Kitabu Cha Biblia Namba 30—Amosi

Mwandikaji: Amosi

Mahali Kilipoandikiwa: Yuda

Uandikaji Ulikamilishwa: c. (karibu) 804 K.W.K.

 1. Amosi alikuwa nani?

SI NABII wala si mwana wa nabii bali mfuga kondoo na mkata tini za mikuyu—huyo alikuwa Amosi wakati Yehova alipomwita na kumtuma kutoa unabii, si kwa taifa lake mwenyewe tu la Yuda bali hasa kwa ufalme wa kaskazini wa Israeli. Yeye alikuwa mmoja wa manabii waliorejezewa kwenye 2 Wafalme 17:13, 22, 23. Alikuwa wa kutoka Tekoa katika Yuda, kilometa 16 hivi kusini mwa Yerusalemu na mwendo wa siku moja hivi kutoka mpaka wa kusini wa ufalme wa Israeli wenye makabila kumi.—Amo. 1:1; 7:14, 15.

 2. Wakati wa unabii wa Amosi ungeweza kupambanuliwaje?

² Mstari wa ufunguzi wa unabii wake waeleza kwamba ilikuwa katika siku za Uzia mfalme wa Yuda na Yeroboamu 2 mwana wa Yoashi, mfalme wa Israeli, kwamba yeye akaanza kazi-maisha yake ya nabii, miaka miwili kabla ya tetemeko la dunia la kadiri isiyo ya kikawaida. Hiyo yafanya unabii huo uwe wa kati ya kile kipindi cha miaka 26 cha kuanzia 829 hadi 804 K.W.K., ambapo tawala za wafalme hao wawili zilikuja kuendelea kwa wakati mmoja. Nabii Zekaria ataja tetemeko la dunia lenye msiba katika siku za Uzia, wakati ambapo watu walikimbia kwa hofu. (Zek. 14:5) Yosefo mwanahistoria Myahudi aeleza kwamba tetemeko fulani la dunia lilitukia kwenye wakati ambapo Uzia alijaribu kwa kimbelembele kufukiza uvumba hekaluni. Hata hivyo, yaelekea kwamba hilo tetemeko la dunia ambalo Amosi alitaja lilitukia mapema katika utawala wa Uzia.

 3. (a) Kwa nini ujumbe wa ole wa Amosi ulikuwa wa wakati unaofaa? (b) Yeye alitukuzaje enzi kuu ya Yehova?

³ Jina Amosi lamaanisha “Kuwa Mzigo” au “Kubeba Mzigo.” Ingawa yeye alibeba jumbe zenye ole kwa Israeli na Yuda (na pia kwa mataifa mengi sana yenye ibada za kishenzi), yeye pia alichukua ujumbe wa faraja kuhusu kurejeshwa kwa watu wa Yehova. Kulikuwa na kila sababu ya kutangaza ole katika Israeli. Ufanisi, maisha ya anasa, na kukosa adili yalikuwa ni kawaida ya siku hizo. Watu walikuwa wamesahau Sheria ya Yehova. Kuonekana kama kwamba walikuwa na ufanisi kuliwapofusha wasione uhakika wa kwamba walikuwa tayari katika hatua-hatua za kuoza, kama tunda lililoiva kupita kiasi, hiyo ikiongoza kwenye uharibifu. Amosi alitoa unabii kwamba baada ya miaka michache sana, ufalme ule wenye makabila kumi ungeenda uhamishoni ng’ambo ya Dameski. Kwa kufanya hivyo alitukuza uadilifu na enzi kuu ya Yehova, akirejeza kwake mara 21 kuwa ndiye “Bwana Mwenye Enzi Kuu.”—Amo. 1:8, NW.

 4. Ni utimizo wa unabii gani mbalimbali unaoshuhudia uasilia wa Amosi?

⁴ Utimizo wa unabii huo na unabii mbalimbali washuhudia uasilia wa Amosi. Nabii huyo alitabiri pia kwamba mataifa maadui yenye kuzunguka Israeli karibu-karibu—Washami, Wafilisti, Watiro, Waedomi, Waamoni, na Wamoabi—yote yangemezwa na moto wa uharibifu. Ni tukio lililokwisha kupita katika historia kwamba kila moja ya ngome hizo za maadui zilikuja kuvunjwa. Njia za Yuda na Israeli zilikuwa za kulaumika hata zaidi kwa sababu wao waliacha Yehova ili wazoee ibada bandia. Ngome ya mwisho ya Israeli, lile jiji lenye ngome la Samaria, ilianguka katika mwaka 740 K.W.K baada ya kuzingirwa na jeshi la Kiashuri likiwa chini ya Shalmanesa 5. (2 Fal. 17:1-6) Yuda haikujifunza kutokana na lililotendeka kwa taifa ambalo ni dada yalo, na kwa hiyo likaharibiwa katika 607 K.W.K.

 5. Akiolojia yathibitishaje maandishi katika Amosi?

⁵ Amosi alishutumu Israeli kwa ajili ya maisha yake ya anasa, kwa maana walio matajiri walikuwa wakipunja maskini ili wajenge “nyumba za pembe,” ambamo wao walikunywa divai na kujilisha vinono. (Amo. 3:15; 5:11, 12; 6:4-7) Waakiolojia wamechimbua uthibitisho unaoonyesha ufanisi huo. Vitu vingi vya pembe za ndovu vilipatikana katika uchimbuzi wa Samaria. Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land yaeleza hivi: “Vikundi viwili vikubwa vyaweza kutofautishwa: 1. Mabamba-nakshi yaliyochongwa kwenye maumbo ya juu, . . . 2. Mabamba-nakshi yaliyochongwa katika maumbo ya chini, na kutiwa madoido na miingizo ya mawe ya thamani, vioo vyenye rangi, jaribosi za dhahabu, n.k. . . . Pembe za ndovu huonwa kuwa matokeo ya sanaa ya Kifoinike, na yawezekana zilitumiwa katika vyombo vya ndani katika fanicha za ikulu ya wafalme Waisraeli. Biblia hutaja ‘nyumba ya pembe’ za ndovu ambayo Ahabu alijenga (1 Fal. 22:39) na ‘vitanda vya pembe’ za ndovu, kufananisha maisha ya anasa yaliyokuwa katika Samaria katika maneno ya karipio ya Amosi. (6:4).”a

 6. Ni nini kinachothibitisha uasilia wa Amosi?

⁶ Hakuna shaka kwamba kitabu hicho cha Amosi ni sehemu inayokubaliwa ya Biblia. Yenye kuthibitisha juu ya uasilia wacho ni maneno ya muhtasari ya Stefano kuhusu mistari yacho mitatu kwenye Matendo 7:42, 43, na nukuu la Yakobo kutokana na kitabu hicho kwenye Matendo 15:15-18.—Amo. 5:25-27; 9:11, 12.

YALIYOMO KATIKA AMOSI

 7. Amosi aonya juu ya hukumu za Yehova juu ya mataifa gani?

⁷ Hukumu zilizo juu ya mataifa (1:1–2:3). “BWANA [Yehova, NW] atanguruma toka Sayuni.” (1:2) Amosi aendelea kuonya juu ya hukumu Zake zilizo kali kama moto juu ya mataifa. Dameski (Shamu) imepura Gileadi kwa vyombo vya chuma vya kupuria. Gaza (Ufilisti) na Tiro zimekabidhi watekwa Waisraeli mikononi mwa Edomu. Katika Edomu yenyewe rehema na upendo wa kidugu umekuwa ukikosekana. Amoni imevamia Gileadi. Moabu imechoma mifupa ya mfalme wa Edomu ili kupata chokaa. Mkono wa Yehova uko juu ya mataifa yote hayo, na yeye asema hivi: ‘Sitauzuia.’—1:3, 6, 8, 9, 11, 13; 2:1.

 8. Kwa nini hukumu ya Yehova yatangazwa pia juu ya Yuda na Israeli?

⁸ Hukumu juu ya Yuda na Israeli (2:4-16). Wala Yehova hatageuza hasira yake kutoka Yuda. Wao wamekosa kwa ‘kukataa sheria ya Yehova.’ (2:4) Na Israeli je? Yehova alifutilia mbali kwa ajili yao Waamori wenye kuogofya na akawapa bara jema. Aliinua Wanadhiri na manabii miongoni mwao, lakini wao walifanya Wanadhiri wavunje nadhiri yao na kuwaamuru manabii hivi: “Msifanye unabii.” (2:12) Kwa hiyo Yehova afanya misingi yao iyumbe-yumbe kama gari la kukokotwa lililotiwa mzigo wa nafaka iliyokatwa sasa hivi. Kwa habari ya wanaume wao wenye uweza, wao watakimbia wakiwa uchi.

 9. Ni nini kinachotoa uthibitisho kwamba Yehova amenena, na Amosi atoa unabii juu ya nani hasa?

⁹ Kufanya hesabu pamoja na Israeli (3:1–6:14). Kwa utumizi wake wa vielezi vyenye kutazamisha, Amosi akaza katika fikira zao kwamba uhakika wa kuwa yeye atoa unabii, wenyewe huo, watoa uthibitisho kwamba Yehova amenena. “Bwana MUNGU [Yehova, NW] hatafanya neno lo lote, bila kuwafunulia watumishi wake manabii siri yake. . . . Bwana MUNGU [Yehova, NW] amenena, ni nani awezaye neno ila kutabiri?” (3:7, 8) Amosi atoa unabii hasa juu ya wateka-nyara wapendao anasa ambao wakaa katika Samaria. Yehova atawanyakua kutoka viti-vitanda (makochi) vyao vyenye fahari, na nyumba zao za pembe-ndovu zitapotelea mbali.

10. Yehova akumbusha Israeli juu ya nini, na ni siku gani ya ole itakuja karibuni?

¹⁰ Yehova asimulia malipo ya adhabu na masahihisho ambayo amefanyia Israeli. Mara tano yeye awakumbusha hivi: “Hamkunirudia mimi.” Kwa hiyo, Ee Israeli, “ujiweke tayari kuonana na Mungu wako.” (4:6-12) Amosi aanza wimbo wa maombolezo wa kiunabii: “Bikira wa Israeli ameanguka; hatainuka tena; ameangushwa katika nchi yake; hakuna mtu wa kumwinua.” (5:2) Hata hivyo, Yehova, Mfanyizaji wa vitu vizuri sana katika mbingu na dunia, aendelea kuita Israeli wamtafute na kuendelea kuishi. Ndiyo, “tafuteni mema, wala si mabaya, mpate kuishi.” (5:4, 6, 14) Lakini siku ya Yehova itamaanisha nini kwao? Itakuwa siku ya ole. Kama bubujiko la mto itawafagia waende uhamishoni ng’ambo ya Dameski, na nyumba zenye mapambo ya pembe-ndovu wanazozitumia kwa karamu zao za kujinyoosha-nyoosha zitageuzwa ziwe mabomoko na mafusi.

11. Amosi asisitiza kutoa unabii juu ya Israeli kwa mamlaka gani?

¹¹ Amosi atoa unabii kujapokuwa na upinzani (7:1-17). Yehova aonyesha nabii wake timazi katikati ya Israeli. Hatazidi kuwaachilia. Yeye atateketeza sehemu takatifu za Israeli na kuinuka juu ya nyumba ya Yeroboamu 2 akiwa na upanga. Amazia yule kuhani wa Betheli ampelekea habari Yeroboamu, akisema hivi: “Amosi amefanya fitina juu yako.” (7:10) Amazia aambia Amosi aende Yuda kufanya unabii wake. Amosi aelewesha wazi mamlaka yake ni kutoka wapi, akisema: “BWANA [Yehova, NW] akanitwaa, katika kufuatana na kundi [la kondoo, NW]; BWANA [Yehova, NW] akaniambia, Enenda uwatabirie watu wangu Israeli.” (7:15) Ndipo Amosi atabiri afa kwa Amazia na watu wa nyumba yake.

12. Ni njaa gani kubwa iliyotabiriwa kwa Israeli, lakini unabii wamalizika kwa ahadi gani tukufu?

¹² Uonevu, adhabu, na kurejeshwa (8:1–9:15). Yehova aonyesha Amosi kikapu cha matunda ya kiangazi. Yeye ashutumu uonevu wa Israeli kwa maskini na aapa “kwa fahari ya Yakobo” kwamba wao watalazimika kuomboleza kwa ajili ya kazi zao mbaya. “Angalia, siku zinakuja, asema Bwana MUNGU [Yehova, NW], ambazo nitaleta njaa katika nchi; si njaa ya kukosa chakula, wala kiu ya kukosa maji, bali ya kukosa kuyasikia maneno ya BWANA [Yehova, NW].” (8:7, 11) Wao wataanguka wasiinuke tena. Hata wachimbe chini ndani ya Sheoli au wapande juu kwenye mbingu, mkono wa Yehova mwenyewe utawachukua. Watenda dhambi kati ya watu wake watakufa kwa upanga. Ndipo, ahadi tukufu! “Siku hiyo nitaiinua tena maskani ya Daudi iliyoanguka, na kuziba mahali palipobomoka; . . . na kujenga [hapo] kama siku za kale.” (9:11) Watekwa-nyara waliokusanywa tena watasitawi sana hivi kwamba mshika-plau atamfikilia mvunaji kabla hajaweza kukusanya mazao yake kochokocho (kwa wingi). Baraka hizo kutoka kwa Yehova zitakuwa za kudumu!

KWA NINI NI CHENYE MAFAA

13. Sisi leo twaweza kupataje mafaa na maonyo ya Amosi?

¹³ Wasomaji wa Biblia leo waweza kunufaika kwa kuangalia sababu ya maonyo ambayo Amosi alitangazia Israeli, Yuda, na majirani wao wa karibu. Wale wanaokataa sheria ya Yehova, wanaopunja na kuonea maskini, wenye pupa na wasio na adili, na wazoea ibada ya sanamu hawawezi kupata kibali cha Yehova. Lakini Yehova husamehe wale wanaoacha mambo hayo na kutubu, naye huwaonyesha rehema. Sisi tuna hekima tukijitenga na mashirika yenye kufisidi katika ulimwengu huu mbovu na kutii onyo la upole la Yehova: “Nitafuteni mimi, nanyi mtaishi.”—5:4, 6, 14.

14. Je! Wayahudi wa wakati wa Stefano walipata mafaa kutokana na vikumbusho vya Amosi?

¹⁴ Wakati wa kufia kwake imani, Stefano alitaja Amosi. Alikumbusha Wayahudi kwamba ibada ya sanamu ya miungu migeni ya Israeli, kama vile Moleki na Rafani, ndiyo iliyoleta utekwa. Je! Wayahudi hao walinufaika kwa kusikia maneno ya Amosi yakirudiwa? La! Kwa kufoka na hasira, walimpiga mawe Stefano akafa na hivyo wakajiweka katika hali ya kupata msiba zaidi kwenye uharibifu wa Yerusalemu, 70 W.K.—Amo. 5:25-27; Mdo. 7:42, 43.

15. Ni unabii gani mbalimbali wa kurejeshwa unaofaa kufikiriwa?

¹⁵ Kuna mafaa kufikiria utimizo wa unabii mwingi wa Amosi, si ule tu uliotimizwa katika kuadhibiwa kwa Israeli, Yuda, na mataifa mengine bali pia unabii mbalimbali wa kurejeshwa. Kwa kutimiza neno la Yehova kupitia Amosi, watekwa-nyara wa Israeli walirudi katika 537 K.W.K. ili kujenga na kukalia majiji yao yaliyofanywa ukiwa na kupanda mashamba ya mizabibu na mabustani.—Amo. 9:14; Ezra 3:1.

16. Yakobo alidokezaje utimizo fulani wa Amosi 9:11, 12 kuhusiana na kundi la Kikristo?

¹⁶ Hata hivyo, kulikuwako utimizo mtukufu wa unabii wa Amosi katika siku za mitume. Katika kuzungumza juu ya kukusanywa kwa wasio Waisraeli ndani ya kundi la Kikristo, Yakobo, akiwa na pumzi ya Mungu, aonyesha wazi kwamba hilo lilitabiriwa katika unabii kwenye Amosi 9:11, 12. Yeye adokeza kwamba ‘ujengaji tena wa nyumba ya Daudi iliyoanguka’ watimizwa kuhusiana na kundi la Kikristo, “ili wanadamu waliosalia wamtafute Bwana [Yehova, NW], na mataifa yote ambao jina langu limetajwa kwao; asema Bwana [Yehova, NW].” Huo, kwa hakika, ulikuwa utegemezo wa Kimaandiko wa tukio hilo jipya, kama ilivyosimuliwa na Simoni Petro—kwamba Mungu alikuwa anachukua kutoka kwa mataifa ‘watu kwa ajili ya jina lake.’—Mdo. 15:13-19.

17. Ni fanaka na udumifu gani anaotabiri Amosi kuhusiana na Ufalme wa Mungu?

¹⁷ Yesu Kristo, Kichwa cha hili kundi la Kikristo, anatambulishwa kwingineko kuwa ‘mwana wa Daudi’ anayerithi “kiti cha enzi cha Daudi, baba yake” na kutawala milele. (Luka 1:32, 33; 3:31) Kwa hiyo unabii wa Amosi waelekeza mbele kwenye utimizo wa agano pamoja na Daudi kwa ajili ya ufalme. Maneno ya umalizio ya Amosi hayatoi njozi ya ajabu tu ya ufanisi wenye kufurika wakati wa kuinua “maskani ya Daudi” bali pia yakazia udumifu wa ufalme wa Mungu: “Nami nitawapanda katika nchi yao, wala hawtang’olewa tena watoke katika nchi yao niliyowapa, asema BWANA [Yehova, NW], Mungu wako.” Dunia itajawa na baraka za milele wakati Yehova arejeshapo kwa ukamili “maskani ya Daudi”!—Amo. 9:13-15.

[Maelezo ya Chini]