Sura 3

Rafiki Bandia ya Biblia

Katika sura hii, twazungumza juu ya sababu kubwa kwa nini wengi kutoka mabara yasiyo ya Kikristo hukataa kukubali Biblia kuwa Neno la Mungu. Kihistoria, Jumuiya ya Wakristo imedai yaamini Biblia na kuwa mtunzaji wayo. Lakini matengenezo ya kidini ya Jumuiya ya Wakristo yameshirikishwa na baadhi ya maovu yenye kuchukiza kabisa ya historia, kuanzia Krusedi na mateso yaliyopangwa ya Enzi za Katikati mpaka Machinjo Makubwa ya wakati wetu wenyewe. Je! mwenendo wa Jumuiya ya Wakristo ni sababu nzuri ya kuikataa Biblia? Ukweli ni huu, Jumuiya ya Wakristo imethibitika kuwa rafiki bandia ya Biblia. Kwa kweli, Jumuiya ya Wakristo ilipotokea katika karne ya nne W.K., vita ya Biblia ya kuokoka haikuwa imekwisha.

1, 2. (Tia ndani utangulizi.) (a) Ni kwa nini wengi hukataa kukubali Biblia kuwa Neno la Mungu? (b) Ni kazi gani njema iliyotimizwa wakati wa karne ya kwanza na ya pili, hata hivyo ni tukio gani hatari lililokuwa likija?

KUFIKIA mwisho wa karne ya kwanza, uandikaji wa vitabu vyote vya Biblia ulikuwa umekamilishwa. Kuanzia wakati huo na kuendelea, Wakristo walikuwa wakiongoza katika kunakili na kutawanya Biblia kamili. Wakati uo huo, walijishughulisha kuitafsiri katika lugha za watu wengi zaidi za siku hiyo. Hata hivyo, kundi la Kikristo lilipokuwa likishughulika na kazi hiyo ya kutamanika, jambo fulani lilikuwa limeanza kutukia ambalo lingekuja kuhatarisha sana kuokoka kwa Biblia.

² Tukio hilo lilitabiriwa na Biblia yenyewe. Wakati mmoja Yesu alieleza juu ya mfano wa mtu aliyepanda mbegu bora za ngano shambani mwake. Lakini watu walipokuwa wakilala, adui mmoja akapanda mbegu ambazo zingezaa magugu. Aina zote mbili zilichipuka, na kwa muda magugu yalifunika ngano isionekane. Kwa mfano huo, Yesu alionyesha kwamba matunda ya kazi yake yangekuwa ni Wakristo wa kweli lakini baada ya kifo chake, Wakristo bandia wangejiingiza kundini. Hatimaye, ingekuwa vigumu kutofautisha wale wa kweli na wale wa bandia.—Mathayo 13:24-30, 36-43.

3. Kulingana na mtume Petro, tokeo la “Wakristo” walio mfano wa magugu lingekuwa nini?

³ Mtume Petro alionya waziwazi juu ya tokeo la “Wakristo” hao wa mfano wa magugu kuhusu namna watu wangeuona Ukristo na Biblia. Yeye alionya hivi: “Kutakuwako pia walimu wa uwongo miongoni mwenu nyinyi. Watu wenyewe hao wataingiza kisiri-siri farakano zenye kuharibu nao hata watamkana mwenyeji aliyewanunua, wakijiletea uharibifu wa haraka. Zaidi ya hayo, wengi watafuata matendo yao ya mwenendo mlegevu, na kwa sababu ya hao ile njia ya ukweli itanenwa vibaya.”—2 Petro 2:1, 2, NW.

4. Unabii mwingi wa Yesu na Petro ulitimizwaje hata katika karne ya kwanza?

⁴ Hata wakati wa karne ya kwanza, unabii mwingi wa Yesu na Petro ulikuwa ukitimizwa. Wanaume wenye kujitakia makuu walijiingiza katika kundi la Kikristo na kupanda mbegu ya fitina. (2 Timotheo 2:16-18; 2 Petro 2:21, 22; 3 Yohana 9, 10) Katika karne mbili zilizofuata, usafi wa kweli ya Biblia ulichafuliwa na falsafa ya Kigiriki, na wengi wakaja kukubali kimakosa mafundisho ya kipagani kuwa kweli ya Biblia.

5. Konstantino alianzisha badiliko gani la sera mapema katika karne ya nne?

⁵ Katika karne ya nne, Konstantino maliki Mroma alifanya “Ukristo” kuwa dini rasmi ya Milki ya Kiroma. Lakini “Ukristo” alioujua ulikuwa tofauti kabisa na dini aliyohubiri Yesu. Kufikia sasa, “magugu” yalikuwa yakisitawi sana, kama alivyokuwa ametabiri Yesu. Hata hivyo, twaweza kuwa na hakika kwamba wakati wote huo, kulikuwako wengine waliowakilisha Ukristo wa kweli na wakajitaabisha kufuata Biblia kuwa Neno la Mungu lililopuliziwa.—Mathayo 28:19, 20.

Kutafsiriwa kwa Biblia Kwapingwa

6. Jumuiya ya Wakristo ilianza kuchukua umbo wakati gani, na ni katika njia gani moja dini ya Jumuiya ya Wakristo ilitofautiana na Ukristo wa Biblia?

⁶ Ni wakati wa Konstantino kwamba Jumuiya ya Wakristo kama tuijuavyo leo ilipoanza kuchukua umbo. Tangu wakati huo na kuendelea, namna iliyoasi ya Ukristo uliokuwa umetia mizizi haikuwa tena tengenezo la kidini tu. Ilikuwa sehemu ya serikali, na viongozi wayo walikuwa na sehemu kubwa katika siasa. Hatimaye, kanisa lililoasi lilitumia mamlaka yalo ya kisiasa katika njia iliyopinga Ukristo wa Biblia, likitokeza tisho jingine hatari kwa Biblia. Jinsi gani?

7, 8. Ni wakati gani papa alionyesha upinzani juu ya kutafsiri Biblia, na alifanya hivyo kwa nini?

⁷ Kilatini kilipoacha kutumiwa kuwa ulimi wa kila siku, tafsiri mpya za Biblia zilihitajiwa. Lakini Kanisa Katoliki halikupendelea hilo tena. Katika 1079 Vratislaus, ambaye baadaye alikuja kuwa mfalme wa Bohemia, aliomba ruhusa ya Papa Gregory 7 atafsiri Biblia katika lugha ya raia zake. Jibu la papa likawa la. Yeye alisema: “Iko wazi kwa wale wanaolifikiria mara nyingi, kwamba haikuwa bila sababu ikampendeza Mungu Mweza Yote kwamba andiko takatifu liwe siri katika sehemu fulani fulani, maana, kama lingekuwa wazi kwa watu wote, yawezekana lingestahiwa kidogo na lingekosa kuheshimiwa; au lingeweza kueleweka vibaya na wale wa elimu ndogo, na kuongoza kwenye kosa.”¹

⁸ Papa huyo alitaka Biblia itunzwe katika ulimi wa Kilatini ambao sasa ulikuwa hautumiwi. Yaliyomo yalipaswa kutunzwa yakiwa “siri,” yasitafsiriwe katika lugha za watu wote.a Vulgate ya Kilatini ya Jerome, iliyofanyizwa katika karne ya 5 ili kufanya Biblia ifikilike kwa wote, sasa ikawa njia ya kuitunza ikiwa imefichika.

9, 10. (a) Upinzani wa Roma Katoliki kuelekea kutafsiriwa kwa Biblia ulisitawije? (b) Kusudi la upinzani wa Kanisa juu ya Biblia lilikuwa nini?

⁹ Kwa kadiri Enzi za Kati zilivyosonga, msimamo wa Kanisa wa kupinga Biblia za lugha za kienyeji ulizidi kuwa mgumu. Katika 1199 Papa Innocent 3 aliandika barua kali sana kwa askofu mkuu wa Metz, Ujerumani, hivi kwamba askofu mkuu huyo akachoma Biblia zote za lugha ya Kijerumani ambazo angeweza kupata.³ Katika 1229 sinodi ya Toulouse, Ufaransa, iliagiza kwamba “watu wa kawaida” wasiwe na vitabu vyovyote vya Biblia katika lugha ya watu wote.⁴ Katika 1233 sinodi ya mkoa wa Tarragona, Hispania, iliamuru kwamba vitabu vyote vya “Agano la Kale au Jipya” vitolewe ili vichomwe.⁵ Katika 1407 sinodi ya makasisi iliyoitishwa Oxford, Uingereza, na Askofu Mkuu Thomas Arundel ilikataza waziwazi kutafsiriwa kwa Biblia katika Kiingereza au ulimi wowote mwingine wa ki-siku-hizi.⁶ Katika 1431, pia katika Uingereza, Askofu Stafford wa Wells alikataza kutafsiriwa kwa Biblia katika Kiingereza na kuwa na tafsiri kama hizo.⁷

¹⁰ Mamlaka hizo za kidini hazikuwa zikijaribu kuangamiza Biblia. Zilikuwa zikijaribu kuifanya kuwa ya kikale, kuitunza katika lugha ambayo ni wachache tu wangeweza kuisoma. Kwa njia hiyo, walitumaini kuzuia walichoita uzushi lakini ambacho kwa halisi kilikuwa ni kupinga mamlaka yao. Kama wangalifaulu, Biblia ingalikuwa kitu cha kuvutia udadisi wa walio na elimu tu, ikiwa na uvutano mdogo au bila wowote katika maisha ya watu wa kawaida.

Watetezi wa Biblia

11. Kulitokea nini Julián Hernández alipoingiza kinyume cha sheria Biblia za lugha ya Kihispania katika Hispania?

¹¹ Hata hivyo, kwa furaha, watu wengi wenye moyo mweupe walikataa kufuata amri hizo. Lakini makatao hayo yalikuwa ni hatari. Watu mmoja mmoja waliteseka sana kwa ajili ya “uhalifu” wa kuwa na Biblia. Kwa kielelezo, fikiria kisa cha Mhispania aliyeitwa Julián Hernández. Kulingana na History of Christian Martyrdom cha Foxe, Julián (au, Juliano) “aliamua kupeleka kutoka Ujerumani mpaka nchini mwake mwenyewe idadi kubwa ya Biblia, zikiwa zimefichwa katika makasha, na kupakiwa kama divai ya Rhine.” Alisalitiwa na kukamatwa na Mahakama ya Kuhukumu Wazushi ya Roma Katoliki. Wale waliokuwa wakipelekewa Biblia hizo “waliteswa-teswa wote bila kubagua, na kisha wengi wao wakahukumiwa adhabu mbalimbali. Juliano aliteketezwa moto, ishirini walichomwa juu ya fito za chuma, kadhaa walifungwa gerezani maisha, wengine walipigwa mijeledi hadharani, wengi walipelekwa kwenye mashua za watumwa.”⁸

12. Twajuaje kwamba mamlaka za kidini za Enzi za Kati hazikuwakilisha Ukristo wa Biblia?

¹² Yalikuwa matumizi mabaya sana ya uwezo kama nini! Kwa wazi, mamlaka hizo za kidini hazikuwa zikiwakilisha kamwe Ukristo wa Biblia! Biblia yenyewe ilifunua wao walikuwa wa nani iliposema: “Katika hili watoto wa Mungu ni dhahiri, na watoto wa Ibilisi nao. Mtu ye yote asiyetenda haki hatokani na Mungu, wala yeye asiyempenda ndugu yake. Maana, hii ndiyo habari mliyoisikia tangu mwanzo, kwamba tupendane sisi kwa sisi; si kama Kaini alivyokuwa wa yule mwovu, akamwua ndugu yake.”—1 Yohana 3:10-12.

13, 14. (a) Ni jambo gani la kutokeza juu ya Biblia wakati wa Enzi za Kati linaloonyesha chanzo chayo cha kimungu? (b) Hali ilibadilikaje kwa habari ya Biblia katika Ulaya?

¹³ Hata hivyo, yatokeza kama nini kwamba wanaume na wanawake walikuwa na nia ya kujitia katika hatari ya kutendwa vibaya hivyo kwa kuwa na Biblia tu! Na vielelezo kama hivyo vimezidishwa kwa kurudiwa mara nyingi mpaka siku yetu. Ujitoaji wa kina kirefu ambao Biblia imechochea katika watu mmoja mmoja, nia ya kuteseka kwa subira na kukubali pasipo kulalamika vifo vibaya sana bila kuwalipa kisasi watesi wao, ni uthibitisho wenye nguvu kwamba Biblia ni Neno la Mungu.—1 Petro 2:21.

¹⁴ Hatimaye, baada ya maasi ya Uprotestanti dhidi ya mamlaka ya Roma Katoliki katika karne ya 16, Kanisa Roma Katoliki lenyewe lililazimika kutokeza tafsiri za Biblia katika lugha za kila siku za Ulaya. Lakini hata hivyo, Biblia ilishirikishwa zaidi na Uprotestanti kuliko na Ukatoliki. Ni kama alivyoandika Edward J. Ciuba kasisi wa Roma Katoliki: “Kwa kufuata haki mtu angelazimika kukubali kwamba mojawapo matokeo yenye tanzia sana ya Mapinduzi Makubwa ya Kidini ya Protestanti lilikuwa ni kupuuza Biblia miongoni mwa wafuasi wa Ukatoliki. Ingawa haikusahauliwa kabisa kamwe, kwa Wakatoliki walio wengi Biblia ilikuwa kitabu kilichofungwa.”⁹

Uhakiki wa Biblia

15, 16. Ni kwa nini Uprotestanti haukosi lawama kwa habari ya upinzani juu ya Biblia?

¹⁵ Lakini makanisa ya Uprotestanti hayakosi lawama kwa habari ya kupinga Biblia. Kadiri miaka ilivyopita, wasomi fulani Waprotestanti walifanya shambulizi la aina nyingine juu ya kitabu hicho: shambulizi la kielimu. Wakati wa karne ya 18 na ya 19, walisitawisha njia fulani ya kujifunza Biblia inayoitwa uhakiki wa Biblia. Wahakiki wa Biblia walifunza kwamba sehemu kubwa ya Biblia ilikuwa ni hekaya na ngano. Wengine hata walisema kwamba Yesu hakupata kuishi kamwe. Badala ya kuiita Neno la Mungu, wasomi hao Waprotestanti walisema Biblia ni neno la binadamu, neno lililovurugika sana.

¹⁶ Ingawa mawazo ya kupita kiasi sana kati ya hayo hayaaminiwi tena, uhakiki wa Biblia ungali unafunzwa katika vyuo vya kidini, na ni jambo la kawaida kusikia makasisi wa Protestanti wakikataa hadharani visehemu vikubwa vya Biblia. Hivyo, kasisi mmoja wa Anglikana alinukuliwa katika gazeti moja la Australia akisema kwamba mengi yaliyomo katika Biblia “ni kosa tu. Baadhi ya historia ina makosa. Kwa wazi habari nyingine ni bandia.” Kufikiri huko ni tokeo la uhakiki wa Biblia.

“Itatukanwa”

17, 18. Mwenendo wa Jumuiya ya Wakristo umeletaje suto juu ya Biblia?

¹⁷ Lakini, labda mwenendo wa Jumuiya ya Wakristo ndio umetokeza kizuizi kikubwa zaidi kwa watu wasikubali Biblia kuwa Neno la Mungu. Jumuiya ya Wakristo hudai kufuata Biblia. Hata hivyo, mwenendo wayo umeleta suto kubwa juu ya Biblia na juu ya lile jina lenyewe la Ukristo. Ni kama alivyotabiri mtume Petro, njia ya ukweli ‘imetukanwa.’—2 Petro 2:2.

¹⁸ Kwa kielelezo, kanisa lilipokuwa likipiga marufuku kutafsiriwa kwa Biblia, papa alikuwa akidhamini jitihada kubwa sana za kijeshi dhidi ya Waislamu katika Mashariki ya Kati. Zilikuja kuitwa Krusedi “takatifu,” lakini havikuwa na utakatifu wowote. Vya kwanza—vilivyoitwa “Krusedi za Watu”—vilionyesha mambo ambayo yangefuata. Kabla ya kuondoka Ulaya, jeshi lenye kutenda lipendavyo, lililochochewa na wahubiri, liliinuka juu ya Wayahudi katika Ujerumani, likiwachinja katika mji mmoja baada ya mwingine. Kwa nini? Mwanahistoria Hans Eberhard Mayer asema: “Hoja ya kwamba Wayahudi, wakiwa maadui wa Kristo, walistahili kuadhibiwa lilikuwa jaribio hafifu tu la kuficha kusudi halisi: pupa.”¹⁰

19-21. Vile Vita vya Miaka Thelathini, na pia jitihada za umisionari na upanuzi wa kikoloni wa Ulaya, zililetaje suto juu ya Biblia?

¹⁹ Maasi ya Protestanti katika karne ya 16 yaliondoa Ukatoliki wa Roma mamlakani katika mabara mengi ya Ulaya. Tokeo moja lilikuwa vile Vita vya Miaka Thelathini (1618-48)—“mojawapo vita vibaya zaidi katika historia ya Ulaya,” kulingana na The Universal History of the World. Sababu ya msingi ya vita hivyo ilikuwa nini? “Mkatoliki kuchukia Mprotestanti, Mprotestanti kuchukia Mkatoliki.”¹¹

²⁰ Kufikia wakati huo, Jumuiya ya Wakristo ilikuwa imeanza kupanuka nje ya Ulaya, ikipeleka ustaarabu wa “Kikristo” katika sehemu nyingine za dunia. Upanuzi huo wa kijeshi ulikuwa wenye ukatili na pupa. Katika mabara ya Amerika, watekaji Wahispania waliangamiza upesi staarabu za kienyeji za Kiamerika. Kilisema hivi kitabu kimoja cha historia: “Kwa ujumla, watawala Wahispania waliangamiza ustaarabu wa wenyeji, bila ya kuanzisha ule wa Ulaya. Tamaa ya dhahabu ilikuwa kusudi kuu lililowavuta kwenye Ulimwengu Mpya.”¹²

²¹ Pia wamisionari Waprotestanti walitoka Ulaya kwenda kwenye kontinenti nyingine. Mojawapo matokeo ya kazi yao lilikuwa kuendeleza upanuzi wa kikoloni. Maoni fulani yaliyoenea sana leo ya jitihada hiyo ya umisionari wa Protestanti ni: “Katika visa vingi jitihada ya umisionari imetumiwa kutetea na kufunika upigaji ubwana juu ya watu. Uhusiano kati ya misheni, teknolojia, na ubepari wajulikana sana.”¹³

22. Jumuiya ya Wakristo imeletaje suto juu ya jina la Ukristo wakati wa karne ya 20?

²² Ushirikiano wa karibu kati ya dini za Jumuiya ya Wakristo na serikali umeendelea mpaka siku yetu. Vile vita vya ulimwengu viwili vya mwisho vilipiganwa hasa kati ya mataifa ya “Kikristo.” Makasisi wa pande zote mbili walitia moyo wanaume vijana wao wapigane na kujaribu kuua adui—ambao mara nyingi walikuwa wa dini iyo hiyo. Kama ilivyoonyeshwa katika kitabu If the Churches Want World Peace: “Hakika haileti sifa kwa [makanisa] kwamba mfumo wa vita wa leo ulikulia na umeleta hasara kubwa zaidi miongoni mwa mataifa yenye kujitoa ili kuendeleza sababu ya Ukristo.”¹⁴

Neno la Mungu Laokoka

23. Historia ya Jumuiya ya Wakristo yaonyeshaje kwamba Biblia ni Neno la Mungu?

²³ Twasimulia historia hii ndefu, yenye kusikitisha ya Jumuiya ya Wakristo ili kukazia mambo mawili. Kwanza, matukio hayo ni utimizo wa unabii wa Biblia. Ilitabiriwa kwamba wengi wenye kudai kuwa Wakristo wangeleta suto juu ya Biblia na jina la Ukristo, na uhakika wa kwamba hilo limetukia watetea Biblia kuwa ya kweli. Hata hivyo, hatupaswi kusahau uhakika wa kwamba mwenendo wa Jumuiya ya Wakristo hauwakilishi Ukristo unaotegemea Biblia.

24. Ni mambo gani yanayotambulisha Wakristo wa kweli na hivyo kulaani waziwazi Jumuiya ya Wakristo kuwa si ya Kikristo?

²⁴ Njia ya kutambua Wakristo wa kweli ilielezwa na Yesu mwenyewe: “Hivyo watu wote watatambua ya kuwa ninyi mmekuwa wanafunzi wangu, mkiwa na upendo ninyi kwa ninyi.” (Yohana 13:35) Zaidi ya hilo, Yesu alisema: “Wao si sehemu ya ulimwengu, kama vile mimi si sehemu ya ulimwengu.” (Yohana 17:16, NW) Katika mambo hayo mawili, Jumuiya ya Wakristo yajionyesha waziwazi kuwa haiwakilishi Ukristo wa Biblia. Hudai kuwa rafiki ya Biblia, lakini imekuwa rafiki ya bandia.

25. Ni kwa nini Biblia iliokoka dhiki zayo zote mpaka wakati wetu?

²⁵ Jambo la pili ni hili: Kwa sababu ya uhakika wa kwamba Jumuiya ya Wakristo kwa ujumla imetenda sana kinyume cha masilahi ya Biblia, ni jambo la kutokeza kweli kweli, kwamba kitabu hicho kimeokoka mpaka wa leo na kingali kina uvutano mzuri juu ya maisha ya watu wengi. Biblia imeokoka upinzani mkali wa kuitafsiri, mashambulizi kutoka kwa wasomi wa mamboleo, na mwenendo usio wa Kikristo wa rafiki bandia wayo, Jumuiya ya Wakristo. Kwa nini? Kwa sababu Biblia si kama kitabu kinginecho chote. Biblia haiwezi kufa. Hiyo ndiyo Neno la Mungu, na Biblia yenyewe hutuambia hivi: “Nyasi hunyauka, maua hufifia, lakini neno la Mungu wetu huvumilia milele.”—Isaya 40:8, The New English Bible.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 34]

Makanisa makubwa ya Uprotestanti yameshiriki katika shambulizi kubwa la kielimu juu ya Biblia

[Picha katika ukurasa wa 26]

Historia ya Jumuiya ya Wakristo ilianza hasa wakati Konstantino alipohalalisha “Ukristo” wa siku yake

[Picha katika ukurasa wa 29]

Mapapa Gregory 7 na Innocent 3 walikuwa mashuhuri katika harakati ya Kanisa Katoliki ya kuzuia Biblia isitafsiriwe katika lugha ya kila siku ya watu

[Picha katika ukurasa wa 33]

Mwenendo mbaya sana wa Jumuiya ya Wakristo umefanya wengi watie shaka kwamba Biblia ni Neno la Mungu kweli kweli

[Picha katika ukurasa wa 35]

Wakati wa vita vya ulimwengu vya kwanza, askari hawa Warusi wasujudu mbele ya picha ya kidini kabla ya kwenda kuua “Wakristo” wenzao