Wasaidie Watoto Wako Wasitawi

KWA habari ya kulea watoto, wazazi wengi hutafuta kila mahali majibu ambayo kumbe yanapatikana kwa urahisi sana katika nyumba zao wenyewe. Familia nyingi zina Biblia, lakini hiyo huachwa tu ishike vumbi badala ya kutumiwa katika kulea watoto.

Ni kweli kwamba wengi leo hutilia shaka kutumia Biblia kuongoza maisha ya familia. Wao huiona kuwa ya kikale, yenye mambo ya zamani, au kuwa ni kali kupita kiasi. Lakini kuchunguza Biblia kwa njia ya haki kutafunua kwamba hicho ni kitabu kitumikacho kwa familia. Ebu tuone ni kwa njia gani.

Mazingira Yafaayo

Biblia humwambia baba awaone watoto wake kama ‘miche ya mizeituni wakiizunguka meza yake.’ (Zaburi 128:3, 4) Miti michanga miororo haiwezi kukua na kuwa miti yenye kuzaa matunda bila kutunzwa vizuri, bila kupewa lishe, udongo, na unyevu ufaao. Vilevile, kulea watoto kwa mafanikio huhitaji kazi na utunzaji. Watoto huhitaji mazingira mazuri ya kukomaa.

Jambo la kwanza kwa mazingira hayo ni upendo — kati ya wenzi wa ndoa na kati ya wazazi na watoto. (Waefeso 5:33; Tito 2:4) Washiriki wengi wa familia hupendana lakini hawaoni uhitaji wa kuonyesha upendo huo. Lakini, fikiria hili: Je, kweli unaweza kusema kwamba umewasiliana na rafiki yako ukimwandikia barua ambazo hata hazina anwani, stampu, au hukupeleka? Vivyo hivyo, Biblia huonyesha kwamba upendo halisi wazidi sana hisia ya kuchangamsha tu moyo wetu; huo hujionyesha kupitia maneno na matendo. (Linganisha Yohana 14:15 na 1 Yohana 5:3.) Mungu aliweka kielelezo, akionyesha upendo wake kwa Mwana wake kwa maneno haya: “Huyu ni Mwana wangu, mpendwa, ambaye nimemkubali.” — Mathayo 3:17.

Pongezi

Wazazi wanaweza kuwaonyeshaje watoto wao upendo huo? Kwanza, tafuta mazuri. Ni rahisi kuwakosoa watoto. Hali yao ya kutokomaa, kukosa ujuzi, na ubinafsi itajitokeza katika njia nyingi sana, kila siku. (Mithali 22:15) Lakini wao watafanya mambo mengi mazuri kila siku. Utakazia yapi? Mungu hakazii fikira sana makosa yetu lakini yeye hukumbuka mazuri tufanyayo. (Zaburi 130:3; Waebrania 6:10) Tunapaswa kushughulika na watoto wetu kwa njia hiyo.

Kijana mmoja mwanamume asema: “Maisha yangu yote nyumbani, sikumbuki kamwe kupokea pongezi ya aina yoyote — iwe ni kwa matimizo nyumbani au shuleni.” Wazazi, msipuuze uhitaji huu muhimu wa watoto wenu! Watoto wote wapasa kupongezwa kwa ukawaida kwa ajili ya mema wayafanyayo. Hiyo itapunguza hatari ya wao kukua wakiwa ‘wameshuka moyo,’ wakiwa wamesadiki kwamba hakuna jambo wanalofanya ambalo litakuwa zuri. — Wakolosai 3:21.

Uwasiliano

Njia nyingine ya kuonyesha upendo kwa watoto wako ni kufuata shauri la Yakobo 1:19: ‘Kuwa mwepesi sana juu ya kusikia, wa polepole juu ya kusema, wa polepole juu ya hasira ya kisasi.’ Je, wewe huwavuta watoto wako na kusikiliza kwelikweli yale wasemayo? Watoto wako wakijua kwamba utawakemea kabla ya wao hata kumaliza kuzungumza au utakasirika unapojua jinsi wao wanavyohisi kwelikweli, basi wao huenda wakajinyamazia tu. Lakini wakijua kwamba utawasikiliza kwelikweli, wataelekea zaidi kuwa wazi nawe.—Linganisha Mithali 20:5.

Lakini, namna gani ikiwa wao waonyesha hisia ambazo unajua si nzuri? Je, huo ni wakati wa kumjibu vikali, kumkemea, au kumtia nidhamu? Ni kweli kwamba mifoko mingine ya kitoto inaweza kufanya iwe vigumu kuwa “wa polepole juu ya kusema, wa polepole juu ya hasira ya kisasi.” Lakini fikiria tena kielelezo cha Mungu pamoja na watoto wake. Je, yeye hufanyiza hali ya hofu mbaya, hivi kwamba watoto wake wanaogopa kumwambia jinsi wanavyohisi hasa? La! Zaburi 62:8 lasema: “Enyi watu, mtumainini [Mungu] sikuzote, ifunueni mioyo yenu mbele zake; Mungu ndiye kimbilio letu.”

Basi Abrahamu alipokuwa na wasiwasi kuhusu uamuzi wa Mungu wa kuharibu Sodoma na Gomora, yeye hakusita kumwambia Baba yake wa kimbingu: “Hasha usifanye hivyo . . . Mhukumu ulimwengu wote asitende haki?” Yehova hakumkemea Abrahamu; Yeye alimsikiliza na kutuliza hofu zake. (Mwanzo 18:20-33) Mungu ni mwenye saburi na ni mpole sana, hata wakati watoto wake wanapommwagia hisia zao ambazo hazina msingi kabisa na zisizofaa. — Yona 3:10–4:11.

Vilevile wazazi wahitaji kufanyiza mazingira ambamo watoto wahisi wako salama kuweza kufunua hisia zao za ndani zaidi, hata hizo ziwe zenye kusumbua jinsi gani. Basi mtoto wako akifoka sana, sikiliza. Badala ya kumdhihaki, kubali hisia za mtoto huyo kisha utafute sababu. Kwa mfano, unaweza kusema: ‘Unaonekana umemkasirikia fulani. Je, unataka kuniambia jambo lililotokea?’

Kudhibiti Hasira

Bila shaka, hakuna mzazi aliye na saburi kama Yehova. Na kwa hakika watoto waweza kujaribu sana saburi ya wazazi wao. Ukiwakasirikia watoto wako pindi kwa pindi, usiwe na wasiwasi kwamba jambo hilo lakufanya uwe mzazi mbaya. Nyakati nyingine itakuwa haki kabisa kukasirika. Mungu mwenyewe kwa haki huwakasirikia watoto wake, hata wengine ambao anawapenda sana. (Kutoka 4:14; Kumbukumbu la Torati 34:10) Ingawa hivyo, Neno lake latufundisha tudhibiti hasira yetu. — Waefeso 4:26.

Kwa njia gani? Nyakati nyingine ni vizuri kupoa kwa muda mfupi ili hasira yako itulie. (Mithali 17:14) Na ukumbuke, Huyo ni mtoto! Usitarajie mtoto atende kama mtu mzima au afikirie kikomavu. (1 Wakorintho 13:11) Kuelewa sababu inayofanya mtoto wako atende kwa njia fulani kwaweza kutuliza hasira yako. (Mithali 19:11) Usisahau kamwe tofauti kubwa iliyoko kati ya kufanya jambo baya na kuwa mwovu. Kumpigia mtoto kelele kuwa yeye ni mbaya kwaweza kumfanya mtoto afikirie, ‘Kwa nini hata nijaribu kuwa mwema?’ Lakini kumrekebisha mtoto kwa upendo kutamsaidia kufanya vema zaidi wakati ujao.

Kudumisha Utaratibu na Staha

Kufundisha watoto kuwa na utaratibu na staha ni mojawapo ya magumu makubwa ambayo wazazi hukabili. Katika ulimwengu wa leo wenye uendekevu, wengi hujiuliza kama hata ni vema kuzuia watoto. Biblia hujibu: “Fimbo na maonyo hutia hekima; bali mwana aliyeachiliwa humwaibisha mamaye.” (Mithali 29:15) Wengine huepuka neno “fimbo,” wakidhani kwamba hiyo inadokeza aina fulani ya kumtenda mtoto vibaya. Lakini hapana. Neno la Kiebrania limaanishalo “fimbo” lilirejezea fimbo, kama ile ambayo mchungaji alitumia kuongoza — bali si kushambulia — kondoo zake.a Basi hiyo fimbo inasimamia nidhamu.

Katika Biblia, kutia nidhamu hasa humaanisha kufundisha. Hiyo ndiyo sababu kitabu cha Mithali chasema mara nne hivi, ‘sikiliza mafundisho.’ (Mithali 1:8; 4:1; 8:33; 19:27, NW) Watoto huhitaji kujifunza kwamba kufanya yaliyo sawa huleta thawabu na kwamba kufanya yaliyo mabaya huleta matokeo mabaya. Adhabu yaweza kusaidia kuimarisha karipio baada ya kufanya mabaya, kama vile tu thawabu — kama pongezi — iwezavyo kukazia mwenendo mzuri. (Linganisha Kumbukumbu la Torati 11:26-28.) Ni vizuri wazazi waige kielelezo cha Mungu kwa habari ya kuadhibu, kwa kuwa aliwaambia watu wake kwamba yeye angewatia adabu “kwa kadiri inayofaa.” (Yeremia 46:28, NW) Watoto wengine huhitaji maneno machache tu ili walainike. Wengine huhitaji hatua madhubuti zaidi. Lakini kutia adabu “kwa kadiri inayofaa” hakungetia ndani jambo lolote ambalo lingemdhuru sana mtoto kihisia-moyo au kimwili.

Nidhamu yenye usawaziko yapaswa kutia ndani kufundisha watoto kuhusu mipaka. Nyingi za hizo zimefafanuliwa waziwazi katika Neno la Mungu. Biblia hufundisha juu ya kustahi mipaka ya mali ya kibinafsi. (Kumbukumbu la Torati 19:14) Hiyo huweka mipaka halisi, ikiharamisha kupenda ujeuri au kuumiza mwingine kimakusudi. (Zaburi 11:5; Mathayo 7:12) Hiyo imeweka mipaka kwa mambo ya kingono, ikishutumu ngono ya maharimu. (Mambo ya Walawi 18:6-18) Hiyo hata imeweka mipaka ya kibinafsi na ya kihisia-moyo, ikitukataza kumtukana mtu au njia nyinginezo za kumtenda vibaya kwa maneno. (Mathayo 5:22) Kufundisha watoto juu ya mipaka hiyo—kwa neno na kwa kielelezo—ni muhimu katika kufanyiza mazingira mazuri ya familia.

Jambo jingine linalosaidia kudumisha utaratibu na staha katika familia ni kuelewa madaraka katika familia. Katika familia nyingi leo, madaraka hayo si wazi au yamevurugika. Katika familia fulani, mzazi aweza kumwambia mtoto kwa siri matatizo yenye kulemeza, matatizo ambayo huyo mtoto hawezi kuyashughulikia. Katika familia nyinginezo, watoto hukubaliwa kuwa madikteta wadogo, wakifanyia familia nzima maamuzi. Kufanya hivyo hakufai na kunadhuru. Wazazi wana wajibu wa kuandaa mahitaji ya watoto wao wachanga —yawe ni ya kimwili, kihisia-moyo, au kiroho—wala si watoto wao kuwaandalia. (2 Wakorintho 12:14; 1 Timotheo 5:8) Fikiria kielelezo cha Yakobo, ambaye alipunguza mwendo wa familia yake nzima na msafara wake wote ili wachanga wasilemewe. Yeye alielewa mipaka yao akatenda ifaavyo. — Mwanzo 33:13, 14.

Kuyashughulikia Mahitaji ya Kiroho

Hakuna jambo lililo muhimu kwa mazingira mazuri ya familia kuliko hali ya kiroho. (Mathayo 5:3) Watoto wana uwezo mkubwa wa kuwa wa kiroho. Wao wana maswali mengi: Kwa nini tuko hai? Ni nani aliyeifanya dunia na wanyama, miti, na bahari zake? Kwa nini watu hufa? Ni nini hutukia baadaye? Kwa nini mambo mabaya huwapata watu wazuri? Orodha huonekana kuwa ndefu mno. Mara nyingi, ni wazazi ndio hawapendelei kufikiria mambo kama hayo.b

Biblia huhimiza wazazi watumie wakati wakiwapa watoto wao mazoezi ya kiroho. Hiyo husema juu ya kuwapa mazoezi hayo katika hali changamfu kama mazungumzo yanayoendelea kati ya wazazi na watoto. Wazazi waweza kufundisha watoto wao kuhusu Mungu na Neno lake wanapotembea pamoja, wanapokuwa wameketi pamoja nyumbani, wanapoenda kulala—wakati wowote iwezekanapo.—Kumbukumbu la Torati 6:6, 7; Waefeso 6:4.

Biblia inafanya zaidi ya kupendekeza programu kama hiyo ya kiroho. Pia inaandaa vifaa utakavyohitaji. Kwani, utayajibuje maswali ya watoto yaliyotajwa hapo juu? Biblia ina majibu. Hayo yako wazi, yanavutia, nayo huandaa tumaini kubwa katika ulimwengu usio na tumaini. Na jambo bora zaidi, hekima ya Biblia yaweza kuwapa watoto wako nanga imara zaidi, mwongozo mzuri zaidi katika nyakati za leo zenye mvurugo. Uwape hiyo, nao watasitawi kwelikweli—sasa na wakati ujao.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 11]

Tafuta njia fulani ya kumpa mtoto wako pongezi hususa kwa ukawaida

[Sanduku katika ukurasa wa 9]

Jinsi ya Kuwasaidia Watoto Wasitawi

• Andaa mazingira salama ambamo wanahisi wamependwa na kuhitajiwa

• Uwapongeze kwa ukawaida. Toa pongezi hususa

• Uwe msikilizaji mzuri

• Poa hasira iwakapo

• Weka mipaka ya wazi, isiyobadilika

• Fanya nidhamu ipatane na mahitaji ya kila mtoto

• Usitarajie mengi zaidi kutoka kwa mtoto wako kupita kiasi

• Tunza mahitaji ya kiroho kupitia funzo la kawaida la Neno la Mungu

[Sanduku katika ukurasa wa 10]

Mbele ya Wakati Wake

KANUNI za Biblia ziliwasaidia watu wa Israeli la kale kufurahia kiwango cha maisha ya familia ambacho kilikuwa bora sana kuliko kile cha mataifa yaliyowazingira. Mwanahistoria Alfred Edersheim asema: “Nje ya Israeli, haingewezekana sana kuongea juu ya maisha ya familia, au hata familia, kama tuelewavyo maneno haya.” Kwa mfano, miongoni mwa Waroma wa kale sheria ilimpa baba uwezo kamili katika familia. Yeye angeweza kuuza watoto wake utumwani, kuwalazimisha wawe vibarua, au hata kuwaua — bila kuchukuliwa hatua.

Waroma fulani walidhani kwamba Wayahudi walikuwa watu wa ajabu sana kwa kuwa waliwatendea watoto wao kwa upole. Kwa hakika, mwanahistoria Mroma wa karne ya kwanza, Tacitus, aliandika fungu lenye chuki dhidi ya Wayahudi, akisema kwamba desturi zao “pindi moja zilikuwa zenye kupotoka na kuchukiza.” Lakini, alikubali hivi: “Ni uhalifu miongoni mwao kuua kitoto kichanga kilichotoka tu kuzaliwa.”

Biblia iliandaa kiwango cha juu. Iliwafundisha Wayahudi kwamba watoto walikuwa wenye thamani—ambao walipasa kuonwa kuwa urithi kutoka kwa Mungu mwenyewe—nao walipasa kutendewa ifaavyo. (Zaburi 127:3) Yaonekana Wayahudi wengi waliishi kwa kupatana na shauri hilo. Hata lugha yao ilifunua jambo hilo. Edersheim asema kwamba mbali na maneno ya mwana na binti, Kiebrania cha kale kilikuwa na maneno tisa ya kurejezea watoto, kila neno likirejezea hatua tofauti ya maisha. Kwa mfano, kulikuwa na neno linalorejezea mtoto anapokuwa bado ananyonya na neno jingine kwa mtoto ambaye ameachishwa kunyonya. Kwa watoto wenye umri mkubwa kidogo, kulikuwa na neno linalodokeza kwamba wao walikuwa wanapata kuwa imara na wenye nguvu. Na kwa vijana wenye umri mkubwa zaidi, kulikuwa na neno lililomaanisha kihalisi ‘kujiweka huru.’ Edersheim aeleza: “Kwa hakika, wale ambao walitazama kwa uangalifu maisha ya mtoto ili wampe mtoto mtajo wa kuonyesha hatua ambayo amefika kwa umri, ni lazima walikuwa wamewapenda sana watoto wao.”