NYAKATI ZILIZOWEKWA ZA MATAIFA

Baada ya kuzungumzia kuhusu uharibifu ambao ungelipata jiji la Yerusalemu, Yesu alisema maneno haya: “Na Yerusalemu litakanyagwa-kanyagwa na mataifa, mpaka nyakati zilizowekwa za mataifa [“muda wa hao watu wa mataifa” NBT] zitimie.” (Lu 21:24) Kipindi kinachorejelewa katika maneno “nyakati zilizowekwa za mataifa [Kigr., kai·roiʹ e·thnonʹ]” kimezua mijadala kuhusiana na maana yake na muda unaohusika.

Maana ya “Nyakati Zilizowekwa.” Maneno haya “nyakati zilizowekwa” yanatokana na neno la Kigiriki kai·rosʹ (wingi, kai·roiʹ), ambalo, kulingana na Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words (1981, Buku la 4, uku. 138), “yanaonyesha kipindi kamili au hususa, majira, na nyakati nyingine wakati unaofaa.” Kamusi ya Liddell na Scott Greek-English Lexicon (1968, uku. 859) inatoa ufafanuzi zaidi wa “kipindi hususa au muhimu.” Hivyo neno kai·rosʹ linatumiwa kurejelea “majira” ya mavuno, “majira” ya matunda, na “majira” ya tini (Mt 13:30; 21:34; Mk 11:13); “wakati unaofaa” wa kugawa chakula (Mt 24:45; Lu 12:42); “wakati uliowekwa” kwa ajili ya huduma ya Yesu kuanza na kipindi cha fursa zilizoletwa na huduma hiyo (Mk 1:15; Mt 16:3; Lu 12:56; 19:44); na ‘wakati uliowekwa’ kwa ajili ya kifo chake. (Mt 26:18) Roho waovu walipokaribia kutolewa kutoka kwa wanaume fulani walimmpigia Yesu mayowe wakisema: “Je, umekuja kututesa kabla ya wakati uliowekwa?”​—Mt 8:29.

Neno Kai·rosʹ linatumiwa pia kurejelea wakati ujao au matukio katika mpango au ratiba ya Mungu, hasa kuhusiana na kuwapo kwa Yesu na Ufalme wake. (Mdo 1:7; 3:19; 1Th 5:1) Hivyo, mtume Paulo alizungumza kuhusu “siri takatifu” iliyofunuliwa na Mungu “kwa ajili ya usimamizi kwenye nyakati kamili zilizowekwa [kai·ronʹ], kukusanya pamoja vitu vyote katika Kristo, vitu vilivyo mbinguni na vitu vilivyo duniani.” (Efe 1:9, 10) Kwa kuzingatia maana ya neno kai·rosʹ kama linavyotumika katika maandishi ya Biblia, kwa kufaa inaweza kutarajiwa kwamba maneno “nyakati zilizowekwa za mataifa” yanarejelea, si kitu kisichoeleweka au kisicho dhahiri, badala yake, “kipindi hususa na dhahiri,” “kipindi hususa au muhimu,” kipindi chenye mwanzo na mwisho dhahiri.

“Mataifa” na “Yerusalemu.” Maana ya maneno ya Yesu inahusiana hasa na namna alivyorejelea ‘kukanyagwa-kanyagwa kwa Yerusalemu,’ ambako alisema kungeendelea hadi kutimia kwa “nyakati zilizowekwa za mataifa.” Maneno “mataifa” au “Watu wa Mataifa” yametafsiriwa kutokana na neno la Kigiriki eʹthne, ambalo linamaanisha “mataifa” na linatumiwa na waandikaji wa Biblia kurejelea hasa mataifa yasiyo ya Kiyahudi. Kwa msingi huo, inaonekana kwamba unabii huo unahusu kipindi cha wakati ambacho ardhi ya jiji la zamani la Yerusalemu ingekuwa chini ya umiliki na utawala wa watu wasio Wayahudi.

Ingawa ni wazi kwamba jiji halisi la Yerusalemu linarejelewa katika ufafanuzi wa Yesu kuhusu uharibifu ambao ungetokea na ulitokea juu ya jiji hilo mwaka wa 70 W.K. wakati Waroma walipolibomoa jiji la Yerusalemu, maneno “nyakati zilizowekwa za mataifa” yana unabii ambao utimizo wake ni mkubwa zaidi, kama wafafanuzi wengi wa Biblia wanavyoonyesha. Hivyo, kitabu Commentary kinachojulikana sana na kilichoandikwa na F. C. Cook kinasema hivi kuhusu Luka 21:24: “Inatofautisha sehemu ya ule unabii mkubwa inayohusiana tu na fundisho la mwisho wa ulimwengu [yaani, sehemu inayohusiana na siku za mwisho], na sehemu inayohusiana hasa na uharibifu wa Yerusalemu.” Hivyo, inafanya liwe jambo la muhimu kutambua maana ambayo Maandiko yaliyoongozwa na roho yanarejelea yanapotaja “Yerusalemu” ili kuamua ikiwa “nyakati za mataifa” zinahusiana tu na jiji halisi la Yerusalemu au na jambo jingine kubwa zaidi.

Yerusalemu ulikuwa mji mkuu wa taifa la israeli, ambalo wafalme wake wa ukoo wa Daudi “[waliketi] kwenye kiti cha ufalme cha Yehova.” (1Ch 29:23) Wakiwa hapo, waliwakilisha kiti cha serikali halali ya Mungu au ufananisho wa ufalme wa Mungu uliotawala kupitia nyumba ya Daudi. Likiwa na Mlima Sayuni, lilikuwa “jiji la Mfalme Mkuu.” (Zb 48:1, 2) Hivyo, jiji la Yerusalemu lilikuja kuwakilisha ufalme wa ukoo wa Mfalme Daudi, kama tu majiji ya Washington, London, Paris, na Moscow yanavyowakilisha mamlaka zinazotawala mataifa ya siku hizi na yanarejelewa hivyo katika matangazo kwenye vyombo vya habari. Baada ya Yerusalemu kukanyagwa-kanyagwa na Wababiloni, mfalme wake kupelekwa uhamishoni na nchi kubaki ukiwa, hakuna mtu wa ukoo wa Daudi ambaye alitawala tena Yerusalemu la kidunia. Lakini Maandiko yanaonyesha kwamba Yesu, Masihi, ambaye alizaliwa katika ukoo wa Daudi, atatawala kutoka katika Mlima Sayuni wa kimbingu, kutoka Yerusalemu la mbinguni.​—Zb 2:6, 7; Ebr 5:5; Ufu 14:1, 3.

‘Kukanyagwa-kanyagwa’ Kwaanza. Kukanyagwa-kanyagwa kwa wafalme wa ukoo wa Daudi katika ufalme huo hakukuanza mwaka wa 70 W.K., wakati wa uharibifu wa jiji la Yerusalemu uliofanywa na Waroma. Kulianza karne nyingi mapema pindi Wababiloni waponyakua ufalme wa ukoo huo mwaka wa 607 K.W.K. wakati Nebukadneza alipoliharibu jiji la Yerusalemu na kumchukua mateka Sedekia mfalme aliyeondolewa madarakani na nchi ikaachwa ukiwa. (2Fa 25:1-26; ona TAREHE ZA MATUKIO .) Hilo liliendana na maneno ya kinabii yaliyoelekezwa kwa Sedekia katika Ezekieli 21:25-27 yanayosema hivi: “Kiondoe kilemba, na ulivue taji. Hili halitabaki kama lilivyo . . . Nitaliharibu, nitaliharibu, nitaliharibu. Nalo halitakuwa la mtu yeyote mpaka yule aliye na haki ya kisheria atakapokuja, nami nitampa yeye.” Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yanamtambulisha mtu mwenye “haki ya kisheria” ya kuvaa taji lililopotezwa la ukoo wa Daudi kuwa ni Yesu Kristo, ambaye malaika alipokuwa anatangaza kuzaliwa kwake alisema hivi: “Yehova Mungu atampa kiti cha ufalme cha Daudi baba yake, naye atatawala akiwa Mfalme juu ya nyumba ya Yakobo milele, na Ufalme wake hautakuwa na mwisho.”​—Lu 1:32, 33.

Jiji la Yerusalemu lilipoanguka mwaka wa 607 K.W.K. serikali za watu wasio Wayahudi zilitawala dunia yote. Ufalme wa ukoo wa Daudi ulikatishwa, na hivyo jiji la Yerusalemu, au kile lilichowakilisha, lingeendelea ‘kukanyagwa-kanyagwa’ kwa kipindi chote ambacho ufalme wa Mungu, uliokuwa ukitawala kupitia nyumba ya Daudi, ulishushwa, katika hali ya kutotenda, chini ya serikali za watu wasio Wayahudi. Kwa kuangalia ulinganifu huo na utawala Unger’s Bible Dictionary (1965, uku. 398) inasema hivi: “Kwa sababu hiyo, Watu wa Mataifa waliendelea kama ‘mataifa’ mpaka mwisho wa usimamizi wao kama watawala wa ulimwengu. Mwisho wa kipindi hiki utakuwa mwisho wa ‘nyakati za mataifa’ (Luka 21:24; Dan. 2:36-44).”​—Linganisha Eze. 17:12-21; pia ufafanuzi wa kuanguka kwa Umedi na Uajemi katika Da 8:7, 20.

Jinsi Zinavyohusiana na Unabii wa Danieli. Angalau mara mbili katika unabii kuhusiana na wakati wa mwisho, Yesu alirejelea habari zilizo kwenye kitabu cha nabii Danieli.(Linganisha Mt 24:15, 21 na Da 11:31; 12:1.) Katika kitabu cha Danieli picha ya mamlaka ya ulimwengu ya serikali za watu wasio Wayahudi inatokezwa katika kipindi cha “nyakati zilizowekwa.” Sura ya pili ya kitabu cha Danieli ina maono ya kinabii (yaliyoonwa na Mfalme Nebukadneza) ya sanamu kubwa sana ambayo Danieli akiongozwa na roho alionyesha kwamba inawakilisha mfuatano wa serikali za ulimwengu za watu wasio Wayahudi, zikifikia mwisho wake kwa kuharibiwa na Ufalme uliowekwa na “Mungu wa mbinguni,” ambao utaitawala dunia yote. (Da 2:31-45) Jambo la kupendeza ni kwamba sanamu hiyo inaanza na Milki ya Babiloni, milki ya kwanza ya ulimwenguni pote ‘kukanyaga-kanyaga Yerusalemu’ kwa kuuondoa madarakani ufalme wa ukoo wa Daudi na kukiacha “kiti cha ufalme cha Yehova” huko Yerusalemu kikiwa wazi. Hilo pia linafunua kuanza kwa “nyakati zilizowekwa za mataifa” katika mwaka ambao Yerusalemu liliharibiwa, mwaka wa 607 K.W.K.

Maono ya ndoto ya mti katika Danieli sura ya 4. Tena, katika kitabu cha Danieli tunapata matumizi ya maneno yanayolingana na matumizi ya Yesu ya neno “nyakati” kuhusiana na “mataifa,” au serikali za watu wasio Wayahudi. Na tena ni Nebukadneza, aliyemwondoa madarakani Sedekia mzao wa Daudi, aliyepewa ndoto nyingine iliyofasiriwa na Danieli kuwa inahusiana na ufalme uliowekwa na Mungu. Maono hayo ya mfano yalikuwa ya mti mkubwa sana; malaika kutoka mbinguni akaamuru kwamba ukatwe na kuangushwa. Halafu, kisiki chake kilifungwa pingu ya chuma na ya shaba na kilipaswa kubaki hivyo kati ya majani ya shambani mpaka “nyakati saba” zipite. “Moyo wake na ubadilishwe usiwe wa mwanadamu, nacho kipewe moyo wa mnyama, na acheni nyakati saba zipite . . . ili watu walio hai wajue kwamba Aliye Juu Zaidi ni Mtawala katika ufalme wa wanadamu na kwamba yeye humpa ufalme huo yeyote anayetaka kumpa, naye humweka juu ya ufalme huo hata mwanadamu wa hali ya chini zaidi.”​—Da 4:10-17

Jinsi inavyohusiana na “nyakati zilizowekwa za mataifa.” Bila shaka maono hayo yalitimizwa na Nebukadneza mwenyewe. (Ona Da 4:31-35.) Kwa sababu hiyo, baadhi ya watu wanaona kwamba ndoto hiyo ilimhusu tu Nebukadneza na wanaona kwamba inawakilisha ukweli usiopingika wa ‘ukuu wa Mungu juu ya mamlaka zote​—iwe ni za wanadamu au za miungu.’ Wanatambua kwamba kweli au kanuni inayopatikana katika kisa cha Nebukadneza inaweza kutumika katika visa vingine lakini hawaoni kwamba maono hayo yanahusu kipindi fulani hususa au ratiba ya Mungu. Hata hivyo, uchunguzi wa kitabu chote cha Danieli unafunua kwamba wazo la wakati linaonekana kila mahali kwenye maono na unabii unaotolewa; pia milki za ulimwenguni pote na matukio yanayofafanuliwa katika kila maono hayaonyeshwi tu yakijitegemea au yakitokea bila mpangilio wowote huku wazo la wakati likiachwa bila kueleweka, bali, yanapatana kabisa na mpangilio wa historia au mpangilio wa wakati. (Linganisha Da 2:36-45; 7:3-12, 17-26; 8:3-14, 20-25; 9:2, 24-27; 11:2-45; 12:7-13.) Zaidi ya hayo, kitabu hicho kinakazia tena na tena kuhusu mwisho ambao unatengeneza kichwa cha unabii wake: kuanzishwa kwa Ufalme wa Mungu wa ulimwenguni pote na wa milele utakaoongozwa kupitia utawala wa “mwana wa binadamu.” (Da 2:35, 44, 45; 4:17, 25, 32; 7:9-14, 18, 22, 27; 12:1) Pia, kitabu hiki ni cha pekee katika Maandiko ya Kiebrania kwa jinsi kinavyorejelea ‘wakati wa mwisho.’​—Da 8:19; 11:35, 40; 12:4, 9.

Kulingana na yale yaliyotajwa hapo juu, haipatani na akili kuona kwamba maono ya “mti” wa mfano na namna yanavyorejelea “nyakati saba” hayana maana nyingine zaidi ya ile miaka saba ya kutenda kiwazimu aliyopitia mtawala mmoja wa Babiloni, ikifuatiwa na kurudi katika hali ya kawaida kisha kurudia mamlaka yake, hasa tukilinganisha na unabii wa Yesu mwenyewe kuhusiana na “nyakati zilizowekwa za mataifa.” Wakati ambao maono hayo yalitolewa: katika kipindi muhimu sana cha historia wakati Mungu, Mwenye Enzi Kuu ya Ulimwengu Wote, aliruhusu ufalme ambao yeye mwenyewe alianzisha uondolewe; mtu ambaye kupitia kwake maono hayo yalifunuliwa: mtawala pekee aliyetumiwa na Mungu kuondoa ufalme Alioanzisha na ambaye Mungu aliruhusu apokee utawala wa ulimwenguni pote, yaani, hakuingilia kati kwa kutumia ufalme wowote ukimwakilisha Yehova Mungu; na kichwa chote cha maono hayo, yaani: “watu walio hai wajue kwamba Aliye Juu Zaidi ni Mtawala katika ufalme wa wanadamu na kwamba yeye humpa ufalme huo yeyote anayetaka kumpa, naye humweka juu ya ufalme huo hata mwanadamu wa hali ya chini zaidi” (Da 4:17)​— yote haya yanatoa sababu ya msingi ya kuamini kwamba maono hayo marefu na fasiri yake yaliwekwa kwenye kitabu cha Danieli ili yafunue kipindi cha “nyakati zilizowekwa za mataifa” na wakati wa kuanzishwa kwa Ufalme wa Mungu kupitia kwa Kristo wake.

Kielelezo cha mti na enzi kuu ya Mungu. Vielelezo vinavyotumiwa katika maono haya ya kinabii vinapatikana sehemu nyingine. Miti imetumiwa kwingineko kuwakilisha mamlaka zinazotawala, kutia ndani ile iliyowakilisha ufalme wa Mungu katika Yerusalemu. (Linganisha Amu 9:6-15; Eze 17:1-24; 31:2-18.)Kuachwa kwa kisiki ili kichipuke na kielezo cha “tawi” au “chipukizi” vinapatikana mara kadhaa vikiwakilisha kurudishwa tena kwa utawala katika hali au ukoo fulani, hasa katika unabii wa Kimasihi. (Isa 10:33–11:10; 53:2-7; Yer 23:5; Eze 17:22-24; Zek 6:12, 13; linganisha Ayu 14:7-9.) Yesu alizungumza kujihusu kwamba yeye ni “mzizi na uzao wa Daudi.”​—Ufu 5:5; 22:16.

Ukweli uko wazi kwamba sehemu ya msingi ya maono hayo ni matumizi ya enzi kuu isiyoshindwa ya Yehova Mungu katika “ufalme wa wanadamu,” na hilo linatoa mwongozo wa kuelewa maana kamili ya maono hayo. Mti ulioonekana unamaanisha Nebukadneza, ambaye katika kipindi hicho cha historia alikuwa kiongozi wa Babiloni, Serikali Kuu ya Ulimwengu iliyokuwa ikitawala. Hata hivyo, kabla ya ushindi wa Nebukadneza dhidi ya Yerusalemu, ufananisho wa ufalme Mungu uliotawala jiji hilo ulikuwa mwakilishi ambaye Yehova alimtumia kuwasilisha mamlaka ya enzi yake kuu kuelekea dunia. Hivyo, uliandaa kizuizi kutoka kwa Mungu au kikwazo kwa Nebukadneza katika kutimiza lengo lake la kuutawala ulimwengu. Kwa kuruhusu ufananisho huo wa ufalme wake huko Yerusalemu uondolewe, Yehova aliruhusu njia yake ya kudhihirisha enzi yake kuu kupitia ukoo wa Daudi ikatishwe. Sasa, matumizi na njia ya kudhihirisha mamlaka ya ulimwengu katika “ufalme wa wanadamu” iliachwa katika mikono ya watu wasio Wayahudi, bila kuzuiwa na ufananisho wowote wa ufalme Mungu. (Omb 1:5; 2:2, 16, 17) Kutokana na mambo hayo hakika, inaonekana “mti” unawakilisha, zaidi ya maana yake kwa Nebukadneza, enzi kuu ya ulimwenguni pote au mamlaka iliyoruhusiwa katika mpango wa Mungu.

Kurudishwa tena kwa mamlaka ya ulimwenguni pote. Hata hivyo, Mungu ameweka wazi kwamba hajaacha mamlaka ya ulimwenguni pote chini ya Watu wa Mataifa kwa umilele. Maono hayo yanaonyesha kwamba Mungu atajizuia (yakiwakilishwa na pingu za chuma na shaba zilizozunguka kisiki cha mti) mpaka “nyakati saba zipite.” (Da 4:16, 23, 25) Halafu, kwa kuwa “Aliye Juu Zaidi ni Mtawala katika ufalme wa wanadamu,” Mungu atampa mamlaka ya ulimwenguni pote “yeyote anayetaka kumpa.” (Da 4:17) Kitabu cha unabii wa Danieli kinaonyesha kwamba mtu ambaye ni “mwana wa binadamu” anapewa “utawala, heshima, na ufalme, ili watu wa makabila, mataifa, na lugha zote wamtumikie.” (Da 7:13, 14) Katika unabii wa Yesu ambao maneno “nyakati zilizowekwa za mataifa” yanarejelewa, unaelekezwa moja kwa moja kwa Yesu Kristo akidhihirisha mamlaka ya ulimwenguni pote kama Mfalme aliyechaguliwa na Mungu, mrithi wa ufalme wa ukoo wa Daudi. (Mt 24:30, 31; Lu 21:27-31, 36) Hivyo, kisiki cha mfano, kinachowakilisha Mungu kuizuia haki yake ya kudhihirisha mamlaka ya ulimwenguni pote katika “ufalme wa wanadamu,” kingechipuka tena katika Ufalme wa Mwana wake.​—Zb 89:27, 35-37.

Nyakati Saba za Mfano. “Nyakati saba” katika utimizo wa maono uliomhusu Nebukadneza zilikuwa miaka saba halisi, katika kipindi hicho alishikwa na wazimu, akiwa na dalili kama za ugonjwa uitwao lycanthropy (jina la ugonjwa wa watu ambao wanaamini kwamba wamegeuka na kuwa mnyama, na ambao huiga sauti na milio, umbo au tabia za mnyama huyo), akakiacha kiti chake cha ufalme ili akale nyasi kama mnyama wa shambani. (Da 4:31-36) Haishangazi kwamba ufafanuzi wa Biblia kuhusu mamlaka ya ulimwenguni pote kuongozwa na serikali za Watu wa Mataifa unawasilishwa kupitia mfano wa wanyama wakubwa wakiwapinga watakatifu wa Mungu na “Mkuu wa wakuu” wao. (Linganisha Da 7:2-8, 12, 17-26; 8:3-12, 20-25; Ufu 11:7; 13:1-11; 17:7-14.) Kuhusiana na neno “nyakati” (Kiaramu ʽid·danʹ), kama lilivyotumiwa katika unabii wa Danieli, watungaji wa kamusi wanalionyesha likimaanisha “miaka.” (Ona Lexicon in Veteris Testamenti Libros, iliyoandikwa na L. Koehler na W. Baumgartner, Leiden, 1958, uku. 1106; A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, iliyoandikwa na Brown, Driver, na Briggs, 1980, uku. 1105; Lexicon Linguae Aramaicae Veteris Testamenti, iliyohaririwa na E. Vogt, Rome, 1971, uku. 124.) Kipindi cha mwaka mmoja kama kilivyotumiwa wakati huo kinaonyeshwa kuwa siku 360, kama tu nyakati tatu na nusu zinavyoonyeshwa kumaanisha “siku 1,260” katika Ufunuo 12:6, 14. (Pia linganisha Ufu 11:2, 3.) Kulingana na hesabu hiyo, “nyakati saba” zingekuwa sawa na siku 2520. Ukweli wa kwamba idadi fulani hususa ya siku inaweza kutumiwa katika Biblia kwa njia ya kinabii kuwakilisha idadi sawa na hiyo ya miaka unaweza kuonekana kwa kusoma masimulizi yaliyo kwenye Hesabu 14:34 na Ezekieli 4:6. Kama tu ufafanuzi ulio wazi hapo juu unavyoonyesha, kanuni inayotajwa katika maandiko hayo, yaani, “siku moja kwa mwaka mmoja” inapotumiwa kuhusiana na zile “nyakati saba” za kinabii ndipo maono ya Danieli sura ya 4 yanapoweza kuwa na utimizo wenye maana kubwa zaidi ya ile ya siku za Nebukadneza. Ni wazi kwamba zinawakilisha miaka 2520.

Ukweli wa kihistoria ambao ni muhimu kuukazia ungalifu ni kwamba, kwa msingi wa sababu na ushahidi uliotolewa hapo juu, toleo la Machi 1880 la gazeti la Watch Tower lilitambulisha mwaka wa 1914 kuwa mwisho wa “nyakati zilizowekwa za mataifa” (na mwisho wa kipindi cha mamlaka iliyoachiwa watawala wa Mataifa). Hilo lilitukia miaka 34 hivi kabla ya mwaka huo kufika na kabla ya matukio makubwa yaliyofuatana nao. Katika toleo la Agosti 30, 1914 la The World, gazeti lililosambazwa kwa wingi zaidi jijini New York wakati huo, makala kuu katika sehemu ya Jumapili ya gazeti hilo ilisema hivi: “Vita kubwa iliyoanza huko barani Ulaya imetimiza unabii wa pekee sana. Kwa robo karne iliyopita, kupitia wahubiri na vyombo vya habari, ‘Wanafunzi wa Biblia’ . . . wamekuwa wakiutangazia ulimwengu wote kwamba Siku ya Ghadhabu iliyotabiriwa kwenye Biblia ingekuja mwaka wa 1914.”

Matukio yaliyotukia kuanzia mwaka wa 1914 K.W.K. na kuendelea ni historia inayojulikana na wote, yakianza na vita kubwa iliyozuka, vita ya kwanza ya ulimwengu katika historia ya wanadamu na ya kwanza kupiganwa kutokana na suala ambalo, halikuhusu Ulaya, wala Afrika, wala Asia tu, bali liliathiri ulimwengu mzima.​—Lu 21:7-24, 29-33; Ufu 11:15-18; ona SIKU ZA MWISHO; KUWAPO.