Jilinde Usitumie Vibaya Uwezo

“Kumwogopa Yehova maana yake ni kuchukia baya. Kujikweza juu na kiburi na njia mbaya na kinywa kipotovu nimechukia.”​—MITHALI 8:13, NW.

 1. Ni njia gani moja ambayo katika hiyo moyo wa kibinadamu usio mkamilifu unajionyesha kuwa wenye hila?

BILA shaka kutumia vibaya uwezo na kwa njia ya choyo, ni kati ya njia mbaya anazochukia Yehova Mungu. Neno Lake linatushauri dhidi ya elekeo hilo la wanadamu wasio wakamilifu, kwa maana yeye anaufahamu moyo wa kibinadamu. Tunasoma hivi: “Moyo huwa mdanganyifu kuliko vitu vyote, una ugonjwa wa kufisha; nani awezaye kuujua? Mimi, [Yehova] nauchunguza moyo, [nazijaribu figo], hata kumpa kila mtu kiasi cha njia zake, kiasi cha matunda ya matendo yake.”​—Yeremia 17:9, 10.

 2. Uwezo unaelekea kuwafanya nini wale walio nao?

² Likiwa na sababu nzuri Neno la Mungu linatuonya tusitumie uwezo vibaya. Kuna elekeo kubwa la kutumia uwezo vibaya hivi kwamba mwanachuo Mwiingereza alitoa maoni haya: “Kuwa na uwezo kunaelekea kupotosha, na uwezo kamili unampotosha kikamili.” Alitoa maoni haya pia: “Kati ya visababishi vyote vinavyoshusha tabia na maadili ya wanadamu, uwezo ndio kisababishi cha daima zaidi na chenye kufanya kazi zaidi.” Bila shaka, uwezo hauwi na nguvu za kupotosha kwa lazima, kama tulivyokwisha kuona katika makala iliyotangulia, lakini kuna hatari ya kupotoshwa.

 3. Ni katika pande gani za utendaji wa kibinadamu uwezo unaweza kutumiwa vibaya, na kwa sababu gani jambo hilo huenda likatokea?

³ Ni nani anayehitaji kujilinda asitumie uwezo vibaya? Ni karibu kila mtu! Katika karibu kila uhusiano wa kibinadamu kuna hali ambazo mtu mmoja awanazidi wengine kwa sababu ya utajiri, masomo, nguvu za kimwili, cheo, upendezi wa mwili wake, na vivyo hivyo. Kwa kadiri ambavyo anawazidi sana, ndivyo kinavyokuwa kikubwa zaidi kishawishi cha kutumia hali hiyo kwa uchoyo. Kwa sababu gani? Kwa sababu “elekeo la moyo wa mwanadamu ni baya tangu ujana wake.” (Mwanzo 8:21, NW) Ndiyo, moyo wa kibinadamu usio mkamilifu ni “mdanganyifu,” wenye hila, au ni mpotovu na wenye elekeo bovu.​—Yeremia 17:9.

Wazee Wakristo

 4. Yethro alimpa Musa shauri gani zuri sana, akionyesha alivitambua vishawishi vinavyotokana na kupokea uwezo na mamlaka?

⁴ Kwanza fikiria wazee, waangalizi katika kundi la Kikristo. Tunapofikiria sifa zinazowastahilisha, tunaweza kukumbuka maneno ambayo Yethro alimwambia Musa kuhusu kuchagua wanaume wa kusimamia maelfu, mamia, mahamsini, na makumi: “Utajipatia katika watu hawa watu walio na uwezo, wenye kumcha Mungu, watu wa kweli, wenye kuchukia mapato ya udhalimu.” (Kutoka 18:21) Wanaume wa aina hiyo wangeweza kutumainiwa kupewa uangalizi. Wao hawangetumia vibaya hali za kuwazidi wengine zinazotokana na cheo cha uangalizi, kwa maana kuogopa Mungu kunamaanisha kuchukia ubaya. Wanaume hao wangekuwa ‘wenye kuchukia kweli kweli mapato ya udhalimu’ badala ya kuyatafuta au kuyapenda.

 5. Kwa sababu gani shauri la Petro kwenye 1 Petro 5:2, 3 linafaa sana, na linaweza kutumiwaje?

⁵ Mtume Petro alijua kulikuwa na hatari ya wazee kutumia uwezo vibaya, na kwa hiyo tunamwona akishauri waangalizi katika kundi la Kikristo hivi: “Lichungeni kundi la Mungu lililo katika uangalizi wenu, si kwa kulazimishwa, bali kwa moyo wa kupenda; wala si kwa kupenda pato la udanganyifu, bali kwa bidii; wala si kwa kupiga ubwana juu ya wale ambao ni uridhi wa Mungu, bali mifano kwa kundi.” (1 Petro 5:2, 3, NW) Kuwa wakichunga kundi la Mungu kwa ajili la pato la udanganyifu kungekuwa ni kutumia uwezo vibaya. Vivyo hivyo, kupiga ubwana juu ya kundi kungekuwa ni kutumia uwezo kwa faida ya kichoyo. Kwa mfano, mzee anaweza kuwa na maoni fulani yaliyothibitika juu ya jinsi jamaa yake inavyopaswa kuvaa mavazi. Lakini anahitaji kuwa mwangalifu asijaribu kulazimisha maoni yake kibinafsi yafuatwe na kundi; kufanya hivyo kungekuwa ni kupiga ubwana juu yao.

 6. Nepotizimu ni nini, na ni kwa njia gani wazee wangeweza kuwa na hatia ya jambo hilo?

⁶ Wazee wasipokuwa waangalifu, wangeweza kuwa na hatia ya nepotizimu (kupendelea watu wa ukoo, au undugunaizesheni), ambao pia ungekuwa ni matumizi mabaya ya uwezo. Nepotizimu? Ndiyo, neno hilo la Kiiingereza limetokana na neno la Kilatini, linalomaanisha wapwa wa kiume (nephews). Neno hilo lilitungwa kwa sababu ya desturi mbaya sana ya mapapa na maafisa wengine wa kanisa kuwapa mapendeleo ya kidini na vitu vya kimwili watu wa ukoo wao na hasa watoto wa ndugu au dada zao. Papa Nicholas wa Tatu hata alijulikana kuwa “babu ya nepotizimu ya kipapa.” Wazee Wakristo wasipokuwa waangalifu sana, huenda wakaongozwa isivyofaa na uhusiano wa kijamaa badala ya kuongozwa na kanuni za kiroho. Mzee mmoja alihisi kwa nguvu sana kwamba mwanaye alipaswa apendekezwe awe mwangalizi ingawa wazee wale wengine hawakukubali. Kwa sababu hiyo baba huyo alihamia kundi jingine. Miaka kadha baadaye mwanaye alikuwa bado si mzee. Kwa wazi baba yule alikuwa ameacha uhusiano wa damu umwongoze.

 7, 8. Ni mifano gani inayoonyesha kwamba nepotizimu (kupendelea watu wa ukoo) inaweza kuwa hatari halisi kwa wazee?

⁷ Matumizi mengine mabaya ya uwezo katika namna ya kupendelea watu wa ukoo yanaonekana wakati wazee hawachukui hatua juu ya makosa ya watu wa ukoo wao. (Linganisha 1 Samweli 2:22-25, 30-35.) Miaka kadha iliyopita kulikuwa na hali moja ya kugutusha juu ya utendaji makosa katika makundi fulani katika sehemu ya kati ya United States. Hivi majuzi zaidi jambo hilo lilisitawi katika makundi fulani katika Ulaya. Vijana wengi walihusika katika uasherati, matumizi mabaya ya dawa za kulevya, na mambo kama hayo. Hesabu isiyo ndogo ya vijana hao walikuwa watoto wa wazee, na inaonekana wengine kati ya wazee hao walijifanya hawaoni mwenendo mbaya wa watoto wao. Mambo ya hakika yalipoonekana wazi, hesabu fulani ya wazee hao waliondolewa kwa sababu ya matumizi yao mabaya ya mapendeleo yao ya pekee wakiwa wazee, au kwa kutaja wazi zaidi, kwa sababu ya kutokutumia uwezo wao kwa njia inayofaa.

⁸ Nyakati nyingine inaonekana kuna elekeo la namna hiyo mzee au mtumishi wa huduma anaposimamia sehemu zenye ushiriki wa wasikilizaji katika mkutano. Anahitaji kuwa mwangalifu aepuke upendeleo. Washiriki wa jamaa yake wangeweza kufanya ushirikiano katika jambo hili kwa kuwa chonjo watoe maelezo wakati wengine wasipoitikia wala haiwapasi wawe na hamu nyingi mno ya kueleza na hali wengine wengi wanaendelea kutoa elezo.

Wajumbe Wanaosafiri

 9. Ni nini yale matumizi mabaya ya uwezo yanayojulikana kuwa usimoni, na kwa sababu gani yameitwa hivyo?

⁹ Wakristo walio katika vyeo vyenye madaraka, hasa wajumbe wanaosafiri wa Sosaiti, ni lazima wawe wangalifu wasiwe na hatia, kwa kujua au kwa kutokujua, ya kile kinachojulikana kuwa usimoni (ununuzi wa mambo ya kiroho kwa faida ya kibinafsi). Neno hilo linatokana na yule Simoni anayetajwa kwenye Matendo 8:9-24, aliyetolea mitume pesa ili apate karama ya kuweza kuingiza roho takatifu ndani ya watu kwa kuwawekelea mikono yake. Luka anaandika hivi: “Petro akamwambia, Fedha yako na ipotelee mbali pamoja nawe, kwa kuwa umedhania ya kuwa karama ya Mungu yapatikana kwa mali. Huna fungu wala huna sehemu katika jambo hili, kwa kuwa moyo wako si mnyofu mbele za Mungu. Basi, tubia uovu wako huu, ukamwombe [Yehova] ili kama yamkini, usamehewe fikira hii ya moyo wako.” Hilo pia lilikuwa zoea baya sana kati ya maafisa wa Kanisa Katoliki la Roma katika miaka iliyopita. Ensaiklopidia moja inaripoti kwamba “uhalifu huo ukawa jambo la kawaida sana katika Kanisa wakati wa zile karne za 11 na 12.”

10, 11. Wazee wangeweza kuangukiaje mtego wa usimoni?

¹⁰ Watumishi wa Yehova wangewezaje kukosa katika jambo hili? Wasipokuwa waangalifu sana, wangeweza kuelekea kupendekeza mzee awe na sehemu katika kusanyiko la mzunguko au mkusanyiko wa wilaya kwa sababu ya ukaribishaji-wageni mzuri sana au zawadi za ukarimu walizopokea kwake. Kwa kweli, kumekuwa na visa visivyotokea mara nyingi ambapo mzee alitoa zawadi za ukarimu na wakati ule ule akautaja uwezekano wa kupokea pendeleo fulani la pekee. Ni wazi kwamba watu wa namna hiyo hawakuridhika kujiendesha wenyewe kama ‘wadogo,’ kuachia roho takatifu jukumu la kuwasukuma wale walio katika vyeo vyenye madaraka wawaweke rasmi katika vyeo vya kitheokrasi. (Luka 9:48) Chini ya hali hizo zawadi hizo zimekataliwa, hivyo huo ukawa mfano mzuri sana wa kutokutumia vibaya ile zawadi ya kuwa na uwezo. Visa vyote vya namna hiyo vinaonyesha jinsi ilivyo lazima wazee walio mashuhuri wawe waangalifu ili kuepuka kuwa na kidoa cha usimoni!

¹¹ Zaidi ya hilo, pindi kwa pindi huenda kukawa na uhitaji wa lazima mhudumu anayesafiri ampe mzee shauri la uthabiti. Lakini ikiwa mhudumu huyo anayesafiri alikuwa amekuwa akipokea-pokea zawadi kutoka kwa mzee huyo au alikuwa amefurahia ukaribishaji-wageni wake, angeweza kuona ni vigumu kumpa shauri la moja kwa moja. Je! kufikiria mambo ya kichoyo kutamzuia asitekeleze wajibu wake wa kutoa shauri linalohitajiwa? Je! yeye atatanguliza faida za kiroho za ndugu zake mbele ya faida zake mwenyewe za kimwili? Ndiyo, je! yeye atatafuta kupendeza Mungu au wanadamu?​—Wagalatia 1:10.

Katika Mlango wa Jamaa

12. Kwa sababu gani ni lazima waume wawe chonjo kutumia uwezo wao kwa njia inayofaa?

¹² Ndani ya mlango wa jamaa, pia mna uhitaji wa kila mshiriki kujilinda asije akatumia vibaya hali zake za kuwazidi wenzake au uwezo alio nao. Kwa sababu yeye ndiye mwenye ukichwa, au kwa sababu ndiye mwenye nguvu nyingi zaidi kimwili, au kwa sababu yeye ndiye mleta-riziki, huenda mume akatenda kwa njia ya kutumia mabavu, ya kichoyo isio na hisi, yenye kuonyesha ukosefu wa kujitia katika hali za wengine. Paulo anakazia kwa uthabiti kwamba wanawake walioolea wanapaswa kujitiisha kwa waume zao. Wakati ule ule yeye anawaambia waume wawapende wake zao kama miili yao wenyewe na kuwa wenye nia ya kuwafia, kama vile Kristo alivyolifia kundi la Kikristo. (Waefeso 5:25-33) Shauri hilo linapasa kuzuia mume asitumie vibaya uwezo wake au hali zake za kuzidi mkeye. Baada ya kushauri wake watii waume zao, mtume Petro anaonya waume hivi kwa upole: “Kadhalika ninyi waume, kaeni na wake zenu kwa akili; na kumpa mke heshima, kama chombo kisicho na nguvu; na kama warithi pamoja wa neema ya uzima, kusudi kuomba kwenu kusizuiliwe.” Ndiyo, ni lazima waume wawe waangalifu watumie uwezo wao kwa njia inayofaa ikiwa wanataka kuwa na uhusiano mwema pamoja na Yehova Mungu.​—1 Petro 3:7.

13. (a) Ni hali gani ya mwanamke ambayo waume wametumia vibaya nyakati nyingine? (b) Wake wachoyo wameonyeshaje matumizi mabaya ya uwezo, wakavunja agizo gani la Kimaandiko?

¹³ Inaonekana kwamba mwenzi wa ndoa anayeonyesha upendo wenye kina zaidi ndiye anayelekea kutumiwa-tumiwa na mwenzake kwa faida yake mwenyewe. Inaelekea kuna ukweli wa kadiri fulani katika maneno hayo. Sana-sana, wanawake walioolewa ndio wanaoonyesha upendo wenye kina sana kuliko waume zao​—upendo ni jambo la maana zaidi kwao​—na waume wengi wanatumia hali hiyo kwa faida ya kichoyo. Kwa upande mwingine, wanawake walioolewa wamejulikana kuwa wasiotaka kulipa haki ya ndoa ikiwa hawafanyiwi mambo wanayotaka. Kwa kweli, wanawake wengine walioolewa wameendelea kukataa kwa muda wote kutoa haki ya ndoa. Jambo la kusikitisha ni kwamba, nyakati nyingine hilo limeshiriki kufanya mume atende uzinzi. Ukosefu wote huo wa kutii shauri la Paulo kwenye 1 Wakorintho 7:3-5 ni matumizi mabaya pia ya uwezo kwa njia ya choyo.

14. Kuna ushuhuda gani kwamba wazazi wengine wanatumia uwezo wao vibaya juu ya watoto wao?

¹⁴ Jambo la kwamba inawapasa watoto watii wazazi wao katika muungano pamoja na Bwana inawapa wazazi wao, hasa baba zao, uwezo wa kuwa juu yao. Watatumiaje uwezo huo? Bila kufikiri, bila hisi, bila kujitia katika hali za wengine? Baba wengi wa kilimwengu, na mama wengine-wengine, wanafanya jambo lilo hilo, hiyo ikitokeza mweneo wa “tabia ya kuumiza-umiza watoto.” Kulingana na kichapo World Health, Januari/Februari 1984, “kuna watoto wenye kutendwa vibaya katika kila jamii ya watu,” na “inaelekea kwamba siku hizi watoto wengi zaidi na zaidi wanatendwa vibaya, wanatumiwa kwa njia mbaya, wanapigwa-pigwa au wanatupwa, na hakuna sehemu yo yote ya ulimwengu isiyoshiriki kufanya hivyo.” Habari nyingine inaeleza kwamba katika United States kuwatenda watoto mabaya kumeongezeka zaidi ya mara mbili katika muda wa miaka kumi iliyopita. Hakika yote hayo ni matumizi mabaya ya uwezo. Hata mzazi Mkristo ambaye hangefikiria kutenda mtoto vibaya sana angeweza kuwa na hatia ya aina nyingine ya kutenda watoto vibaya. Unaweza kuona hiyo ni aina gani kutokana na shauri la Paulo: “Akina baba, msiwe mkiwaudhi watoto wenu, bali endeleeni kuwalea katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.” “Ninyi akina baba, msiwachokoze watoto wenu, wasije wakakata tamaa.”​—Waefeso 6:4, NW; Wakolosai 3:21, UV.

15, 16. Ni kwa njia gani huenda watoto wakawa na hatia ya kutumia uwezo vibaya, hiyo ikitaka wazazi wafanye nini?

¹⁵ Ingawa huenda likaonekana kuwa jambo la kushangaza, watoto wenyewe wanaweza pia kuwa na hatia ya kutumia uwezo vibaya. Jinsi gani? Watoto wanaweza kufanya wazazi wao watende kinyume cha uamuzi wao mzuri zaidi kwa sababu ya shauku ya upendo ambayo wazazi wao wanawaonyesha. Mtoto akijua kwamba anastahili kuchapwa, huenda akalia kwa njia ya huruma sana mpaka mama yake anashindwa kupata ushujaa wa kumchapa kama anavyostahili. Mwanamke mmoja aliye na mafanikio ya usimamizi wa mambo ya kifedha anajisifia uwezo wake wa kuwaelekeza kama atakavyo watu anaotumikia, akisema, “Wanawake wanazaliwa wakiwa na hali hiyo. Utashangaa ukiona jinsi binti yangu anavyomwelekeza baba yake kama atakavyo.”

¹⁶ Kulingana na habari moja ya magazetini, “kuna ongezeko la kuogopesha sana katika hesabu ya ‘watoto waliolewa uwezo, katika Amerika ya Kaskazini ambao wanatawala na kuelekeza maisha za wazazi wao kama watakavyo.” Lakini, dawa ya jambo hilo haitegemei kuwashauri watoto wenyewe, bali wazazi wao. Ni lazima wazazi walio watu wazima waonyeshe watoto wao kwamba wana umoja. Watoto ni wepesi kuona ukosefu wa umoja na wanafanya haraka kugonganisha wazazi ili wapate wanachotaka. Ni lazima pia wazazi wawe imara kutetea mambo yanayofaa, na wakati ule ule wawe wakihakikishia watoto wao sikuzote kwamba wanawapenda. Kama anavyofanya Yehova, wazazi Wakristo wanatumia nidhamu kwa sababu ya upendo. “—Waebrania 12:5, 6.

Katika Uhusiano Mwingine

17. Ni kwa njia gani huenda kukawa na matumizi mabaya ya uwezo katika uhusiano wa mwajiri na mwajiriwa-kazi?

¹⁷ Uhusiano kati ya mwajiri na mwajiriwa-kazi unatokeza pia vishawishi vya kutumia uwezo vibaya. Kwa kufikiria hilo, Paulo alishauri wenye kuwa na watumwa, ambao kidogo wanalingana na waajiri-kazi wa kisasa, waangalizi, mabwana-wakubwa, akawaambia: “Nanyi, akina bwana, . . . [mwache] kuwaogofya, huku mkijua ya kuwa yeye aliye Bwana wao na wenu yuko mbinguni, wala kwake hakuna upendeleo.” (Waefeso 6:9; Wakolosai 4:1) Wakristo walio na uangalizi katika mambo ya kilimwengu wanapaswa kuwa waangalifu wasitumie uwezo wao vibaya. Boazi wa zamani anaweza kutajwa kuwa mfano wa mtu aliyekuwa na uhusiano mzuri sana pamoja na wenye kumfanyia kazi”​—Ruthu 2:4.

18. Ni lazima akina ndugu na dada wasio katika uhusiano wa kijamaa watumie tahadhari gani ili wasiwe na hatia ya kutumia uwezo vibaya?

¹⁸ Kutaja eneo jingine moja tu ambamo ni lazima Wakristo wajihadhari wasitumie uwezo vibaya, kuna zile nguvu za kuvutwa na mtu wa jinsia tofauti. Maumbile ya dada vijana yanafanya wengi wao waelekee kutaka kuolewa na kuzaa watoto. Matokeo ni kwamba, nyakati nyingine huenda akina ndugu wakaona ni rahisi kucheza-cheza na shauku hizo za upendo za akina dada. Hakika hayo ni matumizi mabaya ya uwezo. Paulo alimshauri Timotheo hivi: ‘Tendea wanawake wenye umri mkubwa zaidi kama akina mama, wanawake wenye umri mdogo kama akina dada kwa usafi wote.’ Kwa upande mwingine, wanawake Wakristo wanashauriwa “wajipambe kwa mavazi ya kujisitiri, pamoja na adabu nzuri, na moyo wa kiasi.” Wawe wameolewa au ni waseja inawapasa pia wawe waangalifu kuonyesha ‘mwenendo safi.’​—1 Timotheo 2:9; 5:2; 1 Petro 3:2.

19. Zaidi ya kuonyesha hekima, haki, na upendo, ni lazima tujali kutumia sifa gani nyingine?

¹⁹ Mengi yamekwisha kusemwa katika vichapo vyetu vya Biblia ya kwamba inawapasa Wakristo waongozwe na hekima ya kimungu wajizoeze kutenda haki katika shughuli zao zote, na kusukumwa na upendo usio wa kichoyo, agape. Yaliyotangulia kusemwa yanaonyesha kwamba ni lazima watumishi wote wa Yehova waijali ile sifa au hali ya kuwa na uwezo. Hawapaswi kamwe kuitumia vibaya, bali sikuzote waitumie kwa njia inayofaa. Kwa kweli Neno la Mungu linaonyesha hekima ya kimungu katika mashauri linayotoa kuhusu jambo hilo. Kwa kuyatii mashauri hayo kwa uangalifu, tutaliletea jina la Yehova heshima, tutakuwa baraka kwa wengine, na tutapata kibali cha Mungu.

Wewe Unaweza Kukumbuka Shauri Gani?

◻ Inaweza kusemwaje kwamba sisi tuna elekeo tulilorithi la kutumia uwezo vibaya?

◻ Kwa sababu gani ni lazima wazee wawe waangalifu wasitumie uwezo wao vibaya?

◻ Ni katika njia gani haiwapasi waume na wake watumie uwezo wao vibaya katika uhusiano wao?

◻ Wazazi na watoto pia wanapaswa kuepuka nini kwa habari ya kutumia uwezo vibaya katika uhusiano wao?

[Picha katika ukurasa wa 15]

Simoni alijaribu kutumia utajiri wake kumvuta Petro. Sisi tunaweza kujifunza masomo gani kutokana na habari hiyo?

[Picha katika ukurasa wa 17]

Je! mtoto wako anatumia uwezo vibaya ili akuongoze wewe kama yeye atakavyo?