Ukombozi Fundisho La Jumuiya Ya Wakristo Lililopotea

UKOMBOZI, ile imani ya kwamba Yesu alikufa akiwa badilisho kwa ajili ya ainabinadamu yenye dhambi, ni la msingi kwa Ukristo wa kweli. Hata hivyo, fundisho hilo limechambuliwa na kudhihakiwa kwa muda mrefu na wanatheolojia wa Jumuiya ya Wakristo.

Kwa nini iko hivyo? Je! Yesu mwenyewe hakusema hivi kwenye Marko 10:45, ZSB: “Mwana wa watu hakuja kutumikiwa ila kutumika na kutoa uzima wake uwe ukombozi wa wengi”?

Watu fulani wamedai kwamba Yesu hakutamka kamwe maneno hayo, kwamba baada ya kifo chake yalitungwa chini ya uvutano wa mtume Paulo. Wengine hubisha kwamba “ukombozi” hapa ni usemi wa mfano au kwamba fundisho hilo latokana na hadithi ya kutungwa tu ya Kigiriki! Hivyo basi ni kama ukombozi umetoweka kabisa kutoka mafundisho ya kanisa.

Ingawa hivyo, wewe ungeweza kujiuliza Wakristo wa mapema walikuwa na uelewevu wa jinsi gani juu ya kifo cha Yesu. Paulo atuambia kwenye 2 Wakorintho 5:14, 15: “Upendo wa Kristo watubidisha; maana tumehukumu hivi, ya kwamba mmoja alikufa kwa ajili ya wote . . . ili walio hai wasiwe hai tena kwa ajili ya nafsi zao wenyewe, bali kwa ajili yake yeye aliyekufa akafufuka kwa ajili yao.” Fundisho hili lilikuwa na urahisi fasaha kama nini—likiwa halina kabisa mabadilisho yoyote yenye kutatanisha ambayo yangelipata baadaye mikononi mwa wanatheolojia wa kanisa.

Je! yawezekana kwamba Paulo ndiye aliyevumbua fundisho hili? Sivyo, kwa maana yeye aeleza hivi kwenye 1 Wakorintho 15:3: “Naliwatolea ninyi hapo mwanzo yale niliyoyapokea mimi mwenyewe, ya kuwa Kristo alikufa kwa ajili ya dhambi zetu, kama yanenavyo maandiko.” Kwa wazi, muda mrefu kabla Paulo hajaandika nyaraka (barua) zake, tayari Wakristo walikielewa kifo cha Yesu kuwa cha dhabihu, bei halisi iliyolipwa ili kukomboa ainabinadamu yenye dhambi, ukombozi. Zaidi ya hilo, kama vile Paulo aonyeshavyo, wao walikielewa kifo cha Kristo kuwa kilitimiza “maandiko,” yaani, unabii mbalimbali kama vile Zaburi 22 na Isaya 53 katika Maandiko ya Kiebrania, au “Agano la Kale.”

Maswali Yasiyojibiwa

Ukichagua kujichunguzia mwenyewe mambo ya uhakika, utapata kwamba mafundisho ya uasi-imani yalipenya katika Ukristo kule nyuma karibu na wakati wa mitume. (Matendo 20:29, 30; 2 Timotheo 4:3, 4) Hata hivyo, imani katika dhabihu ya ukombozi wa Kristo iliendelea kuwapo, kama vile ionyeshavyo miandiko ya Mababa wa Kanisa wa mapema. Hata hivyo, wanatheolojia fulani wa baadaye walipochunguza sana fundisho la ukombozi, walitokeza maswali fulani magumu, kama vile, Ukombozi ulilipwa nani? Na kwa nini malipo hayo yalihitajiwa sana?

Katika karne ya nne W.K., Gregori wa Nissa na wengine walieleza maoni ya kwamba ukombozi ulikuwa umelipwa Shetani Ibilisi! Walibisha kwamba, Shetani alikuwa amemshika binadamu, na ukombozi ulilipwa yeye ili kuweka huru ainabinadamu. Hata hivyo, mtu wa wakati wake aitwaye Gregori wa Nazianzo aliona pengo kubwa katika nadharia hii. Ilidokeza kwamba Mungu alikuwa na wajibu wa kumshukuru Ibilisi—upuzi kweli kweli! Wazo la ukombozi wenye kulipwa Ibilisi hata hivyo liliendelea kuenea na kukaa-kaa kwa karne kadhaa.

Je! ingaliweza kuwa ukombozi ulilipwa Mungu mwenyewe? Gregori wa Nazianzo alihisi kwamba aliona wazo hili pia likiwa na matatizo. Kwa sababu ‘sisi hatukuwa katika utumwa kwa [Mungu],’ kwa nini ukombozi uhitaji kulipwa yeye? Zaidi ya hilo, ‘je! Baba angeweza kupendezwa na kifo cha Mwana wake’ kwa kudai ukombozi? Kwa kuonekana, maswali magumu yaliyotokea yaliutilia shaka ukombozi wenyewe.

Kifo cha Ukombozi

Ndipo huenda uchunguzi wako juu ya jambo hili ukakupeleka kwenye muda wa mapema wa karne ya 12. Anselm, Askofu mkuu wa Canterbury, alijaribu kujibu maswali haya katika kitabu chake Cur Deus Homo (Sababu Mungu Akawa Binadamu). Kitabu hicho kilifundisha kwamba kifo cha Kristo kilitumika kuwa ndiyo njia ya kuridhisha haki ya kimungu, ingawa si kwa kuwa ukombozi. Anselm alishikilia kwamba kusamehe dhambi kwa ukombozi bila kutekeleza haki kungekuwa sawa na kuacha dhambi bila kusahihishwa. “Lakini Mungu hawezi kwa kufaa kuacha jambo lolote bila kusahihishwa katika Ufalme Wake,” akasema Anselm. Basi, Mungu alisahihishaje mambo?

Akitoa hoja ya kwamba ‘dhambi humvunjia Mungu heshima,’ Anselm alisema kwamba isingalitosha ‘kurudisha tu kile ambacho kimeondoshwa’ na dhambi ya Adamu. Kwa sababu Mungu alikuwa ameshushiwa heshima, ukombozi—hata dhabihu ya binadamu mkamilifu—haingetosha. “Kwa kufikiria mvunjo wa heshima uliotolewa,” kasisi huyo akasababu, “ni lazima zaidi ya kile kilichoondoshwa kilipwe.” (Italiki ni zetu.) Anselm alitoa hoja ya kwamba hii ilitaka kifo cha mmoja aliye “Mungu na pia binadamu”!

Hata kama itikio lako lingeweza kuwa nini kwa mafundisho ya Anselm, hayo yalivutia watu wa wakati wake nayo yaendelea kuwa na uvutano katika siku yetu. Naam, kwa kipigo kimoja, Anselm akawa amelitilia nguvu fundisho la Utatu na kuua ukombozi, angalau katika Jumuiya ya Wakristo! “Utoshelezi” likawa ndilo neno kuu la wanatheolojia, pole kwa pole neno “ukombozi” likififia kuwa lenye kufichika. Hata hivyo, nadharia za Anselm ni kama zilikuwa kabisa juu ya msingi wa fikira bandia tu, wala si juu ya Biblia. Na kadiri wakati ulivyopita, wanachuo kama Thomas Aquinas walianza kuvunja-vunja nadharia ya Anselm ya “utoshelezi” kwa fikira yao wenyewe ya werevu. Makisio yakaenea sana. Nadharia za fidia zikazidika, na majadiliano yakasonga mbele kutoka Andiko na kupata kina kirefu zaidi katika usababu wa kibinadamu, falsafa, na imani ya mafumbo.

Mrekebisho na Ukombozi

Ingawa hivyo, acheni tusonge karibu zaidi kidogo na wakati wetu. Wakati dhoruba ya Mrekebisho wa Kiprotestanti ilipofoka katika karne ya 16, kikundi chenye mabadiliko makubwa kiitwacho Wasosini kilizaliwa.a Walikana kwamba kifo cha Yesu ‘hakikustahili wokovu kwa ajili yetu’ katika njia yoyote, wakiita imani hiyo “yenye kasoro, yenye makosa, na ya upotevu . . . , yenye kuchukiza sana kwa Andiko na kwa usababu mzuri pia.” (The Racovian Catechisme) Kwa kuwa Mungu husamehe kwa wingi, haikuhitajika haki itekelezwe. Kifo cha Kristo, wao wakadai, kilifidia katika maana ya kwamba kilisukuma wanadamu waige mfano wake mkamilifu.

Kwa kushambuliwa na mambo haya na mengine ya uzushi, Kanisa Katoliki lilitokeza ushambulizi wa kupinga, likaitisha mkutano wa lile Baraza la Trent (kuanzia 1545 mpaka 1563 W.K.). Lakini ingawa misimamo ilichukuliwa juu ya masuala mengi ya kimafundisho, baraza hilo lilithibitika kutokuonyesha jambo lolote wazi na kutofuata wajibu wowote kuhusu fidia. Lilisema juu ya ‘ustahili wa Yesu Kristo’ na likatumia neno “utoshelezi” lakini kwa uangalifu sana likaepuka neno “ukombozi.” Basi, kanisa lilisimama mbali na kujikabidhi msimamo wowote wa Kimaandiko wa kuamua wazi kabisa. Mlango wa kukisia mambo ulibaki wazi kabisa.

Sababu Viongozi wa Kidini Wameshindwa

Tangu wakati wa lile Baraza la Trent, wanatheolojia—Wakatoliki na Waprotestanti hali moja—wamesitawisha nadharia zisizohesabika za fidia. (Ona sanduku katika ukurasa 7.) Hata hivyo, haionekani kutakuwa na ukubaliano juu ya maana ya kifo cha Kristo. Wanatheolojia hupatana katika madharau yao tu juu ya neno la Kimaandiko “ukombozi,” wakipendelea kulipuuza, kulishushia umaana, au kuliondolea umaana katika maelezo. Maana ya kifo cha Kristo hufafanuliwa kwa maneno magumu sana, michanganyiko iliyopotoshwa-potoshwa ya usababu wenye makosa, na maneno makubwa-makubwa, kama vile “uvutano wa kiadili” na “utoshelezi wa uwakilishi wa kimwili.” Badala ya kujenga imani katika kifo cha Kristo, makasisi wa Jumuiya ya Wakristo wamefanya mti wake wa mateso uwe pingamizi la kukwaza lenye kuvuruga.

Ni nini sababu iliyo chini ya huku kushindwa kwa kina kirefu sana? Mwanatheolojia Mkatoliki Boniface A. Willems asema kumesababishwa na uhakika wa kwamba wanatheolojia “huelimishwa wakiwa katika mahali pa kujitenga penye kulindwa kwa uangalifu”—wakiwa mbali mno na mahitaji halisi ya watu.b Je! wewe huelekei kukubaliana na kadirio hilo? Hata hivyo, Yeremia 8:9 yaendelea zaidi ya hapo, kuonyesha mzizi halisi wa tatizo hilo: “Wamelikataa neno la BWANA [Yehova, NW]; wana akili gani ndani yao?”

Ni kweli kwamba fundisho la ukombozi huenda likatokeza maswali fulani magumu. (2 Petro 3:16) Lakini badala ya kupekua Maandiko ili kupata majibu, wanatheolojia wametumia hekima na ufikiri wa kibinadamu. (1 Wakorintho 1:19, 20; 2:13) Wamefanya kimbelembele kukataa visehemu vyovyote vya Biblia visivyofaa mapendezi yao—au nadharia. (2 Timotheo 3:16) Wameendeleza mafundisho yasiyo ya Kimaandiko, kama vile fundisho la Utatu. (Yohana 14:28) Na kushindwa kwao kukubwa zaidi ni kwamba wamefanya wokovu wa binadamu ukawa ndilo jambo kuu zaidi, wakipuuza masuala yaliyo mazito zaidi yanayohusisha jina na Ufalme wa Mungu.—Mathayo 6:9, 10.

Mtetezi wa Ukombozi

Sasa, tafadhali peleka uchunguzi wako mwishoni mwa miaka ya 1800. Mwanamume mwenye kumcha Mungu jina lake Charles Taze Russell alijitenga na nadharia ile yenye kufuatwa na wengi akaanza kuchapisha gazeti hili hili—The Watch Tower (Mnara wa Mlinzi). “Tangu mwanzoni,” akakumbuka Russell, “limekuwa mtetezi wa pekee wa Ukombozi.”

Mnara wa Mlinzi laendelea kutumika likiwa hivyo mpaka leo hii. Kwa muda wa zaidi ya miaka mia moja, limetokeza sababu zifaazo za Kimaandiko za kuamini katika ukombozi, na limetoa majibu ya Kimaandiko yenye kutoa sababu nzuri kwa mashtaka ya wachambuzi. Kwa hiyo sisi twakualika sasa utazame zaidi yale ambayo Biblia yasema kuhusu kifo cha Yesu na maana yacho.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 7]

MIFANO YA NADHARIA ZA UFIDIO

◻ NADHARIA YA KIKASISI, AU YA KISERIKALI: Mwanatheolojia Mholanzi Hugo Grotius aliisitawisha hii katika karne ya 17 kukanusha nadharia za Wasosini. Grotius alikichukua kifo cha Kristo “kuwa aina ya mkataba halali wa kisheria, huku Mungu akijazia nafasi ya Kasisi au Gavana, na binadamu akijazia ile ya mwenye hatia.”—Encyclopædia of Religion and Ethics.

◻ NADHARIA MUHIMU YA UPATANISHO: Hii ilipendekezwa katika 1946 na mwanatheolojia Mprotestanti Clarence H. Hewitt. Aliichukua kazi ya Kristo, si kama yenye kulipa adhabu fulani halali ya kisheria, bali kama yenye ‘kutuweka huru na utawala wa sheria ya dhambi na kifo na kuingiza ndani yetu toba na masikitiko ya kimungu, hivyo kutuleta ndani ya hali yenye kusameheka mbele za Mungu.’

◻ UFIDIO KWA USHIRIKA WA KIKRISTO: Mwanatheolojia wa Katoliki ya Kiroma Boniface A. Willems (1970) aonyesha “ufidio” kuwa sawa na “kugeukia mbali kutoka kwenye majivuno yetu na kufunguliana wazi mioyo yetu mmoja na mwenzake.” Aongezea hivi: “Lile wazo la Kikristo la mmoja kuwa badala ya wengine au kuteseka kwa ajili ya wengine ni kwamba mmoja ajijua mwenyewe kuwa mwenye kuhusishwa katika mfungamano na jamii ya kibinadamu yenye kulemewa na dhambi. . . . Halafu Kanisa ni ushirika wa wale walio tayari kuishi katika utumishi wa pekee kwa ajili ya wengine.”

◻ NADHARIA YA MBUZI-MCHUKUA-LAWAMA: Mwanatheolojia Mkatoliki Raymund Schwager aliipendekeza hii katika 1978. Alilikataa wazo la kwamba Mungu ‘angedai jicho kwa jicho.’ Yeye huiona dhabihu ya Kristo kuwa namna fulani ya utakasaji wa uchafu wa ndani ambao huruhusu jamii ya kibinadamu iondoshe nje—na hivyo ijiondolee yenyewe—maelekeo ya jeuri yaliyomo ndani yayo kwa asili.

◻ UFIDIO WA KIJAMII NA KISIASA: Mwanatheolojia Mbaptisti Thorwald Lorenzen aliandika hivi katika 1985: “Mungu hatafuti tu msamaha wa kidini kwa ajili ya mtenda dhambi bali pia ukombozi wa kisiasa kwa ajili ya maskini na wenye kuonewa. . . . Kwa hiyo, kifo cha Yesu chafunua Mungu mwenye kuhangaikia kuponywa pande zote kwa uhai wa kibinadamu.”

[Picha katika ukurasa wa 5]

Wanatheolojia Waprotestanti na Wakatoliki wamesitawisha nadharia nyingi sana juu ya ufidio na ukombozi, lakini Biblia hufundisha nini?