Ugarit—Jiji la Kale Lililokuwa Kwenye Kitovu cha Ibada ya Baali

KATIKA mwaka wa 1928, jembe la mkulima Msiria liligonga jiwe ambalo chini yake kulikuwa kaburi lililokuwa na vyombo vya zamani vya udongo. Hangeweza kuwazia umuhimu wa uvumbuzi wake. Kikundi cha Ufaransa cha wataalamu wa vitu vya kale waliposikia kuhusu uvumbuzi huo usiotazamiwa, walisafiri hadi eneo hilo mwaka uliofuata wakiongozwa na Claude Schaeffer.

Muda mfupi tu baadaye, maandishi fulani yalifukuliwa ambayo yaliwezesha kikundi hicho kutambua magofu yaliyotokeza walipokuwa wakichimba udongo kwa kutumia miiko yao. Hayo yalikuwa magofu ya Ugarit, “mojawapo ya majiji muhimu zaidi ya kale katika Mashariki ya Karibu.” Mwandishi Barry Hoberman alisema hivi: “Hakuna uvumbuzi wa vitu vya kale, hata ule wa Vitabu vya Kukunja vya Bahari ya Chumvi, ambao umekuwa na uvutano mkubwa hivyo juu ya uelewevu wa Biblia.”—The Atlantic Monthly.

Kwenye Njia Panda

Jiji la Ugarit lililokuwa juu ya kilima kinachojulikana kama Ras Shamra, kwenye Pwani ya Mediterania ya ile inayojulikana leo kama kaskazini ya Siria, lilikuwa jiji lenye kusitawi lenye watu kutoka mataifa mbalimbali kati ya miaka 2000 K.W.K. na 1001 K.W.K. Ufalme wake ulikuwa na eneo lenye ukubwa wa kilometa 60 kutoka Mlima Casius kaskazini mpaka Tell Sukas kusini, na kilometa 30 mpaka 45 kutoka Mediterania sehemu ya magharibi mpaka kwenye Bonde la Orontes sehemu ya mashariki.

Wanyama wa kufugwa walizaana kwa wingi katika hali ya hewa ya wastani ya Ugarit. Eneo hilo lilitoa nafaka, mafuta ya mzeituni, divai, na mbao, bidhaa ambazo zilikosekana sana katika Mediterania na Misri. Zaidi ya hilo, jiji likiwa lenye kupatikana mahali penye kufaa sana penye makutano ya njia za biashara, mahali hapo palilifanya kuwa bandari ya kwanza kubwa kati ya bandari za kimataifa. Wafanya-biashara kutoka Aegea, Anatolia, Babiloni, Misri, na sehemu nyingine za Mashariki ya Kati walikuja Ugarit kufanya biashara ya madini, mazao ya kilimo, na bidhaa zingine nyingi zilizozalishwa na wenyeji.

Ijapokuwa utajiri wake wa kimwili, Ugarit ulibaki sikuzote ufalme uliokuwa katika utumwa. Jiji hilo lilikuwa kituo cha Kaskazini kabisa cha Milki ya Misri mpaka karne ya 14 K.W.K., lilipofanywa sehemu ya Milki ya Wahiti. Jiji la Ugarit lililazimika kulipa ushuru kwa Milki ya Wahiti na kuitegemeza milki hiyo kwa majeshi. Wakati uvamizi wa “Watu wa Baharini”a ulipoanza kwa kushambulia Anatolia (Uturuki ya kati) na kaskazini ya Siria, majeshi na meli za Ugarit ziliazimwa na Wahiti. Hivyo, jiji la Ugarit likaachwa bila ulinzi nalo likaharibiwa kabisa mnamo mwaka wa 1200 K.W.K.

Kurudisha Mambo ya Kale

Uharibifu wa Ugarit uliacha rundo kubwa la magofu la meta 20 hivi kwenda juu na lenye kuenea zaidi ya ekari 60. Ni sehemu ndogo tu iliyochimbuliwa. Kati ya magofu hayo, wataalamu wamepata mabaki ya jumba la kifalme lenye vyumba karibu mia moja na viwanja vyenye meta karibu 10,000 ya mraba. Jumba hilo lilikuwa na mabomba, vyumba vya kuogea, na mfumo wa mabomba ya maji machafu. Vyombo vilifunikwa kwa dhahabu, mawe yenye thamani, na pembe za ndovu. Mbao zilizopambwa kwa uangalifu kwa pembe za ndovu zimepatikana. Bustani yenye kuzungukwa na ukuta na kidimbwi cha maji viliongezea uzuri wa jumba hilo.

Jiji na maeneo yake tambarare yaliyolizunguka yalijaa mahekalu ya Baali na ya Dagani.b Minara hiyo ya hekalu ambayo huenda ilikuwa na urefu wa meta 20, ilikuwa na ukumbi ulioongoza kwenye chumba cha ndani kilichokuwa na sanamu ya mungu aliyeabudiwa. Kulikuwa na ngazi iliyoongoza juu kwenye sebule ambako mfalme alikuwa akisimamia sherehe mbalimbali. Wakati wa usiku au wakati wa dhoruba, inawezekana kwenye kilele cha mahekalu kulikuwa na milingoti iliyokuwa na mwangaza uliongoza meli kwa usalama mpaka bandarini. Bila shaka, mabaharia ambao waliona kwamba kurudi kwao salama kulitegemea Baali-Hadadi, mungu wa dhoruba, walitoa michango ya nanga za meli 17 ambazo zilipatikana ndani ya hekalu la mungu huyo.

Maandishi ya Thamani Yavumbuliwa

Mabamba mengi ya udongo yalivumbuliwa kila mahali ndani ya magofu ya jiji la Ugarit. Maandishi ya kiuchumi, kisheria, upatanishi, na ya usimamizi yalipatikana katika lugha nane, yakiwa yameandikwa katika hati tano za mkono. Shirika la Schaeffer lilivumbua maandishi katika lugha ambayo haikujulikana wakati huo—lugha hiyo ilipewa jina la Kigarit—ikitumia ishara 30 za kikabari, ambazo zinafanyiza mojawapo ya alfabeti za kale zaidi kuwahi kuvumbuliwa.

Na zaidi ya kushughulikia mambo ya kawaida ya kila siku, hati za Kigarit zina maandishi ya ujuzi wa kusoma na kuandika ambayo yanatoa ujuzi mpya na uelewevu wa mawazo na mazoea ya kidini ya wakati huo. Dini ya Ugarit inaonekana ilifanana kwa sehemu kubwa na dini ya jirani zake wa Kanaani. Kulingana na Roland de Vaux, maandishi haya “ni wonyesho usio sahihi kabisa wa ustaarabu katika nchi ya Kanaani kabla Waisraeli kuimiliki.”

Dini Katika Jiji la Baali

Zaidi ya miungu ya kiume na ya kike 200 inatajwa katika maandishi ya Ras Shamra. Eli, anayeitwa baba wa miungu na wa wanadamu, ndiye aliyekuwa mungu mkuu kuliko wote. Naye Baali-Hadadi, mungu wa dhoruba, alikuwa “mpanda mawingu” na “bwana wa dunia.” Mungu Eli ni mwanamume mzee mwenye ndevu nyeupe na mwenye hekima, aliye mbali sana na wanadamu. Kwa upande mwingine, Baali ni mungu mwenye nguvu na mwenye kutaka makuu ambaye hutafuta kutawala miungu na wanadamu.

Maandishi yaliyovumbuliwa huenda yalikuwa yakisomwa wakati wa sikukuu za kidini, kama vile sikukuu za mwaka mpya au za mavuno. Hata hivyo, ufafanuzi sahihi haueleweki. Katika shairi moja kuhusu ugomvi juu ya uongozi, Baali anamshinda mungu wa bahari, Yamm, ambaye ni mwana mpendwa wa mungu Eli. Ushindi huo labda uliwapa mabaharia wa Ugarit uhakika wa kwamba Baali angeweza kuwalinda baharini. Katika mapambano na Moti, Baali anashindwa na kushuka katika ulimwengu wa chini. Hivyo, ukame unatokea na utendaji mbalimbali wa wanadamu unakoma. Mke wa Baali na dada wa Anati—mungu wa kike wa upendo na vita—anamwua Moti na kumrudishia Baali uhai. Baali anawaangamiza wana wa mke wa mungu Eli, Athariti (Ashera), na anachukua tena utawala. Lakini Moti anarudi baada ya miaka saba.

Watu fulani hueleza shairi hilo kuwa mfano wa mzunguko wa majira mwakani wakati mvua za kutoa uhai zinaposhindwa na joto kali la majira ya joto na kurudi kwa majira ya majani kupukutika. Wengine hufikiri kwamba miaka saba ya mzunguko wa majira inahusiana na woga wa njaa na ukame. Katika hali yoyote ile, ukuu wa Baali ulionekana kuwa muhimu kwa mafanikio ya jitihada za mwanadamu. Mtaalamu Peter Craigie anasema hivi: “Kusudi la dini ya Baali lilikuwa kuhifadhi mamlaka yake; hivyo waabudu wake waliamini kwamba, maadamu tu alibaki mwenye uwezo, mavuno na mifugo ambayo ni muhimu kwa mwanadamu vingeendelea kuhifadhiwa.”

Ulinzi Dhidi ya Upagani

Maandishi yaliyovumbuliwa ndani ya udongo yanaonyesha wazi upotovu wa maadili wa dini ya Ugarit. Kitabu The Illustrated Bible Dictionary kinaeleza hivi: “Maandishi hayo yanaonyesha matokeo mapotovu ya kuabudu miungu hiyo nayo yanakazia vita, ukahaba mtakatifu, upendo wa mahaba, na upotovu wa maadili katika jamii unaotokana na mambo hayo.” De Vaux anasema hivi: “Mtu anaposoma mashairi hayo, anaelewa machukizo ambayo waabudu wa kweli wa Yahweh kati ya Waebrania wa kale na manabii wakubwa walihisi kuhusu ibada hiyo.” Sheria ambayo Mungu alilipa taifa la kale la Israeli iliwalinda dhidi ya dini hiyo ya uwongo.

Mazoea ya uaguzi, kutabiri kwa kutumia nyota, na uchawi, yalienea katika jiji la Ugarit. Dalili na ishara zilitafutwa katika vitu vya mbinguni na pia katika vijusi vyenye kasoro na viungo vya ndani vya wanyama. Mwanahistoria Jacquiline Gachet anaeleza hivi: “Iliaminiwa kwamba mnyama aliyetolewa dhabihu kwa mungu fulani aliungana na mungu huyo na kuwa kitu kimoja, nazo roho zao pia ziliungana. Kwa hiyo, kwa kusoma dalili zinazoonekana juu ya viungo hivyo, iliwezekana kujua mapenzi ya roho ya miungu ambayo ingeweza kutoa jibu nzuri au mbaya kwa swali juu ya matukio ya wakati ujao au juu ya mambo ya kufanya katika hali fulani hasa.” (Le pays d’Ougarit autour de 1200 av.J.C). Tofauti na hilo, Waisraeli walipaswa kuepuka mazoea kama hayo.—Kumbukumbu la Torati 18:9-14.

Sheria ya Mungu ilikataza waziwazi kulala na mnyama. (Mambo ya Walawi 18:23) Zoea hilo lilionwaje katika jiji la Ugarit? Katika maandishi yaliyovumbuliwa, Baali alionekana akifanya ngono na ndama-jike. “Ikiwa ilisemwa kwamba Baali anachukua umbo la ng’ombe-dume wakati wa tendo hilo,” akaeleza Cyrus Gordon, mtaalamu wa vitu vya kale “makuhani walioigiza tendo hilo hawakuhitaji kuchukua umbo la ng’ombe-dume.”

Waisraeli waliamriwa hivi: “Musijikate mwili kwa ajili ya wafu.” (Mambo ya Walawi 19:28, ZSB) Hata hivyo, akiomboleza kifo cha Baali, Eli “alikata mwili wake kwa kisu, akajitia alama kwa wembe, akajikata mashavu na kidevu.” Zoea hilo la kujikata-kata lilikuwa jambo la kawaida kati ya waabudu wa Baali.—1 Wafalme 18:28.

Inaonekana kwamba shairi moja la Ugarit linaonyesha kwamba kupika mbuzi mchanga ilikuwa sehemu ya sherehe za kawaida za uzazi katika dini ya Wakanaani. Hata hivyo, katika Sheria ya Musa, Waisraeli waliamriwa hivi: “Usimtokose mwana-mbuzi katika maziwa ya mama yake.”—Kutoka 23:19.

Kulinganisha Biblia na Maandishi ya Ugarit

Maandishi ya Ugarit yalitafsiriwa mwanzoni kwa msaada wa lugha ya Kiebrania iliyotumiwa katika Maandiko ya Kiebrania. Peter Craigie anasema hivi: “Kuna maneno mengi yaliyotumiwa katika maandishi ya Kiebrania ambayo maana yake si wazi na wakati mwingine hayaeleweki; kwa sababu mbalimbali watafsiri wa kabla ya karne ya 20, walikisia tu maana yake. Lakini maneno yaleyale yanapotokea katika maandishi ya Kigarit, maana yake inaeleweka vizuri zaidi.”

Kwa mfano, neno moja la Kiebrania linalotumiwa kwenye Isaya 3:18 linatafsiriwa kwa kawaida “tepe za kichwani.” Chanzo cha neno la Kigarit linalofanana na hilo kinataja maneno yote mawili jua na mungu wa kike wa jua. Hivyo, wanawake wa Yerusalemu wanaotajwa katika unabii wa Isaya inawezekana walikuwa wakijipamba kwa vipuli vyenye umbo la jua vilivyoning’inia kwenye masikio na pia “mapambo yenye umbo la mwezi” kwa heshima ya miungu ya Wakanaani.

Kwenye Mithali 26:23 katika maandishi ya Wamasora, “midomo iliyochomwa na moyo mwovu” vinalinganishwa na chombo cha udongo kilichofunikwa na “takataka ya fedha.” Neno la msingi la Wagarit linaruhusu rehema itafsiriwe “kama mg’arisho wa chungu.” Kwa kufaa kabisa New World Translation inatafsiri mithali hiyo hivi: “Kama fedha inayofunika kipande cha chombo cha udongo, ndivyo ilivyo midomo yenye bidii pamoja na moyo mbaya.”

Je, Biblia Inategemea Maandishi ya Ugarit?

Uchunguzi wa maandishi ya Ras Shamra umewafanya wataalamu fulani wadai kwamba maandiko fulani ya Biblia ni maandishi yaliyobadilishwa ya mashairi ya Ugarit. “Dini ya Waisraeli inategemea utamaduni wa Wakanaani,” anasema André Caquot, mshiriki wa Taasisi ya Ufaransa.

Kuhusu Zaburi 29, Mitchell Dahood, mshiriki wa Taasisi ya Kipapa ya Biblia nchini Roma, anaeleza hivi: “Zaburi hii ya Yahweh ni maandishi yaliyobadilishwa ya wimbo wa sifa ambao Wakanaani walimwimbia Baali, mungu wa dhoruba . . . Karibu kila neno katika zaburi hii linaweza sasa kubadilishwa kulingana na maandishi ya zamani zaidi ya Wakanaani.” Je, maneno hayo ni ya kweli? Sivyo kabisa!

Wataalamu wengi wenye msimamo wa wastani wanatambua kwamba mambo mengi yenye kufanana yalitiliwa chumvi mno. Wengine wamechambua kile wanachokiita mwelekeo wa kuona kwamba kila kitu kimetoka Ugarit. “Hakuna maandishi yoyote ya Ugarit yanayoenda sambamba na Zaburi 29 kwa ukamili,” asema mwanatheolojia Gary Brantley. “Hakuna ushuhuda unaoonyesha kwamba Zaburi 29 (au maandishi mengine yoyote ya Biblia) ni maandishi yaliyobadilishwa ya hadithi za kuwazia za kipagani.”

Je, uhakika wa kwamba namna ya maneno, mpangilio wa kimashairi na ujuzi wa kuandika unafanana, unathibitisha kuwa maandishi hayo yalibadilishwa? Kinyume na hilo, tungepaswa kutazamia ufanani huo mbalimbali. Kitabu The Encyclopedia of Religion kinasema hivi: “Sababu ya kufanana huko kwa mpangilio na kwa mambo yaliyomo ni kwa kitamaduni: ijapokuwa tofauti kubwa za kijiografia na za wakati kati ya Ugarit na Israeli, jiji hilo na nchi hiyo ilikuwa ni sehemu ya umoja wa kitamaduni ambao ulishiriki ujuzi uleule wa kimashairi na maneno ya kidini.” Hata hivyo, Garry Brantley anamalizia kwa kusema: “Ni jambo lisilofaa kusisitiza kwamba imani za kipagani ndizo zimetokeza maandishi ya Biblia kwa sababu tu ya ufanani mbalimbali wa lugha.”

Mwishowe, ni vizuri kujua kwamba ikiwa kuna ufanani wowote kati ya maandishi ya Ras Shamra na Biblia, ufanani huo ni wa kiuandishi, na si wa kiroho. Mtaalamu Cyrus Gordon anasema hivi: “Elimu ya wema na ubaya na maadili ya hali ya juu yaliyomo katika Biblia hayawezi kupatikana Ugarit.” Kwa kweli, tofauti ni nyingi zaidi kuliko kufanana kokote.

Kuchunguza maandishi ya Kigarit kunaendelea kusaidia wanafunzi wa Biblia kuelewa mazingira ya kitamaduni, kihistoria, na kidini, ya waandikaji wa Biblia na ya taifa la Waebrania kwa ujumla. Basi uchunguzi zaidi wa maandishi ya Ras Shamra unaweza pia kutoa mwangaza juu ya uelewevu wa lugha ya Kiebrania cha kale. Lakini, zaidi ya yote, uvumbuzi mbalimbali wa vitu vya kale uliofanywa huko Ugarit unaonyesha waziwazi tofauti kubwa kati ya ibada ya Baali iliyopotoka na usafi wa ibada ya Yehova.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 25]

Uvumbuzi mbalimbali wa vitu vya kale uliofanywa huko Ugarit umeongeza uelewevu wetu wa Maandiko

[Ramani/Picha katika ukurasa wa 24, 25]

Milki ya Wahiti katika karne ya 14 K.W.K.

BAHARI YA MEDITERANIA

Efrati

Ml. CASIUS (JEBEL EL-AGRA)

Ugarit (Ras Shamra)

Tell Sukas

Orontes

SIRIA

MISRI

[Hisani]

Statuette of Baal and rhyton in the shape of an animal’s head: Musée du Louvre, Paris; painting of the royal palace: © D. Héron-Hugé pour “Le Monde de la Bible”

[Picha katika ukurasa wa 25]

Mabaki ya mwingilio unaoelekeza kwenye jumba la kifalme

[Picha katika ukurasa wa 26]

Shairi moja la Ugarit la hadithi za kuwazia huenda linahusiana na jambo linalokatazwa kwenye Kutoka 23:19

[Hisani]

Musée du Louvre, Paris

[Picha katika ukurasa wa 27]

Jiwe la Baali

Sahani ya dhahabu inayoonyesha wawindaji

Kifuniko cha sanduku la vipodozi cha pembe za ndovu kinachoonyesha mungu wa kike wa uzazi

[Hisani]

All pictures: Musée du Louvre, Paris