Saidia Tineja Wako Asitawi

1, 2. Miaka ya utineja inaweza kuleta magumu na shangwe zipi?

KUWA na tineja nyumbani ni tofauti sana na kuwa na mtoto wa miaka mitano au hata wa miaka kumi. Miaka ya utineja huleta magumu na matatizo yayo yenyewe, lakini inaweza pia kuleta shangwe na thawabu. Vielelezo kama vile Yosefu, Daudi, Yosia, na Timotheo huonyesha kwamba vijana wanaweza kutenda kwa njia ya kuchukua madaraka na kuwa na uhusiano bora pamoja na Yehova. (Mwanzo 37:2-11; 1 Samweli 16:11-13; 2 Wafalme 22:3-7; Matendo 16:1, 2) Matineja wengi leo huthibitisha jambo lilo hilo. Yaelekea, unawajua baadhi yao.

² Hata hivyo, kwa vijana fulani miaka ya utineja ni yenye msukosuko. Wabalehe hupatwa na hali nzuri na hali mbaya za kihisia-moyo. Huenda wavulana na wasichana matineja wakataka kuwa wenye kujitegemea zaidi, nao huenda wakachukia mipaka wanayowekewa na wazazi wao. Hata hivyo, vijana hao wangali bila uzoefu mwingi na wanahitaji msaada wenye upendo, ulio na subira kutoka kwa wazazi wao. Ndiyo, miaka ya utineja inaweza kuwa yenye kusisimua, lakini inaweza pia kuwa yenye kutatanisha—kwa wazazi na pia kwa matineja. Vijana wanaweza kusaidiwaje katika miaka hiyo?

 3. Wazazi wanaweza kwa njia gani kuwapa wazao wao wabalehe fursa bora maishani?

³ Wazazi wanaofuata shauri la Biblia huwapa wazao wao wabalehe fursa bora zaidi iwezekanavyo ya kupitia majaribu hayo kwa mafanikio hadi kwenye utu mzima wenye madaraka. Katika nchi zote na katika vipindi vyote vya wakati, wazazi na matineja ambao wametumia kanuni za Biblia pamoja wamebarikiwa na mafanikio.—Zaburi 119:1.

 4. Kwa nini mazungumzo ya siri ni ya maana hasa katika miaka ya utineja?

⁴ Biblia husema: “Pasipo mashauri [“mazungumzo ya siri,” NW] makusudi hubatilika.” (Mithali 15:22) Ikiwa mazungumzo ya siri yalikuwa ya lazima wakati watoto walipokuwa wenye umri mdogo zaidi, hayo ni muhimu hasa katika miaka ya utineja—wakati vijana wanapoelekea kutumia wakati mchache zaidi nyumbani na kutumia wakati mwingi zaidi pamoja na marafiki wa shule au washiriki wengine. Ikiwa hakuna mazungumzo ya siri—hakuna uwasiliano wa haki na ulio wazi kati ya watoto na wazazi—matineja wanaweza kuwa wageni katika nyumba. Kwa hiyo njia za uwasiliano zaweza kuendelezwaje?

 5. Matineja hutiwaje moyo kuona umuhimu wa kuwasiliana na wazazi wao?

⁵ Ni lazima matineja na wazazi wafanye sehemu yao katika hili. Ni kweli, wabalehe huenda wakaliona kuwa jambo gumu zaidi kuongea na wazazi wao kuliko vile ilivyokuwa walipokuwa wachanga zaidi. Hata hivyo, kumbuka kwamba “pasipo mashauri [“mwelekezo wenye ustadi,” NW] taifa huanguka; bali kwa wingi wa washauri huja wokovu.” (Mithali 11:14) Maneno haya yanawahusu wote, vijana na vilevile wazee. Matineja wanaong’amua hilo wataelewa kwamba wao wangali wanahitaji mwelekezo wenye ustadi, kwa kuwa wanakabili masuala yenye utata zaidi kuliko hapo mbele. Wanapaswa watambue kwamba wazazi wao waamini ni wenye sifa za kustahili kuwa washauri kwa sababu wana uzoefu zaidi maishani na wamethibitisha hangaiko lao lenye upendo kwa muda wa miaka mingi. Kwa sababu hiyo, kufikia hatua hii maishani mwao, matineja wenye hekima hawatageukia mbali na wazazi wao.

 6. Wazazi wenye hekima na upendo watakuwa na mtazamo gani kwa habari ya kuwasiliana na matineja wao?

⁶ Uwasiliano wa wazi unamaanisha kwamba mzazi atajaribu sana kupatikana wakati tineja anapohisi uhitaji wa kuongea. Ikiwa wewe ni mzazi, hakikisha kwamba uwasiliano ni wa wazi angalau kwa upande wako. Hilo huenda lisiwe rahisi. Biblia husema kwamba kuna “wakati wa kunyamaza, na wakati wa kunena.” (Mhubiri 3:7) Tineja wako anapohisi ni wakati wa kusema, huenda ukawa wakati wako wa kunyamaza. Labda umeweka kando wakati huo kwa ajili ya funzo la kibinafsi, pumziko, au kazi nyumbani. Bado, kijana wako akitaka kuongea nawe, jaribu kurekebisha mipango yako na kusikiliza. Ama sivyo, huenda asijaribu tena. Kumbuka kielelezo cha Yesu. Kwenye pindi moja, yeye alikuwa amepanga kupumzika. Lakini umati wa watu ulipomjia ili kumsikia, yeye aliahirisha kupumzika akaanza kuufundisha. (Marko 6:30-34) Matineja walio wengi hung’amua kwamba wazazi wao wana maisha yenye shughuli, lakini wanahitaji uhakikisho kwamba wazazi wao wako kwa ajili yao ikihitajiwa. Kwa hiyo, uwe mwenye kupatikana na mwenye kuelewa.

 7. Wazazi wahitaji kuepuka nini?

⁷ Jaribu kukumbuka jinsi ilivyokuwa ulipokuwa tineja, na usipoteze ucheshi wako! Wazazi wanahitaji kufurahia kuwa pamoja na watoto wao. Wasaa unapopatikana, wazazi huutumiaje? Ikiwa wanataka sikuzote kutumia wasaa wao wakifanya mambo yasiyotia ndani familia zao, matineja wao wataona hilo upesi. Wabalehe wakifikia mkataa kwamba marafiki wa shule huwathamini zaidi kuliko wazazi wao wanavyowathamini, hawana budi kuwa na matatizo.

8. Kuthamini ufuatiaji-haki, kazi ngumu, na mwenendo ufaao kunaweza kukaziwaje watoto?

⁸ Ikiwa wazazi hawajakaza bado kikiki katika watoto wao uthamini wa ufuatiaji-haki na kufanya kazi ya bidii, wanapaswa kwa hakika kufanya hivyo katika miaka ya utineja. (1 Wathesalonike 4:11; 2 Wathesalonike 3:10) Ni muhimu pia kwao kuhakikisha kwamba watoto wao wanaamini kwa moyo wote umaana wa kuishi maisha ya adili na yaliyo safi. (Mithali 20:11) Mzazi huwasilisha mengi katika mambo haya kwa njia ya kielelezo. Kama vile waume wasioamini wawezavyo “kuvutwa bila neno kupitia mwenendo wa wake zao,” ndivyo matineja wawezavyo kujifunza kanuni nzuri kupitia mwenendo wa wazazi wao. (1 Petro 3:1) Bado, kielelezo pekee hakitoshi kamwe, kwa kuwa watoto huona pia nje ya nyumbani vielelezo vingi vibaya na furiko la propaganda yenye kushawishi. Kwa hiyo, wazazi wenye kujali wanahitaji kujua maoni ya matineja wao juu ya yale wanayoona na kusikia, na hilo hutaka mazungumzo yenye maana.—Mithali 20:5.

9, 10. Kwa nini wazazi wahakikishe kuwafunza watoto wao kuhusu mambo ya kingono, nao wanaweza kufanyaje hivyo?

⁹ Hili liko hivyo hasa kwa habari ya mambo ya kingono. Je, wazazi, mnaona aibu kuzungumza juu ya ngono pamoja na watoto wenu? Hata ikiwa mwaona aibu, jitahidini kufanya hivyo, kwa maana vijana wenu kwa hakika watajifunza juu ya habari hiyo kutoka kwa mtu mwingine. Wasipojifunza kutoka kwenu, ni nani ajuaye ni habari gani iliyopotoka watakayopata? Katika Biblia, Yehova haepi mambo yenye hali ya kingono, wala wazazi hawapaswi kuyaepa.—Mithali 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Kwa shukrani, Biblia ina mwongozo wa wazi kuhusiana na mwenendo wa kingono, na Watchtower Society imetangaza habari nyingi yenye msaada ikionyesha kwamba mwongozo huu unatumika bado katika ulimwengu wa kisasa. Kwa nini msitumie msaada huu? Kwa kielelezo, kwa nini msipitie pamoja na mwana au binti yenu sura hususa za buku la 1 na la 2 za kitabu Maswali Ambayo Vijana Huuliza​—⁠Majibu Yafanyayo Kazi? Huenda mkashangazwa na matokeo kwa njia yenye kupendeza.

11. Ni nini iliyo njia yenye matokeo zaidi kwa wazazi kuwafundisha watoto wao jinsi ya kumtumikia Yehova?

¹¹ Ni nini iliyo habari ya maana zaidi ambayo wazazi na watoto wanapaswa kuzungumza? Mtume Paulo aliirejezea alipoandika hivi: “Endeleeni kuwalea [watoto wako] katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.” (Waefeso 6:4) Watoto wanahitaji kuendelea kujifunza kumhusu Yehova. Wanahitaji hasa, kujifunza kumpenda, nao wanapaswa kutaka kumtumikia. Hapa pia, mengi yanaweza kufundishwa kupitia kielelezo. Wabalehe wakiona kwamba wazazi wao wanampenda Mungu ‘kwa moyo wao wote na kwa nafsi yao yote na kwa akili yao yote’ na kwamba hilo latokeza matunda mazuri maishani mwa wazazi wao, huenda sana wakavutwa kufanya vivyo hivyo. (Mathayo 22:37) Vivyo hivyo, vijana wakiona kwamba wazazi wao wana maoni yafaayo juu ya vitu vya kimwili, wakiweka Ufalme wa Mungu kwanza, watasaidiwa kusitawisha mtazamo uo huo wa akilini.—Mhubiri 7:12; Mathayo 6:31-33.

12, 13. Ni mambo gani yapasayo kukumbukwa ikiwa funzo la familia litafanikiwa?

¹² Funzo la Biblia la familia la kila juma ni msaada wenye kutokeza katika kuwasilisha kwa vijana kanuni za kiroho. (Zaburi 119:33, 34; Mithali 4:20-23) Kuwa na funzo la jinsi hiyo kwa ukawaida ni muhimu. (Zaburi 1:1-3) Wazazi na watoto wao wanapaswa kung’amua kwamba ni lazima mambo mengine yaratibiwe baada ya funzo la familia, si kinyume cha hivyo. Zaidi, mtazamo mzuri ni muhimu ikiwa funzo la familia litakuwa lenye matokeo. Baba mmoja alisema hivi: “Siri ni kwa kiongozi kuchochea hali yenye starehe na bado yenye staha wakati wa funzo la familia—isiyo rasmi lakini si ya kipuuzi. Usawaziko sahihi huenda usiwe rahisi kupata sikuzote, na vijana watahitaji kurekebishiwa mtazamo mara nyingi. Mambo yasipoenda vizuri mara moja au mbili, vumilia na kutazama mbele kwenye wakati ujao.” Baba uyo huyo alisema kwamba katika sala yake kabla ya kila funzo, yeye alimwomba Yehova msaada kimahususi ili wote wanaohusika wawe na maoni mazuri.—Zaburi 119:66.

¹³ Kuongoza funzo la familia ni daraka la wazazi waamini. Ni kweli, huenda wazazi fulani wasiwe walimu stadi, na huenda likawa jambo gumu kwao kupata njia za kufanya funzo la familia kuwa lenye kupendeza. Hata hivyo, ikiwa unawapenda matineja wako “katika kitendo na kweli,” utataka kuwasaidia katika njia ya unyenyekevu na yenye ufuatiaji-haki wafanye maendeleo kiroho. (1 Yohana 3:18) Huenda wakalalamika mara kwa mara, lakini yaelekea watahisi kupendezwa kwako kwa kina na hali njema yao.

14. Kumbukumbu la Torati 11:18, 19 linaweza kutumiwaje wakati wa kuwasilisha mambo ya kiroho kwa matineja?

¹⁴ Funzo la familia si pindi pekee ya kuwasilisha mambo yaliyo ya maana kiroho. Je, unakumbuka amri ya Yehova kwa wazazi? Yeye alisema hivi: “Yawekeni maneno yangu mioyoni mwenu na rohoni mwenu [“nafsi yenu,” NW]; yafungeni yawe dalili juu ya mikono yenu, nayo yatakuwa kama utepe katikati ya macho yenu. Nayo wafunzeni vijana vyenu kwa kuyazungumza uketipo katika nyumba yako, na utembeapo njiani, na ulalapo, na uondokapo.” (Kumbukumbu la Torati 11:18, 19; ona pia Kumbukumbu la Torati 6:6, 7.) Hili halimaanishi kwamba ni lazima wazazi wahubiri watoto wao daima. Lakini kichwa cha familia chenye upendo kinapaswa sikuzote kiwe chonjo kuona fursa za kujenga mtazamo wa kiroho wa familia yake.

15, 16. (a) Nidhamu ni nini? (b) Ni nani aliye na daraka la kutia nidhamu, na ni nani aliye na daraka la kuhakikisha kwamba itafuatwa?

¹⁵ Nidhamu ni kuzoeza kunakosahihisha, nayo inatia ndani uwasiliano. Nidhamu huwa na wazo la usahihisho kuliko wazo la adhabu—ingawa huenda adhabu ikahitajika. Watoto wako walihitaji nidhamu walipokuwa wenye umri mdogo zaidi, na sasa kwa kuwa wao ni matineja, wangali wanahitaji namna fulani yayo, labda hata zaidi. Matineja wenye hekima wanajua kwamba hivi ndivyo ilivyo.

¹⁶ Biblia husema kwamba: “Mpumbavu hudharau kurudiwa [“nidhamu,” NW] na babaye; bali yeye aangaliaye maonyo [“karipio,” NW] hupata busara.” (Mithali 15:5) Twajifunza mengi kutokana na andiko hili. Linadokeza kwamba nidhamu itatiwa. Tineja hawezi ‘kuangalia karipio,’ ikiwa halitolewi. Yehova huwapa wazazi, hasa baba, daraka la kutia nidhamu. Hata hivyo, daraka la kusikiliza nidhamu hiyo ni la tineja. Yeye atajifunza zaidi na kufanya makosa machache zaidi akifuata nidhamu yenye hekima ya baba na mama yake. (Mithali 1:8) Biblia husema: “Umaskini na fedheha zitampata yeye akataaye kurudiwa; bali yeye aangaliaye maonyo ataheshimiwa.”—Mithali 13:18.

17. Ni usawaziko gani ambao wazazi wanahitaji kulenga wanapotia nidhamu?

¹⁷ Wanapowatia matineja nidhamu, wazazi wahitaji kuwa wenye usawaziko. Wanapaswa waepuke kuwa wenye kudai sana hivi kwamba wanawaudhi wazao wao, labda hata kudhuru hali ya kujitumaini ya watoto wao. (Wakolosai 3:21) Na bado wazazi hawataki kuwa wenye uendekevu sana hivi kwamba vijana wao wanakosa kule kuzoezwa kuliko muhimu. Uendekevu huo waweza kuwa wenye hasara. Mithali 29:17 husema: “Mrudi mwanao naye atakustarehesha; naam, atakufurahisha nafsi yako.” Hata hivyo, mstari wa 21 wasema hivi: “Amtunduiaye [“aendekezaye,” NW] mtumwa wake tangu utoto, mwisho wake atakuwa ni mwanawe [“asiye na shukrani,” NW].” Ingawa mstari huo unaongea kuhusu mtumwa, unahusu vilevile kijana yeyote katika nyumba.

18. Nidhamu ni uthibitisho wa nini, na ni nini kinachoepukwa wazazi wanapotia nidhamu isiyo na ugeugeu?

¹⁸ Kwa kweli, nidhamu ifaayo ni ithibati ya upendo wa mzazi kuelekea mtoto wake. (Waebrania 12:6, 11) Ikiwa wewe ni mzazi, unajua kwamba ni jambo gumu kudumisha nidhamu isiyo na ugeugeu, inayofaa. Kwa sababu ya amani, huenda likaonekana kuwa jambo rahisi zaidi kumruhusu tineja mshupavu afanye lile analotaka. Hata hivyo, hatimaye, mzazi anayefuata mwendo huo wa pili atavuna kwa kuwa na nyumba isiyoweza kudhibitiwa.—Mithali 29:15; Wagalatia 6:9.

19, 20. Wazazi wanaweza kushughulikaje kwa hekima na jambo la tafrija kwa ajili ya matineja wao?

¹⁹ Katika nyakati za mapema watoto kwa kawaida walitazamiwa kusaidia katika nyumba au shambani. Leo matineja wengi wana wasaa mwingi wa bila usimamizi. Ili kujazia wakati huo, ulimwengu wa biashara huandaa mambo mengi mno ya kujazia wasaa. Ukiongeza kwenye hilo, jambo la kwamba ulimwengu hauthamini sana viwango vya Biblia juu ya maadili, utakuwa na mchanganyiko uwezao kuleta msiba.

²⁰ Kwa hiyo, mzazi mwenye busara hudumisha haki ya kufanya maamuzi ya mwisho kuhusu tafrija. Lakini, usisahau kwamba tineja anakua. Kila mwaka, yaelekea atatumaini kutendewa zaidi kama mtu mzima. Hivyo, ni jambo la hekima kwa mzazi kuruhusu uhuru zaidi katika uchaguzi wa tafrija kadiri tineja apatavyo umri mkubwa zaidi—maadamu machaguo hayo yanaonyesha maendeleo kuelekea ukomavu wa kiroho. Nyakati nyingine, huenda tineja akafanya machaguo yasiyo ya hekima katika muziki, washiriki, na kadhalika. Hili linapotendeka, linapaswa kuzungumzwa na huyo tineja ili machaguo bora yatafanywa wakati ujao.

21. Kiasi cha wakati kinachotumiwa katika tafrija kitalindaje tineja?

²¹ Ni kiasi gani cha wakati kinachopasa kuruhusiwa kwa ajili ya tafrija? Katika nchi fulani matineja wanaongozwa kuamini kwamba wanastahili kuwa na vitumbuizo mfululizo. Kwa hiyo, huenda mbalehe akapanga ratiba yake ili awe na vitumbuizo mfululizo. Ni wajibu wa wazazi kukazia somo la kwamba wakati unapaswa pia utumiwe kwa mambo mengine, kama vile familia, funzo la kibinafsi, ushirika pamoja na watu walio wakomavu kiroho, mikutano ya Kikristo, na kazi za nyumbani. Hili litazuia “raha za maisha haya” zisisonge kabisa Neno la Mungu.—Luka 8:11-15.

22. Tafrija inapasa isawazishwe na nini maishani mwa tineja?

²² Mfalme Sulemani alisema hivi: “Mimi najua ya kwamba hakuna jema kwao kupita kufurahi, na kufanya mema maadamu wanaishi. Tena ni karama ya Mungu kila mtu apate kula na kunywa, na kujiburudisha kwa mema katika kazi yake yote.” (Mhubiri 3:12, 13) Ndiyo, kushangilia ni sehemu ya maisha yenye usawaziko. Lakini ndivyo na kazi ngumu. Matineja wengi leo hawajifunzi uradhi unaotokana na kazi ngumu wala hisia ya kujistahi inayotokana na kushindana na tatizo na kulisuluhisha. Vijana fulani hawapewi fursa ya kusitawisha ustadi au ufundi wanaoweza kujitegemeza nao katika maisha ya baadaye. Mzazi ana kibarua kigumu kwelikweli hapa. Je, utahakikisha kwamba kijana wako ana fursa hizo? Ikiwa unaweza kufanikiwa katika kumfundisha tineja wako kuthamini na hata kufurahia kazi ngumu, yeye atasitawisha mtazamo wenye afya utakaoleta manufaa za muda wote wa maisha.

23. Wazazi wanaweza kuwatiaje matineja wao moyo?

²³ Hata unapokuwa na matatizo pamoja na tineja wako, andiko hili lingali lahusu: “Upendo haushindwi kamwe.” (1 Wakorintho 13:8) Usiache kamwe kuonyesha upendo ambao bila shaka unahisi. Jiulize mwenyewe, ‘Je, mimi humpongeza kila mtoto juu ya mafanikio yake katika kushughulikia au kushinda vipingamizi? Je, mimi hutwaa fursa za kuonyesha upendo na uthamini wangu kwa watoto wangu, kabla ya fursa hizo kupita?’ Ingawa huenda kukawa na hali za kutoelewana nyakati nyingine, matineja wakihisi uhakikishio wa upendo wako kwao, yaelekea zaidi kwao kurudisha upendo huo.

24. Ni kanuni gani ya Kimaandiko inayohusu ikiwa kanuni ya ujumla katika kulea watoto, lakini ni nini kipaswacho kukumbukwa?

²⁴ Bila shaka, watoto wanapokua hadi utu mzima, wao hatimaye watajifanyia wenyewe maamuzi mazito. Katika hali fulani huenda wazazi wasipende maamuzi hayo. Namna gani mtoto wao akiamua kutoendelea kumtumikia Yehova Mungu? Hili laweza kutukia. Hata baadhi ya wana wa roho wa Yehova mwenyewe walikataa katakata shauri lake nao wakathibitika kuwa waasi. (Mwanzo 6:2; Yuda 6) Watoto si kompyuta, zinazoweza kutiwa programu ili kutenda kwa njia tunayotaka. Wao ni viumbe wenye hiari, walio na daraka mbele ya Yehova kwa maamuzi wanayofanya. Bado, Mithali 22:6 yahusu ikiwa kanuni ya ujumla: “Mlee mtoto katika njia impasayo, naye hataiacha, hata atakapokuwa mzee.”

25. Ni nini iliyo njia bora zaidi kwa wazazi kuonyesha shukrani kwa Yehova kwa pendeleo la uzazi?

²⁵ Kwa hiyo basi, waonyeshe watoto wako upendo mwingi sana. Fanya kadiri uwezavyo kabisa kufuata kanuni za Biblia katika kuwalea. Weka kielelezo bora cha mwenendo wa kimungu. Hivyo utawapa watoto wako fursa bora zaidi ya kukua wawe watu wazima wenye kuchukua madaraka, wanaomhofu Mungu. Hii ndiyo njia iliyo bora zaidi kwa wazazi kuonyesha shukrani kwa Yehova kwa pendeleo la uzazi.