Sura 5
“Agano Jipya”—Ni Historia au Ngano?
“Agano Jipya laweza kuelezwa leo kuwa kitabu kilichochunguzwa vizuri zaidi katika vitabu vya ulimwengu.” Ndivyo alivyosema Hans Küng katika kitabu chake “Unapokuwa Mkristo.” Naye alisema kweli. Wakati wa miaka 300 iliyopita, Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yamechunguzwa sana. Yamepelelezwa kabisa na kuchanganuliwa kwa uangalifu mkubwa zaidi ya vitabu vinginevyo vyote.
1, 2. (Tia ndani utangulizi.) (a) Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yametendwaje kwa miaka 300 iliyopita? b) Wachunguzi fulani wamefikia mikataa gani ya ajabu?
MIKATAA iliyofikiwa na wachunguzi fulani imekuwa ya kiajabu-ajabu. Nyuma katika karne ya 19, Ludwig Noack katika Ujerumani alifikia mkataa kwamba Gospeli ya Yohana iliandikwa katika 60 W.K. na mwanafunzi mpendwa—ambaye, kulingana na Noack, alikuwa Yudasi! Mfaransa Joseph Ernest Renan alidokeza kwamba ufufuo wa Lazaro yawezekana ulikuwa udanganyifu uliopangwa na Lazaro mwenyewe ili aunge mkono dai la Yesu la kuwa mfanya miujiza, hali mwanatheolojia Mjerumani Gustav Volkmar alisisitiza kwamba yule Yesu wa kihistoria hangaliweza kamwe kutoa madai ya Umesiya.1
2 Kwa upande mwingine, Bruno Bauer aliamua kwamba Yesu hakupata kuishi kamwe! “Alishikilia kwamba zile kani kuu halisi za ubuni katika Ukristo wa mapema zilikuwa akina Filo, Seneka, na Wagnostiki. Mwishowe alijulisha rasmi kwamba hakujapata kamwe kuwa Yesu wa kihistoria . . . kwamba mwanzo wa dini ya Ukristo ulikuwa mwishoni katika karne ya pili na ulitoka katika Dini ya Kiyahudi ambamo Ustoiki ulikuwa umekuwa wenye kuongoza.”2
3. Wengi wangali wana rai gani juu ya Biblia?
3 Leo, ni wachache walio na mawazo hayo yenye kupita kiasi. Lakini ukisoma vitabu vya wasomi wa ki-siku-hizi, utaona wengi wangali wanaamini kwamba Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo ni hekaya, ngano, na kutia chumvi habari. Je! ni kweli?
Viliandikwa Lini?
4. (a) Kwa nini ni jambo la maana kujua wakati vitabu vya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo vilipoandikwa? (b) Ni zipi baadhi ya rai juu ya wakati wa kuandikwa kwa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo?
4 Huchukua wakati ili ngano na hekaya zisitawi. Kwa hiyo swali hili, Vitabu hivi viliandikwa lini?, ni la maana. Michael Grant, mwanahistoria mmoja, asema kwamba maandishi ya kihistoria ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yalianzwa “miaka thelathini au arobaini baada ya kifo cha Yesu.”4 Mwakiolojia wa Kibiblia William Foxwell Albright alitaja kuwa C. C. Torrey alifikia mkataa “kwamba Gospeli zote ziliandikwa kabla ya 70 A.D. na kwamba hakuna chochote ndani yazo ambacho hakingeweza kuandikwa ndani ya miaka ishirini ya kule Kusulubishwa.” Rai ya Albright mwenyewe ilikuwa kwamba uandikaji wao ulikamilishwa “si baada ya karibu 80 A.D.” Wengine walitoa makadirio yaliyo tofauti kidogo, lakini walio wengi hukubali kwamba uandikaji wa “Agano Jipya” ulikamilishwa kufikia mwisho wa karne ya kwanza.
5, 6. Twapaswa kufikia mkataa gani kutokana na uhakika wa kwamba Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yaliandikwa si muda mrefu sana baada ya matukio yanayoyaandika?
5 Hiyo yamaanisha nini? Albright afikia mkataa huu: “Tuwezayo kusema ni kwamba kipindi cha kati ya miaka ishirini na hamsini ni kidogo mno kuruhusu upotoshaji wowote wa mambo ya muhimu yaliyomo na hata maneno hususa yaliyotumiwa ya semi za Yesu.”5 Profesa Gary Habermas aongeza hivi: “Gospeli zakaribia sana kipindi ambacho zaandika juu yacho, ambapo mara nyingi historia za kale hueleza matukio yaliyotendeka karne nyingi mapema. Hata hivyo, wanahistoria wa ki-siku-hizi waweza kujua matukio hata kutoka vipindi hivyo vya kale.”6
6 Yaani, sehemu za kihistoria za Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo zastahili angalau kuonwa kwa usadikisho kama historia za kilimwengu. Hakika, katika makumi machache ya miaka kati ya matukio ya Ukristo wa mapema na kuandikwa kwayo, hakukuwako wakati wa ngano na hekaya ziweze kusitawi na kukubaliwa kila mahali.
Ushuhuda wa Waliojionea
7, 8. (a) Ni nani waliokuwa wangali hai Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yalipokuwa yakiandikwa na kutawanywa? (b) Twapaswa kufikia mkataa gani kwa kupatana na maelezo ya Profesa F. F. Bruce?
7 Hii ni kweli hasa kwa sababu ya uhakika wa kwamba mengi ya masimulizi yanena juu ya ushuhuda wa waliojionea. Mwandikaji wa Gospeli ya Yohana alisema: “Huyu ndiye yule mwanafunzi [mwanafunzi ambaye Yesu alipenda] ayashuhudiaye haya, na aliyeyaandika haya.” (Yohana 21:24) Mwandikaji wa kitabu cha Luka asema: “Wale waliokuwa mashahidi wenye kuyaona, na watumishi wa lile neno tokea mwanzo.” (Luka 1:2) Mtume Paulo, akinena juu ya wale walioshuhudia kufufuliwa kwa Yesu, alisema: “Wengi [wao] wanaishi hata sasa, ila baadhi yao wamelala [katika kifo, NW].”—1 Wakorintho 15:6.
8 Kuhusu hilo, Profesa F. F. Bruce atoa oneleo hili la uangalifu: “Haingeweza kamwe kuwa rahisi sana kama ambavyo baadhi ya waandikaji wanaelekea kufikiri kuweza kubuni maneno na matendo ya Yesu katika miaka hiyo ya mapema, wakati ambapo wengi sana wa wanafunzi Wake walikuwapo, ambao wangeweza kukumbuka yaliyokuwa yametukia na ambayo hayakutukia. . . . Wanafunzi hao hawangeweza kukubali mambo yasiyo sahihi (achia mbali kugeuza kimakusudi mambo ya hakika), ambayo yangefichuliwa mara moja na wale ambao walitegea hilo sana. Tofauti na hivyo, mojawapo mambo yenye nguvu katika kuhubiri kwa awali kwa kimitume ni uvutio wenye uhakika kwa maarifa ya wasikiaji; si kwamba walisema tu, ‘Sisi ni mashahidi wa mambo haya,’ bali pia, ‘Kama mjuavyo nyinyi wenyewe’ (Matendo 2:22).”7
Je! Maandishi-Awali Ni ya Kutegemeka?
9, 10. Kwa habari ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, twaweza kuwa na uhakika juu ya nini?
9 Je! yawezekana kwamba ushuhuda huo mwingi wa waliojionea uliandikwa kwa usahihi ila ukachafuliwa baadaye? Yaani, je! ngano na hekaya zilitokezwa baada ya uandikaji wa awali kukamilishwa? Tumekwisha kuona kwamba maandishi-awali ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yako katika hali bora zaidi ya vitabu vinginevyo vyote vya kale. Kurt na Barbara Aland, wasomi wa maandishi-awali ya Kigiriki ya Biblia, huorodhesha hati-mkono 5,000 ambazo zimeokoka tangu zamani za kale mpaka leo, nyingine zazo zikiwa za mapema katika karne ya pili W.K.8 Kwa jumla ushuhuda wa uthibitisho huo mwingi ni kwamba kwa msingi maandishi-awali ni timamu. Kuongezea hayo, kuna tafsiri nyingi za kale—ya mapema zaidi ikiwa ya tarehe ya karibu mwaka 180 W.K.—zinazosaidia kuthibitisha kwamba maandishi-awali hayo ni sahihi.9
10 Hivyo, kwa uchunguzi wowote, twaweza kuwa na hakika kwamba hekaya na ngano hazikuingia ndani ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo baada ya waandishi wa awali kumaliza kazi yao. Kwa msingi maandishi-awali tuliyo nayo ni sawa na yale ambayo waandikaji wa awali waliandika, na usahihi wayo wathibitishwa na uhakika wa kwamba Wakristo walioishi wakati huo waliyakubali. Basi, je! sisi twaweza kuchunguza uhistoria wa Biblia kwa kuilinganisha na historia nyingine za kale? Kwa kadiri fulani, ndiyo.
Uthibitisho wa Hati
11. Uthibitisho wa nje wa hati waunga mkono masimulizi ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo kwa kadiri gani?
11 Kwa kweli, kuhusu matukio katika maisha ya Yesu na mitume wake, uthibitisho wa hati isipokuwa Biblia ni mdogo sana. Hilo ni jambo la kutazamiwa, kwa kuwa katika karne ya kwanza, kwa kulinganisha, Wakristo walikuwa kikundi kidogo ambacho hakikujiingiza katika siasa. Lakini uthibitisho ambao historia ya kilimwengu hutoa hukubaliana na yale tunayosoma katika Biblia.
12. Yosefo atuambia nini juu ya Yohana Mbatizaji?
12 Kwa kielelezo, baada ya Herode Antipa kushindwa kabisa kijeshi, mwanahistoria Myahudi Yosefo, akiandika katika 93 W.K., alisema: “Kwa baadhi ya Wayahudi kuangamizwa kwa jeshi la Herode kulionekana kuwa kisasi cha kimungu, na kwa hakika kisasi cha haki, kwa aliyomtenda Yohana, aliyeitwa Mbatizaji. Kwa maana Herode alikuwa amemwua, ingawa alikuwa mwanamume mwema na alikuwa amesihi Wayahudi waishi maisha ya uadilifu, wazoee kutenda haki kwa wenzao na kicho kwa Mungu.”10 Hivyo Yosefo athibitisha simulizi la Biblia kwamba Yohana Mbatizaji alikuwa mwanamume mwadilifu aliyehubiri toba na aliyechinjwa na Herode.—Mathayo 3:1-12; 14:11.
13. Yosefo aungaje mkono uhistoria wa Yakobo na wa Yesu mwenyewe?
13 Pia Yosefo hutaja Yakobo, ndugu-nusu ya Yesu, ambaye, Biblia hutuambia, hapo kwanza hakumfuata Yesu lakini baadaye akawa mzee mashuhuri katika Yerusalemu. (Yohana 7:3-5; Wagalatia 1:18, 19) Aeleza kukamatwa kwa Yakobo kwa maneno haya: “[Kuhani wa juu Ananusi] alikutanisha mahakimu wa Sanhedrini na kuleta mbele yao mwanamume aliyeitwa Yakobo, ndugu-nusu ya Yesu aliyeitwa Kristo, na watu fulani wengine.”11 Kwa kuandika maneno hayo, Yosefo athibitisha pia kwamba “Yesu, aliyeitwa Kristo” alikuwa mtu halisi, wa kihistoria.
14, 15. Takito aungaje mkono maandishi ya Biblia?
14 Waandikaji wengine wa mapema pia hurejezea mambo yaliyotajwa katika Maandiko ya Kigiriki. Kwa kielelezo, Gospeli hutuambia kwamba kuhubiri kwa Yesu kuzunguka Palestina kuliitikiwa na wengi. Alipohukumiwa kifo na Pontio Pilato, wafuasi wake walivurugika na kuvunjika moyo. Muda mfupi baadaye, kwa ujasiri wanafunzi ao hao walijaza Yerusalemu ujumbe wa kwamba Bwana wao alikuwa amefufuliwa. Baada ya miaka michache, Ukristo ulikuwa umeenea katika Milki yote ya Kiroma.—Mathayo 4:25; 26:31; 27:24-26; Matendo 2:23, 24, 36; 5:28; 17:6.
15 Ushahidi wa ukweli wa hilo watoka kwa mwanahistoria Mroma Takito, ambaye hakuwa rafiki wa Ukristo. Akiandika mara tu baada ya 100 W.K., yeye aeleza juu ya Nero kunyanyasa Wakristo kwa ukatili na kuongeza hivi: “Christus, mwanzilishi wa jina hilo, alikuwa amepewa adhabu ya kifo katika utawala wa Tiberia, kwa kuhukumiwa na liwali Pontio Pilato, na ushirikina huo wenye madhara ukazuiwa kwa muda mfupi, ndipo tu ukatokea mara nyingine, si katika Yudea tu, makao ya maradhi hayo, bali katika [Rumi] yenyewe.”12
16. Ni tukio gani la kihistoria katika Biblia linalorejezewa na Suetonio pia?
16 Katika Matendo 18:2 mwandikaji wa Biblia arejezea uhakika wa kwamba ‘Maliki Mroma alikuwa amewaamuru Wayahudi wote watoke Rumi.’ Mwanahistoria wa karne ya pili Suetonio arejezea pia kufukuzwa huko. Katika kitabu chake The Deified Claudius, mwanahistoria huyo asema: “Kwa kuwa daima Wayahudi walitokeza fujo kwa kuchochewa na Chrestus, yeye [Klaudio] aliwafukuza kutoka Rumi.”13 Iwapo Chrestus hapa yarejezea Yesu Kristo na iwapo matukio katika Rumi yalifuata kigezo katika majiji mengine, basi kwa kweli fujo hizo hazikuchochewa na Kristo (yaani, wafuasi wa Kristo). Badala yake, zilikuwa ni tendo lenye jeuri la Wayahudi kwa ajili ya utendaji wa kuhubiri kwa uaminifu wa Wakristo.
17. Ni vyanzo gani vilivyopatikana kwa Justin Martyr katika karne ya pili vilivyounga mkono simulizi la Biblia la miujiza ya Yesu na kifo chake?
17 Justin Martyr, akiandika katikati ya karne ya pili, aliandika akirejezea kifo cha Yesu: “Ya kwamba mambo hayo yalitukia, waweza kuhakikisha kwa Matendo ya Pontio Pilato.”14 Kuongezea hayo, kulingana na Justin Martyr, maandishi ayo hayo yalitaja miujiza ya Yesu, ambayo kuihusu asema: “Ya kwamba Yeye alifanya mambo hayo, waweza kujifunza kwa Matendo ya Pontio Pilato.”15 Kweli, “Matendo” hayo, au maandishi rasmi, hayapo tena. Lakini bila shaka yalikuwapo katika karne ya pili, na Justin Martyr aliambia wasomaji wake kwa uhakika wayachunguze ili kuhakikisha ukweli wa aliyosema.
Uthibitisho wa Akiolojia
18. Akiolojia yaungaje mkono kuwa Pontio Pilato alipata kuishi?
18 Pia magunduzi ya kiakiolojia yametolea kielezi au kuthibitisha tunayosoma katika Maandiko ya Kigiriki. Hivyo, katika 1961 jina la Pontio Pilato lilipatikana katika mchoro katika magofu ya jumba la michezo la Kiroma katika Kaisaria.16 Mpaka wakati wa ugunduzi huo, kulikuwa kumekuwako uthibitisho mdogo tu, isipokuwa kutoka kwa Biblia yenyewe, juu ya maisha ya mtawala huyo Mroma.
19, 20. Ni watu gani wa Biblia waliotajwa na Luka (katika Luka na Matendo) ambao wameshuhudiwa na akiolojia?
19 Katika Gospeli ya Luka, twasoma kwamba Yohana Mbatizaji alianza huduma yake “Lisania [alipokuwa] mfalme wa Abilene.” (Luka 3:1) Wengine wametilia shaka taarifa hiyo kwa sababu Yosefo alitaja Lisania fulani aliyetawala Abilene na aliyekufa katika 34 K.W.K., muda mrefu kabla ya kuzaliwa kwa Yohana. Hata hivyo, waakiolojia wamefukua mchoro katika Abilene unaotaja Lisania mwingine ambaye alikuwa tetraki (mtawala wa wilaya) wakati wa utawala wa Tiberia, aliyekuwa akitawala akiwa Kaisari katika Rumi Yohana alipoanza huduma yake.17 Huyo aweza sana kuwa alikuwa Lisania ambaye Luka alirejezea.
20 Katika Matendo twasoma kwamba Paulo na Barnaba walitumwa wakafanye kazi ya misionari katika Kipro na huko wakakutana na prokonso aliyeitwa Sergio Paulo, “mtu mwenye akili.” (Matendo 13:7) Katikati ya karne ya 19, machimbuzi katika Kipro yalifukua mchoro wa tarehe ya 55 W.K. unaotaja mwanaume uyo huyo. Kuhusu hilo, mwakiolojia G. Ernest Wright asema: “Ndio mrejezo mmoja tulio nao wa prokonso huyu nje ya Biblia na yapendeza kwamba Luka atupa kwa usahihi jina na cheo chake.”18
21, 22. Ni mazoea gani ya kidini ya maandishi ya Biblia yamethibitishwa na magunduzi ya kiakiolojia?
21 Alipokuwa katika Athene, Paulo alisema alikuwa ameona madhabahu iliyokuwa imewekwa wakfu “KWA MUNGU ASIYEJULIKANA.” (Matendo 17:23) Madhahabu zilizowekwa wakfu katika Kilatini kwa vijimungu visivyojulikana zimegunduliwa katika sehemu za eneo la Milki ya Rumi. Moja ilipatikana katika Pergamo ikiwa na mchoro ulioandikwa katika Kigiriki, kama ambavyo ingekuwa katika Athene.
22 Baadaye, alipokuwa katika Efeso, Paulo alipingwa kijeuri na wafua vyuma, ambao pato lao lilitokana na kutengeneza sanamu na mifano ya kijimungu-kike Artemi. Efeso lilirejezewa kuwa “mtunzaji wa hekalu la Artemi.” (Matendo 19:35) Kwa kupatana na hilo, idadi fulani ya vyungu na maumbo ya marmar (marbre) ya Artemi imegunduliwa mahali Efeso la kale lilipokuwa. Wakati wa karne iliyopita, mabaki ya lile hekalu kubwa lenyewe yalichimbuliwa.
Kusikika Vina Ukweli
23, 24. (a) Twapata wapi uthibitisho wenye nguvu zaidi wa ukweli wa maandishi ya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo? (b) Ni sifa gani iliyomo katika maandishi ya Biblia inayoshuhudia ukweli wayo? Toa kielezi.
23 Hivyo, historia na akiolojia zatoa kielezi, na kwa kadiri fulani kuthibitisha, elementi za kihistoria za Maandiko ya Kigiriki. Lakini, kwa mara nyingine, uthibitisho wenye nguvu zaidi wa ukweli wa maandishi hayo ni vitabu hivyo vyenyewe. Unapovisoma, havisikiki kama ngano. Vyasikika vina ukweli.
24 Jambo moja, vyasema mambo bila kuficha. Fikiria yaliyoandikwa juu ya Petro. Habari ya aibu ya yeye kushindwa kutembea juu ya maji imeelezwa kirefu. Kisha, Yesu asema kwa mtume huyu mwenye kuheshimika sana: “Nenda nyuma yangu, Shetani.” (Mathayo 14:28-31; 16:23) Zaidi ya hayo, baada ya kupinga vikali kwamba hata kama wengine wote watamwacha Yesu, yeye hangefanya hivyo kamwe, Petro alilala usingizi wakati wa zamu yake ya kulinda usiku na kisha akamkana bwana wake mara tatu.—Mathayo 26:31-35, 37-45, 73-75.
25. Ni udhaifu gani mwingi wa mitume wanaofichua bila kuficha waandikaji wa Biblia?
25 Lakini Petro siye pekee ambaye udhaifu wake mwingi unafunuliwa. Maandishi yanayofichua wazi haya hayafichi kubishana kwa mitume juu ya ni nani aliyekuwa mkubwa zaidi miongoni mwao. (Mathayo 18:1; Marko 9:34; Luka 22:24) Wala hayakosi kutuambia kwamba mama ya mitume Yakobo na Yohana aliomba Yesu awape wana wake vyeo vyenye pendeleo zaidi katika Ufalme wake. (Mathayo 20:20-23) Ule “mfoko mkali wa kasirani” kati ya Barnaba na Paulo umeandikwa kwa uaminifu pia.—Matendo 15:36-39, NW.
26. Ni habari gani juu ya ufufuo wa Yesu ambayo ingetiwa ndani kama tu ilikuwa ya kweli?
26 Wa kuangaliwa pia ni uhakika wa kwamba kitabu cha Luka hutuambia kwamba “wanawake waliokuja naye toka Galilaya,” ndio waliojua kwanza juu ya ufufuo wa Yesu. Hiyo ni habari isiyo ya kawaida sana katika jamii hiyo yenye kuongozwa na wanaume ya karne ya kwanza. Kwa kweli, kulingana na maandishi hayo, waliyokuwa wakisema wanawake hao ‘yalionekana kuwa upuzi’ kwa mitume. (Luka 23:55–24:11) Iwapo historia katika Maandiko ya Kigiriki si ya kweli, lazima iwe ilibuniwa. Lakini sababu gani mtu angebuni hadithi inayoonyesha sifa mbaya ya watu kama hao wenye kuheshimiwa? Habari hizo zingetiwa ndani tu kama tu zingekuwa kweli.
Yesu—Mtu Halisi
27. Mwanahistoria mmoja athibitishaje kuwa Yesu aliishi kihalisi?
27 Wengi wamemwona Yesu kama anavyoelezwa katika Biblia kuwa hadithi ya kuwaziwa. Lakini mwanahistoria Michael Grant aandika hivi: “Tukitumia kuhusu Agano Jipya, kama tupaswavyo, viwango vile vile tunavyopaswa kutumia kwa maandishi mengine ya kale yenye habari ya kihistoria, hatuwezi tena kukataa kuishi kwa Yesu kama tusivyoweza kukataa kuishi kwa watu wengi wapagani ambao uhalisi wao wakiwa watu wa kihistoria hautiliwi shaka kamwe.”19
28, 29. Kwa nini ni jambo la maana kwamba zile Gospeli nne zaeleza kwa umoja juu ya utu wa Yesu?
28 Si maisha ya Yesu peke yake bali pia utu wake watokezwa wazi katika Biblia kwa njia inayosikika ni kweli. Si rahisi kubuni mtu asiye wa kawaida na kisha kumweleza kwa upatano katika kitabu chote. Karibu haiwezekani kwa waandikaji wanne tofauti kuandika juu ya mtu yule yule na kumweleza kwa upatano iwapo mtu huyo hakupata kuishi kamwe. Uhakika wa kwamba Yesu anayeelezwa katika Gospeli zote nne kwa wazi ndiye mtu yule yule ni uthibitisho wenye kusadikisha wa ukweli wa Gospeli hizo.
29 Michael Grant anukuu swali linalofaa sana: “Inakuwaje kwamba, katika mapokeo yote kabisa ya Gospeli, kwatokea maelezo kamili ya mwanaume kijana mwenye kuvutia anayezunguka-zunguka bila kizuizi miongoni mwa wanawake wa aina zote, kutia ndani wenye sifa mbaya, bila kialama cha kuongozwa na mishtuko ya moyo, hali isiyo ya kawaida, hali ya kuwa mwenye kiasi mno, na bado, kwenye kila jambo, akidumisha utu sahili wa uaminifu wa kiadili?”20 Jibu pekee ni kwamba mwanaume huyo lazima awe aliishi na kutenda katika njia ambayo Biblia husema.
Sababu Hawaamini
30, 31. Ni kwa nini wengi hawakubali Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo kuwa ni sahihi kihistoria ijapokuwa uthibitisho wote?
30 Kwa kuwa kuna uthibitisho mkubwa wa kusema kwamba Maandiko ya Kigiriki ni historia ya kweli, ni kwa nini wengine husema sivyo yalivyo? Ni kwa nini wengi, wajapokubali sehemu zayo kuwa kweli, bado hukataa kila jambo lililomo? Hasa ni kwa sababu Biblia huandika mambo ambayo waelimu wa ki-siku-hizi hawataki kuamini. Kwa kielelezo inatuambia, kwamba Yesu alitimiza na kutoa unabii mwingi. Pia inatuambia kwamba alifanya miujiza na kwamba baada ya kifo chake alifufuliwa.
31 Katika karne hii ya 20 yenye kutia shaka, mambo hayo hayaaminiki. Kuhusu miujiza, Profesa Ezra P. Gould aandika hivi: “Kuna katao moja ambalo baadhi ya wahakiki huhisi wana haki ya kutokeza . . . kwamba miujiza haitokei tu.”21 Baadhi yao hukubali kwamba yawezekana Yesu alifanya maponya, lakini yale ya saikosomatiki, aina ile ‘inayohusisha akili na mwili.’ Kwa habari ya ile miujiza mingine, walio wengi huieleza kuwa mabuni au kuwa matukio halisi yaliyotiwa chumvi wakati wa kuyasimulia.
32, 33. Wengine wamejaribuje kueleza kwamba haukutokea mwujiza wa Yesu wa kulisha umati mkubwa, lakini kwa nini hilo halipatani na kufikiri kuzuri?
32 Kama kielelezo cha hilo, fikiria pindi ile Yesu alipolisha umati wa zaidi ya 5,000 kwa boflo (mikate) chache na samaki wawili. (Mathayo 14:14-22) Msomi wa karne ya kumi na tisa Heinrich Paulus alidokeza kwamba kilichotukia hasa ni hiki: Yesu na mitume wake walijikuta na hudhurio la umati mkubwa ulioanza kuona njaa. Kwa hiyo akaamua kuweka kielelezo chema kwa matajiri waliokuwa miongoni mwao. Akatwaa chakula kidogo ambacho yeye na mitume wake walikuwa nacho na kukishiriki pamoja na umati huo. Baada ya muda mfupi, wengine waliokuwa wameleta chakula wakafuata kielelezo chake na kushiriki kile chao. Mwishowe, umati wote ukalishwa.22
33 Hata hivyo, ikiwa hilo ndilo lililotukia, lilikuwa uthibitisho wenye kutokeza wa uwezo wa kielelezo chema. Ni kwa nini hadithi kama hiyo yenye kupendeza na yenye maana itiwe chumvi ili kuifanya isikike kama mwujiza unaozidi uwezo wa kibinadamu? Kwa kweli, jitihada hizo zote za kueleza ya kuwa hiyo haikuwa miujiza zatokeza matatizo zaidi ya yale zinayotatua. Nazo zote zategemea udhanifu bandia. Zaanza kwa kudhania kwamba miujiza haiwezekani. Lakini kwa nini iwe hivyo?
34. Ikiwa kweli kweli Biblia ina unabii sahihi na masimulizi ya miujiza ya kweli, hilo lathibitisha nini?
34 Kulingana na viwango vya kufikiri vizuri zaidi, Maandiko ya Kiebrania na Kigiriki ni historia ya kweli, na hata hivyo sehemu zote mbili zina vielelezo vya unabii na miujiza. (Linganisha 2 Wafalme 4:42-44.) Basi, iweje ikiwa unabii huo mwingi ni wa kweli? Na vipi ikiwa miujiza hiyo ilitukia kikweli? Basi kweli kweli Mungu aliongoza kuandikwa kwa Biblia, nayo kwa kweli ni neno lake, si la binadamu. Katika sura ya baadaye, tutazungumza juu ya swali la unabii, lakini kwanza acheni tufikirie miujiza. Je! ni jambo la akili katika karne hii ya 20 kuamini kwamba katika karne za mapema zaidi miujiza ilitukia?
[Blabu katika ukurasa wa 66]
Kwa nini Biblia iripoti kwamba ufufuo wa Yesu uligunduliwa kwanza na wanawake ikiwa hilo halikutukia kikweli?
[Sanduku katika ukurasa wa 56]
Uhakiki wa Ki-Siku-Hizi Wapatikana Umepungukiwa
Yakiwa kielelezo cha asili isiyo na uhakika ya uhakiki wa Biblia wa ki-siku-hizi, fikiria maelezo haya ya Raymond E. Brown juu ya Gospeli ya Yohana: “Mwishoni mwa karne iliyopita na katika miaka ya mapema ya karne hii, usomi ulipitia kipindi cha kutilia shaka mno Gospeli hii. Yohana ilipewa tarehe ya baadaye sana, hata kufikia karne ya pili. Likiwa tokeo la ulimwengu wa Kiyunani, ilidhaniwa kuwa isiyo na thamani yoyote ya kihistoria na yenye uhusiano mdogo na Palestina ya Yesu wa Nazareti . . .
“Misimamo yote hiyo imeathiriwa na mfululizo wa magunduzi yasiyotazamiwa ya kiakiolojia, ya hati, na ya maandishi-awali. Magunduzi hayo yametufanya tukanushe kielimu na maoni ya wahakiki yaliyokuwa yamekuwa kama kwamba ndiyo kawaida inayokubalika na kutambua jinsi ulivyokuwa dhaifu ule msingi uliounga mkono uchanganuzi wa Yohana wenye kutilia shaka sana. . . .
“Tarehe ya Gospeli hiyo imerudishwa nyuma mpaka mwisho wa karne ya 1 au mapema hata zaidi. . . . Labda jambo la ajabu kati ya yote, wasomi fulani hata wanathubutu kudokeza mara nyingine kwamba yawezekana Yohana mwana wa Zebedayo alihusika na Gospeli hiyo”!3
Kwa nini lionekane kuwa jambo la ajabu kuamini kwamba Yohana aliandika kitabu hicho ambacho yeye huhesabiwa kimapokeo kuwa ndiye mwandikaji wacho? Ni kwa sababu tu hilo halifaani na mawazo yaliyotangulia kufikiriwa ya wahakiki hao.
[Sanduku katika ukurasa wa 70]
Ni Shambulio Jingine Tu Juu ya Biblia
Timothy P. Weber aandika hivi: “Mavumbuzi ya uhakika wa Biblia yalilazimisha watu wengi wa kawaida watilie shaka uwezo wao wa kuelewa chochote [katika Biblia]. . . . A. T. Pierson alieleza mfadhaiko wa waevanjeli wengi aliposema kwamba ‘kama vile uvutano wa Kiroma, kwa ujumla [uhakiki wa Biblia] waondoa Neno la Mungu kwa watu wa kawaida kwa kudai kwamba ni wasomi pekee wanaoweza kulifasiri; ambapo Roma huweka kasisi kati ya binadamu na Biblia, uhakiki huweka mfafanuzi aliyeelimika kati ya mwumini na Biblia yake.’”23 Hivyo, uhakiki wa Biblia wa ki-siku-hizi wafichuliwa kuwa ni shambulio jingine tu juu ya Biblia.
[Picha katika ukurasa wa 62]
Madhabahu hii katika Pergamo labda iliwekwa wakfu kwa “miungu isiyojulikana”
[Picha katika ukurasa wa 63]
Magofu ya lililokuwa wakati mmoja hekalu lenye fahari la Artemi ambalo Waefeso walijivunia
[Picha katika ukurasa wa 64]
Biblia huripoti kwa haki kwamba Petro alikana kuwa hamjui Yesu
[Picha katika ukurasa wa 67]
Kwa unyoofu Biblia yaandika ule “mfoko mkali wa kasirani” kati ya Paulo na Barnaba
[Picha katika ukurasa wa 68]
Upatano wa maelezo ya Yesu katika zile Gospeli nne ni uthibitisho wenye nguvu wa kuwa ni za kweli
[Picha katika ukurasa wa 69]
Wahakiki walio wengi wa ki-siku-hizi hukanusha bila sababu kwamba miujiza haitukii