutangaza kwamba hawana hatia au habari zozote kuhusu mauaji hayo, nao walipaswa kusali kwa Mungu ili kupata rehema zake. (Kum 21:1-9) Ikiwa mtu aliyeua bila kukusudia hakuona uzito wa kitendo hicho na akose kufuata mpango wa Mungu wa kumlinda kwa kukimbilia katika jiji la makimbilio na kubaki humo, mtu wa ukoo wa karibu zaidi wa yule aliyeuawa angekuwa na mamlaka ya kulipiza kisasi kwa kumuua ili kuliondolea jiji hilo hatia ya damu.​—Hes 35:26, 27; angalia ANAYELIPIZA KISASI CHA DAMU.

Matumizi Yanayofaa ya Damu. Mungu aliidhinisha njia moja tu ya kutumia damu, yaani, kwa ajili ya dhabihu. Aliwaagiza wale waliokuwa chini ya Sheria ya Musa watoe dhabihu za wanyama ili kufunika dhambi. (Law 17:10, 11) Pia, kulingana na mapenzi ya Mungu, Mwana wake, Yesu Kristo, alitoa uhai wake mkamilifu kuwa dhabihu kwa ajili ya dhambi.​—Ebr 10:5, 10.

Maandiko ya Kiebrania yalionyesha kwa njia mbalimbali jinsi damu ya Kristo inavyoweza kuokoa uhai. Wakati wa Pasaka ya kwanza, huko Misri, damu iliyopakwa kwenye kizingiti cha juu cha mlango na kwenye miimo ya milango ya nyumba za Waisraeli iliwalinda wazaliwa wa kwanza waliokuwa humo wasiuawe na malaika wa Mungu. (Kut 12:7, 22, 23; 1Ko 5:7) Agano la Sheria, lililokuwa na mpango wa kuondoa dhambi, lilihalalishwa na damu ya wanyama. (Kut 24:5-8) Dhabihu nyingi za damu zilizotolewa, hasa Siku ya Kufunika Dhambi, zilifunika dhambi, zikionyesha jinsi dhabihu ya Kristo ingeondoa dhambi kihalisi.​—Law 16:11, 15-18.

Kumwaga damu kwenye sehemu ya chini, yaani, kwenye msingi wa madhabahu na kuipaka kwenye pembe za madhabahu, kulionyesha kwamba damu ina nguvu za kisheria za kufunika dhambi mbele za Mungu. Msingi wa mpango huo wa kufunika dhambi ulikuwa damu, na nguvu za mpango huo wa kutoa dhabihu (zilizofananishwa na pembe) zilikuwa katika damu.​—Law 9:9; Ebr 9:22; 1Ko 1:18.

Katika mpango wa Kikristo, utakatifu wa damu ulikaziwa hata zaidi. Damu ya wanyama haingetolewa tena kwa sababu dhabihu hizo za wanyama zilikuwa kivuli cha mambo halisi, yaani, Yesu Kristo. (Kol 2:17; Ebr 10:1-4, 8-10) Kuhani mkuu katika Israeli alichukua kiasi fulani cha damu na kuingia nayo mahali Patakatifu Zaidi hekaluni. (Law 16:14) Yesu Kristo akiwa Kuhani Mkuu halisi aliingia mbinguni kwenyewe, si akiwa na damu yake iliyomwagwa ardhini (Yoh 19:34), bali akiwa na thamani ya uhai wake mkamilifu wa kibinadamu uliofananishwa na damu. Hakuipoteza haki hiyo ya uhai kwa kutenda dhambi, alibaki nayo na ingetumiwa kufunika dhambi. (Ebr 7:26; 8:3; 9:11, 12) Kwa hiyo damu ya Kristo inalia kwa sauti kwa sababu ya mambo bora kuliko damu ya Abeli mwadilifu ilivyolia. Damu ya dhabihu kamilifu ya Mwana wa Mungu ndiyo tu inayolilia rehema, ilhali damu ya Abeli na vilevile damu ya wafuasi wa Kristo waliofia imani hulilia kulipiziwa kisasi.​—Ebr 12:24; Ufu 6:9-11.

Ni nani wanaopaswa kutii amri ya kutokula damu?

Baada ya Gharika, Noa na wanawe waliruhusiwa na Yehova waanze kula nyama, lakini waliamriwa vikali wasile damu. (Mwa 9:1, 3, 4) Kuanzia wakati huo, Mungu alitoa amri ambayo ingefuatwa na Noa na familia yake, na pia wanadamu wote, kwa sababu wote wanaoishi tangu wakati wa Gharika ni wazao wa familia ya Noa.

Akionyesha kwamba amri hiyo ni ya kudumu, Joseph Benson aliandika hivi: “Inapaswa kuzingatiwa kwamba amri hiyo ya kutokula damu, ambayo Noa na wazao wake wote walipewa na ikarudiwa kwa Waisraeli, kwa uzito, katika Sheria ya Musa, haikuondolewa kamwe, badala yake, imetajwa tena katika Agano Jipya, Matendo 15; kwa hiyo ni amri ya kudumu.”​—Kitabu Benson’s Notes, 1839, Buku la I, uku. 43.

Katika Sheria ya Musa. Katika agano la Sheria ambalo Yehova alifanya pamoja na taifa la Israeli, alitia ndani sheria aliyompa Noa. Alisema waziwazi kwamba mtu yeyote ambaye angepuuza utaratibu uliowekwa katika sheria ya Mungu hata kuhusu kumchinja mnyama angekuwa na “hatia ya damu.” (Law 17:3, 4) Damu ya mnyama aliyechinjwa ili aliwe ilipaswa kumwagwa ardhini na kufunikwa kwa udongo. (Law 17:13, 14) Mtu yeyote aliyekula damu ya kiumbe yeyote ‘angeangamizwa kutoka miongoni mwa watu wake.’ Mtu aliyevunja kimakusudi amri hiyo inayohusu utakatifu wa damu ‘angeuawa.’​—Law 17:10; 7:26, 27; Hes 15:30, 31.

Kitabu Cyclopædia cha M’Clintock na Strong (1882, Buku la I, uku. 834) kinasema hivi kuhusu andiko la Walawi 17:11, 12: “Sheria hiyo kali haikuwahusu Waisraeli tu, bali pia wakaaji wageni walioishi miongoni mwao. Mtu aliyefanya kosa hilo ‘angeangamizwa kutoka miongoni mwa watu,’ angepata adhabu ya kifo (linganisha na Ebr. 10, 28), ingawa ni vigumu kujua kwa hakika ikiwa mtu aliuawa kwa upanga au kwa kupigwa mawe.”

Katika Kumbukumbu la Torati 14:21 Waisraeli waliruhusiwa kumuuzia mkaaji mgeni mnyama aliyepatikana akiwa amekufa au kuuawa na mnyama wa mwituni. Kwa hiyo, kulikuwa na tofauti kati ya damu ya wanyama hao na damu ya wanyama ambao walichinjwa kwa ajili ya chakula. (Linganisha na Law 17:14-16.) Waisraeli na pia wakaaji wageni ambao walikubali ibada ya kweli na kufuata agano la Sheria, walipaswa kuishi kulingana na viwango vya juu vya Sheria hiyo. Watu wa mataifa yote walipaswa kutii amri ya Mwanzo 9:3, 4, lakini Mungu alitazamia wale waliofuata Sheria watii amri hiyo kwa kiwango cha juu zaidi kuliko wageni na wakaaji wageni ambao hawakuwa waabudu wa Yehova.

Katika mpango wa Kikristo. Baraza linaloongoza la kutaniko la Kikristo la karne ya kwanza, liliongozwa na roho takatifu kufanya uamuzi kuhusu suala la damu. Walitoa agizo hili: “Kwa maana roho takatifu na sisi wenyewe tumeona ni vizuri tusiwaongezee ninyi mzigo zaidi ila mambo haya ya lazima: kuendelea kujiepusha na vitu vilivyotolewa dhabihu kwa sanamu, na damu, na vitu vilivyonyongwa, na uasherati. Mkijiepusha kwa uangalifu na mambo haya, mtafanikiwa. Afya njema kwenu!” (Mdo 15:22, 28, 29) Agizo hilo lilitia ndani kutokula nyama yenye damu (“vitu vilivyonyongwa”).

Agizo hilo lilitegemea kabisa amri ya Mungu ya kutokula damu, ambayo Noa na wanawe walipewa, na basi inawahusu wanadamu wote. Kuhusiana na jambo hilo, kitabu The Chronology of Antient Kingdoms Amended, cha Sir Isaac Newton (Dublin, 1728, uku. 184) kinaeleza hivi: “Sheria hiyo [ya kujiepusha na damu] ilitolewa zamani kabla ya siku za Musa; Noa na wanawe walipewa amri hiyo muda mrefu kabla ya siku za Abrahamu: kwa hiyo Mitume na Wazee wa Baraza huko Yerusalemu walipotangaza kwamba si lazima Watu wa Mataifa watahiriwe na kufuata sheria ya Musa, walisema wanapaswa kufuata sheria ya kujiepusha na damu, na vitu vilivyonyongwa kwa sababu ilikuwa sheria ambayo Mungu alitoa mapema, ambayo hakuwapa wana wa Abrahamu tu, bali pia mataifa yote, walipoishi pamoja Shinari chini ya mamlaka ya Noa: na pia walipaswa kufuata sheria ya kujiepusha na nyama iliyotolewa dhabihu kwa sanamu au Miungu ya uwongo, na pia uasherati.”​—Italiki ni zake.

Ilifuatwa hata siku za mitume. Baraza lililokuwa Yerusalemu lilituma uamuzi huo kwa makutaniko ya Kikristo ili ufuatwe. (Mdo 16:4) Miaka saba hivi baada ya baraza la Yerusalemu kutoa agizo hilo, Wakristo waliendelea kutii ‘uamuzi kwamba wanapaswa kuepuka vitu vilivyotolewa dhabihu kwa sanamu na pia damu, na vitu vilivyonyongwa, na uasherati.’ (Mdo 21:25) Na miaka zaidi ya mia moja baadaye, mwaka wa 177 W.K., maadui wa dini huko Lyons (sasa ni huko Ufaransa), walipotoa mashtaka ya uwongo kwamba Wakristo wanakula watoto, mwanamke mmoja aliyeitwa Biblis alisema hivi: “Watu hao watakulaje watoto, ikiwa hawaruhusiwi hata kula damu ya wanyama wasio na akili?”​—Kitabu The Ecclesiastical History, cha Eusebius, Buku la V, I, 26.

Wakristo wa mapema waliepuka kula damu ya aina yoyote. Kuhusiana na hilo Tertullian (karibu mwaka wa 155-a. 220 W.K.) alisema hivi katika kitabu chake Apology (IX, 13, 14): “Na mwaibishwe na kosa lenu mbele ya Wakristo, kwa maana hata hatuweki damu ya wanyama kwenye chakula chetu. Kwa hiyo tunajiepusha na wanyama walionyongwa au waliokufa, ili tusijichafue kwa vyovyote na damu, hata ikiwa ndani ya nyama. Mwishowe, mnapowajaribu Wakristo, mnawapa soseji zilizojaa damu; mnajua vizuri kabisa kwamba wamekatazwa damu; lakini mnataka watende dhambi.” Minucius Felix, mwanasheria Mroma aliyeishi hadi mwaka wa 250 W.K. hivi, alitaja jambo hilohilo alipoandika: “Haturuhusiwi kuona wala kusikia mwanadamu ameuawa; tunaogopa sana damu ya mwanadamu hivi kwamba hatuweki damu ya wanyama katika vyakula vyetu.”​—Octavius, XXX, 6.

Utimilifu Unahusika. Tangu agano jipya lilipoanzishwa kwa msingi wa damu ya Yesu Kristo, Wakristo wametambua thamani ya damu hiyo inayoweza kuwapa uhai kupitia mpango wa Yehova na kupitia Yesu akiwa Kuhani Mkuu zaidi ambaye “aliingia mahali patakatifu, si kwa damu ya mbuzi na ya ng’ombe dume wachanga, bali kwa damu yake mwenyewe, mara moja kwa wakati wote, na kupata ukombozi wa milele kwa ajili yetu.” Kupitia imani katika damu ya Kristo, dhamiri za Wakristo zimesafishwa kutoka katika matendo yaliyokufa ili wamtolee Mungu aliye hai utumishi mtakatifu. Wanahangaikia afya yao ya kimwili, lakini wanahangaikia zaidi afya yao ya kiroho na msimamo wao mbele za Muumba. Wanataka kudumisha utimilifu wao kwa Mungu aliye hai, bila kupuuza dhabihu ya Yesu, au kuiona kuwa haina thamani, na kuikanyagia chini. Kwa sababu hawatafuti uhai wa muda tu, bali uhai wa milele.​—Ebr 9:12, 14, 15; 10:28, 29.