Kitabu Cha Biblia 42—Luka

Mwandikaji: Luka

Mahali Kilipoandikiwa: Kaisaria

Uandikaji Ulikamilishwa: c. (karibu) 56-58 W.K.

Wakati Uliohusishwa: 3 K.W.K.–33 W.K.

 1. Luka aliandika Gospeli ya aina gani?

GOSPELI ya Luka iliandikwa na mwanamume aliyekuwa na akili yenye makini na moyo wenye fadhili, na mchanganyiko huo mzuri wa sifa, pamoja na uongozi wa roho ya Mungu, umetokeza simulizi lililo sahihi na lenye kujaa uchangamfu na hisia. Katika mistari ya ufunguzi, yeye asema, “nimeona vema mimi nami, kwa kuwa nimejitafutia usahihi wa mambo hayo yote tangu mwanzo, kukuandikia kwa taratibu.” Utoaji wake wenye habari nyingi, wenye uangalifu wathibitisha dai hilo kikamili.—Luka 1:3.

 2, 3. Ni uthibitisho gani wa nje na wa ndani unaoelekezea tabibu Luka kuwa mwandikaji wa Gospeli hii?

² Ingawa Luka hatajwi popote katika simulizi hilo, wajuzi wa kale wakubaliana kwamba ndiye aliyekuwa mwandikaji. Gospeli hiyo yahesabiwa kuwa ya Luka katika Muratorian Fragment (karibu 170 W.K.) na ilikubaliwa na waandikaji wa karne ya pili kama Irenaeus na Clement wa Aleksandria. Uthibitisho wa ndani pia waelekeza kwa njia yenye nguvu kwa Luka. Paulo anena juu yake katika Wakolosai 4:14 kuwa “Luka, yule tabibu mpendwa,” na kazi yake ni ya utaratibu wa uanachuo ambao mtu angetazamia kwa mtu aliyeelimishwa vizuri, kama vile daktari. Uchaguzi wake mzuri wa lugha na msamiati mpana, mkubwa zaidi ya ule wa wale waandikaji wengine watatu wa Gospeli wakiunganishwa, wawezesha mshughulikio wa uangalifu na wenye kutia mengi zaidi juu ya habari yake ya muhimu. Simulizi lake la mwana mpotevu huonwa na wengine kuwa ndiyo hadithi fupi bora zaidi iliyopata kuandikwa.

³ Luka hutumia semi za kitiba au maneno anayoyapa maana ya kitiba zaidi ya 300 ambayo hayatumiwi katika njia ile ile (iwapo yatumiwa) na wale waandikaji wengine wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo.a Kwa kielelezo, anaponena juu ya ukoma, wakati wote Luka hatumii usemi ule ule kama wale wengine. Kwao ukoma ni ukoma, lakini kwa tabibu huyu, kuna hatua tofauti-tofauti za ukoma, kama wakati Luka anaponena juu ya ‘mtu aliyejaa ukoma.’ Yeye asema Lazaro ‘alikuwa na vidonda vingi.’ Hakuna mwandikaji mwingine yeyote wa Gospeli anayesema kwamba mama-mkwe wa Petro alikuwa na “homa kali.” (5:12; 16:20; 4:38) Ingawa wale watatu wengine watuambia juu ya Petro akikata sikio la mtumwa wa kuhani wa juu, ni Luka pekee anayetaja kwamba Yesu alimponya. (22:51) Ni usemi wa daktari kwamba mwanamke fulani alikuwa na “pepo wa udhaifu muda wa miaka kumi na minane, naye amepindana, hawezi kujinyosha kabisa.” Na ni nani isipokuwa “Luka, yule tabibu mpendwa” angeandika kirefu huduma ya kwanza aliyopewa mwanamume fulani na Msamaria ambaye ‘alifunga jeraha zake, akizitia mafuta na divai’?—13:11; 10:34.

 4. Yawezekana, Luka iliandikwa lini, na ni hali gani zinazounga mkono maoni hayo?

⁴ Luka aliandika Gospeli yake lini? Matendo 1:1 hudokeza kwamba mwandikaji wa Matendo (ambaye alikuwa Luka pia) hapo mapema zaidi alikuwa ametunga “kitabu kile cha kwanza,” ile Gospeli. Yawezekana sana Matendo kilikamilishwa karibu 61 W.K. Luka akiwa katika Rumi pamoja na Paulo, aliyekuwa akingojea rufani yake kwa Kaisari. Kwa hiyo simulizi la Gospeli hiyo lawezekana liliandikwa na Luka katika Kaisaria karibu 56-58 W.K., baada ya yeye kurejea na Paulo kutoka Filipi mwishoni mwa safari ya umisionari ya tatu ya Paulo na wakati ambao Paulo alikuwa akingojea miaka miwili gerezani kule Kaisaria kabla ya kupelekwa Rumi kwa ajili ya rufani yake. Kwa kuwa Luka alikuwa huko katika Palestina, wakati huu yeye alikuwa katika hali nzuri ya ‘kutafuta kwa usahihi mambo tangu mwanzo’ kuhusu uhai na huduma ya Yesu. Kwa hiyo, simulizi la Luka laonekana lilitangulia Gospeli ya Marko.

 5. Yawezekana Luka ‘alifuatia kwa usahihi’ matukio ya uhai wa Yesu kupitia vyanzo gani?

⁵ Bila shaka, Luka hakuwa shahidi aliyejionea matukio yote anayoandika katika Gospeli yake, akiwa hakuwa mmoja wa wale 12 na yawezekana hata hakuwa mwamini mpaka baada ya kifo cha Yesu. Hata hivyo, yeye alishirikiana karibu sana na Paulo katika shamba la umisionari. (2 Tim. 4:11; Flm. 24) Kwa hiyo, kama ambavyo yaweza kutazamiwa, uandikaji wake waonyesha uthibitisho wa uvutano wa Paulo, kama inavyoweza kuonekana kwa kulinganisha masimulizi mawili yao ya Chakula cha Jioni cha Bwana, katika Luka 22:19, 20 na 1 Wakorintho 11:23-25. Kikiwa chanzo zaidi cha habari, Luka angeweza kurejezea Gospeli ya Mathayo. Katika ‘kutafuta kwa usahihi mambo,’ yeye angeweza kibinafsi kuuliza mashahidi wengi waliojionea matukio ya maisha ya Yesu, kama vile wanafunzi waliokuwapo na yawezekana mama ya Yesu, Mariamu. Twaweza kuwa na uhakika kwamba yeye alifanya kila liwezekanalo katika kukusanya habari za kirefu zenye kutegemeka.

 6. Ni kadiri gani ya Gospeli ya Luka ilivyo ya kipekee kumhusu, naye aliandika kwa ajili ya nani? Kwa nini wewe wajibu hivyo?

⁶ Yaonekana wazi kwa kuchunguza yale masimulizi manne ya Gospeli kwamba waandikaji hao hawarudii tu usimulizi wa mwenzao, wala hawaandiki tu ili watoe mashahidi kadhaa wa maandishi haya ya muhimu sana ya Biblia. Simulizi la Luka ni la kibinafsi sana katika mshughuliko walo. Kwa ujumla, asilimia 59 ya Gospeli yake ni maalumu kumhusu. Yeye aandika angalau miujiza halisi sita na vielezi zaidi ya maradufu vinavyotajwa katika yale masimulizi mengine ya Gospeli, akitumia theluthi moja ya Gospeli yake kusimulia na theluthi mbili kwa mazungumzo; Gospeli yake ndiyo ndefu zaidi kati ya zile nne. Mathayo aliandika hasa kwa ajili ya Wayahudi, na Marko kwa ajili ya wasomaji wasio Wayahudi, hasa Warumi. Gospeli ya Luka ilielekezwa kwa “Theofilo mtukufu” na kupitia yeye kwa watu wengine, Wayahudi na wasio Wayahudi. (Luka 1:3, 4) Ili kulipa simulizi lake uvutio kwa wote, yeye afuatisha nasaba ya Yesu kurudi kwa “Adamu, [mwana, NW] wa Mungu,” wala si kwa Abrahamu tu, kama anavyofanya Mathayo akiandikia hasa Wayahudi. Yeye hasa aandika maneno ya kiunabii ya Simeoni kwamba Yesu angekuwa “mwangaza wa mataifa,” na aeleza kwamba “wote wenye mwili watauona wokovu wa Mungu.”—3:38; 2:29-32; 3:6.

 7. Ni nini kinachoshuhudia kwa nguvu uasilia wa Gospeli ya Luka?

⁷ Katika maandishi yake yote, Luka atoa uthibitisho wa kuwa mhadithiaji mwenye kutokeza, masimulizi yake yakiwa yamepangwa vizuri na yakiwa sahihi. Sifa hizi za usahihi na uaminifu katika maandishi ya Luka ni uthibitisho wenye nguvu wa uasilia wayo. Mwandikaji mmoja wa kisheria alionelea hivi wakati mmoja: “Ingawa masimulizi ya mapenzi, hadithi za mapokezi na ushuhuda bandia hufanya uangalifu kuweka matukio yaliyosimuliwa katika mahali fulani pa mbali na wakati fulani usiojulikana, hivyo kuvunja kanuni za kwanza ambazo sisi wanasheria hujifunza juu ya ombi jema, kwamba ‘julisho rasmi lazima litaje wakati na mahali,’ hadithi za Biblia hutupa tarehe na mahali pa mambo yanayosimuliwa kwa ukamili mkubwa zaidi.”b Katika kuthibitisha yeye alitaja Luka 3:1, 2: “Mwaka wa kumi na tano wa kutawala kwake Kaisari Tiberio, Pontio Pilato alipokuwa liwali wa Uyahudi, na Herode mfalme wa Galilaya, na Filipo, ndugu yake, mfalme wa Iturea na nchi ya Trakoniti, na Lisania mfalme wa Abilene, wakati wa ukuhani mkuu wa Anasi na Kayafa, neno la Mungu lilimfikia Yohana, mwana wa Zakaria, jangwani.” Hakuna ukosefu wa ukamili hapa kuhusu wakati au mahali, bali Luka ataja maofisa wa umma wasiopungua saba ili tuweze kuhakikisha wakati wa mwanzo wa huduma ya Yohana na ile ya Yesu.

 8. Luka aonyeshaje kwa “usahihi” wakati wa kuzaliwa kwa Yesu?

⁸ Luka pia atupa vionyeshi viwili vya kujua wakati wa kuzaliwa kwa Yesu anaposema, katika Luka 2:1, 2: “Siku zile amri ilitoka kwa Kaisari Augusto ya kwamba iandikwe orodha ya majina ya watu wote wa ulimwengu. Orodha hii ndiyo ya kwanza iliyoandikwa hapo Kirenio alipokuwa liwali wa Shamu.” Hii ilikuwa wakati Yusufu na Mariamu walipokwea kwenda Bethlehemu wakaandikishwe, na Yesu akazaliwa walipokuwa wangali huko.c Lazima tukubaliane na mwelezaji anayesema: “Ni mojawapo wa mitihani yenye utafiti zaidi ya akili ya kihistoria ya Luka kwamba sikuzote aweza kufikia usahihi mkamilifu.”d Ni lazima tukubali kufaa kwa dai la Luka kuwa ‘toka mwanzo alitafuta kwa usahihi mambo.’

 9. Ni unabii gani wa Yesu, alioandika Luka, uliokuwa na utimizo wa kutokeza katika 70 W.K.?

⁹ Luka pia ataja jinsi unabii mbalimbali wa Maandiko ya Kiebrania ulivyotimizwa kwa usahihi katika Yesu Kristo. Yeye anukuu ushuhuda uliopuliziwa na Mungu wa Yesu juu ya hilo. (24:27, 44) Kuongezea hayo, aandika kwa usahihi unabii mbalimbali wa Yesu mwenyewe kuhusu matukio ya wakati ujao, na mwingi wa huo tayari umekwisha kutimizwa kwa njia ya ajabu kulingana na kila jambo lililotabiriwa. Kwa kielelezo, Yerusalemu lilizingirwa kwa kazi ya mazingiwa ya vigingi (miti) vilivyochongoka na likaangamia katika maangamizi makubwa yenye kuogofya katika 70 W.K., sawa na alivyotabiri Yesu. (Luka 19:43, 44; 21:20-24; Mt. 24:2) Mwanahistoria wa kilimwengu Flavio Yosefo, aliyekuwa shahidi aliyejionea jeshi la Rumi, ashuhudia kwamba sehemu ya mashambani ilifyekwa miti kwa umbali wa karibu kilometa 16 ili kutoa vigingi, kwamba ukuta wa mazingiwa ulikuwa na urefu wa kilometa 7.2, kwamba wanawake na watoto wengi walikufa kwa njaa, na kwamba Wayahudi zaidi ya 1,000,000 walipoteza maisha zao na 97,000 walitwaliwa mateka. Hadi leo hii, Tao la Tito katika Rumi laonyesha andamano la ushindi wa Rumi pamoja na nyara za vita kutoka hekalu la Yerusalemu.e Twaweza kuwa na hakika kwamba unabii mwingine mbalimbali uliopuliziwa na Mungu ulioandikwa na Luka utatimizwa kwa usahihi uo huo.

YALIYOMO KATIKA LUKA

10. Luka aliazimia kufanya nini?

¹⁰ Utangulizi wa Luka (1:1-4). Luka aandika kwamba amefuatisha mambo yote tangu mwanzo kwa usahihi na kwamba ameazimia kuyaandika kwa utaratibu ili kwamba ‘Theofilo mtukufu, apate kujua hakika’ ya mambo haya.—1:3, 4.

11. Ni matukio gani yenye shangwe yanayosimuliwa katika sura ya kwanza ya Luka?

¹¹ Miaka ya mapema ya uhai wa Yesu (1:5–2:52). Malaika fulani amtokea kuhani mzee-mzee Zekaria akiwa na habari zenye shangwe kwamba atapata mwana ambaye atamwita Yohana. Lakini mpaka mvulana huyo azaliwe, Zekaria hataweza kunena. Kama ilivyoahidiwa, mke wake, Elisabeti, apata mimba, ingawa pia yeye ‘ni mzee sana.’ Baada ya miezi sita hivi, malaika Gabrieli amtokea Mariamu na kumwambia kwamba atapata mimba kwa “nguvu zake Aliye juu” na kuzaa mwana atakayeitwa Yesu. Mariamu amtembelea Elisabeti na, baada ya salamu ya furaha, ajulisha rasmi hivi kwa shangwe: “Roho [nafsi, NW] yangu imemfurahia Mungu [Yehova, NW], Mwokozi wangu.” Anena juu ya jina takatifu la Yehova na juu ya rehema kuu yake kuelekea wale wanaomhofu. Wakati wa kuzaliwa kwa Yohana, ulimi wa Zekaria wafunguliwa ili kujulisha rasmi pia rehema ya Mungu na kwamba Yohana atakuwa nabii ambaye atatayarisha njia ya Yehova.—1:7, 35, 46, 47.

12. Ni nini kinachoelezwa kuhusu kuzaliwa na utoto wa Yesu?

¹² Baada ya muda, Yesu azaliwa kule Bethlehemu, na malaika fulani atangaza hii “habari njema ya furaha kuu” kwa wachungaji wanaolinda makundi yao usiku. Atahiriwa kulingana na Sheria, na kisha, wakati wazazi wa Yesu ‘wamweka kwa Yehova kule hekaluni,’ Simeoni mzee-mzee na nabii-mke Ana wanena kuhusu mtoto huyo. Baada ya kurejea Nazareti, aendelea ‘kukua, kuongezeka nguvu, akijaa hekima, na neema ya Mungu yaendelea kuwa juu yake.’ (2:10, 22, 40) Akiwa na miaka 12, kwenye ziara ya kutoka Nazareti kwenda Yerusalemu, Yesu astaajabisha walimu kwa kuelewa kwake na majibu yake.

13. Yohana ahubiri nini, na ni nini kinachotukia kwenye ubatizo wa Yesu na mara tu baada ya hapo?

¹³ Matayarisho kwa ajili ya huduma (3:1–4:13). Katika mwaka wa 15 wa utawala wa Kaisari Tiberio, julisho rasmi la Mungu lamjia Yohana mwana wa Zekaria, naye aenda “akihubiri ubatizo wa toba liletalo ondoleo la dhambi,” ili wanadamu wote waweze ‘kuuona wokovu wa Mungu.’ (3:3, 6) Watu wote wakiisha kubatizwa katika Yordani, Yesu pia abatizwa, na akiwa anasali, roho takatifu yamshukia, na Baba yake aonyesha neema yake kutoka mbinguni. Yesu Kristo sasa ana miaka karibu 30. (Luka aonyesha nasaba yake.) Baada ya ubatizo wake, roho yamwongoza Yesu huku na huku katika nyika kwa siku 40. Hapo Ibilisi amshawishi lakini hafanikiwi na kisha ajiuzulu “mpaka wakati mwingine unaofaa.”—4:13, NW.

14. Yesu afafanulia wapi utume wake, huo ni nini, nao wasikiaji wake waitikiaje?

¹⁴ Huduma ya mapema ya Yesu, hasa katika Galilaya (4:14–9:62). Katika sinagogi la mji wa Nazareti wa nyumbani kwake, Yesu afafanua utume wake, akisoma na kutumia kujihusu unabii wa Isaya 61:1, 2: “Roho wa Bwana yu [roho ya Yehova i, NW] juu yangu, Kwa maana amenitia mafuta kuwahubiri maskini habari njema. Amenituma kuwatangazia wafungwa kufunguliwa kwao, na vipofu kupata kuona tena, kuwaacha huru waliosetwa, na kutangaza mwaka wa Bwana [Yehova, NW] uliokubaliwa.” (4:18, 19) Upendezi wa kwanza wa watu kwa maneno yake wageuka kuwa kasirani anapoendelea na hotuba yake, nao wajaribu kummaliza. Kwa hiyo ashuka mpaka Kapernaumu, ambako aponya watu wengi. Umati wamfuata na kujaribu kumkawiza, lakini yeye awaambia: “Imenipasa kuihubiri habari njema ya ufalme wa Mungu katika miji mingine pia; maana kwa sababu hiyo nalitumwa.” (4:43) Yeye aendelea kuhubiri katika masinagogi ya Yudea.

15. Eleza kuitwa kwa Petro, Yakobo, na Yohana, na pia kule kwa Mathayo.

¹⁵ Katika Galilaya, Yesu awawezesha Simoni (aitwaye Petro pia), Yakobo, na Yohana kuvua samaki kimwujiza. Yeye aambia Simoni hivi: “Tangu sasa utakuwa ukivua watu.” Kwa hiyo waacha kila kitu na kumfuata. Yesu aendelea katika sala na katika kufundisha, na ‘uweza wa Bwana [Yehova, NW] upo apate kuponya.’ (5:10, 17) Aita Lawi (Mathayo), mtoza ushuru aliyedharauliwa, ambaye amheshimu Yesu kwa karamu kubwa, iliyohudhuriwa pia na “mkutano mkuu wa watoza ushuru.” (5:29) Hilo latokeza la kwanza la mapambano kadhaa pamoja na Mafarisayo linalowaacha wakiwa wameghadhibika sana na wakifanya hila ya kumwumiza.

16. (a) Yesu achagua mitume 12 baada ya nini? (b) Ni mambo gani yanayokaziwa na Luka katika kutoa habari yenye kulingana ya Mahubiri ya Mlimani?

¹⁶ Baada ya usiku mzima wa sala kwa Mungu, Yesu achagua mitume 12 kutoka miongoni mwa wanafunzi wake. Kazi zaidi za uponyaji zafuata. Kisha awapa mahubiri yaliyoandikwa katika Luka 6:20-49, yakilingana kwa namna fupi na Mahubiri ya Mlimani katika Mathayo sura za 5 mpaka 7. Yesu atokeza tofauti hii: “Heri ninyi mlio maskini, kwa sababu ufalme wa Mungu ni wenu. Lakini, ole wenu ninyi mlio na mali, kwa kuwa faraja yenu mmekwisha kuipata.” (6:20, 24) Yeye aonya kwa upole wasikiaji wake wapende maadui wao, wawe wenye rehema, wazoee kutoa, na kutokeza wema kutoka kwa hazina njema ya moyo.

17. (a) Kisha Yesu afanya miujiza gani? (b) Yesu ajibuje wajumbe wa Yohana Mbatizaji kuhusu kama Yesu ndiye Mesiya?

¹⁷ Arejeapo Kapernaumu, Yesu apokea ombi kutoka kwa ofisa wa jeshi aponye mtumwa mwenye kuugua. Yeye ahisi hastahili kuwa na Yesu chini ya dari yake na aomba Yesu ‘aseme neno tu’ akiwa mahali hapo. Basi, mtumwa huyo aponywa, na Yesu asukumwa aeleze hivi: “Hata katika Israeli sijaona imani kubwa namna hii.” (7:7, 9) Kwa mara ya kwanza, Yesu afufua mtu mfu, mwana pekee wa mjane wa Naini, ambaye “alimwonea huruma.” (7:13) Habari hizo kuhusu Yesu zinapoenea kote kote Yudea, akiwa gerezani Yohana Mbatizaji atumana kwake ili kuuliza, “Wewe ndiwe yule ajaye?” Katika kujibu Yesu awaambia wajumbe hao hivi: “Nendeni mkamweleze Yohana hayo mliyoyaona na kuyasikia; vipofu wanapata kuona, viwete wanatembea, wenye ukoma wanatakasika, viziwi wanasikia, wafu wanafufuliwa, maskini wanahubiriwa habari njema. Naye heri mtu ye yote asiyechukizwa nami.”—7:19, 22, 23.

18. Kuhubiri Ufalme kwaendelea kwa vielezi, kazi, na maneno gani ya ushauri?

¹⁸ Akiandamana na wale 12, Yesu aenda “katika miji na vijiji akihubiri na kuitangaza habari njema ya ufalme wa Mungu.” Atoa kielezi cha mpanzi, naye akamilisha mazungumzo hayo kwa kusema: “Jiangalieni basi jinsi msikiavyo; kwa kuwa mwenye kitu atapewa, na yule asiye na kitu atanyang’anywa hata kile ambacho anadhaniwa kuwa nacho.” (8:1, 18) Yesu aendelea kufanya kazi za ajabu na miujiza. Pia awapa wale 12 mamlaka juu ya roho waovu na nguvu za kuponya magonjwa na awatuma “wautangaze ufalme wa Mungu, na kupoza wagonjwa.” Elfu tano walishwa kimwujiza. Yesu ageuzwa sura juu ya mlima na siku inayofuata aponya mvulana aliyepagawa na roho waovu ambaye wanafunzi walishindwa kuponya. Yeye awaonya wale wanaotaka kumfuata hivi: “Mbweha wana pango, na ndege wa angani wana vioto, lakini Mwana wa Adamu hana pa kujilaza kichwa chake.” Ili kustahili Ufalme wa Mungu, ni lazima mtu aweke mkono wake kwenye plau (jembe) na asitazame nyuma.—9:2, 58.

19. Yesu atoaje kielezi cha upendo wa kweli kwa jirani?

¹⁹ Huduma ya baadaye ya Yesu katika Yudea (10:1–13:21). Yesu atuma 70 wengine katika “mavuno,” nao wajawa na shangwe kwa kufaulu kwa huduma yao. Akiwa anahubiri, mwanamume mmoja, akitaka kujithibitisha kuwa ni mwadilifu, auliza Yesu hivi: “Jirani yangu ni nani?” Katika kujibu Yesu atoa kielezi cha Msamaria mwenye ujirani. Mwanamume mmoja, amelala kando ya barabara akiwa karibu kufa baada ya kupigwa na wanyang’anyi, apuuzwa na kuhani na Mlawi ambao wapitia hapo. Msamaria mdharauliwa ndiye anayesimama, atunza majeraha yake kwa wororo, amnyanyua juu ya mnyama wake mwenyewe, na kumleta kwenye nyumba ya wageni, kisha alipa ili atunzwe. Ndiyo, “huyo aliyemwonea huruma” ndiye aliyejifanya jirani.—10:2, 29, 37.

20. (a) Ni wazo gani ambalo Yesu ajulisha Martha na Mariamu? (b) Ni mkazo gani anaotilia sala?

²⁰ Katika nyumba ya Martha, Yesu amkemea kwa upole kwa ajili ya kuhangaikia mno kazi-kazi zake za nyumba, na apongeza Mariamu kwa ajili ya kuchagua sehemu bora zaidi, kwa kuketi na kusikiliza neno lake. Afunza wanafunzi wake sala ya kiolezo na pia uhitaji wa udumifu katika sala, akisema: “Ombeni, nanyi mtapewa; tafuteni, nanyi mtaona.” Baadaye afukuza roho waovu na kujulisha rasmi ni “heri walisikiao neno la Mungu na kulishika.” Akiwa kwenye chakula, agongana na Mafarisayo juu ya Sheria na atangaza rasmi ole juu yao kwa ajili ya kuondoa “ufunguo wa maarifa.”—11:9, 28, 52.

21. Yesu atoa onyo gani juu ya kutamani, naye awasihi wanafunzi wake wafanye nini?

²¹ Akiwa na umati tena, mtu fulani asihi Yesu hivi: “Mwambie ndugu yangu anigawie urithi wetu.” Yesu aja kwenye kiini cha tatizo katika kujibu: “Angalieni, jilindeni na choyo, maana uzima wa mtu haumo katika wingi wa vitu vyake alivyo navyo.” Kisha atoa kielezi cha mwanamume mwenye mali aliyebomoa maghala yake ili ajenge makubwa zaidi, ndipo tu akafa usiku ule ule na kuwaachia wengine mali yake. Yesu ajulisha wazo hili: “Ndivyo alivyo mtu ajiwekeaye nafsi yake akiba, asijitajirishe kwa Mungu.” Baada ya kusihi wanafunzi wake watafute kwanza Ufalme wa Mungu, Yesu awaambia hivi: “Msiogope, enyi kundi dogo; kwa kuwa Baba yenu ameona vema kuwapa ule ufalme.” Kuponya kwake siku ya Sabato mwanamke ambaye amekuwa mgonjwa kwa miaka 18 kwaongoza kwenye mgongano zaidi na wapinzani wake, ambao waaibishwa.—12:13, 15, 21, 32.

22. Yesu alitoa maagizo kupitia vielezi gani vinavyohusu Ufalme vyenye kutoboa mambo?

²² Huduma ya baadaye ya Yesu, hasa katika Perea (13:22–19:27). Yesu atumia vielezi vya maneno vyenye kupendeza ili kuelekeza wasikiaji wake kwenye Ufalme wa Mungu. Aonyesha kwamba wale wanaotafuta umashuhuri na heshima watashushwa. Acha anayeandaa karamu aalike maskini, wasioweza kulipa; yeye atafurahi na kulipwa ‘katika ufufuo wa wenye haki.’ Kisha, kuna kielezi cha mwanamume aliyeandaa chakula kinono cha jioni. Mmoja baada ya mwingine wa waalikwa atoa udhuru: Mmoja amenunua shamba, mwingine amenunua ng’ombe ndume, na mwingine ametoka tu kuoa mke. Kwa kasirani mwenye nyumba atumana wakaletwe “maskini, na vilema, na vipofu, na viwete,” naye ajulisha rasmi kwamba hakuna yeyote wa walioalikwa kwanza “atakayeionja karamu.” (14:14, 21, 24) Atoa kielezi cha kondoo aliyepotea anayepatikana, akisema, “Nawaambia, Vivyo hivyo kutakuwa na furaha mbinguni kwa ajili ya mwenye dhambi mmoja atubuye, kuliko kwa ajili ya wenye haki tisini na kenda ambao hawana haja ya kutubu.” (15:7) Kielezi cha mwanamke anayefagia nyumba yake ili aione sarafu moja ya drakma iliyopotea chaonyesha jambo lilo hilo.f

23. Ni nini kinachotolewa kielezi katika simulizi la mwana mpotevu?

²³ Kisha Yesu aeleza juu ya mwana mpotevu aliyeomba baba yake sehemu yake ya mali na kisha akaitapanya “kwa maisha ya uasherati.” Kwa kutumbukia katika uhitaji mkubwa, mwana huyo akarudiwa na fahamu zake na kurejea nyumbani aombe rehema ya baba yake. Baba yake, kwa kusukumwa na huruma, “akaenda mbio akamwangukia shingoni, akambusu sana.” Mavazi mazuri yakaandaliwa, karamu kubwa ikatayarishwa, nao “wakaanza kushangilia.” Lakini yule ndugu mkubwa akapinga. Kwa fadhili baba yake akanyoosha maoni yake: “Mwanangu, wewe u pamoja nami sikuzote, na vyote nilivyo navyo ni vyako. Tena, kufanya furaha na shangwe ilipasa, kwa kuwa huyu ndugu yako alikuwa amekufa, naye amefufuka; alikuwa amepotea, naye ameonekana.”—15:13, 20, 24, 31, 32.

24. Ni kweli gani anazokazia Yesu katika vielezi vya mtu tajiri na Lazaro na pia cha yule Farisayo na yule mtoza ushuru?

²⁴ Wasikiapo kielezi cha mtumishi wa nyumbani asiye mwadilifu, Mafarisayo wapenda-pesa wafanyia fundisho la Yesu mzaha wenye dharau, lakini yeye awaambia hivi: “Ninyi ndinyi mnaojidai haki mbele ya wanadamu, lakini Mungu awajua mioyo yenu; kwa kuwa lililotukuka kwa wanadamu huwa chukizo mbele za Mungu.” (16:15) Kwa kielezi cha mtu tajiri na Lazaro, yeye aonyesha jinsi shimo lililoko kati ya wale wenye neema ya Mungu na wale wasio na kibali chake lilivyo kubwa. Yesu aonya wanafunzi wake kwamba kutakuwako visababishi vya makwazo, lakini “ole wake mtu yule ambaye yaja kwa sababu yake!” Anena juu ya magumu yatakayotokea, “siku ile atakayofunuliwa Mwana wa Adamu.” “Mkumbukeni mkewe Lutu,” awaambia. (17:1, 30, 32) Kwa kielezi kimoja, atoa uhakikisho kwamba hakika Mungu atatenda kwa ajili ya wale “wanaomlilia mchana na usiku.” (18:7) Kisha, kwa kielezi kingine, akaripia wenye kujiona ni waadilifu: Farisayo mmoja, akisali katika hekalu, ashukuru Mungu kwamba yeye si kama watu wale wengine. Mtoza ushuru, akiwa amesimama mbali na hana nia ya hata kuinua macho yake mbinguni, asali hivi: “Ee Mungu, uniwie radhi mimi mwenye dhambi.” Yesu achanganuaje hilo? Yeye ajulisha rasmi mtoza ushuru kuwa mwadilifu zaidi ya Farisayo yule, “kwa maana kila ajikwezaye atadhiliwa, naye ajidhiliye atakwezwa.” (18:13, 14) Yesu aburudishwa katika Yeriko na mtoza ushuru Zakayo na atoa kielezi cha mina kumi, akilinganisha tokeo la kutumia kwa uaminifu masilahi (faida) zilizokabidhiwa na lile la kuzificha.

25. Yesu aingiaje kwenye hatua ya mwisho ya huduma yake, na ni maonyo gani ya kiunabii anayotoa?

²⁵ Huduma ya peupe ya mwisho katika Yerusalemu na kandokando (19:28–23:25) Akiwa amepanda mwana-punda kuingia Yerusalemu Yesu ahesabiwa wokovu na umati wa wanafunzi kuwa “Ndiye mbarikiwa Mfalme ajaye kwa jina la Bwana [Yehova, NW],” Mafarisayo wamtolea wito akemee wanafunzi wake. Yesu ajibu: “Wakinyamaza hawa, mawe yatapiga kelele.” (19:38, 40) Atoa unabii wenye kutokeza juu ya uharibifu wa Yerusalemu, akisema kwamba litazingirwa kwa vigingi vilivyochongolewa, lipatwe na huzuni kuu, na kupondwa-pondwa liwe tambarare pamoja na watoto walo na kwamba hata jiwe moja halitaachwa juu ya jingine. Yesu afundisha watu katika hekalu, akijulisha rasmi habari njema na kujibu maswali ya hila ya makuhani wakuu, waandishi, na Masadukayo kwa vielezi na hoja za ustadi. Yesu atoa kionyeshi chenye nguvu cha ishara kuu ya mwisho, akitaja tena kuzingirwa kwa Yerusalemu na majeshi yaliyopiga kambi. Watu watazimia kwa hofu ya mambo yajayo kutokea, lakini mambo hayo yatukiapo, wafuasi wake ‘wapaswa kuviinua vichwa vyao, kwa kuwa ukombozi wao umekaribia.’ Wapaswa kukesha ili wafaulu kuokoka yaliyokusudiwa kutukia.—21:28.

26. (a) Ni maagano gani anayoanzisha Yesu, naye ayahusianisha na nini? (b) Yesu atiwaje nguvu chini ya jaribu, naye atoa kemeo gani wakati wa kukamatwa kwake?

²⁶ Sasa ni Nisani 14, 33 W.K. Yesu afanya Kupitwa na kisha aanzisha “agano jipya” na mitume wake waaminifu, akishirikisha hilo na chakula cha mfano ambacho awaamuru waadhimishe katika ukumbusho wake. Pia awaambia: “Mimi nafanya agano pamoja na nyinyi, sawa na ambavyo Baba yangu amefanya agano pamoja na mimi, kwa ajili ya ufalme.” (22:20, 29, NW) Usiku uo huo, Yesu akiwa anasali katika Mlima wa Mizeituni, ‘malaika kutoka mbinguni amtokea kumtia nguvu. Naye kwa kuwa na dhiki, azidi sana kuomba; hari yake ikawa kama matone ya damu yakidondoka nchi.’ Hali yawa na mkazo wakati Yuda msaliti anapoongoza kikundi kije kumkamata Yesu. Wanafunzi wapaaza sauti: “Bwana, tuwapige kwa upanga?” Mmoja wao akata sikio la mtumwa wa kuhani wa juu, lakini Yesu awakemea na kuponya mwanamume huyo aliyejeruhiwa.—22:43, 44, 49.

27. (a) Petro akosaje? (b) Ni mashtaka gani yanayoletwa juu ya Yesu, naye ajaribiwa na kupewa hukumu chini ya hali gani?

²⁷ Yesu aharakishwa kupelekwa kwa nyumba ya kuhani wa juu ili aulizwe maswali, na katika baridi ya usiku, Petro achangamana na umati kuuzunguka moto. Katika pindi tatu ashtakiwa kuwa mfuasi wa Yesu, na mara tatu yeye akanusha hilo. Kisha jogoo awika. Bwana ageuka na kumtazama Petro, na Petro, akikumbuka jinsi Yesu alivyokuwa ametabiri jambo lilo hilo, atoka nje na kumwaga machozi ya uchungu. Baada ya kuburutwa kwenye jumba la Sanhedrini, sasa Yesu aongozwa mbele ya Pilato na ashtakiwa kwendea taifa hilo kichini-chini, kukataza kulipa ushuru, na kusema “yeye mwenyewe ni Kristo, mfalme.” Ajuapo kwamba Yesu ni Mgalilaya, Pilato ampeleka kwa Herode, ambaye yatukia kwamba yuko Yerusalemu wakati huo. Herode na walinzi wake wamfanyia mzaha Yesu na kumrejesha akajaribiwe mbele ya kundi la watu waliochemka. Pilato “akamtoa Yesu wamfanyie watakavyo.”—23:2, 25.

28. (a) Yesu aahidi nini yule mwizi anayeoonyesha imani katika yeye? (b) Luka aandika nini kuhusu kifo, kuzikwa, na ufufuo wa Yesu?

²⁸ Kifo cha Yesu, ufufuo, na kupaa (23:26–24:53). Yesu atundikwa kati ya watenda maovu wawili. Mmoja amdhihaki, lakini yule mwingine adhihirisha imani na kuomba akumbukwe katika Ufalme wa Yesu. Yesu aahidi hivi: “Kweli mimi nakuambia wewe leo, Wewe utakuwa pamoja na mimi katika Paradiso.” (23:43, NW) Kisha giza lisilo la kawaida laingia, pazia ya patakatifu yapasuka katikati, na Yesu apaaza sauti hivi: “Ee Baba, mikononi mwako naiweka roho yangu.” Kisha akata roho, na mwili wake wateremshwa na kulazwa katika kaburi lililochongwa mwambani. Katika siku ya kwanza ya juma, wanawake waliokuwa wamekuja naye kutoka Galilaya waenda kwenye kaburi lakini hawaupati mwili wa Yesu. Sawa na ambavyo yeye mwenyewe alitabiri, ameinuka siku ya tatu!—23:46.

29. Gospeli ya Luka yamalizia kwa simulizi gani lenye shangwe?

²⁹ Akitokea bila kujitambulisha kwa wawili wa wanafunzi wake kwenye barabara ya kwenda Emau, Yesu anena juu ya mateso yake na kuwafasiria Maandiko. Ghafula wamtambua, lakini atoweka. Sasa watoa elezo hili: “Je! mioyo yetu haikuwaka ndani yetu hapo alipokuwa akisema nasi njiani, na kutufunulia maandiko?” Waharakisha kwenda Yerusalemu wakawaambie wanafunzi wale wengine. Wakiwa bado wananena mambo hayo, Yesu atokea miongoni mwao. Washindwa kuamini hilo kwa ajili ya shangwe na mshangao mtupu. Kisha ‘afunua akili zao wapate kuelewa’ na Maandiko maana ya yote yaliyotokea. Luka amalizia simulizi la Gospeli yake kwa maelezo ya kupaa kwa Yesu kwenda mbinguni.—24:32, 45.

KWA NINI NI CHENYE MAFAA

30, 31. (a) Luka ajengaje uhakika kwamba Maandiko ya Kiebrania yamepuliziwa na Mungu? (b) Ni maneno gani ya Yesu anayonukuu Luka kuunga mkono hilo?

³⁰ Habari njema “kulingana na Luka” zajenga uhakika wa mtu katika Neno la Mungu na kutia nguvu imani yake ili aweze kukabiliana na mapigo ya ulimwengu wa kigeni. Luka atoa vielelezo vingi vya utimizo mbalimbali ulio sahihi wa Maandiko ya Kiebrania. Yesu aonyeshwa akifafanua utume wake kwa semi za wazi kutoka kitabu cha Isaya, na Luka aonekana akitumia hicho kuwa habari kuu katika kitabu chote. (Luka 4:17-19; Isa. 61:1, 2) Hiyo ilikuwa mojawapo pindi za Yesu kunukuu kutoka Manabii. Pia yeye alinukuu kutoka Sheria (Torati), kama alipokuwa akikataa vishawishi vitatu vya Ibilisi, na kutoka Zaburi, kama wakati alipokuwa akiuliza wapinzani wake, “Wasemaje watu kwamba Kristo ni Mwana wa Daudi?” Simulizi la Luka lina manukuu mengine mengi kutoka Maandiko ya Kiebrania.—Luka 4:4, 8, 12; 20:41-44; Kum. 8:3; 6:13, 16; Zab. 110:1.

³¹ Yesu alipopanda mwana-punda kuingia Yerusalemu kama ilivyotabiriwa katika Zekaria 9:9, umati ulimhesabia wokovu kwa shangwe, ukitumia kwake andiko katika Zaburi 118:26. (Luka 19:35-38) Katika mahali pamoja mistari miwili ya Luka yatosha kujumlisha mambo sita ambayo Maandiko ya Kiebrania yalitabiri kuhusu kifo chenye suto cha Yesu na ufufuo wake. (Luka 18:32, 33; Zab. 22:7; Isa. 50:6; 53:5-7; Yona 1:17) Hatimaye, baada ya ufufuo wake, Yesu alielewesha kwa mkazo wanafunzi wake juu ya umaana wa Maandiko ya Kiebrania yote. “Kisha akawaambia, Hayo ndiyo maneno yangu niliyowaambia nilipokuwa nikali pamoja nanyi, ya kwamba ni lazima yatimizwe yote niliyoandikiwa katika Torati ya Musa, na katika Manabii, na Zaburi. Ndipo akawafunulia akili zao wapate kuelewa na maandiko.” (Luka 24:44, 45) Kama vile wanafunzi wa kwanza wa Yesu Kristo, sisi pia twaweza kuelimishwa na kupata imani yenye nguvu kwa kutoa uangalifu kwa utimizo mbalimbali wa Maandiko ya Kiebrania, ulioelezwa kwa usahihi sana na Luka na waandikaji wengine wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo.

32. Simulizi la Luka lakaziaje Ufalme na unaopasa kuwa mtazamo wetu kuelekea Ufalme?

³² Katika simulizi lake lote, Luka aendelea kuelekeza msomaji wake kwenye Ufalme wa Mungu. Tangu mwanzo wa kitabu, ambapo malaika aahidi Mariamu kwamba mtoto atakayezaa “ataimiliki nyumba ya Yakobo hata milele, na ufalme wake utakuwa hauna mwisho,” mpaka sura za umalizio, ambapo Yesu anena juu ya kuingiza mitume katika agano kwa ajili ya Ufalme, Luka akazia tumaini la Ufalme. (1:33; 22:28, 29) Aonyesha Yesu akiongoza katika kuhubiri Ufalme na kutuma mitume 12, na baadaye wale 70, wafanye kazi iyo hiyo. (4:43; 9:1, 2; 10:1, 8, 9) Ujitoaji wa akili moja unaohitajiwa ili kuingia katika Ufalme wakaziwa na maneno haya ya Yesu yenye kutoboa mambo waziwazi: “Waache wafu wawazike wafu wao; bali wewe enenda ukautangaze ufalme wa Mungu,” na, “Mtu aliyetia mkono wake kulima, kisha akaangalia nyuma hafai kwa ufalme wa Mungu.”—9:60, 62.

33. Toa vielelezo vya mkazo wa Luka juu ya sala. Ni somo gani tunaloweza kupata katika hilo?

³³ Luka akazia jambo la sala. Gospeli yake ni yenye kutokeza katika hilo. Yaeleza juu ya umati wenye kusali Zekaria alipokuwa katika hekalu, juu ya Yohana Mbatizaji akizaliwa ikiwa ni jibu la sala za kuomba mtoto, na juu ya Ana nabii-mke akisali usiku na mchana. Yaeleza juu ya Yesu akisali wakati wa ubatizo wake, akitumia usiku mzima akisali kabla ya kuchagua wale 12, na kusali kwake wakati wa kubadilika sura. Yesu aonya kwa upole wanafunzi wake ‘waombe sikuzote, wala wasikate tamaa,’ akitoa kielezi cha hilo kwa mjane mwenye udumifu ambaye kwa kuendelea aliomba hakimu mmoja mpaka alipompa haki yake. Ni Luka pekee anayeeleza juu ya wanafunzi kuomba Yesu awafundishe kusali na juu ya malaika akitia Yesu nguvu alipokuwa akisali juu ya Mlima wa Mizeituni; na ni yeye pekee anayeandika maneno ya sala ya mwisho ya Yesu: “Ee Baba, mikononi mwako naiweka roho yangu.” (1:10, 13; 2:37; 3:21; 6:12; 9:28, 29; 18:1-8; 11:1; 22:39-46; 23:46) Kama ilivyokuwa katika siku ambayo Luka aliandika Gospeli yake, ndivyo leo sala ilivyo mpango wa muhimu kwa ajili ya kutia nguvu wale wote wanaofanya mapenzi ya kimungu.

34. Ni sifa gani za Yesu anazokazia Luka kuwa vitangulizi vizuri kwa ajili ya Wakristo?

³⁴ Kwa akili yake yenye kuona mambo kwa makini na uandikaji wake wenye ufasaha, wa kueleza, Luka atia uchangamfu na uhai sana kwenye fundisho la Yesu. Upendo, fadhili, rehema, na huruma za Yesu kuelekea walio dhaifu, walioonewa, waliokanyagiwa chini zatofautiana sana na dini ya kinafiki yenye ubaridi, ya kidesturi, yenye kushikilia mno amri ya waandishi na Mafarisayo. (4:18; 18:9) Yesu atoa kitia-moyo na msaada wa daima kwa maskini, mateka, vipofu, na waliopondwa, hivyo kutoa vitangulizi vyema kwa ajili ya wale wanaotafuta ‘kufuata nyayo zake [karibu, NW].’—1 Pet. 2:21.

35. Ni kwa nini twaweza kuwa wenye shukrani kikweli kwa Yehova kwa ajili ya utayarisho wake wa Gospeli ya Luka?

³⁵ Sawa na ambavyo Yesu, Mwana wa Mungu aliye mkamilifu, mwenye kufanya maajabu, alivyodhihirisha hangaikio la upendo kwa ajili ya wanafunzi wake na watu wote wenye moyo wa kutafuta ufuatiaji wa haki, sisi pia twapaswa kujitahidi kutimiza huduma yetu katika upendo, ndiyo, “kwa njia ya rehema za Mungu wetu.” (Luka 1:78) Kwa kusudi hilo hakika habari njema “kulingana na Luka” ni zenye mafaa sana na zenye msaada. Kweli kweli twaweza kuwa wenye shukrani kwa Yehova kwa ajili ya kumpulizia Luka, “yule tabibu mpendwa,” aandike simulizi hili lililo sahihi, lenye kujenga, na lenye kutia moyo, likielekeza kama lifanyavyo kwenye wokovu kupitia Ufalme ukiwa mikononi mwa Yesu Kristo, ambao ni njia ya “wokovu wa Mungu.”—Kol. 4:14; Luka 3:6.

[Maelezo ya Chini]