Je! Kanisa la Mapema Lilifundisha Kwamba Mungu ni Utatu?

Sehemu ya 1—Je! Yesu na Wanafunzi Wake Walifundisha Fundisho la Utatu?

Je! Yesu na wanafunzi wake walifundisha fundisho la utatu? Je! viongozi wa kanisa wa karne kadhaa zilizofuata walilifundisha? Lilianzaje? Na kwa nini ni muhimu kujua ukweli wa imani hiyo? Kuanzia na Sehemu ya 1 katika toleo hili, Mnara wa Mlinzi litazungumzia maswali hayo katika mfululizo wa makala. Makala nyingine za mfululizo huo zitatokea mara kwa mara katika matoleo ya baadaye.

WALE wanaoikubali Biblia kuwa Neno la Mungu hutambua kwamba wana daraka la kuwafundisha wengine kuhusu Muumba. Wao hutambua pia kwamba maana ya kile wanachofundisha kuhusu Mungu ni lazima iwe kweli.

Jambo jingine la kufikiriwa ni hili: Kama fundisho la Utatu lilikuwa limefundishwa na Yesu na wanafunzi wake, basi kwa hakika wanaume mashuhuri wa kanisa waliokuja mara tu baada yao wangalilifundisha pia. Lakini je, wanaume hao, waitwao leo Mababa wa Kimitume, walifundisha fundisho la Utatu? Swali hilo litazungumzwa katika Sehemu ya 2 ya mfululizo huu katika toleo la baadaye la Mnara wa Mlinzi.

Mungu aliwakemea “wafariji” wa Ayubu kwa ajili ya kutofanya hivyo. “BWANA [Yehova, NW] akamwambia huyo Elifazi Mtemani, Hasira zangu zinawaka juu yako, na juu ya hao rafiki zako wawili; kwa kuwa ninyi hamkunena yaliyo sawa katika habari zangu, kama alivyonena mtumishi wangu Ayubu.”—Ayubu 42:7.

Mtume Paulo, alipokuwa akizungumzia ufufuo, alisema kwamba tungepatikana “kuwa mashahidi wa uwongo” ikiwa tungefundisha jambo kuhusu utendaji mbalimbali wa Mungu lisilokuwa kweli. (1 Wakorintho 15:15) Hali ikiwa hivyo kuhusu fundisho la ufufuo, twapaswa kuwa waangalifu kama nini tunapoanza kufundisha fundisho letu kuhusu Mungu ni nani!

Fundisho la Utatu

Karibu makanisa yote ya Jumuiya ya Wakristo hufundisha kwamba Mungu ni Utatu. The Catholic Encyclopedia huliita fundisho la Utatu “fundisho kuu la dini ya Kikristo,” ikilifasili kwa njia hii:

“Katika umoja wa Uungu kuna Watu [Nafsi] Watatu, Baba, Mwana, na Roho Mtakatifu, Watu hao Watatu wakiwa tofauti kikweli mmoja na mwingine. Hivyo, kwa kutumia maneno ya Imani ya Athanasio: ‘Baba ni Mungu, Mwana ni Mungu, na Roho Mtakatifu ni Mungu, na bado hakuna Miungu watatu bali Mungu mmoja.’ . . . Watu hao wana umilele-sawa na cheo-sawa: wote hali moja hawakuumbwa na wana uweza wote.”¹

The Baptist Encyclopœdia hulifasili vivyo hivyo. Kinasema hivi:

“[Yesu] ni . . . Yehova wa milele . . . Roho Mtakatifu ni Yehova . . . Mwana na Roho wanawekwa kwenye usawa barabara na Baba. Ikiwa yeye ni Yehova na wao hali kadhalika.”²

Laana Zatamkwa kwa Wapinzani

Katika 325 W.K., baraza la maaskofu katika Nisea katika Esia Ndogo walifanyiza imani iliyotangaza rasmi Mwana wa Mungu kuwa “Mungu wa kweli” kama Baba alivyokuwa “Mungu wa kweli.” Sehemu ya imani hiyo ilitaarifu hivi:

“Lakini kwa wale wasemao, Kulikuwako [wakati] ambao [Mwana] hakuwako, na, Kabla ya kuzaliwa Yeye hakuwako, na kwamba Yeye alipata kuwako pasipo chochote, au wanaokazania kwamba Mwana wa Mungu ni wa hali au asili tofauti, au aliumbwa, au aweza kugeuka au kubadilika—Kanisa la Katoliki lawalaani hao.”³

Hivyo, yeyote aliyeamini kwamba Mwana wa Mungu hakuwa na umilele-sawa na Baba au kwamba Mwana aliumbwa, alihukumiwa adhabu ya laana ya milele. Mtu aweza kuwazia jinsi wengi wa waamini wa kawaida walivyobanwa kuafikiana na imani hiyo.

Katika mwaka wa 381 W.K., baraza jingine lilikutana katika Konstantinopo na kutangaza rasmi kwamba roho takatifu yapasa iabudiwe na kutukuzwa kama vile Baba na Mwana walivyofanyiwa. Mwaka mmoja baadaye, katika 382 W.K., baraza jingine la maaskofu lilikutana katika Konstantinopo na kuthibitisha umungu kamili wa roho takatifu.⁴ Mwaka uo huo, mbele ya baraza katika Roma, Papa Damasus alitokeza mkusanyo wa mafundisho ambayo yangeshutumiwa na kanisa. Hati hiyo, iliyoitwa Kitabu Kikubwa cha Damasus, ilitia ndani taarifa zifuatazo:

“Mtu yeyote akikana kwamba Baba ni wa milele, kwamba Mwana ni wa milele, na kwamba Roho Mtakatifu ni wa milele; yeye ni mzushi.”⁵

“Mtu yeyote akikana kwamba Mwana wa Mungu ni Mungu wa kweli, kama Baba alivyo Mungu wa kweli, akiwa na uweza wote, akijua yote, na kuwa sawa na Baba: yeye ni mzushi.”

“Mtu yeyote akikana kwamba Roho Mtakatifu . . . ni Mungu wa kweli . . . ana uweza wote na ajua yote, . . . yeye ni mzushi.”

“Mtu yeyote akikana kwamba wale watu watatu, Baba, Mwana, na Roho Mtakatifu, ni watu wa kweli, walio sawa, wa milele, na wenye vitu vyote vionekanavyo na visivyoonekana, kuwa wana uweza wote, . . . yeye ni mzushi.”

“Mtu yeyote akisema kwamba [Mwana ambaye] alifanywa mnofu hakuwako mbinguni pamoja na Baba wakati alipokuwa duniani: yeye ni mzushi.”

“Mtu yeyote, anaposema kwamba Baba ni Mungu na Mwana ni Mungu na Roho Mtakatifu ni Mungu, . . . lakini hasemi kwamba wao ni Mungu mmoja, . . . yeye ni mzushi.”

Wanachuo Wayesuiti waliotafsiri maneno yaliyopo juu kutoka Kilatini waliongeza elezo hili: “Yaonekana kwamba Papa Mt. Celestine wa 1 (422-32) aliona kanuni hizo kuwa sheria; zaweza kuonwa kuwa maelezo ya imani.”⁶ Na mwanachuo Edmund J. Fortman akazania kwamba kitabu hicho kikubwa kinawakilisha “fundisho la utatu sahihi ulio thabiti.”⁷

Ikiwa wewe ni mshiriki wa kanisa linalokubali fundisho la Utatu, je, taarifa hizo zafasili imani yako? Na je, ulitambua kwamba kuamini fundisho la utatu kama lilivyofundishwa na makanisa kunakuhitaji uamini kwamba Yesu alikuwa mbinguni wakati alipokuwa duniani? Fundisho hilo lafanana na kile Athanasio alitaarifu katika kitabu chake On the Incarnation:

“Yule Neno [Yesu] hakuwekewa mipaka na mwili Wake, wala kuwapo Kwake katika mwili hakukuzuia kuwapo kwake mahali pengine popote pia. Alipohamisha mwili Wake hakuacha kuuelekeza ulimwengu wote mzima kwa akili na nguvu Yake. . . . Yeye angali Chanzo cha uhai kwa ulimwengu wote mzima, yupo katika kila sehemu yao, na bado [yuko] nje ya sehemu yote nzima.”⁸

Maana ya Fundisho la Utatu

Wengine wamekata kauli kwamba kumpa Yesu umungu au uungu tu ndiyo maana ya fundisho la Utatu. Kwa wengine, kuamini Utatu kunamaanisha tu kuamini Mungu, Mwana na roho takatifu.

Hata hivyo, uchunguzi wenye kina wa imani za Jumuiya ya Wakristo unafunua jinsi mawazo kama hayo yasivyopatana kabisa na fundisho rasmi. Maelezo rasmi huelewesha wazi kwamba fundisho la Utatu si wazo rahisi. Badala ya hivyo, hilo hufanyizwa na mawazo mbalimbali yaliyo magumu kueleweka ambayo yamekusanywa pamoja katika kipindi kirefu cha wakati na kufungamanishwa pamoja.

Kutokana na maelezo ya fundisho la Utatu yaliyotokea baada ya baraza la Konstantinopo katika 381 W.K., kutokana na Kitabu Kikubwa cha Damasus katika 382 W.K., kutokana na Imani ya Athanasio iliyokuja wakati fulani baadaye, na kutokana na hati nyinginezo, twaweza kudhihirisha waziwazi kile Jumuiya ya Wakristo humaanisha na fundisho la Utatu. Linatia ndani mawazo dhahiri yafuatayo:

1. Inasemwa kuwa kuna watu watatu wa kimungu—Baba, Mwana, na roho takatifu—katika Uungu.

2. Kila mmoja wa watu hao mbalimbali asemwa kuwa wa milele, hakuna yeyote aliyetangulia mwingine au kuja baada ya mwingine katika wakati.

3. Kila mmoja asemwa kuwa mweza yote, kusiwe mmoja aliye mkubwa zaidi au mdogo zaidi ya wengine.

4. Kila mmoja asemwa kuwa na uweza wote, akijua mambo yote.

5. Kila mmoja asemwa kuwa Mungu wa kweli.

6. Hata hivyo, inasemwa kwamba hakuna Miungu mitatu bali Mungu mmoja tu.

Kwa wazi fundisho la Utatu hufanyizwa na mawazo yaliyo magumu kuelewa kutia na angalau mambo muhimu ya asili yaliyo juu na kuhusisha hata zaidi, kama vile kuchunguza mambo madogo madogo kunavyofunua. Lakini tukiangalia tu mawazo ya msingi yaliyo juu, ni wazi kwamba lolote likiondolewa, kile kinachobaki si Utatu wa Jumuiya ya Wakristo tena. Ili kuwa na picha kamili, ni lazima sehemu hizo zote ziwepo.

Tukiwa na uelewevu huo bora zaidi wa neno “Utatu,” twaweza sasa kuuliza hivi: Je! hilo lilikuwa fundisho la Yesu na wanafunzi wake? Ikiwa ndivyo, lingalipasa kutokea likiwa limefanyizwa kikamili katika karne ya kwanza ya Wakati wa Kawaida wetu. Na kwa kuwa kile walichofundisha kinapatikana katika Biblia, basi fundisho la Utatu ama ni fundisho la Biblia ama sivyo. Ikiwa ndivyo, lapasa kufundishwa waziwazi katika Biblia.

Si jambo la kiakili kufikiria kwamba Yesu na wanafunzi wake wangefundisha watu kuhusu Mungu na bado wasiwaambie Mungu ni nani, hasa ikiwa waamini fulani wangetakiwa watoe hata uhai wao kwa ajili ya Mungu. Kwa hiyo, Yesu na wanafunzi wake wangalipaswa watangulize kabisa kabisa kuwafundisha wengine kuhusu fundisho hilo muhimu.

Chunguza Maandiko

Katika Matendo sura 17, mstari 11, watu wanaitwa “waungwana” kwa sababu walikuwa ‘wakiyachunguza maandiko kila siku, waone kwamba mambo hayo ndivyo yalivyo,’ mambo aliyofundisha mtume Paulo. Walitiwa moyo kutumia Maandiko ili wahakikishe mafundisho hata ya mtume. Wewe wapaswa kufanya vivyo hivyo.

Zingatia akilini kwamba Maandiko ni ‘yenye pumzi ya Mungu’ na yanatakiwa yatumiwe “kwa kuwaongoza [watu], na kwa kuwaadibisha katika haki; ili mtu wa Mungu awe kamili, amekamilishwa apate kutenda kila tendo jema.” (2 Timotheo 3:16, 17) Kwa hiyo Biblia ni kamili katika mambo ya kimafundisho. Ikiwa fundisho la Utatu ni la kweli, lapasa kuwa humo.

Tunakukaribisha uchunguze Biblia, hasa vitabu 27 vya Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, ujionee mwenyewe kama Yesu na wanafunzi wake walifundisha Utatu. Unapochunguza, jiulize mwenyewe hivi:

1. Je! naweza kupata andiko lolote linalotaja “Utatu”?

2. Je! naweza kupata andiko lolote lisemalo kwamba Mungu amefanyizwa kwa watu watatu walio tofauti, Baba, Mwana, na roho takatifu, lakini wale watatu ni Mungu mmoja tu?

3. Je! naweza kupata andiko lolote linalosema kwamba Baba, Mwana, na roho takatifu wako sawa katika njia zote, kama vile katika umilele, uweza, cheo, na hekima?

Hata uchunguze kadiri gani, hutapata andiko moja litumialo neno Utatu, wala hutapata lolote lisemalo kwamba Baba, Mwana, na roho takatifu wako sawa katika njia zote, kama vile katika umilele, uweza, cheo, na hekima. Hakuna andiko hata moja lisemalo kwamba Mwana yuko sawa na Baba katika njia hizo—na kama kungalikuwako andiko kama hilo, lingethibitisha si Utatu bali “uwili.” Hakuna mahali ambapo Biblia huonyesha roho takatifu kuwa sawa na Baba.

Wasemayo Wanachuo Wengi

Wanachuo wengi, kutia na Wanautatu, hukiri kwamba Biblia haina fundisho hususa la Utatu. Kwa mfano, The Encyclopedia of Religion yataarifu hivi:

“Wafafanuzi wa maandiko na wanatheolojia leo huafikiana kwamba Biblia ya Kiebrania haina fundisho la Utatu . . . Ingawa Biblia ya Kiebrania humwonyesha Mungu kuwa baba wa Israeli na hutumia vitu visivyo hai kwa Mungu kama vile Neno (da-var), Roho (ruah), Hekima (hokhmah), na Kuwapo (shekhinah), kusingepatana na nia na roho ya Agano la Kale kulinganisha mawazo hayo na fundisho la Utatu la baadaye.

“Zaidi ya hayo, wafafanuzi wa maandiko na wanatheolojia hukubali kwamba Agano Jipya pia halina fundisho dhahiri la Utatu. Mungu Baba ndiye chanzo cha vitu vyote vilivyopo (Pantokrator) na pia ndiye Baba wa Yesu Kristo; neno ‘Baba’ si cheo cha mtu wa kwanza wa Utatu bali ni neno lenye maana sawa na kusema Mungu. . . .

“Katika Agano Jipya hakuna wazo lolote kwamba Mungu ana hali isiyoweza kufahamiwa kwa kufikiriwa kiakili (‘utatu usiofahamika’), wala Agano Jipya halina ule usemi usioeleweka kwa urahisi wa fundisho la baadaye (hypostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). . . . Ni jambo lisilokanushika kwamba fundisho hilo haliwezi kuthibitishwa na ushuhuda wa kimaandiko peke yake.”⁹

Kuhusu mambo ya hakika ya kihistoria juu ya jambo hili, The New Encyclopedia Britannica yataarifu hivi:

“Wala neno Utatu wala fundisho hilo la kidini lililo dhahiri halionekani katika Agano Jipya . . .

“Fundisho hilo la kidini lilitokea polepole katika muda wa karne nyingi na kupitia ubishi mwingi. . . .

“Haikuwa mpaka karne ya 4 kwamba udhahiri wa wale watatu na umoja wao uliunganishwa pamoja katika fundisho moja lenye kukubaliwa na wengi la asili moja na nafsi tatu.”¹⁰

New Catholic Encyclopedia hutaarifu vivyo hivyo kuhusu mwanzo wa Utatu:

“Kuna ufahamu wa wafafanuzi wa maandiko na wanatheolojia, kutia na idadi yenye kuongezeka ya Wakatoliki wa Kiroma, kwamba mtu hapaswi kusema juu ya Utatu katika Agano Jipya bila uthibitisho wenye uzito. Pia kuna ule ufahamu unaokaribia kulingana na huo wa wanahistoria wa mafundisho yanayoshikiliwa bila msingi na wanatheolojia wenye kufuata mfumo fulani kwamba mtu asemapo juu ya Utatu usio na uthibitisho, amesonga kutoka wakati wa kipindi cha mwanzo wa Ukristo hadi kwenye robo ya mwisho ya karne ya 4. Ni katika wakati huo tu ambao lile liwezalo kuitwa fundisho linaloshikiliwa bila msingi la Utatu lililo dhahiri ‘Mungu mmoja katika Watu watatu’ lilipata kuingizwa kabisa katika maisha na kuwaza kwa Kikristo. . . .

“Tungo hilo lenyewe halionyeshi ufahamu wa wakati wa kipindi cha mwanzo; lilikuwa tokeo la karne 3 za ukuzi wa kimafundisho.”¹¹

Je! “Linadokezwa”?

Wanautatu huenda wakasema kwamba Biblia “hudokeza” Utatu. Lakini dai hilo lafanywa muda mrefu baada ya kuandikwa kwa Biblia. Ni jaribu la kupata maana katika Biblia ambayo makasisi wa nyakati za baadaye waliamua kivyao kwamba lapasa kuwa fundisho.

Jiulize mwenyewe hivi: Kwa nini Biblia “ingedokeza” tu fundisho layo lililo la maana zaidi—Mungu ni nani? Biblia huwa wazi kuhusu mafundisho mengine ya msingi; kwa nini si kuhusu hili, lililo la maana zaidi ya yote? Je! Muumba wa ulimwengu wote mzima asingaliweza kutokeza kitabu kilicho wazi kuhusu kuwa kwake Utatu kama hali ilikuwa hivyo?

Sababu kwa nini Biblia haifundishi fundisho la Utatu waziwazi ni rahisi: Hilo si fundisho la Biblia. Kama Mungu angalikuwa Utatu, kwa hakika angalilifanya liwe wazi hivi kwamba Yesu na wanafunzi wake wangaliweza kulifundisha wengine. Na habari hiyo muhimu ingalitiwa ndani ya Neno la Mungu lenye pumzi yake. Lisingaliachiwa wanadamu wasiokamilika wang’ang’ane nalo karne nyingi baadaye.

Tuchunguzapo maandiko yanayotolewa na Wanautatu kuwa ushuhuda kwamba Biblia “hudokeza” Utatu, twapata nini? Kadirio la ustahiki lenye unyofu lafunua kwamba maandiko yaliyotolewa hayasemi juu ya Utatu wa Jumuiya ya Wakristo. Badala ya hivyo, wanatheolojia hujaribu kulazimisha katika maandiko mawazo yao ya Utatu waliotangulia kuwaza. Lakini mawazo hayo hayamo katika maandiko. Kwa kweli, mawazo hayo ya Utatu hupingana na ushuhuda ulio wazi wa Biblia kwa ujumla.

Mfano wa maandiko kama hayo unapatikana katika Mathayo 28:19, 20. Humo Baba, Mwana, na roho takatifu wanatajwa pamoja. Wengine hudai kwamba hilo hudokeza Utatu. Lakini soma mistari hiyo wewe mwenyewe. Je! kuna lolote katika maandiko hayo linalosema kwamba wale watatu ni Mungu mmoja wakiwa sawa katika umilele, uweza, cheo, na hekima? La, hakuna. Ndivyo ilivyo na yale maandiko mengine yanayowataja watatu hao pamoja.

Kwa wale wanaoona madokezo ya Utatu katika Mathayo 28:19, 20 katika matumizi ya neno “jina” katika hali ya umoja kwa Baba, Mwana, na roho takatifu, tafadhali linganisha matumizi ya neno “jina,” katika hali ya umoja, kwa Abrahamu na Isaka katika Mwanzo 48:16.—Union Version; New World Translation of the Holy Scriptures.

Wanautatu hutaja pia Yohana 1:1, HNWW katika tafsiri fulani, ambapo “Neno” asemwa kuwa “na Mungu” na kuwa “Mungu.” Lakini tafsiri nyinginezo za Biblia husema kwamba Neno alikuwa “mungu” au “wa kimungu,” isimaanishe kwa lazima Mungu bali mwenye uweza. Isitoshe, mstari huo wa Biblia husema kwamba “Neno” alikuwa “na” Mungu. Hilo kwa wazi lingemtenga asiwe Mungu yule yule. Na haidhuru ni nini linaloamuliwa kuhusu “Neno,” ukweli ni kwamba ni watu wawili tu wanaotajwa katika Yohana 1:1, si watatu. Mara nyingi, maandiko yote yanayotumiwa kujaribu kuliunga mkono fundisho la utatu hushindwa kabisa kufanya hivyo yanapochunguzwa kwa unyofu.a

Marejezo

 1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Buku 15, ukurasa 47.

 2. The Baptist Encyclopedia, iliyohaririwa na William Cathcart, 1883, kurasa 1168-9.

 3. A Short History of Christian Doctrine, ya Bernhard Lohse, Chapa ya 1980, ukurasa 53.

 4. Ibid., kurasa 64-5.

 5. The Church Teaches, iliyotafsiriwa na kuhaririwa na John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., na John J. Welch, S.J., 1955, kurasa 125-7.

 6. Ibid., ukurasa 125.

 7. The Triune God, ya Edmund J. Fortman, Chapa ya 1982, ukurasa 126.

 8. On the Incarnation, iliyotafsiriwa na Penelope Lawson, Chapa ya 1981, kurasa 27-8.

 9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, mhariri mkuu, 1987, Buku 15, ukurasa 54.

 10. The New Encycloœdia Britannica, Chapa ya 15, 1985, Buku 11, Micropædia, ukurasa 928.

 11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Buku 14, ukurasa 295.y

[Maelezo ya Chini]

[Picha katika ukurasa wa 19]

Kanisa katika Tagnon, Ufaransa