JE, WAJUA?
Ni udi wa aina gani uliotumiwa nyakati za Biblia?
Udi Uliotengenezwa kutokana na mti wa Agarwood
Biblia inasema udi ulitumika kutia manukato kwenye nguo na vitanda. (Zaburi 45:8; Methali 7:17; Wimbo wa Sulemani 4:14) Udi unaotajwa kwenye Biblia ulitoka kwenye mti unaofahamika kama Agarwood (jamii ya Aquilaria). Mti huo unapooza hutoa utomvu na mafuta yenye manukato. Mti huo ulipondwa-pondwa na kuwa unga uliouzwa kama “udi.”
Biblia inafananisha mahema ya Israeli na “mimea ya udi ambayo Yehova amepanda.” (Hesabu 24:5, 6) Huenda ufananisho huo unarejelea umbo la mti wa Agarwood ambao unaweza kukua na kufikia urefu wa mita 30 hivi na kuwa na matawi yaliyotanda. Ingawa mti huo haupatikani sasa nchini Israel, kamusi moja (A Dictionary of the Bible) inasema kwamba “hakuna kinachopinga wazo la kuwa mti huo na miti mingine ambayo sasa haifahamiki, ilikuzwa zamani kwenye Bonde la Yordani lililokuwa na rutuba na wakazi wengi.”
Ni matoleo gani yaliyokubaliwa hekaluni huko Yerusalemu?
Muhuri huu wa udongo uliopatikana kwenye hekalu la Yelusalemu ulitumika miaka 2,000 hivi iliyopita.
Sheria ya Mungu ilisema kwamba dhabihu zote zilizotolewa hekaluni zilipaswa kuwa bora kabisa. Mungu hangekubali dhabihu zenye kasoro. (Kutoka 23:19; Mambo ya Walawi 22:21-24) Philo, mwandishi Myahudi aliyeishi karne ya kwanza W.K. alisema kwamba wakati huo makuhani walikagua wanyama kutoka “kichwa hadi miguu” ili kuhakikisha “hawana doa au kasoro yoyote.”
Msomi E. P. Sanders anasema kuwa huenda maofisa wa hekalu “waliwaagiza wauzaji wenye kutegemeka wauze tu wanyama na ndege ambao tayari walikuwa wamekaguliwa na makuhani. Hivyo basi, muuzaji alipaswa kumpa mnunuzi risiti iliyoonyesha kuwa mnyama huyo hakuwa na kasoro.”
Mnamo mwaka wa 2011, wachimbuaji wa vitu vya kale walipata risiti kama hiyo, yaani, muhuri wa udongo wenye ukubwa wa sarafu katika eneo lililo karibu na hekalu ambao ulitumiwa kati ya karne ya kwanza K.W.K. na mwaka 70 W.K. Maneno mawili ya Kiaramu yaliyoandikwa kwenye muhuri huo yametafsiriwa kuwa “Safi kwa Ajili ya Mungu.” Inadhaniwa kuwa maofisa wa hekalu waliweka muhuri huo kwenye vitu vilivyotumiwa hekaluni au kwenye wanyama waliotolewa kama dhabihu.