Kitabu Cha Biblia Namba 39—Malaki
Mwandikaji: Malaki
Mahali Kilipoandikiwa: Yerusalemu
Uandikaji Ulikamilishwa: Baada ya 443 K.W.K.
1. Ni nini kinachoonyesha bidii ya Malaki kwa Yehova?
MALAKI alikuwa nani? Hakuna jambo hata moja la uhakika lililoandikwa kuhusu ukoo wa babu zake wa zamani wala historia ya kibinafsi. Hata hivyo, kutokana na wazo kuu la unabii wake, kuna uthibitisho mwingi kwamba alikuwa mwenye bidii sana katika ujitoaji wake kwa Yehova Mungu, kutegemeza jina Lake na ibada yenye kutakata, na kwamba alihisi ghadhabu kali kuelekea wale wanaodai kuwa watumikia Mungu lakini wajitumikia wenyewe tu. Jina la Yehova latajwa mara 48 katika zile sura nne za unabii wake.
2. Yawezekana jina Malaki lamaanisha nini, na yaonekana yeye aliishi wakati gani?
2 Jina lake katika Kiebrania ni Mal·’a·khiʹ, ambalo yawezekana lamaanisha “Mjumbe Wangu.” Maandiko ya Kiebrania, ile Septuagint, na utaratibu wa kronolojia (mpangilio wa matukio) wa vitabu, vyote hivyo vyaweka Malaki mwisho miongoni mwa wale manabii 12 waitwao wenye umaana mdogo. Kulingana na pokeo la lile Sinagogi Kuu, yeye aliishi baada ya manabii Hagai na Zekaria na aliishi wakati mmoja na Nehemia.
3. Ni nini kinachoonyesha kwamba unabii wa Malaki uliandikwa baada ya 443 K.W.K.?
3 Unabii huu uliandikwa wakati gani? Ilikuwa wakati wa usimamizi wa gliwali fulani, jambo ambalo lauweka katika wakati wa kurejeshwa kwa Yerusalemu kufuatia ukiwa wa Yuda wa miaka 70. (Mal. 1:8) Lakini liwali yupi? Kwa kuwa utumishi wa hekaluni watajwa lakini bila kurejezea ujenzi wa hekalu, lazima iwe ilikuwa baada ya wakati wa Liwali Zerubabeli, ambaye hekalu lilikamilishwa wakati wa kuwa kwake ofisini. Kuna liwali mwingine mmoja tu wa kipindi hicho anayetajwa katika Maandiko, naye ni Nehemia. Je! unabii huu unalingana na wakati wa Nehemia? Hakuna linalotaarifiwa katika Malaki kuhusu kujengwa upya kwa Yerusalemu na ukuta walo, hiyo ikifanya sehemu ya mapema ya uliwali wa Nehemia iwe haihusiki hata kidogo. Hata hivyo, mengi yasemwa juu ya matumizi mabaya ya ukuhani, hiyo ikiunganisha Malaki na hali iliyokuwako wakati Nehemia alipokuja Yerusalemu mara ya pili, kufuatia kuitwa kwake tena na Artashasta aende Babuloni katika 443 K.W.K., mwaka wa 32 wa utawala wa mfalme huyo. (Mal. 2:1; Neh. 13:6) Vifungu vinavyofanana na hicho katika Malaki na Nehemia vyaonyesha kwamba unabii huu watumika kuhusu wakati huo hasa.—Mal. 2:4-8, 11, 12—Neh. 13:11, 15, 23-26; Mal. 3:8-10—Neh. 13:10-12.
4. Ni nini kinachothibitisha kitabu cha Malaki ni asilia na chenye pumzi ya Mungu?
4 Kitabu cha Malaki kimekubaliwa sikuzote na Wayahudi kuwa asilia. Manukuu yaliyo katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo kutokana nacho, hesabu fulani kati yayo ikiwa yaonyesha utimizo mbalimbali wa unabii wacho, yathibitisha kwamba kitabu cha Malaki kilipuliziwa na Mungu na ni sehemu ya vitabu vinavyokubalika vya Maandiko ya Kiebrania yaliyotambuliwa na kundi la Kikristo.—Mal. 1:2, 3—Rum. 9:13; Mal. 3:1—Mt. 11:10 na Luka 1:76 na 7:27; Mal. 4:5, 6—Mt. 11:14 na 17:10-13, Mk. 9:11-13 na Luka 1:17.
5. Ni hali gani ya chini kiroho iliyosababisha kutolewa kwa unabii wa Malaki?
5 Unabii wa Malaki waonyesha kwamba ile bidii na idili ya kidini iliyoamshwa na manabii Hagai na Zekaria wakati wa kujengwa upya kwa hekalu ilikuwa imepitilia mbali. Makuhani walikuwa wamekuwa wazembe, wenye kiburi, na wenye kujiona kuwa waadilifu. Utumishi mbalimbali wa hekaluni ulikuwa umekuwa mzaha tu. Utoaji zaka na matoleo ulikuwa umelegea kwa sababu ya hisia ya kwamba Mungu hakupendezwa na Israeli. Matumaini yaliyotegemea Zerubabeli yalikuwa yamekosa kutimizwa na, kinyume cha matarajio fulani, Mesiya hakuwa amekuja. Hali ya kiroho ya Wayahudi ilikuwa chini sana. Kulikuwa na msingi gani wa kitia-moyo na tumaini? Ni jinsi gani watu wangeweza kupashwa habari juu ya hali yao ya kweli na kuamshwa warudie uadilifu? Unabii wa Malaki ulitoa jibu.
6. Ni nini ulio mtindo wa Malaki wa kuandika?
6 Mtindo wa Malaki wa kuandika ni wa moja kwa moja na wenye nguvu. Kwanza yeye aeleza juu ya mwito unaotokezwa halafu ajibu vipingamizi vya wale anaosema nao. Mwishowe, yeye akariri mwito wake wa kwanza. Hiyo yaongeza imara na uwazi wa hoja yake. Badala ya kutumia ufasaha wa hali ya juu sana, yeye atumia mtindo wa kusema mambo kwa ughafula wa wazi, kwa uthabiti.
YALIYOMO KATIKA MALAKI
7. Ni upendo na chuki gani ambayo Yehova aonyesha?
7 Amri ya Yehova kwa makuhani (1:1–2:17). Kwanza Yehova aeleza upendo wake kwa watu wake. Yeye amependa Yakobo na kuchukia Esau. Acha Edomu ijaribu kujenga mahali payo palipofanywa ukiwa; Yehova atapabomoa na pataitwa “mpaka wa uovu,” watu waliotangaziwa hukumu na Yehova, kwa maana Yehova “ndiye mkuu [atatukuzwa, NW] kupita mpaka wa Israeli.”—1:4, 5.
8. Ni jinsi gani makuhani wametia unajisi meza ya Yehova, na kwa nini laana itakuja juu yao?
8 Sasa Yehova aelekeza maneno moja kwa moja kwa ‘makuhani wanaolidharau jina lake.’ Wanapojaribu kujitetea kuwa wenye haki, Yehova aelekeza kwenye dhabihu zao za upofu, ulema, na ugonjwa, naye auliza, Je! hata liwali atakubalia matoleo kama hayo? Yehova mwenyewe hana upendezo nayo. Lazima jina lake likwezwe miongoni mwa mataifa, lakini watu hawa wamtia unajisi kwa kusema: “Meza ya BWANA [Yehova, NW] imetiwa unajisi.” Laana itakuja juu yao kwa sababu wao wametumia ujanja kuepa nadhiri zao ili wasitoe dhabihu zinazostahiki. “Kwa maana mimi ni Mfalme mkuu, asema BWANA [Yehova, NW] wa majeshi, na jina langu [litakuwa, NW] latisha katika Mataifa.”—1:6, 12, 14.
9. Makuhani wameshindwa katika jambo gani, na ni jinsi gani wameutia unajisi utakatifu wa Yehova?
9 Sasa Yehova awapa makuhani amri, akisema kwamba wasipothamini shauri lake kwa moyo, atapeleka laana juu yao na juu ya baraka zao. Yeye atatawanya mavi ya sherehe zao juu ya nyuso zao kwa sababu ya kutoshika kwao agano la Lawi. “Kwa maana yapasa midomo ya kuhani ihifadhi maarifa, tena yawapasa watu kuitafuta sheria kinywani mwake; kwa kuwa yeye ni mjumbe wa BWANA [Yehova, NW] wa majeshi.” (2:7) Malaki aungama dhambi kubwa ya Israeli na Yuda. Wao wameshughulikiana mmoja na mwenzake kwa hiana na wametia unajisi utakatifu wa Yehova, Baba na Muumba wao, kwa kuchukua binti ya mungu wa kigeni awe bibi-arusi. Wao wamepita kiasi kwa kumchosha Yehova. Wao hata wameuliza, “Mungu mwenye kuhukumu [wa haki, NW] yuko wapi?”—2:17.
10. Ni kwa ajili ya kazi gani ya hukumu Bwana aja kwenye hekalu lake?
10 Bwana wa kweli na mjumbe (3:1-18). Sasa unabii huu wafikia upeo kwa maneno ya “BWANA [Yehova, NW] wa majeshi”: “Angalieni, namtuma mjumbe wangu, naye ataitengeneza njia mbele yangu; naye Bwana mnayemtafuta atalijilia hekalu lake ghafula; naam, yule mjumbe wa agano mnayemfurahia, angalieni, anakuja.” (3:1) Akiwa mtakatishaji, Yeye atasafisha wana wa Lawi na atakuwa shahidi wa kasi juu ya waovu ambao wamekuwa hawamwogopi Yeye. Yehova habadiliki, na kwa sababu wao ni wana wa Yakobo, yeye atawarudia kwa rehema ikiwa wao watamrudia yeye.
11. Sasa yawapasa watahini Mungu jinsi gani, na ni baraka gani zitafuata?
11 Wao wamekuwa wakinyang’anya Mungu, lakini sasa acheni wamtahini kwa kuleta zaka zao ndani ya ghala ili nyumbani mwake mwe na chakula, wakiwa na uhakika kwamba yeye atamimina kutoka malango ya mafuriko ya mbingu ujazo halisi wa baraka yake. Wao watakuwa bara la upendezo, lenye kutamkwa na mataifa yote kuwa lenye furaha. Wale wenye kumhofu Yehova wamekuwa wakisemezana, na Yehova amekuwa akitoa uangalifu na kusikiliza. “Na kitabu cha ukumbusho kikaandikwa mbele zake, kwa ajili ya hao waliomcha BWANA [Yehova, NW], na kulitafakari jina lake.” (3:16) Kwa uhakika wao watakuwa wa Yehova katika siku ile atakapofanyiza mali ya pekee.
12. Ni nini kinachoahidiwa juu ya siku ya Yehova yenye kutia hofu?
12 Siku ya Yehova iliyo kuu na yenye kutia hofu (4:1-6). Hiyo ndiyo siku inayokuja ambayo itameza waovu, isiache wala mzizi wala tawi. Lakini jua la uadilifu litaangazia wale wanaohofu jina la Yehova, nao wataponywa. Yehova awaonya kwa upole wakumbuke Sheria ya Musa. Yehova aahidi kutuma nabii Eliya kabla ya siku yake kuu yenye kutia hofu. “Naye ataigeuza mioyo ya baba iwaelekee watoto wao, na mioyo ya watoto iwaelekee baba zao, ili nisije nikaipiga dunia kwa laana [kwa kuitoa kwenye uharibifu, NW].”—4:6.
KWA NINI NI CHENYE MAFAA
13. Malaki ana nini ya kusema juu ya (a) rehema na upendo wa Yehova? (b) daraka la walimu wa Neno la Mungu? (c) wale wanaovunja sheria na kanuni za Mungu?
13 Kitabu cha Malaki chasaidia katika kuelewa kanuni zisizobadilika na upendo wenye rehema wa Yehova Mungu. Pale mwanzoni, chakazia upendo mkuu wa Yehova kwa ajili ya watu wake “Yakobo.” Yeye alijulisha rasmi kwa wana wa Yakobo hivi: “Mimi, BWANA [Yehova, NW], sina kigeugeu.” Ijapokuwa uovu wao mkubwa, yeye alikuwa tayari kurudia watu wake kama wangemrudia. Ni Mungu mwenye rehema kweli kweli! (Mal. 1:2; 3:6, 7; Rum. 11:28; Kut. 34:6, 7) Kupitia Malaki, Yehova alikazia kwamba midomo ya kuhani yapasa “ihifadhi maarifa.” Wote waliokabidhiwa kufundisha Neno la Mungu wapaswa kutii jambo hilo, wakihakikisha kwamba wanatoa maarifa sahihi. (Mal. 2:7; Flp. 1:9-11; linganisha Yakobo 3:1.) Yehova haachilii wanafiki, wale wanaojaribu kuonyesha kwamba ‘mabaya ni mema machoni pa BWANA [Yehova, NW].’ Hakuna anayepaswa kufikiri kwamba aweza kumdanganya Yehova kwa kisingizio cha kufanya toleo kwa Mfalme huyu mkuu. (Mal. 2:17; 1:14; Kol. 3:23, 24) Yehova atakuwa shahidi mwenye kasi juu ya wote wanaovunja sheria na kanuni zake za uadilifu; hakuna anayepaswa kutazamia kutenda kiovu asiadhibiwe. Yehova atawahukumu. (Mal. 3:5; Ebr. 10:30, 31) Waadilifu waweza kuwa na uhakikisho kamili kwamba Yehova atakumbuka matendo yao na kuwathawabisha. Wapaswa kuelekeza uangalifu kwenye Sheria ya Musa, kama alivyofanya Yesu, kwa maana ina mambo mengi yaliyotimizwa katika yeye.—Mal. 3:16; 4:4; Luka 24:44, 45.
14. (a) Malaki aelekeza mbele kwenye nini, hasa? (b) Malaki 3:1 ulitimizwaje katika karne ya kwanza W.K.?
14 Kikiwa ndicho kitabu cha mwisho cha Maandiko ya Kiebrania yaliyopuliziwa na Mungu, Malaki chaelekeza mbele kwenye matukio yanayozunguka kuja kwa Mesiya, ambaye kutokea kwake zaidi ya karne nne baadaye kulitoa sababu ya kuandikwa kwa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo. Kama ilivyoandikwa katika Malaki 3:1, Yehova wa majeshi alisema: “Angalieni, namtuma mjumbe wangu, naye ataitengeneza njia mbele yangu.” Akinena akiwa na pumzi ya Mungu, Zekaria mwenye umri mkubwa alionyesha kwamba hilo lilitimizwa katika mwanae, Yohana Mbatizaji. (Luka 1:76) Yesu Kristo alithibitisha hilo, akieleza hivi wakati uo huo: “Hajaondokea mtu katika wazao wa wanawake aliye mkuu kuliko Yohana Mbatizaji; walakini aliye mdogo katika ufalme wa mbinguni ni mkuu kuliko yeye.” Yohana alikuwa ametumwa, kama alivyotabiri Malaki, ‘atengeneze njia,’ hivi kwamba yeye hakuwa miongoni mwa wale ambao Yesu alifanya nao baadaye agano kwa ajili ya Ufalme.—Mt. 11:7-12; Luka 7:27, 28; 22:28-30.
15. “Eliya” wa unabii wa Malaki ni nani?
15 Kisha, katika Malaki 4:5, 6, Yehova aliahidi hivi: “Angalieni, nitawapelekea Eliya nabii.” “Eliya” huyu ni nani? Yesu na pia malaika aliyetokea Zekaria watumia maneno hayo kuhusu Yohana Mbatizaji, kuonyesha kwamba yeye ndiye “atatengeneza yote” na “kuwekea Bwana [Yehova, NW] tayari watu waliotengenezwa” ili wampokee Mesiya. Hata hivyo, pia Malaki asema kwamba “Eliya” ni mtangulizi wa “siku ile ya BWANA [Yehova, NW], iliyo kuu na kuogofya,” hivyo kudokeza utimizo wa wakati ujao katika siku ya hukumu.—Mt. 17:11; Luka 1:17; Mt. 11:14; Mk. 9:12.
16. Malaki aelekeza mbele kwenye siku gani iliyobarikiwa, na ni kitia-moyo gani kichangamfu anachotoa?
16 Akitazama mbele kwenye siku hiyo, Yehova wa majeshi asema: “Tokea maawio ya jua hata machweo yake jina langu ni kuu katika Mataifa. . . Maana mimi ni Mfalme mkuu, . . . na jina langu latisha katika Mataifa.” Ni lenye kutisha kweli kweli! Kwa maana ‘siku hiyo itawaka kama tanuru, na wote wenye kiburi na wote watendao uovu watakuwa kama makapi.’ Hata hivyo, wenye furaha ni wale wanaohofu jina la Yehova, kwa maana kwao “jua la haki litawazukia, lenye kuponya katika mbawa zake.” Hilo laelekeza fikira kwenye wakati wenye furaha ambapo walio watiifu wa familia ya kibinadamu wataponywa kikamili—kiroho, kihisia-moyo, kiakili, na kimwili. (Ufu. 21:3, 4) Akielekeza mbele kwenye siku hiyo tukufu na iliyobarikiwa, Malaki atutia moyo tuwe wenye moyo kamili katika kuleta toleo letu kwenye nyumba ya Yehova: “Mkanijaribu kwa njia hiyo, asema BWANA [Yehova, NW] wa majeshi; mjue kama sitawafungulia madirisha ya mbinguni, na kuwamwagieni baraka, hata isiwepo nafasi ya kutosha, au la.”—Mal. 1:11, 14; 4:1, 2; 3:10.
17. Maonyo ya Malaki yasawazishwa na wito gani wenye matazamio mazuri?
17 Kijapoendelea kuonya juu ya ‘kuipiga dunia kwa laana [uharibifu, NW],’ kitabu hiki cha mwisho cha Manabii chatoa wito wa matazamio mazuri na kuona shangwe kwa kupatana na maneno ya Yehova kwa watu wake: “Mataifa yote watawaiteni heri [wenye furaha, NW]; maana mtakuwa nchi ya kupendeza sana.”—4:6; 3:12.