Zoeza Mtoto Wako Tangu Utoto Mchanga Sana

1, 2. Wazazi wapaswa wamwendee nani ili kupata msaada katika kuwalea watoto wao?

“WANA ndio urithi wa BWANA,” akapaaza sauti mzazi mwenye shukrani yapata miaka 3,000 iliyopita. (Zaburi 127:3) Kwa kweli, shangwe ya uzazi ni thawabu yenye thamani kutoka kwa Mungu, moja inayopatikana kwa watu walio wengi ambao wamefunga ndoa. Hata hivyo, wale walio na watoto hung’amua upesi kwamba pamoja na shangwe, uzazi huleta madaraka.

² Leo hasa, kulea watoto ni kazi ngumu sana. Hata hivyo, wengi wamefanya hivyo kwa mafanikio, na mtunga-zaburi mwenye kupuliziwa anaonyesha njia ya kufanya hivyo, akisema: “BWANA asipoijenga nyumba waijengao wafanya kazi bure.” (Zaburi 127:1) Utakuwa mzazi bora kadiri ufuatavyo maagizo ya Yehova kwa ukaribu zaidi. Biblia husema: “Mtumaini BWANA kwa moyo wako wote, wala usizitegemee akili zako mwenyewe.” (Mithali 3:5) Je, uko tayari kusikiliza shauri la Yehova uanzapo mradi wako wa uleaji-mtoto wa muda wa miaka 20?

 3. Akina baba wana daraka gani katika uleaji wa watoto?

³ Katika nyumba nyingi kotekote ulimwenguni, wanaume huona kuzoeza mtoto kuwa hasa kazi ya mwanamke. Ni kweli, Neno la Mungu huelekeza kwenye fungu la baba akiwa mleta-riziki mkuu. Hata hivyo, hiyo husema pia kwamba yeye ana madaraka nyumbani. Biblia husema: “Tengeneza kazi yako huko nje, jifanyizie kazi yako tayari shambani, ukiisha, jenga nyumba yako.” (Mithali 24:27) Kwa maoni ya Mungu, akina baba na akina mama ni wenzi katika kuzoeza mtoto.—Mithali 1:8, 9.

 4. Kwa nini tusiwaone watoto wa kiume kuwa bora zaidi kuliko wa kike?

⁴ Wewe huwaonaje watoto wako? Ripoti husema kwamba katika Asia “vitoto vichanga visichana havipokewi kwa uchangamfu.” Yaripotiwa kuwa ubaguzi dhidi ya wasichana ungali uko katika Amerika ya Latini, hata miongoni mwa “familia zilizoelimika zaidi.” Lakini ukweli ni, wasichana si watoto duni. Yakobo, baba wa nyakati za kale, alifafanua wazao wake wote, kutia na mabinti wowote waliozaliwa kufikia wakati huo, kuwa ‘watoto Mungu alionipa kwa neema yake.’ (Mwanzo 33:1-5; 37:35) Vivyo hivyo, Yesu alibariki “watoto [wote] wachanga” (wavulana na wasichana) walioletwa kwake. (Mathayo 19:13-15) Twaweza kuwa na hakika kwamba yeye alionyesha maoni ya Yehova.—Kumbukumbu la Torati 16:14.

 5. Ni mambo gani ya kufikiriwa yapaswayo kuongoza uamuzi wa mume na mke kuhusu ukubwa wa familia yao?

⁵ Je, jumuiya yako humtazamia mwanamke azae watoto wengi iwezekanavyo? Kwa kufaa, idadi ya watoto ambao mume na mke wanakuwa nao ni uamuzi wao wa kibinafsi. Namna gani ikiwa wazazi wanakosa njia ya kulisha, kuvisha, na kuelimisha watoto wengi? Kwa hakika, mume na mke wanapaswa kufikiria hilo wanapoamua ukubwa wa familia yao. Waume na wake fulani ambao hawawezi kutegemeza watoto wao wote wanakabidhi watu wa ukoo daraka la kulea baadhi yao. Je, zoea hili lafaa? Kwa kweli la. Nalo haliwaondolei wazazi wajibu wao kuelekea watoto wao. Biblia husema: “Ikiwa yeyote hawaandalii kitu wale walio wake mwenyewe, na hasa wale walio washiriki wa nyumbani mwake, ameikana imani.” (1 Timotheo 5:8) Waume na wake wenye kuchukua daraka hujaribu kupanga ukubwa wa “washiriki wa nyumbani” mwao ili waweze ‘kuwaandalia kitu wale walio wao wenyewe.’ Je, wanaweza kutumia njia ya kudhibiti uzazi ili kufanya hivyo? Huo pia ni uamuzi wa kibinafsi, na ikiwa waume na wake wanaamua kufuata mwendo huo, chaguo la kizuia-mimba ni jambo la kibinafsi pia. “Kila mmoja atachukua mzigo wake mwenyewe.” (Wagalatia 6:5) Hata hivyo, njia ya kudhibiti uzazi inayohusisha aina yoyote ya utoaji-mimba inapingana na kanuni za Biblia. Yehova Mungu ndiye “asili ya uhai.” (Zaburi 36:9, Habari Njema kwa Watu Wote) Kwa hiyo, kuharibu uhai baada ya kutungwa mimba kungeonyesha ukosefu mzito wa staha kuelekea Yehova na kungekuwa sawa na uuaji-kimakusudi.—Kutoka 21:22, 23; Zaburi 139:16; Yeremia 1:5.

 6. Kuzoeza mtoto kuanze wakati gani?

⁶ Mithali 22:6 yasema hivi: “Mlee [“zoeza,” NW] mtoto katika njia impasayo.” Kuzoeza watoto ni wajibu mkuu mwingine wa wazazi. Lakini, kuzoeza huko kunapaswa kuanza wakati gani? Mapema sana. Mtume Paulo aliona kwamba Timotheo alikuwa amezoezwa “tangu utoto [mchanga] sana.” (2 Timotheo 3:15) Neno la Kigiriki lililotumiwa hapa linaweza kurejezea kitoto kidogo au hata mtoto asiyezaliwa bado. (Luka 1:41, 44; Matendo 7:18-20) Kwa hiyo, Timotheo alipokea mazoezi tangu alipokuwa mchanga sana—na hivyo kwa kufaa. Utoto mchanga sana ni wakati ufaao wa kuanza kumzoeza mtoto. Hata kitoto kichanga sana kina hamu ya kupata ujuzi.

 7. (a) Kwa nini ni jambo la maana kwa wazazi wote wawili kusitawisha uhusiano wa karibu sana na kitoto? (b) Ni uhusiano gani uliokuwako kati ya Yehova na Mwana wake mzaliwa-pekee?

⁷ “Nilipokiona kitoto changu mara ya kwanza,” asema mama mmoja, “nilikipenda mara hiyo.” Ndivyo ilivyo na akina mama walio wengi. Ushikamano huo mzuri kati ya mama na kitoto hukua wanapotumia wakati pamoja baada ya uzazi. Kunyonyesha huongeza uhusiano huo wa karibu sana. (Linganisha 1 Wathesalonike 2:7.) Kukumbatia kwa mama kitoto chake na kuongea nacho ni mambo muhimu ili kutimiza mahitaji ya kihisia-moyo ya hicho kitoto. (Linganisha Isaya 66:12.) Lakini namna gani baba? Yeye pia apaswa kufanyiza uhusiano wa karibu sana na mzao wake mpya. Yehova mwenyewe ni kielelezo cha hili. Katika kitabu cha Mithali, tunajifunza juu ya uhusiano wa Yehova na Mwana wake mzaliwa-pekee, anayewakilishwa kuwa akisema: “BWANA alikuwa nami [“alinifanyiza,” NW] katika mwanzo wa njia yake . . . nikawa furaha yake kila siku.” (Mithali 8:22, 30; Yohana 1:14) Vivyo hivyo, baba mwema husitawisha uhusiano mchangamfu, wenye upendo pamoja na mtoto wake tangu mwanzo kabisa wa maisha ya huyo mtoto. “Onyesha shauku nyingi,” asema mzazi mmoja. “Hakuna mtoto aliyekufa kutokana na makumbatio na mabusu.”

 8. Wazazi wapaswa wapatie vitoto kichocheo gani cha kiakili upesi iwezekanavyo?

⁸ Lakini vitoto huhitaji zaidi. Kuanzia wakati wa uzazi, bongo zao ziko tayari kupokea habari na kuiweka akiba, na wazazi ndio chanzo kikuu chayo. Kwa kielelezo chukua lugha. Watafiti husema kwamba jinsi mtoto ajifunzavyo kuongea na kusoma vizuri “hufikiriwa kuwa inahusiana na hali ya utendeano wa mapema wa huyo mtoto na wazazi wake.” Ongea na kumsomea mtoto wako vitabu tangu utoto na kuendelea. Upesi yeye atataka kukuiga, na kabla ya muda mrefu utakuwa ukimfundisha kusoma. Yaelekea, yeye ataweza kusoma kabla ya kuingia shuleni. Hilo litakuwa jambo lenye msaada hasa ikiwa unaishi katika nchi ambako walimu ni wachache na madarasa yamesongamana.

 9. Ni mradi gani ulio wa maana zaidi ambao wazazi wanahitaji kukumbuka?

⁹ Hangaikio kuu zaidi la wazazi Wakristo ni kutimiza mahitaji ya kiroho ya mtoto wao. (Ona Kumbukumbu la Torati 8:3.) Kukiwa na mradi gani? Ili kumsaidia mtoto wao asitawishe utu ulio kama wa Kristo, kwa kweli, kuvaa “utu mpya.” (Waefeso 4:24) Kwa kusudi hilo wao wanahitaji kufikiria vifaa vya majenzi vinavyofaa na njia za kujenga zinazofaa.

10. Watoto wanahitaji kusitawisha sifa zipi?

¹⁰ Ubora wa jengo wategemea sana namna za vifaa zinazotumiwa katika huo muundo. Mtume Paulo alisema kwamba vifaa bora zaidi vya ujenzi wa nyutu za Kikristo ni “dhahabu, fedha, mawe yenye bei.” (1 Wakorintho 3:10-12) Hivi vinawakilisha sifa kama vile imani, hekima, ufahamu, uaminifu-mshikamanifu, staha, na uthamini wenye upendo kuelekea Yehova na sheria zake. (Zaburi 19:7-11; Mithali 2:1-6; 3:13, 14) Wazazi wanaweza kusaidiaje watoto wao tangu utoto wa mapema zaidi wasitawishe sifa hizi? Kwa kufuata utaratibu uliopangiliwa zamani za kale.

11. Wazazi Waisraeli waliwasaidiaje watoto wao wasitawishe nyutu za kimungu?

¹¹ Muda mfupi kabla ya taifa la Israeli kuingia Bara Lililoahidiwa, Yehova aliwaambia wazazi Waisraeli hivi: “Maneno haya ninayokuamuru leo, yatakuwa katika moyo wako; nawe uwafundishe watoto wako kwa bidii, na kuyanena uketipo katika nyumba yako, na utembeapo njiani, na ulalapo, na uondokapo.” (Kumbukumbu la Torati 6:6, 7) Ndiyo, wazazi wanahitaji kuwa vielelezo, waandamani, wawasilianaji, na walimu.

12. Kwa nini ni muhimu kwamba wazazi wawe vielelezo vyema?

¹² Uwe kielelezo. Kwanza, Yehova alisema: “Maneno haya . . . yatakuwa [“lazima yathibitike kuwa,” NW] katika moyo wako.” Kisha akaongeza: “Uwafundishe [“ni lazima uyakaze kikiki katika,” NW] watoto wako.” Kwa hiyo ni lazima sifa za kimungu ziwe moyoni mwa mzazi kwanza. Ni lazima mzazi aipende kweli na kuishi kulingana nayo. Ndipo tu anapoweza kufikia moyo wa mtoto. (Mithali 20:7) Kwa nini? Kwa sababu watoto wanavutwa zaidi na yale wanayoona kuliko na yale wanayosikia.—Luka 6:40; 1 Wakorintho 11:1.

13. Katika kukazia uangalifu watoto wao, wazazi Wakristo wanaweza kuigaje kielelezo cha Yesu?

¹³ Uwe mwandamani. Yehova aliwaambia wazazi katika Israeli hivi: ‘Sema na watoto wako uketipo katika nyumba yako na utembeapo njiani.’ Hili lataka kutumia wakati pamoja na watoto hata wazazi wawe ni wenye shughuli jinsi gani. Kwa wazi Yesu alihisi kwamba watoto wanastahili wakati wake. Katika siku za mwisho za huduma yake, “watu wakaanza kumletea watoto wachanga ili awaguse.” Itikio la Yesu lilikuwa nini? “Akachukua watoto akawakumbatia na kuanza kuwabariki.” (Marko 10:13, 16) Ebu wazia, saa za mwisho za uhai wa Yesu zilikuwa zikikaribia. Hata hivyo, yeye aliwapa watoto hao wakati na uangalifu wake. Ni somo bora kama nini!

14. Kwa nini ni jambo lenye manufaa kwa wazazi kutumia wakati pamoja na mtoto wao?

¹⁴ Uwe mwasilianaji. Kutumia wakati pamoja na mtoto wako kutakusaidia uwasiliane naye. Kadiri uwasilianavyo zaidi, ndivyo utakavyofahamu vizuri zaidi jinsi utu wake unavyositawika. Lakini, kumbuka kwamba kuwasiliana si kuongea tu. “Nilihitaji kusitawisha ustadi wa kusikiliza,” akasema mama mmoja katika Brazili, “kusikiliza kwa moyo wangu.” Subira yake ilizaa matunda wakati mwana wake alipoanza kushiriki hisia zake naye.

15. Ni nini kinachohitaji kukumbukwa kwa habari ya tafrija?

¹⁵ Watoto wanahitaji “wakati wa kucheka . . . na wakati wa kucheza,” wakati wa tafrija. (Mhubiri 3:1, 4; Zekaria 8:5) Tafrija ni yenye matokeo zaidi wakati wazazi na watoto wanapoifurahia wakiwa pamoja. Ni jambo la kuhuzunisha kwamba katika nyumba nyingi tafrija humaanisha kutazama televisheni. Ingawa baadhi ya programu za televisheni huenda zikawa zenye kutumbuiza, nyingi huharibu kanuni njema, na kutazama televisheni huelekea kuzuia uwasiliano katika familia. Kwa hiyo, kwa nini usifanye jambo la ubuni pamoja na watoto wako? Imbeni, chezeni michezo, shirikianeni na marafiki, tembeleeni mahali penye kufurahisha. Utendaji mbalimbali wa jinsi hiyo hutia moyo kuwasiliana.

16. Wazazi wanapaswa kuwafundisha watoto wao nini kumhusu Yehova, nao wafanyaje hivyo?

¹⁶ Uwe mwalimu. ‘Ni lazima uyakaze maneno haya kikiki katika mwana wako,’ asema Yehova. Muktadha wakuambia kile cha kufundisha na jinsi ya kufundisha. Kwanza, “mpende BWANA, Mungu wako, kwa moyo wako wote, na kwa roho yako yote, na kwa nguvu zako zote.” (Kumbukumbu la Torati 6:5) Ndipo, “maneno haya . . . uwafundishe [“ni lazima uyakaze kikiki,” NW].” (Italiki ni zetu.) Toa mafundisho yaliyo na lengo la kusitawisha upendo wa nafsi yote kuelekea Yehova na sheria zake. (Linganisha Waebrania 8:10.) Maneno “kukaza kikiki” humaanisha kufundisha kwa kurudia-rudia. Kwa hiyo Yehova, kwa kweli, anakuambia kwamba njia kuu ya kusaidia watoto wako wasitawishe utu wa kimungu ni kwa kuongea kuhusu yeye sikuzote. Hilo latia ndani kuwa na funzo la Biblia la kawaida pamoja nao.

17. Huenda wazazi wakahitaji kusitawisha nini katika mtoto wao? Kwa nini?

¹⁷ Wazazi walio wengi wajua kwamba kuingiza habari moyoni mwa mtoto si jambo rahisi. Mtume Petro aliwahimiza Wakristo wenzake hivi: “Kama vitoto vichanga vilivyozaliwa karibuni, fanyizeni hamu sana ya maziwa yasiyoghushiwa yaliyo ya lile neno.” (1 Petro 2:2) Usemi “fanyizeni hamu sana” linadokeza kwamba wengi hawana hamu ya kiasili ya chakula cha kiroho. Huenda wazazi wakahitaji kupata njia za kusitawisha hamu hiyo katika mtoto wao.

18. Ni baadhi ya njia zipi za kufundisha za Yesu ambazo wazazi wanatiwa moyo waige?

¹⁸ Yesu alifikia mioyo kwa kutumia vielezi. (Marko 13:34; Luka 10:29-37) Njia hii ya kufundisha ina matokeo hasa na watoto. Fundisha kanuni za Biblia kwa kutumia hadithi zenye kujaa rangi, za kupendeza, labda zile zinazopatikana katika kichapo Kitabu Changu cha Hadithi za Biblia.a Wahusishe watoto. Waache watumie ubuni wao katika kuchora na kuigiza matukio ya Biblia. Yesu alitumia maswali pia. (Mathayo 17:24-27) Iga njia yake wakati wa funzo lenu la familia. Badala ya kutaja tu sheria ya Mungu, uliza maswali kama vile, Kwa nini Yehova alitupa sisi sheria hii? Itakuwaje tukiishika? Itakuwaje tusipoishika? Maswali ya jinsi hiyo humsaidia mtoto asababu na kuona kwamba sheria za Mungu ni zenye kutumika na ni njema.—Kumbukumbu la Torati 10:13.

19. Wazazi wakifuata kanuni za Biblia katika kushughulika na watoto wao, watoto watafurahia manufaa zipi kubwa?

¹⁹ Kwa kuwa kielelezo, mwandamani, mwasilianaji, na mwalimu, unaweza kumsaidia mtoto wako kutoka miaka yake ya mapema zaidi afanyize uhusiano wa kibinafsi ulio wa karibu sana na Yehova Mungu. Uhusiano huo utamtia moyo mtoto wako awe Mkristo mwenye furaha. Yeye atajitahidi kuishi kulingana na imani yake hata anapokabili msongo wa marika na vishawishi. Msaidie sikuzote athamini uhusiano huo wenye thamani.—Mithali 27:11.

20. Nidhamu ni nini, nayo itiweje?

²⁰ Nidhamu ni kuzoeza kunakosahihisha akili na moyo. Watoto wanaihitaji daima. Paulo awashauri akina baba ‘waendelee kuwalea watoto wao katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.’ (Waefeso 6:4) Wazazi wanapaswa watie nidhamu kwa upendo, kama vile Yehova hufanya. (Waebrania 12:4-11) Nidhamu inayotegemea upendo inaweza kutiwa kupitia njia ya kusababu. Kwa sababu hiyo, tunaambiwa “kusikiliza nidhamu.” (Mithali 8:33, NW) Nidhamu yapaswa itiweje?

21. Wazazi wakumbuke kanuni zipi wanapowatia watoto wao nidhamu?

²¹ Wazazi fulani hufikiri kwamba kuwatia watoto wao nidhamu kunahusisha kusema nao tu kwa sauti ya kutisha, kuwakemea, au hata kuwatukana. Hata hivyo, juu ya habari iyo hiyo, Paulo huonya hivi: “Nanyi, akina baba, msiwe mkiwasumbua watoto wenu.” (Waefeso 6:4) Wakristo wote wanahimizwa wawe ‘waanana kuelekea wote wakiagiza kwa upole wale wasio na mwelekeo ufaao.’ (2 Timotheo 2:24, 25) Ingawa wazazi Wakristo hutambua uhitaji wa uthabiti, wao hujaribu kukumbuka maneno haya wanapowatia watoto wao nidhamu. Lakini nyakati nyingine, kusababu hakutoshi, na aina fulani ya adhabu huenda ikahitajiwa.—Mithali 22:15.

22. Ikiwa mtoto anahitaji kuadhibiwa, anapasa asaidiwe kuelewa nini?

²² Watoto tofauti hutaka aina tofauti-tofauti za nidhamu. Watoto fulani ‘hawasahihishwi kwa maneno tu.’ Kwao, adhabu ya pindi kwa pindi inayotolewa kwa ajili ya kutotii huenda ikawa yenye kuokoa uhai. (Mithali 17:10; 23:13, 14; 29:19, NW) Lakini, ni lazima mtoto aelewe ni kwa nini anaadhibiwa. “Fimbo na maonyo hutia hekima.” (Mithali 29:15; Ayubu 6:24, italiki ni zetu.) Zaidi ya hayo, adhabu ina mipaka. “Nitakurudi kwa hukumu [“kwa kadiri inayofaa,” “NW”],” Yehova akawaambia watu wake. (Yeremia 46:28b) Biblia haiungi mkono hata kidogo kule kupiga mjeledi kwa hasira au mapigo makali, yanayochubua na hata kumjeruhi mtoto.—Mithali 16:32.

23. Mtoto anapaswa aweze kufahamu nini anapoadhibiwa na wazazi wake?

²³ Yehova alipowaonya watu wake kwamba yeye angewatia nidhamu, alisema hivi kwanza: “Usiogope wewe . . . kwa maana mimi ni pamoja nawe.” (Yeremia 46:28a) Vivyo hivyo, nidhamu ya wazazi, iwe ni katika namna gani inayofaa, haipaswi kamwe imwache mtoto akihisi amekataliwa. (Wakolosai 3:21) Badala ya hivyo, mtoto apaswa ahisi kwamba nidhamu inatiwa kwa sababu mzazi yu ‘pamoja naye,’ kwenye upande wake.

24, 25. Ni nini tisho moja lenye kuchukiza ambalo watoto wahitaji kulindwa dhidi yalo siku hizi?

²⁴ Watu wazima wengi hukumbuka utoto wao kuwa wakati wenye furaha. Wao hukumbuka hisia changamfu ya usalama, uhakika kwamba wazazi wao wangewatunza hata hali ziweje. Wazazi hutaka watoto wao wahisi hivyo, lakini katika ulimwengu huu unaozidi kuzorota tabia, ni vigumu zaidi kuliko vile ilivyokuwa kutunza watoto wakiwa salama.

²⁵ Tisho moja lenye kuchukiza ambalo limekua katika miaka ya majuzi ni usumbuaji wa watoto kingono. Katika Malaysia, ripoti za usumbuaji wa watoto ziliongezeka mara nne katika kipindi cha miaka kumi. Katika Ujerumani watoto wapatao 300,000 hutendwa vibaya kingono kila mwaka, huku katika nchi fulani ya Amerika Kusini, kulingana na uchunguzi mmoja, idadi inayokadiriwa ya kila mwaka ni 9,000,000 ya kushangaza! Ukiwa msiba, walio wengi wa watoto hao husumbuliwa nyumbani mwao wenyewe na watu wanaowajua na kuwatumaini. Lakini watoto wanapaswa kuwa na ulinzi wenye nguvu katika wazazi wao. Wazazi wanaweza kuwaje walinzi?

26. Ni baadhi ya njia zipi ambazo watoto wanaweza kuwekwa wakiwa salama, na ujuzi unaweza kumlindaje mtoto?

²⁶ Kwa kuwa yaliyoonwa huonyesha kwamba watoto wanaojua kidogo kuhusu ngono ndio wanaopatwa hasa kwa urahisi na wasumbuaji-watoto, hatua kuu ya kuzuia ni kumwelimisha mtoto, hata anapokuwa angali mchanga. Ujuzi unaweza kuandaa ulinzi dhidi ya “njia ya uovu, na watu wanenao yaliyopotoka.” (Mithali 2:10-12) Ujuzi gani? Ujuzi juu ya kanuni za Biblia, juu ya lililo sawa na lililo baya kiadili. Ujuzi pia kwamba watu wazima fulani hufanya mambo mabaya na kwamba kijana halazimiki kutii wakati watu wanapodokeza vitendo visivyofaa. (Linganisha Danieli 1:4, 8; 3:16-18.) Usiyawekee mpaka maagizo hayo kuwa ya kuzungumzwa wakati mmoja tu. Watoto wachanga walio wengi huhitaji somo lirudiwe-rudiwe kabla ya wao kulikumbuka vizuri. Watoto wanapokuwa wenye umri mkubwa zaidi kidogo, baba angestahi kwa upendo haki ya binti yake ya faragha, na mama ya mwana wake—hivyo wakitia nguvu hisi ya mtoto ya kile kinachofaa. Na, bila shaka, mojapo ulinzi bora zaidi dhidi ya kutendwa vibaya ni usimamizi wa karibu kutoka kwenu mkiwa wazazi.

27, 28. Ni nani aliye Chanzo kikubwa zaidi cha msaada kwa wazazi wanapokabili ugumu wa kulea mtoto?

²⁷ Kwa kweli, kuzoeza mtoto kutoka utoto mchanga sana ni jambo gumu, lakini wazazi waamini hawahitaji kukabili ugumu huo wakiwa peke yao. Huko nyuma katika siku za Waamuzi, wakati mwanamume aitwaye Manoa alipopata kujua kwamba atakuwa baba, yeye alimwomba Yehova mwongozo wa kumlea mtoto wake. Yehova alijibu sala zake.—Waamuzi 13:8, 12, 24.

²⁸ Katika njia iyo hiyo leo, wazazi waamini waleapo watoto wao, wanaweza pia kusema na Yehova katika sala. Kuwa mzazi ni kazi ngumu, lakini kuna thawabu kubwa. Mume na mke Wakristo katika Hawaii wasema hivi: “Una miaka 12 ya kutimiza kazi yako kabla ya miaka ile ya utineja iliyo ya hatari. Lakini ikiwa umejitahidi kutumia kanuni za Biblia, ni wakati wa kuvuna shangwe na amani wanapoamua kwamba wanataka kumtumikia Yehova kutoka moyoni.” (Mithali 23:15, 16) Mtoto wako anapofanya uamuzi huo, wewe pia utasukumwa kupaaza sauti: “Wana [na mabinti] ndio urithi wa BWANA.”