‘Ulikuwa Wakati Gani?’

‘HUU ni wakati gani?’ Umeuliza swali hilo mara nyingi kadiri gani? Katika muhula wetu wa kisasa wenye mwendo wa kasi, sikuzote huwa tuna ufahamu wa wakati. Mwingi wa utendaji wetu mbalimbali wa kila siku—kuamka asubuhi, kwenda kazini, kula chakula, kuonana na rafiki, na kadhalika—huongozwa na wakati kikiki. Na sisi hutegemea vifaa vingi—saa za ukutani, saa za mkono, saa zenye kengele, redio—kutujulisha wakati.

Vipi katika nyakati za Biblia wakati watu hawakuwa na vifaa vya wakati kama vyetu? Walihesabuje wakati? Je! maandishi ya Biblia yaonyesha jambo lolote juu ya hilo? Kujua wakati wa siku tukio fulani la Biblia lilipotendeka huenda kukakupa mwono-ndani mpya katika Neno la Mungu na kuongeza shangwe kwenye funzo lako la Biblia.

Vionyeshi vya Wakati Vyenye Kutolewa na Mungu

Katika siku za mapema wakati wa tukio kwa kawaida uliwekwa kwa kuchunguza jua au mwezi, “mianga miwili mikubwa” amba-yo Muumba alikuwa ametandaza mbinguni “kutenga nuru na giza.” (Mwanzo 1:14-16) Kwa mfano, ulikuwa “alfajiri” wakati wale malaika wawili walipomhimiza Lutu na familia yake waukimbie ule mji wa Sodoma wenye kuelekea maangamizi. (Mwanzo 19:15, 16) Na mtumishi mwaminifu wa Abrahamu alipowasili kwenye kisima alikokutana na Rebeka, ulikuwa “wakati wa jioni.”—Mwanzo 24:11, 15.

Pindi fulani, maelezo dhahiri ya wakati hutolewa. Kwa mfano, Abimeleki, mwana mwenye jeuri wa Mwamuzi Gideoni, alishauriwa ainuke mapema dhidi ya mji wa Shekemu “asubuhi . . . litakapokucha jua.” (Waamuzi 9:33) Kwa wazi kulikuwako sababu yenye maarifa ya kivita ya kufanya hivyo. Kung’ara kwa jua lililokuwa likicha nyuma ya majeshi ya Abimeleki ni lazima kulifanya iwe vigumu kwa walinzi wa Shekemu kutambua majeshi yenye kushambulia katika “kivuli cha mlima.”—Waamuzi 9:36-41.

Semi za Wakati za Kinahau

Waebrania walitumia semi zenye ufasaha na zenye kupendeza kuonyesha wakati. Haziwasilishi kwetu maoni ya mazingira na desturi za mahali hapo tu bali pia zinafunua jambo fulani juu ya hali za kitendo hicho.

Kwa mfano, Mwanzo 3:8, NW hutuambia kwamba ulikuwa “wakati wa mchana wenye upepo mwanana” Yehova aliposema na Adamu na Hawa siku ile walipotenda dhambi. Huo unaeleweka kuwa karibu na kushuka kwa jua wakati upepo mwanana huinuka, ukileta burudisho kutokana na hari (joto) ya siku. Kwa kawaida, siku imalizikapo, ni wakati wa kustareheka na kupumzika. Hata hivyo, Yehova hakukubali jambo la kihukumu lenye uzito likawie hadi siku ya pili kulipokuwako bado wakati kushughulika nalo.

Kwa upande mwingine, Mwanzo 18:1, 2 huonyesha kwamba malaika wa Yehova walikuja kwenye hema ya Abrahamu huko Mamre “mchana wakati wa hari.” Ebu wazia jua la adhuhuri likiwaka juu katika vilima vya Yudea. Hari yaweza kuwa yenye kulemeza. Ulikuwa wakati wa kidesturi wa kuwa na mlo na kupumzika. (Ona Mwanzo 43:16, 25; 2 Samweli 4:5.) Kulingana na hayo, Abrahamu alikuwa “ameketi mlangoni pa hema yake,” ambapo huenda ikawa kulikuwa mwendo mdogo wa hewa, labda akipumzika baada ya mlo wake. Twaweza kuthamini hata zaidi ukaribishaji-wageni wa mwanamume huyo mwenye umri mkubwa zaidi tunaposoma kwamba “alipiga mbio kuwalaki” wageni hao halafu “akaenda hima hemani” kumwambia Sara atayarishe mkate, kisha baada ya hapo “akapiga mbio kwenda kundini,” “naye akahimiza kuiandaa.” Yote hayo katika hari (joto) ya mchana!—Mwanzo 18:2-8.

Saa za Usiku za Waebrania

Kwa wazi Waebrania waligawanya usiku katika vipindi vitatu, vilivyoitwa “makesha.” Kila kimoja kilihusisha theluthi moja ya wakati kati ya machweo na macheo, au muda wa saa nne hivi, ikitegemea majira tofauti-tofauti. (Zaburi 63:6) Ilikuwa “mwanzo wa zamu ya kati,” iliyoanza karibu saa nne usiku hadi karibu saa nane asubuhi, wakati Gideoni alipofanya shambulio lake kwenye kambi la Wamidiani. Shambulio katika wakati huo kwa wazi uliwashtua walinzi kabisa. Kwa uhakika, Gideoni mwenye uangalifu asingalichagua wakati mwingine kuliko huo wenye maarifa ya kivita ulio bora zaidi kwa shambulio lake!—Waamuzi 7:19.

Wakati wa Kutoka, Yehova alifanya “bahari irudi nyuma kwa upepo wa nguvu utokao mashariki, usiku kucha,” akiruhusu Waisraeli wavuke juu ya nchi kavu. Wakati Wamisri walipowafikia, “zamu ya alfajiri,” ilikuwa imefika tayari, na Yehova akaifadhaisha kambi ya Wamisri, hatimaye akiwaharibu kwa ‘kurudisha bahari, kulipopambazuka.’ (Kutoka 14:21-27) Kwa hiyo ilichukua karibu usiku mzima kwa bahari kugawanywa na kwa Waisraeli kuvuka katikati yayo.

Katika Karne ya Kwanza

Kufikia karne ya kwanza, Wayahudi walikuwa wamechagua hesabu ya saa 12 kwa siku moja. Ni kwa sababu hiyo kwamba katika mojawapo vielezi (vifananishi) vyake Yesu alisema hivi: “Je! saa za mchana si kumi na mbili?” (Yohana 11:9) Hizo zilihesabiwa kutoka macheo hadi machweo, au kutoka saa kumi na mbili asubuhi hadi saa kumi na mbili jioni hivi. Hivyo, “saa tatu” ingekuwa kama saa tatu asubuhi. Huo ndio uliokuwa wakati roho takatifu ilipomiminwa siku ya Pentekoste. Watu walipowashtaki wanafunzi kuwa ‘walikuwa wamelewa,’ Petro alisimamisha kwa haraka shtaka hilo kabisa. Kwa uhakika hakuna yeyote ambaye angeweza kuwa amelewa saa hiyo ya mapema!—Matendo 2:13, 15.

Vivyo hivyo, taarifa ya Yesu “chakula changu ndicho hiki, niyatende mapenzi yake aliyenipeleka” ni yenye maana zaidi tunapofikiria sehemu ya wakati inayohusika. “Ilikuwa yapata saa sita,” kulingana na Yohana 4:6, au karibu adhuhuri. Baada ya kutembea kupitia nchi yenye vilima ya Samaria asubuhi nzima, Yesu na wanafunzi wake wangekuwa wenye njaa na kiu. Na ni kwa sababu hiyo wanafunzi walimhimiza ale waliporudi na chakula. Hawakujua juu ya nguvu na kilisho ambacho Yesu alipokea kutokana na kufanya kazi ya Yehova. Taarifa ya Yesu bila shaka ilikuwa zaidi ya usemi wa kifananisho. Yeye alitegemezwa kihalisi kwa kufanya kazi ya Mungu hata ingawa ni lazima ilikuwa saa nyingi tangu alipokuwa amekula.—Yohana 4:31-34.

Kwa kuwa macheo na machweo yalitofautiana kulingana na wakati wa mwaka, kwa kawaida wakati wa tukio uliokadiriwa tu ndio uliopewa. Hivyo, kwa kawaida huwa tunasoma juu ya matukio yakitendeka saa tatu, sita, au tisa—mara nyingi ikimaanisha karibu saa hizo. (Mathayo 20:3, 5; 27:45, 46; Marko 15:25, 33, 34; Luka 23:44; Yohana 19:14; Matendo 10:3, 9, 30) Hata hivyo, sehemu ya wakati ilipokuwa yenye maana katika usimulizi, taarifa dhahiri zaidi za wakati zilipewa. Kwa mfano, kwa mwanamume aliyekuwa na wasiwasi kujua ikiwa mwana wake alipata nafuu kwa nguvu ya Yesu kweli kweli, watumwa walijibu hivi: “Jana, saa saba [kama saa saba alasiri], homa ilimwacha.”—Yohana 4:49-54.

Migawanyo ya Usiku

Kufikia wakati wa utawala wa Kiroma, inaonekana kuwa Wayahudi walichagua mgawanyo wa Kigiriki na Kiroma wa usiku katika makesha manne badala ya matatu waliyotumia zamani. Kwenye Marko 13:35 kwa wazi Yesu alirejezea ile migawanyo minne. Zamu ya “jioni” ilianza kutoka machweo hadi karibu saa tatu jioni. Zamu ya pili, ya “usiku wa manane,” ilianza karibu saa tatu usiku na kuisha katika usiku wa manane. Ile zamu ya “awikapo jimbi” ilienea kutoka usiku wa manane hadi karibu saa tisa asubuhi. Na zamu ya mwisho ya “asubuhi,” ilikwisha kulipopambazuka, au karibu saa kumi na mbili asubuhi.

Zamu ya “awikapo jimbi” ni yenye kupendeza hasa kwa sababu ya maneno ya Yesu kwa Petro kwenye Marko 14:30: “Kabla ya kuwika jogoo mara mbili, utanikana mara tatu.” Huku wafafanuzi fulani wakishikilia kwamba “mara mbili” inarejezea sehemu dhahiri za wakati—usiku wa manane na kunapopambazuka, kila moja—A Dictionary of Christ and the Gospels, kilichohaririwa na James Hastings, kinaonyesha kwamba “jambo la ukweli ni kwamba majogoo huwika wakati wa usiku, katika Masharika kama kwingineko, nyakati zisizofuatana kutoka usiku wa manane na kuendelea.” Yaonekana kwamba Yesu hakuwa akirejezea wakati dhahiri ambao Petro angemkana. Badala ya hiyo, alikuwa akimpa ishara kudhihirisha maneno yake kwa Petro, yaliyotimizwa kwa usahihi usiku uo huo.—Marko 14:72.

Ulikuwa “wakati wa zamu ya nne ya usiku”—kati ya saa tisa na saa kumi na mbili asubuhi—kwamba Yesu, akiwa anatembea juu ya maji ya Bahari ya Galilaya, aliwajia wanafunzi wake, waliokuwa katika chombo ‘kilichokwisha kufika katikati ya bahari.’ Labda ni rahisi, kuelewa kwa nini wanafunzi ‘walifadhaika, wakisema, Ni kivuli; wakapiga yowe kwa hofu.’ (Mathayo 14:23-26) Kwa upande mwingine, hiyo inatuonyesha kwamba ni lazima Yesu awe alikuwa amepisha wakati mrefu akisali peke yake mlimani. Kwa kuwa huo ulikuwa muda mfupi tu baada ya Yohana Mbatizaji kukatwa kichwa na Herode Antipasi na kabla tu ya sikukuu ya Kupitwa, iliyotia alama mwanzo wa mwaka wa mwisho wa huduma ya Yesu ya kidunia, Yesu kwa hakika alikuwa na mengi ya kutafakari katika sala yake ya kibinafsi kwa Baba.

Pamoja na makesha manne, hesabu ya saa 12 ya wakati wa usiku ilikuwa ikitumiwa pia. Ili kumsindikiza Paulo kwa usalama kwenda Kaisaria, Klaudio Lisia kamanda wa majeshi aliwaambia maofisa wake kutayarisha kundi la askari-jeshi 470 “saa tatu ya usiku.” (Matendo 23:23, 24) Hivyo Paulo alipelekwa kwa usalama akifichwa kwa giza la usiku kutoka Yerusalemu.

Ujue Wakati wa Siku

Kusoma na kutafakari masimulizi ya mambo yaliyotukia miongoni mwa watu wa kale wa Mungu ni chanzo cha furaha na nguvu ya kiroho. Ikiwa waweza kutia ndani sehemu ya wakati katika uchunguzi wako, kwa uhakika itaongeza shangwe ya funzo lako la Biblia. Kwa sababu gani? Kwa sababu katika njia hiyo waweza kuarifiwa vizuri kuhusu Neno la Mungu. Vichapo kama vile Insight on the Scriptures na New World Translation of the Holy Scriptures With References ni misaada yenye thamani katika jambo hilo (vyote viwili vikiwa vimechapishwa na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.) Vitakusaidia kupata jibu unapojiuliza: ‘Ulikuwa wakati gani?’