Je! Biblia Inajipinganisha Yenyewe?
“HAIWEZEKANI Mungu kusema uwongo,” inatangaza Biblia. (Waebrania 6:18, NW) Kwa hiyo ni jinsi gani kitabu chake kingeweza kujawa na mambo yasiyopatana yaliyo wazi sana na hitilafu kubwa na bado kiitwe Neno la Mungu? Hakingeweza. Ingawa hivyo, kwa sababu gani kuna hitilafu hizo? wewe unauliza.
Kama vile inavyoweza kutazamiwa, katika kitabu ambacho kwa karne nyingi kilinakiliwa kwa mkono kwa jitihada za jasho na ambacho kilihitajiwa kutafsiriwa kuingizwa katika lugha zenye kusemwa na wengi siku zile, tofautiano fulani za kiuandishi zilijipenyeza. Lakini hakuna zenye ukubwa na uzito wa kadiri ambayo ingeleta shaka juu ya uvuvio na mamlaka ya Biblia kwa ujumla. Kwa uchunguzi wa uangalifu, mambo yanayoonekana kana kwamba yanajipinganisha yanaweza kuonyeshwa kuwa na utatuzi wa haki. Mara nyingi mno, watu ambao wanadai kwamba Biblia inajipiganisha yenyewe hawajafanya uchunguzi kamili-kamili wao wenyewe, bali wao wanakubali tu maoni ambayo yanasukumizwa juu yao na wale ambao hawataki kuitikadi Biblia au, kusimamiwa nayo. “Wakati mmoja ye yote anapojibu jambo kabla ya yeye kusikia jambo hilo, huo ni upumbavu kwa upande wake na unyeyekezo,” inatahadharisha Biblia kwenye Mithali 18:13, NW.
Nyakati nyingine, watu fulani hutoa kipingamizi kwenye uhakika wa kwamba waandikaji wa Biblia hawaonekani sikuzote kama wanaafikiana juu ya mambo yanayohusu tarakimu, mpangilio wa matukio, mpangilio wa maneno yaliyonakiliwa kutokana na yaliyosemwa na wengine, na mambo kama hayo. Lakini fikiria: Kama wewe ungeomba mashahidi wenye kujionea kwa macho yao wenyewe tukio fulani waandike jambo ambalo waliona, je! masimulizi yote yangesadifiana kabisa kabisa katika mpangilio wa maneno na mambo yote madogo? Kama yangefanya hivyo, je! wewe hungetuhumu kwamba waandikaji walitunga njama ya siri kupatanisha mambo yao? Hivyo, pia, waandikaji wa Biblia waliruhusiwa na Mungu wabaki na mtindo na lugha yao wenyewe hasa, lakini yeye akahakikisha kwamba mawazo yake na mambo ya hakika yenye kuhusika yalipitishwa kwa usahihi.
Maneno yenye kunakiliwa kutokana na maandishi ya mapema zaidi huenda yalipangwa tofauti kidogo na vile zilivyosema taarifa zile za asili ili kutimiza mahitaji na kusudi la yule mwandikaji mpya, huku bado yakibaki na maana na fikira ile ya msingi. Jambo ilo hilo lingeweza kusemwa juu ya kupangwa vikundi-vikundi kwa matukio. Huenda mwandikaji mmoja akafuata utaratibu wa kupanga matukio ya kitarehe kwa kufuatisha kabisa jinsi matukio hayo yalivyofuatana, huku huenda mwingine akaorodhesha matukio hayo kulingana na jinsi yanavyoshirikishwa na mawazo yanayohusika. Vivyo hivyo sehemu zilizoachwa nje zingefanyika hivyo kulingana na maoni ya mwandikaji na ufupisho wake wa usimulizi ule. Kwa sababu hiyo, Mathayo alisema juu ya wanaume vipofu wawili kuwa waliponywa na Yesu, lakini Marko na Luka wanataja mmoja tu. (Mathayo 20:29-34; Marko 10:46; Luka 18:35) Usimulizi wa Mathayo haujipinganishi wenyewe. Yeye anakuwa akitaja wazi zaidi tu ile hesabu, lakini Marko na Luka wanakaza fikira juu ya mmoja yule ambaye Yesu alielekeza maongezi yake kwake.
Pia kulikuwa na njia tofauti za kuhesabu-hesabu wakati. Taifa la Kiyahudi lilitumia kalenda mbili—ile kalenda takatifu na ile kalenda ya kilimwengu, au ya kiukulima—kila moja ikianza katika wakati tofauti wa mwaka. Waandikaji ambao wanatofautiana katika mwezi na siku wakati wanapokuwa wakirejeza kwenye tukio lile moja huenda wakawa wanatumia kalenda zilizo tofauti tu. Kwa kuwa ni mara chache sana waandikaji wa nchi za Mashariki walitumia vijisehemu vya tarakimu nzima-nzima, sehemu za mwaka mmoja zilihesabiwa kuwa miaka mizima-mizima. Vijisehemu hivyo vilihesabiwa kama tarakimu nzima iliyokaribiana navyo. Mathalani, angalia jambo hilo katika maandishi ya kumbukumbu za vizazi yanayopatikana katika Mwanzo sura 5.
Kupatanisha Yanayosemwa Kuwa “Mambo ya Kujipinganisha”
Lakini je! hakuna maandishi asili ambayo yanasema kinyume kabisa cha maandishi asili mengine? Acheni tufikirie machache ambayo yametajwa na wachambuzi fulani wa Biblia.
Kwenye Yohana 3:22, NW sisi tunasoma kwamba Yesu “alifanya kubatiza,” lakini kitambo kidogo tu baadaye, kwenye Yohana 4:2, NW, kumbukumbu hilo linataarifu kwamba “Yesu mwenyewe hakufanya kubatiza ko kote.” Lakini kama vile sehemu ile nyingine yote ya andishi hilo linavyoonyesha, wanafunzi wa Yesu ndio waliofanya hasa mabatizo hayo yenyewe katika jina lake na chini ya mwelekezo wake. Jambo hilo linafanana na kile kisa ambamo msimamizi wa kazi na sekretari wake wote wawili wanaweza kudai kwamba waliandika barua fulani.
Halafu kuna lile andishi asili kwenye Mwanzo 2:2, NW ambalo linaweka kumbukumbu la kwamba Mungu alipumzika “kutoka kazi yake yote.” Lenye kutofautisha jambo hilo ni elezo la Yesu kwenye Yohana 5:17, NW ambapo yeye anasema kwamba Mungu “ameendelea kufanya kazi mpaka sasa.” Lakini kama vile maneno yanayozunguka yanavyoonyesha, lile kumbukumbu katika Mwanzo linasema waziwazi juu ya kazi za Mungu za uumbaji unaoonekana, lakini Yesu alikuwa akirejeza kwenye kazi za Mungu kuhusu mwongozo wake wa kimungu na ujalifu wake kwa aina ya wanadamu.
Mwingine unaoonekana kama mpinganisho unapatikana kwa kulinganisha Kutoka 34:7 na Ezekieli 18:20, NW. Lile andishi asili la kwanza linataarifu kwamba Mungu angeleta “adhabu kwa ajili ya lile kosa la akina baba juu ya wana na juu ya wanawajukuu,” lakini lile la mwisho linataarifu kwamba “mwana mwenyewe hatahimili kitu cho chote kwa sababu ya lile kosa la baba.” Kwa sababu gani maandishi asili haya yanaonekana kama yanajipinganisha? Kwa sababu yanachukuliwa kwa njia iliyo nje ya habari zinazozunguka. Chunguza habari zinazozunguka na mazingira yanayohusika. Hapo ndipo inapokuwa wazi kwamba wakati Mungu alipotaja adhabu kuwa ikija si juu ya akina baba peke yake bali pia juu ya wana na wanawajukuu, yeye alikuwa akisema juu ya jambo ambalo lingetokea kwa Waisraeli wakiwa taifa ikiwa wao wangetenda dhambi dhidi yake na kuchukuliwa wakaingie katika utekwa. Kwa upande ule mwingine, wakati alipotaja kwamba mwana hangehesabiwa lawama kwa kosa la baba yake, yeye alikuwa akisema juu ya mhesabio-lawama wa kibinafsi.
Tofauti zinaweza kupatikana, kama vile katika masimulizi ya uzawa wa Yesu kama yalivyoandikwa katika kumbukumbu kwenye Mathayo 1; 18-25 na Luka 1:26-38. Lakini je! tofauti hizo zinaonyesha mpinganisho?
Je! wewe umepata kusoma masimulizi mawili ya kimaisha kuhusu mtu yule yule mmoja aliye mashuhuri? Ikiwa ndivyo, je! wewe umeona kwamba hayo masimulizi ya kimaisha yatatofautiana bila kwa lazima kuwa yanajipinganisha? Mara nyingi, inakuwa hivyo kwa sababu ya mawazo ya kibinafsi ya mwandikaji ambayo yanabaki katika akili yake kutokana na maono yake au kwa sababu ya vyanzo ambavyo yeye ametumia. Inategemea pia mambo ambayo mtungaji anahisi ni ya maana kusimuliwa katika habari anazotokeza, inategemea ni maoni gani anayotumia kukuza mambo hayo, na akiwa anawafikiria wasomaji ambao kwa ajili yao mambo hayo yamekusudiwa. Hivyo, masimulizi yaliyoandikwa kwa kuwafikiria wasomaji wa Mataifa wasio Wayahudi yangetofautiana na yale yaliyoandikwa kwa ajili ya wasomaji Wayahudi, ambao tayari walifahamu na kukubali mambo-hakika fulani.
Hivyo ni vielelezo vichache tu vya vifungu vilivyo katika Biblia ambavyo, bila kuchanganuliwa kwa ujalifu, vinaonekana kama vinajipinganisha kimoja na kingine. Lakini wakati vinapochunguzwa kwa ujalifu, kwa kuweka katika akili maoni ya mwandikaji na habari zinazozunguka, vinakuwa havijipinganishi hata kidogo bali ni vifungu tu ambavyo vinataka utafiti wa ziada. Hata hivyo, watu walio wengi wanashindwa kutia jitihada hiyo inayohitajiwa kabisa, nao wanaona ni jambo rahisi zaidi kusema hivi tu: “Biblia inajipinganisha yenyewe.”
Inastahili Tegemeo Hakika Letu
Roho takatifu ya Mungu iliruhusu waandike wa Biblia kadiri kubwa ya uchaguzi wa namna; kuandika ripoti zao. (Matendo 3:21) Hivyo, wao waliweza kutokeza picha ya kuvutia sana na yenye masimulizi dhahiri sana juu ya mambo ambayo wao waliona. Hata hivyo, mambo yao ya kutofanana kwa masimulizi kwa kweli yanasimamisha imara mwaminiko na ukweli wao, bila ya kuruhusu uwezekano wo wote wa kushtakiwa udanganyifu na kushauriana kwa siri ili masimulizi yao yapatane. (2 Petro 1:16-21) Ingawa waandikaji walitofautiana katika njia yao ya kutokeza habari zao, wote walielekeza kwenye upande ule ule mmoja na walikuwa na kusudi lile lile moja: kuonyesha watu mambo ambayo Yehova Mungu atafanya kufurahisha aina ya wanadamu na vile wanadamu kwa upande wao lazima wafanye ili wapokee kibali cha Mungu.—Mithali 2:3-6, 9.
Biblia ni kitabu ambacho kinavutia nguvu yetu ya kuona sababu za mambo. Ina upatani katika sehemu zake zote. Haijipinganishi yenyewe. Vitabu vyote 66 (sura zote 1,189 au mistari yote 31,173 kulingana na King James Version), vinastahili tegemeo letu kamili la hakika. Ndiyo, wewe unaweza kuitibari Biblia!
[Sanduku katika ukurasa wa 6]
Ikiwa Wewe Unapata “Mpinganisho” wa Biblia, Je! Ingeweza Kuwa Kwamba:
◆ Wewe huna habari juu ya mambo-hakika fulani ya kihistoria au desturi fulani za kale?
◆ Wewe hukufikiria habari zinazozunguka?
◆ Wewe hukutazama maoni ya mwandikaji?
◆ Wewe unajaribu kupatanisha mawazo ya kidini yenye makosa pamoja na mambo ambayo kwa kweli Biblia inasema?
◆ Wewe unatumia tafsiri ya Biblia isiyosema mambo sawasawa kabisa au iliyo kuukuu?
[Picha katika ukurasa wa 7]
Mathayo alisema kwamba wanaume vipofu wawili waliponywa na Yesu. Marko na Luka walitaja mmoja tu. Je! huu ni mpinganisho?