“Tuambie, Mambo Haya Yatakuwa Wakati Gani?”

“Nayahubiri mambo mapya; kabla hayajatokea nawapasheni habari zake.”—ISAYA 42:9.

1, 2. (a) Mitume wa Yesu waliuliza nini juu ya wakati ujao? (b) Jibu la Yesu juu ya ishara yenye mambo mengi limepataje utimizo?

UFUNDISHAJI wa kimungu hutoka kwa Yehova Mungu, ‘atangazaye mwisho tangu mwanzo.’ (Isaya 46:10) Kama vile makala iliyotangulia ilivyoonyesha, mitume walitafuta ufundishaji kama huo kutoka kwa Yesu, wakimuuliza hivi: “Tuambie, Mambo haya yatakuwa wakati gani, na ishara itakuwa nini wakati mambo yote haya yakusudiwapo kufikia umalizio?”—Marko 13:4, NW.

² Katika kujibu, Yesu alieleza juu ya “ishara” yenye mambo mengi iliyotia ndani ithibati ambayo ingethibitisha kwamba mfumo wa Kiyahudi ulikaribia kwisha. Hilo lilitimizwa wakati Yerusalemu lilipoharibiwa katika 70 W.K. Lakini unabii wa Yesu ungekuwa na utimizo ulio mkubwa zaidi miaka mingi katika wakati ujao. Mara “nyakati zilizowekwa za mataifa,” zilipokwisha katika 1914, ishara ya kadiri kubwa ingedhihirika, ikionyesha kwamba mfumo mwovu wa sasa ungekwisha karibuni katika “dhiki kubwa.”a (Luka 21:24, NW) Mamilioni walio hai leo waweza kushuhudia kwamba ishara hiyo imetimizwa katika vita vya ulimwengu na matukio mengine makubwa ya karne hii ya 20. Matukio hayo pia yatia alama utimizo mkuu wa unabii wa Yesu, utimizo huo wa kisasa ukifananishwa na yale yaliyotukia kuanzia 33 hadi 70 W.K.

3. Katika kusema juu ya ishara nyingine, Yesu alitabiri matukio gani ya ziada?

³ Baada ya Luka kutaja nyakati zilizowekwa za mataifa, masimulizi yanayofanana na hayo katika Mathayo, Marko, na Luka yaeleza mfululizo wa matukio zaidi yanayotia ndani ishara ya ziada kuongezea ‘ishara yenye mambo mengi ya umalizio wa mfumo wa mambo.’ (Mathayo 24:3, NW) (Kwenye ukurasa 15, jambo hilo katika simulizi limetiwa alama kwa mistari miwili.) Mathayo husema hivi: “Lakini mara, baada ya dhiki ya siku zile, jua litatiwa giza, na mwezi hautatoa mwanga wake, na nyota zitaanguka mbinguni, na nguvu za mbinguni zitatikisika; ndipo itakapoonekana ishara yake Mwana wa Adamu mbinguni; ndipo mataifa yote ya ulimwengu watakapoomboleza, nao watamwona Mwana wa Adamu akija juu ya mawingu ya mbinguni pamoja na nguvu na utukufu mwingi. Naye atawatuma malaika zake pamoja na sauti kuu ya parapanda, nao watawakusanya wateule wake toka pepo nne, toka mwisho huu wa mbingu mpaka mwisho huu.”—Mathayo 24:29-31.

Dhiki na Matukio ya Kiajabu-Ajabu ya Kimbingu

4. Ni maswali gani yanayotokea kuhusu matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu ambayo Yesu alitaja?

⁴ Hayo yangetimizwa lini? Masimulizi yote matatu ya Gospeli yataja yale tuwezayo kuita matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu—jua na mwezi zikitiwa giza na nyota zikianguka. Yesu alisema kwamba hayo yangefuatia ile “dhiki kubwa.” Je! Yesu alikuwa akifikiria dhiki iliyofikia upeo wayo katika 70 W.K., au alikuwa akisema juu ya dhiki kubwa iliyo katika wakati ujao bado katika nyakati zetu za kisasa?—Mathayo 24:29; Marko 13:24.

5. Wakati mmoja iliaminiwaje juu ya dhiki ya nyakati za kisasa?

⁵ Tangu nyakati zilizowekwa za mataifa zilipokwisha katika 1914, watu wa Mungu wamekuwa wenye kupendezwa sana na “dhiki ile iliyo kuu.” (Ufunuo 7:14) Kwa miaka kadhaa walifikiri kwamba dhiki kubwa ya ki-siku-hizi ilikuwa na mwanzo uliolingana na wakati wa Vita ya Ulimwengu 1, kisha ikawa na kipindi cha katikati, na hatimaye ikawa na sehemu ya kumalizia, “vita ya ile siku kubwa ya Mungu Mweza Yote.” Ikiwa ilikuwa hivyo, ni nini lingetukia wakati wa miongo ya katikati ya “umalizio wa mfumo wa mambo”?—Ufunuo 16:14; Mathayo 13:39; 24:3; 28:20, NW.

6. Ni nini kilionwa kuwa kilitimiza unabii wa Yesu juu ya matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu?

⁶ Ilionwa kwamba katika kipindi hicho cha katikati ile ishara yenye mambo mengi ingeonwa, kutia na kazi ya kuhubiri inayofanywa na watu wa Mungu waliokusanywa. Ilionekana pia kwamba yale matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu yaliyotabiriwa yangeweza kutazamiwa katika kile kipindi cha katikati baada ya sehemu ya kwanza katika 1914-18. (Mathayo 24:29; Marko 13:24, 25; Luka 21:25) Fikira zilikaziwa mambo halisi mbinguni—vyombo vya kuwasiliana vya angani, roketi, miali anga au miali gama, na vituo au vitovu vya kutua mwezini.

7. Ni uelewevu gani uliorekebishwa juu ya dhiki kubwa ambao umeandaliwa?

⁷ Hata hivyo, Mnara wa Mlinzi la Februari 1, 1971, lilichunguza tena unabii wa Yesu, hasa juu ya kuja kwa dhiki kubwa. Lilionyesha kwamba kwa sababu ya yale yaliyotukia katika karne ya kwanza, dhiki ya kisasa isingalikuwa na mwanzo katika 1914-18, kipindi cha katikati chenye urefu wa miongo kadhaa, na baadaye kuanza tena. Gazeti hilo lilimalizia hivi: “‘Dhiki kubwa’ ambayo haitatokea namna yake tena iko mbele bado, kwani yamaanisha kuharibiwa kwa milki ya ulimwengu ya dini bandia (kutia na Jumuiya ya Wakristo) kukifuatwa na ‘vita ya ile siku kubwa ya Mungu Mweza Yote’ kwenye Har–Magedoni.”

8. Kukiwa na maoni yaliyorekebishwa juu ya dhiki ya kisasa, Mathayo 24:29 lilielezwaje?

⁸ Lakini Mathayo 24:29 lasema kwamba matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu yatokea “mara, baada ya dhiki ya siku zile.” Hilo lingewezekanaje? Mnara wa Mlinzi la Novemba 1, 1975, lilidokeza kwamba hapa “dhiki” ilimaanisha ile ambayo ilifikia upeo huko nyuma katika 70 W.K. Hata hivyo, ni katika maana gani, ingeweza kusemwa kwamba matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu katika wakati wetu yalikuwa yakitokea “mara” baada ya tukio fulani katika 70 W.K.? Sababu ilitolewa kwamba machoni pa Mungu zile karne za katikati zingekuwa muda mfupi. (Warumi 16:20; 2 Petro 3:8) Hata hivyo, uchunguzi wa kina kirefu zaidi wa unabii huo, hasa ule wa Mathayo 24:29-31, waelekeza kwenye maelezo tofauti sana. Hilo laonyesha jinsi nuru ‘izidivyo kung’aa hadi mchana mkamilifu.’ (Mithali 4:18, American Standard Version)b Acheni tuzungumzie ni kwa nini elezo jipya, au lililo tofauti, linafaa.

9. Maandiko ya Kiebrania huandaaje msingi kwa ajili ya maneno ya Yesu juu ya matukio mbinguni?

⁹ Kwa wanne kati ya mitume wake, Yesu alitoa unabii juu ya ‘kutiwa giza kwa jua, mwezi kuacha kutoa nuru, na kuanguka kwa nyota.’ Wakiwa Wayahudi, wao wangeweza kutambua usemi huo kutoka katika Maandiko ya Kiebrania ambamo, kwa kielelezo, kwenye Sefania 1:15, wakati wa hukumu ya Mungu uliitwa “siku ya uharibifu na ukiwa, siku ya giza na utusitusi, siku ya mawingu na giza kuu.” Manabii Waebrania mbalimbali walieleza vilevile juu ya jua kutiwa giza, mwezi kuacha kung’aa, na nyota kuacha kutoa nuru. Waweza kupata usemi huo katika ujumbe mbalimbali wa kimungu dhidi ya Babiloni, Edomu, Misri, na ufalme wa kaskazini wa Israeli.—Isaya 13:9, 10; 34:4, 5; Yeremia 4:28; Ezekieli 32:2, 6-8; Amosi 5:20; 8:2, 9.

10, 11. (a) Yoeli alitoa unabii upi juu ya mambo huko mbinguni? (b) Ni sehemu zipi za unabii wa Yoeli zilizotimizwa katika 33 W.K., na zipi hazikutimizwa?

¹⁰ Waliposikia aliyosema Yesu, yaelekea Petro na wale wengine watatu walikumbuka unabii wa Yoeli unaopatikana kwenye Yoeli 2:28-31 na 3:15: “Nitamimina roho yangu juu ya wote wenye mwili; na wana wenu, waume kwa wake, watatabiri. . . . Nami nitaonyesha mambo ya ajabu katika mbingu na katika dunia, damu, na moto, na minara ya moshi. Jua litageuzwa kuwa giza, na mwezi kuwa damu, kabla haijaja hiyo siku ya [Yehova, NW] iliyo kuu na itishayo.” “Jua na mwezi vimetiwa giza, na nyota zimeacha kuangaza.”

¹¹ Kama ilivyosimuliwa kwenye Matendo 2:1-4 na 14-21, katika Pentekoste 33 W.K., Mungu alimwaga roho takatifu juu ya wanafunzi 120, wanaume kwa wanawake. Mtume Petro alijulisha kwamba hayo ndiyo Yoeli alikuwa ametabiri. Hata hivyo, namna gani yale maneno ya Yoeli juu ya ‘jua kugeuzwa kuwa giza na mwezi kuwa damu na nyota kuacha kuangaza’? Hakuna lolote lionyeshalo kwamba hilo lilitimizwa katika 33 W.K. au katika kile kipindi cha zaidi ya miaka 30 cha umalizio wa mfumo wa mambo wa Kiyahudi.

12, 13. Yale matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu yaliyotabiriwa na Yoeli yalitimizwaje?

¹² Yaonekana sehemu hiyo ya mwisho ya utabiri wa Yoeli ilihusika kwa ukaribu zaidi na ‘kuja kwa siku ya Yehova iliyo kuu na itishayo’—kuharibiwa kwa Yerusalemu. Mnara wa Mlinzi la Desemba 1, 1967, lilisema hivi juu ya dhiki iliyopata Yerusalemu katika 70 W.K.: “Hiyo ikawa kweli kweli ‘siku ya Bwana’ kwa habari ya Yerusalemu na watoto wake. Na kuhusiana na siku hiyo kulikuwako ‘damu na moto, na mvuke wa moshi’ tele, jua lising’arishe giza zito la mji mchana, na mwezi ukionyesha damu iliyomwagika, isiwe mbalamwezi ya amani usiku.”c

¹³ Naam, kama ilivyo katika ule unabii mwingine mbalimbali ambao tumeona, yale matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu yaliyotabiriwa na Yoeli yangetimizwa wakati Yehova angetekeleza hukumu. Badala ya kuenea katika kipindi kizima cha umalizio wa mfumo wa Kiyahudi, kutiwa giza kwa jua, mwezi, na nyota kulitukia wakati majeshi yenye kufisha yalipokuja dhidi ya Yerusalemu. Kwa kufaa, twaweza kutazamia utimizo mkubwa zaidi wa sehemu hiyo ya unabii wa Yoeli wakati Yehova aanzapo kutekeleza hukumu dhidi ya mfumo wa sasa.

Dhiki Ipi Kabla ya Matukio ya Kiajabu-ajabu ya Kimbingu?

14, 15. Unabii wa Yoeli unaathirije uelewevu wetu wa Mathayo 24:29?

¹⁴ Utimizo wa unabii wa Yoeli (kwa kupatana na unabii mwingine mbalimbali unaotumia usemi uo huo) hutusaidia tuelewe maneno kwenye Mathayo 24:29. Kwa wazi, yale ambayo Yesu alisema juu ya ‘jua kutiwa giza, mwezi kuacha kutoa nuru, na nyota kuanguka’ hayarejezei mambo yanayotukia muda wa ile miongo mingi ya umalizio wa mfumo wa mambo wa sasa, kama vile roketi za angani, kutua mwezini, na mambo kama hayo. La, yeye alikuwa akielekezea matukio yanayohusiana na “siku ya [Yehova, NW] iliyo kuu na itishayo,” uharibifu ambao bado utakuja.

¹⁵ Hilo lahusiana na uelewevu wetu wa jinsi matukio ya kiajabu-ajabu ya kimbingu yangekuja “mara, baada ya [ile] dhiki.” Yesu hakuwa akirejezea ile dhiki iliyofikia upeo katika 70 W.K. Badala ya hivyo, yeye alikuwa akielekezea mwanzo wa ile dhiki kubwa ambayo ingeupata mfumo wa ulimwengu wakati ujao, ikitia upeo “kuwapo” kwake kulikoahidiwa. (Mathayo 24:3) Dhiki hiyo bado iko mbele yetu.

16. Marko 13:24 lilikuwa likielekezea dhiki ipi, na kwa nini ni hivyo?

¹⁶ Namna gani yale maneno kwenye Marko 13:24: “Siku zile, baada ya dhiki hiyo, jua litatiwa giza, na mwezi hautatoa mwanga wake”? Hapa, maneno “zile” na “hiyo” yote mawili ni namna mbalimbali za neno la Kigiriki e·kei΄nos, kiwakilishi-kionyeshi kinachoelekezea jambo la wakati ulio mbali. E·kei΄nos laweza kutumiwa kuonyesha jambo lililopita zamani (au jambo lililotangulia kutajwa) au jambo lililo katika wakati ujao ulio mbali. (Mathayo 3:1; 7:22; 10:19; 24:38; Marko 13:11, 17, 32; 14:25; Luka 10:12; 2 Wathesalonike 1:10) Hivyo, Marko 13:24 laelekezea “dhiki hiyo,” si ile dhiki iliyochochewa na Waroma, bali kwa tendo kuu la Yehova mwishoni mwa mfumo wa sasa.

17, 18. Ufunuo chatoa nuru gani juu ya jinsi dhiki kubwa itakavyoendelea?

¹⁷ Sura 17 hadi 19 za Ufunuo zinaufaa na kuuthibitisha uelewevu huu uliorekebishwa wa Mathayo 24:29-31, Marko 13:24-27, na Luka 21:25-28. Kwa njia gani? Gospeli zaonyesha kwamba dhiki hiyo haitaanza na kwisha mara iyo hiyo. Baada ya hiyo kuanza baadhi ya ainabinadamu bado watakuwa hai kuona “ishara ya Mwana wa Adamu” na kuitikia—kuomboleza na, kama isemwavyo kwenye Luka 21:26, ‘kuvunjika mioyo kwa hofu, na kwa kutazamia mambo yatakayoupata ulimwengu.’ Hofu hiyo yenye kuwalemea itakuwa kwa sababu ya wao kuona “ile ishara” inayoashiria uharibifu wao ulio karibu.

¹⁸ Simulizi la Ufunuo laonyesha kwamba dhiki kubwa ya wakati ujao itaanza wakati “pembe” za kivita za “hayawani-mwitu” wa kimataifa zigeukapo dhidi ya “kahaba mkubwa,” Babiloni Mkubwa.d (Ufunuo 17:1, 10-16, NW) Lakini watu wengi watabaki, kwani wafalme, wauzaji-bidhaa, makapteni wa meli, na wengineo waomboleza mwisho wa dini bandia. Bila shaka wengi watang’amua kwamba hukumu yao itafuata.—Ufunuo 18:9-19.

Yale Yatakayokuja?

19. Twaweza kutazamia nini dhiki kubwa ianzapo?

¹⁹ Mafungu ya Gospeli katika Mathayo, Marko, na Luka huungana na Ufunuo sura ya 17-19 kutoa nuru nyingi juu ya yale yatakayotukia karibuni. Kwenye wakati uliowekwa na Mungu, dhiki kubwa itaanza kwa ushambulizi dhidi ya milki ya ulimwengu ya dini bandia (Babiloni Mkubwa). Ushambulizi huo utakuwa mkali hasa dhidi ya Jumuiya ya Wakristo, inayolingana na Yerusalemu lisilo jaminifu. Itakuwa ‘mara baada’ ya sehemu hiyo ya dhiki, kwamba “kutakuwa na ishara katika jua, na mwezi, na nyota; na katika nchi dhiki ya mataifa [isiyo na kifani].”—Mathayo 24:29; Luka 21:25.

20. Ni matukio gani ya kiajabu-ajabu ya kimbingu tuwezayo kutazamia?

²⁰ Ni katika maana gani kwamba ‘jua litatiwa giza, mwezi kutotoa nuru, nyota kuanguka kutoka mbinguni, na nguvu za mbinguni kutikisika’? Bila shaka, katika sehemu ya mapema ya dhiki kubwa, vimulikaji vingi—makasisi mashuhuri wa ulimwengu wa kidini—watakuwa wamefunuliwa na kuondolewa mbali na “zile pembe kumi” zinazotajwa kwenye Ufunuo 17:16. Hapana shaka kwamba mamlaka za kisiasa zitakuwa pia zimetikisika. Je! yawezekana kutakuwa pia na matukio yenye kuogofya katika mbingu halisi? Yaelekea sana kutakuwa, na yatakuwa yenye kutisha sana kuliko yale yaliyoelezwa na Yosefo kuwa yakitukia karibu na mwisho wa mfumo wa Kiyahudi. Twajua kwamba katika nyakati za kale, Mungu alionyesha nguvu zake za kusababisha matokeo hayo yenye msiba mkuu, na yeye aweza kufanya hivyo tena.—Kutoka 10:21-23; Yoshua 10:12-14; Waamuzi 5:20; Luka 23:44, 45.

21. “Ishara” ya wakati ujao itatukiaje?

²¹ Kufikia hapa waandikaji wote watatu wa Gospeli watumia neno la Kigiriki to΄te (ndipo) ili kujulisha tukio linalofuata. “Ndipo itakapoonekana ishara yake Mwana wa Adamu mbinguni.” (Mathayo 24:30; Marko 13:26; Luka 21:27) Tangu Vita ya Ulimwengu 1, wanafunzi wa kweli wa Yesu wametambua ishara yenye mambo mengi ya kuwapo kwake kusikoonekana, ingawa watu wengi hawajaitambua. Lakini Mathayo 24:30 laelekeza mbele kwenye “ishara” ya ziada inayotokea wakati ujao, ile ya “Mwana wa Adamu,” na mataifa yote yatashurutishwa kuitambua. Wakati Yesu ajapo na mawingu ya kutoonekana, wanadamu wenye kumkinza ulimwenguni pote watalazimika kutambua “kuja” (Kigiriki, er·khoʹme·non) huko kwa sababu ya wonyesho usio wa kawaida wa mamlaka yake ya kifalme.—Ufunuo 1:7.

22. Ni nini kitakachokuwa tokeo la kuona “ishara” ya Mathayo 24:30?

²² Mathayo 24:30 hutumia to΄te kwa mara nyingine ili kujulisha kile kinachofuata. Ndipo mataifa, yakitambua matokeo ya hali yao, yatajipiga na kuomboleza, labda yakitambua kwamba uharibifu wayo u karibu. Ni tofauti kama nini na watumishi wa Mungu, kwani sisi tutaweza kuinua vichwa vyetu juu, tukijua ukombozi u karibu! (Luka 21:28) Ufunuo 19:1-6 pia huonyesha waabudu wa kweli mbinguni na duniani wakishangilia kwa sababu ya mwisho wa kahaba mkubwa.

23. (a) Yesu atachukua hatua gani kuelekea wale wateule? (b) Nini laweza kusemwa juu ya kunyanyuliwa kwa mabaki hadi mbinguni?

²³ Unabii wa Yesu waendelea kusema hivi, kwenye Marko 13:27: “Ndipo [to΄te] atakapowatuma malaika na kuwakusanya wateule wake toka pepo nne, toka upande wa mwisho wa nchi hata upande wa mwisho wa mbingu.” Hapa Yesu akazia fikira mabaki ya wale “wateule wake” 144,000 ambao wangali hai duniani. Mapema katika umalizio wa mfumo wa mambo, wanafunzi hao wapakwa wa Yesu waliletwa katika umoja wa kitheokrasi. Hata hivyo, kulingana na utaratibu uliotumiwa, Marko 13:27 na Mathayo 24:31 yasimulia jambo zaidi. “Pamoja na sauti kuu ya parapanda” wale “wateule wake” waliobaki watakusanywa kutoka miisho ya dunia. Watakusanywaje? Bila shaka yoyote, watatiwa “muhuri” na kutambulishwa waziwazi na Yehova kuwa sehemu ya wale “walioitwa, na wateule, na waaminifu.” Na katika wakati ulioamriwa na Mungu, wao watanyanyuliwa hadi mbinguni kuwa wafalme na makuhani.e Hilo litaleta shangwe kwao na kwa waandamani wao waaminifu, ule “umati mkubwa,” (NW) ambao wao wenyewe watakuwa wametiwa alama, ya ‘kutoka katika dhiki ile kuu’ waweze kufurahia baraka katika dunia-paradiso.—Mathayo 24:22; Ufunuo 7:3, 4, 9-17; 17:14; 20:6; Ezekieli 9:4, 6.

24. Mathayo 24:29-31 lafunua mfululizo gani kuhusu matukio yanayokuja?

²⁴ Mitume waliposema, “Tuambie . . . ,” jibu la Yesu lilihusisha mambo mengi zaidi ya yale ambayo wangeweza kuelewa. Hata hivyo, katika muda wa maisha yao, walishangilia kuona utimizo wa ufananisho wa unabii wake. Funzo letu juu ya jibu la Yesu limekazia fikira ile sehemu ya unabii wake ambayo itatimizwa hivi karibuni. (Mathayo 24:29-31; Marko 13:24-27; Luka 21:25-28) Tayari twaweza kuona kwamba ukombozi wetu unazidi kukaribia. Twaweza kutazamia kuona mwanzo wa dhiki kubwa, ndipo tuone ile ishara ya Mwana wa Adamu, na ndipo tuone wale wateule wakikusanywa na Mungu. Mwishowe, Mfalme-Shujaa-wa-Vita wetu, Yesu aliyetawazwa, ‘atakamilisha ushindi wake’ akiwa Mfishaji wa Yehova kwenye Har–Magedoni. (Ufunuo 6:2, NW) Siku hiyo ya Yehova, wakati yeye atekelezapo kisasi, itakuja ikiwa upeo kamili ulio mtukufu wa umalizio wa mfumo wa mambo ambao umetia alama siku ya Bwana Yesu kuanzia 1914 na kuendelea.

25. Twaweza kushirikije katika utimizo utakaokuja bado wa Luka 21:28?

²⁵ Na uendelee kujinufaisha mwenyewe na ufundishaji wa kimungu, ili uitikie ule utimizo ulio wa wakati ujao bado, wa maneno haya ya Yesu: “Basi mambo hayo yaanzapo kutokea, changamkeni, mkaviinue vichwa vyenu, kwa kuwa ukombozi wenu umekaribia.” (Luka 21:28) Ni wakati ujao mzuri kama nini ulio mbele ya wale wateule na ule umati mkubwa wakati Yehova aendeleapo kulitakasa jina lake takatifu!

[Maelezo ya Chini]

Je! Wakumbuka?

◻ Sehemu za Yoeli 2:28-31 na 3:15 zilitimizwaje katika karne ya kwanza?

◻ Mathayo 24:29 inarejezea dhiki gani, kwa nini sisi twakata kauli hivyo?

◻ Mathayo 24:29 yarejezea matukio gani ya kiajabu-ajabu ya kimbingu, na hiyo yawezaje kuwa mara tu baada ya dhiki?

◻ Luka 21:26, 28 litatimizwaje katika wakati ujao?

[Picha katika ukurasa wa 16, 17]

Eneo la hekalu

[Hisani]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.