YESU KRISTO

Hilo ni jina na cheo cha Mwana wa Mungu tangu wakati alipotiwa mafuta akiwa duniani.

Jina Yesu, (Kigr., I·e·sous′) linalingana na jina la Kiebrania Yeshua (au, namna kamili zaidi, Yehoshua), linalomaanisha “Yehova Ni Wokovu.” Jina hilo lilikuwa la kawaida, wanaume wengi waliitwa jina hilo katika kipindi hicho. Kwa sababu hiyo, mara nyingi watu walikuwa wanaongezea kitambulisho zaidi, na kusema, “Yesu Mnazareti.” (Mk 10:47; Mdo 2:22) Kristo linatokana na Khri·stos′ la Kigiriki, linalolingana na Ma·shi′ach (Masihi) la Kiebrania, na lamaanisha “Mtiwa-Mafuta.” Ingawa kwa kufaa usemi “mtiwa-mafuta” ulitumiwa kuhusu wengine kabla ya Yesu, kama vile Musa, Haruni, na Daudi (Ebr 11:24-26; Law 4:3; 8:12; 2Sa 22:51), kile cheo, daraka, au utumishi ambao katika huo hawa walitiwa mafuta ulikuwa unafananisha tu kile cheo, daraka, na utumishi mkuu zaidi wa Yesu Kristo. Kwa hiyo Yesu ni “Kristo, Mwana wa Mungu aliye hai” kwa njia yenye ukuu zaidi na ya kipekee —Mt 16:16; ona CHRIST; MESSIAH.

Maisha Kabla ya Kuwa Binadamu. Huyo mtu aliyekuja kujulikana kuwa Yesu Kristo hakuyaanza maisha hapa duniani. Yeye mwenyewe alizungumza juu ya maisha yake ya kimbingu kabla ya kuwa binadamu. (Yoh 3:13; 6:38, 62; 8:23, 42, 58) Yohana 1:1, 2 linatupa jina la kimbingu la yule aliyekuja kuwa Yesu, kwa kusema: “Hapo mwanzo Neno [Kigr., Lo′gos] alikuwako, na Neno alikuwa pamoja na Mungu, na Neno alikuwa mungu [“alikuwa wa kimungu,” AT; Mo; au “alikuwa na maisha ya kimungu,” Böhmer; Stage (zote mbili za Kijerumani)]. Hapo mwanzo huyo alikuwa pamoja na Mungu.” Kwa kuwa Yehova ni wa milele na hakuwa na mwanzo (Zb 90:2; Ufu 15:3), hilo suala la Neno kuwa pamoja na Mungu tangu “mwanzo” lazima hapa liwe linarejezea mwanzo wa kazi za uumbaji wa Yehova. Hilo linathibitishwa na maandiko mengine yanayomtambulisha Yesu kuwa “mzaliwa wa kwanza wa viumbe vyote,” “mwanzo wa uumbaji wa Mungu.” (Kol 1:15; Ufu 1:1; 3:14) Kwa hivyo, Maandiko humtambulisha yule Neno (Yesu katika maisha yake kabla ya kuwa binadamu) kuwa kiumbe cha kwanza cha Mungu, Mwana mzaliwa wake wa kwanza.

Taarifa za Yesu mwenyewe zinaonyesha wazi kwamba kweli Yehova alikuwa Baba au Mpaji-Uzima wa Mwana huyu mzaliwa wa kwanza na kwamba, kwa hiyo, Mwana huyu kwa kweli alikuwa kiumbe cha Mungu. Yeye alimtaja Mungu kuwa Chanzo cha uhai wake, kwa kusema, “Ninaishi kwa sababu ya Baba.” Kulingana na muktadha, hilo lilimaanisha kwamba maisha yake yalitokana na au yalisababishwa na Baba yake, kama vile kupata uzima kwa wanadamu wanaokufa kungetokana na imani yao katika fidia ya dhabihu ya Yesu.—Yoh 6:56, 57.

Iwapo makadirio ya wanasayansi wa kisasa kuhusiana na umri wa ulimwengu wote mkubwa sana wa kihalisi yanakaribia kuwa sahihi, maisha ya Yesu akiwa kiumbe cha roho yalianza maelfu ya mamilioni ya miaka kabla ya uumbaji wa binadamu wa kwanza. (Linganisha Mik 5:2.) Mwana huyu wa roho aliye mzaliwa wa kwanza alitumiwa na Baba yake katika kuumba vitu vingine vyote. (Yoh 1:3; Kol 1:16, 17) Hii ingetia ndani mamilioni ya wale wana wengine wa roho wa familia ya kimbingu ya Yehova Mungu (Da 7:9, 10; Ufu 5:11), hali kadhalika ulimwengu wote mkubwa sana wa halisi na viumbe ambavyo hapo awali vilitokezwa humo. Ni jambo linalopatana na akili kwamba ni huyu Mwana mzaliwa wa kwanza aliyeambiwa hivi na Yehova: “Na tufanye mtu kwa mfano wetu, kwa sura yetu.” (Mwa 1:26) Vitu hivi vingine vyote vilivyoumbwa, havikuumbwa tu “kupitia yeye” bali pia “kwa ajili yake,” akiwa Mzaliwa wa Kwanza wa Mungu na “mrithi wa vitu vyote.”—Kol 1:16; Ebr 1:2.

Si Muumba-mwenza. Hata hivyo, kushiriki kwa huyo Mwana katika kazi za uumbaji, hakukumfanya awe Muumba-mwenza wa Baba yake. Nguvu za uumbaji zilitoka kwa Mungu kupitia roho takatifu, au nguvu ya utendaji yake. (Mwa 1:2; Zb 33:6) Na kwa kuwa Yehova ndiye Chanzo cha uhai wote, uumbaji wote ulio hai, unaoonekana na usioonekana, unamwia uhai. (Zb 36:9) Basi, badala ya kuwa Muumba-mwenza, huyo Mwana alikuwa wakala au chombo ambacho Yehova, Muumba, alitumia kufanya kazi. Yesu mwenyewe alimpa Mungu sifa ya uumbaji, kama vile Maandiko yote yanavyofanya.—Mt 19:4-6; ona CREATION.

Hekima yapewa utu. Yaliyoandikwa katika Maandiko kumhusu yule Neno yanafaana sana na maelezo yaliyotolewa kwenye Methali 8:22-31. Hapo hekima inapewa utu, ikiwakilishwa kana kwamba inaweza kusema na kutenda. (Met 8:1) Waandikaji wengi waliodai kuwa Wakristo wa karne za mapema za Wakati wa Kawaida walielewa kisehemu hiki kuwa kinarejezea kwa njia ya mfano Mwana wa Mungu katika hali yake kabla ya kuwa binadamu. Kwa kuangalia maandiko ambayo tayari yamefikiriwa, hakuna shaka kwamba Mwana huyo ‘alitokezwa’ na Yehova ‘akiwa mwanzo wa njia yake, akiwa wa mapema zaidi kati ya kazi zake za zamani za kale,’ na kwamba huyo Mwana alikuwa ‘kando ya Yehova akiwa stadi wa kazi’ wakati wa uumbaji wa dunia, kama inavyosimuliwa katika mistari hii ya Methali. Ni kweli kwamba katika Kiebrania, ambacho huambatisha jinsia kwenye nomino zake (kama zinavyofanya lugha nyingine nyingi), neno linalotafsiriwa kuwa “hekima” sikuzote linakuwa na jinsia ya kike. Ndivyo ilivyo katika kisa hiki hata ijapokuwa hekima imepewa utu na basi isingezuia hekima kutumiwa kitamathali kumwakilisha Mwana wa Mungu aliye mzaliwa wa kwanza. Neno la Kigiriki linalotafsiriwa kuwa “upendo” katika usemi “Mungu ni upendo” (1Yo 4:8) limo pia katika jinsia ya kike lakini hilo halimfanyi Mungu kuwa wa kike. Sulemani, mwandikaji mkuu wa Methali (Met 1:1), alikitumia cheo qo·he′leth (mkutanishaji) kujihusu yeye mwenyewe (Mhu 1:1) na neno hilo pia limo katika jinsia ya kike.

Hekima hudhihirika tu inapoonekana katika njia fulani. Hekima ya Mungu mwenyewe ilionekana katika uumbaji (Met 3:19, 20) lakini kupitia Mwanaye. (Linganisha 1Ko 8:6.) Kwa hiyo, pia, kusudi lenye hekima la Mungu kuhusiana na jamii ya wanadamu linadhihirishwa, na kujumlishwa, kupitia Mwanaye, Yesu Kristo. Kwa hivyo, mtume angeweza kusema kwamba Kristo huwakilisha “nguvu za Mungu na hekima ya Mungu” na kwamba Kristo Yesu “kwetu amekuwa hekima kutoka kwa Mungu, pia uadilifu na utakaso na kuachiliwa huru kupitia fidia.”—1Ko 1:24, 30; linganisha 1Ko 2:7, 8; Met 8:1, 10, 18-21.

Jinsi yeye alivyo “Mwana mzaliwa-pekee.” Yesu anapoitwa “Mwana mzaliwa-pekee” (Yoh 1:14; 3:16, 18; 1Yo 4:9) haimaanishi kwamba wale viumbe wengine wa roho waliotokezwa hawakuwa wana wa Mungu, kwa maana wao pia wanaitwa wana. (Mwa 6:2, 4; Ayu 1:6; 2:1; 38:4-7) Hata hivyo, kwa kuwa yeye alikuwa uumbaji pekee wa moja kwa moja wa Baba yake, huyo Mwana mzaliwa wa kwanza alikuwa wa kipekee, tofauti na wana wengine wote wa Mungu, ambao wote waliumbwa au kuzaliwa na Yehova kupitia Mwana huyo mzaliwa wa kwanza. Kwa hiyo, huyo “Neno” alikuwa “Mwana mzaliwa-pekee” wa Yehova katika maana hususa, kama vile Isaka alivyokuwa “mwana mzaliwa-pekee” wa Abrahamu katika maana hususa (baba yake akiwa tayari ana mwana mwingine lakini si kupitia mke wake Sara).—Ebr 11:17; Mwa 16:15.

Sababu ya kuitwa “Neno.” Ni wazi jina (au, pengine, cheo) “Neno” (Yoh 1:1) linaonyesha kazi ambayo Mwana mzaliwa wa kwanza wa Mungu alitimiza baada ya viumbe wengine wenye akili kufanyizwa. Usemi kama huo unapatikana kwenye Kutoka 4:16, ambapo Yehova anamwambia Musa hivi kumhusu nduguye Haruni: “Naye atasema na watu kwa ajili yako; na itakuwa kwamba yeye atatumikia akiwa kinywa kwako, nawe utatumikia ukiwa Mungu kwake.” Akiwa msemaji wa mwakilishi mkuu wa Mungu duniani, Haruni alitumika akiwa “kinywa” kwa ajili ya Musa. Ndivyo ilivyokuwa na yule Neno, au Logos, aliyekuja kuwa Yesu Kristo. Kwa wazi Yehova alimtumia Mwanaye kuwasilisha habari na maagizo kwa wengine katika familia yake ya wana wa roho, sawa na alivyomtumia Mwana huyo kufikisha ujumbe wake kwa binadamu duniani. Akionyesha kwamba yeye alikuwa Neno la Mungu, au Msemaji, Yesu aliwaambia hivi wasikilizaji wake Wayahudi: “Yale ninayofundisha si yangu, bali ni yake yeye aliyenituma. Ikiwa yeyote anatamani kufanya mapenzi Yake, atajua kama fundisho hilo limetoka kwa Mungu au kama ninasema mambo ambayo nimetunga mimi mwenyewe.”—Yoh 7:16, 17; linganisha Yoh 12:50; 18:37.

Bila shaka katika pindi nyingi wakati wa maisha yake kabla ya kuwa binadamu akiwa yule Neno, Yesu alitenda akiwa Msemaji wa Yehova kwa watu walioko duniani. Ingawa maandiko fulani humrejezea Yehova ni kana kwamba anaongea moja kwa moja na binadamu, maandiko mengine huonyesha wazi kwamba alifanya hivyo kupitia mwakilishi wa kimalaika. (Linganisha Kut 3:2-4 na Mdo 7:30, 35; pia Mwa 16:7-11, 13; 22:1, 11, 12, 15-18.) Kusababu kuzuri ni kwamba katika visa vilivyo vingi kati ya hivyo, Mungu aliongea kupitia huyo Neno. Inaelekea yeye alifanya hivyo katika Edeni, kwa maana katika mbili kati ya zile pindi tatu zinazotaja Mungu akiongea hapo, maandishi yanaonyesha kihususa kuna mtu fulani aliyekuwa pamoja Naye, bila shaka Mwanaye. (Mwa 1:26-30; 2:16, 17; 3:8-19, 22) Basi, inawezekana kwamba Mwana wa Mungu, yule Neno, ndiye aliyekuwa malaika aliyeongoza Israeli kupita nyikani na ambaye sauti yake Waisraeli walipaswa kuitii kikiki kwa sababu ‘jina la Yehova lilikuwa ndani yake.’—Kut 23:20-23; linganisha Yos 5:13-15.

Hii haimaanishi kwamba yule Neno ndiye mwakilishi pekee wa kimalaika ambaye kupitia kwake Yehova ameongea. Taarifa zilizoongozwa na roho kwenye Matendo 7:53, Wagalatia 3:19, na Waebrania 2:2, 3 zinaonyesha wazi kwamba agano la Sheria liliwasilishwa kwa Musa kupitia wana wa kimalaika wa Mungu walio tofauti na Mwana wake mzaliwa wa kwanza.

Yesu anaendelea kulichukua jina “Neno la Mungu” tangu arudi kwenye utukufu wa kimbingu.—Ufu 19:13, 16.

Ni kwa nini tafsiri fulani za Biblia humrejezea Yesu kuwa “Mungu” kwa herufi kubwa na hali nyingine husema alikuwa “mungu” kwa herufi ndogo?

Tafsiri nyingine huonyesha Yohana 1:1 kuwa inasema: “Hapo mwanzo kulikuwako Neno, naye Neno alikuwako kwa Mungu, naye Neno alikuwa Mungu.” Kwa njia halisi maandishi-matini ya Kigiriki yanasomeka hivi: “Hapo mwanzo kulikuwako huyo neno, na huyo neno alikuwako kumwelekea yule mungu, na mungu alikuwa huyo neno.” Ni lazima mtafsiri atie herufi kubwa kulingana na zinavyohitajika katika lugha ambayo katika hiyo anatafsiri maandishi-matini hayo. Ni wazi inafaa kuandika “Mungu” kwa herufi kubwa katika kutafsiri maneno “yule mungu,” kwa kuwa ni lazima hilo liwe linamtambulisha Mungu Mweza-Yote ambaye huyo Neno alikuwa pamoja naye. Lakini kisa cha pili hakipati uhalali huo wa kuandika “mungu” kwa herufi kubwa.

Tafsiri ya Ulimwengu Mpya huyaweka hivi maandishi-matini hayo: “Hapo mwanzo Neno alikuwako, na Neno alikuwa pamoja na Mungu, na Neno alikuwa mungu.” Ni kweli maandishi-matini ya awali ya Kigikiri hayana kibainishi kisicho dhahiri (kinacholingana na “a” au “an” katika Kiingereza). Lakini hilo halimaanishi kwamba hakipaswi kutumiwa katika kutafsiri, kwa maana Koine, au Kigiriki cha kawaida, kama vile Kiswahili, hakikuwa na kibainishi kisicho dhahiri. Kwa hivyo, katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo yote, watafsiri wanawajibika kutumia kibainishi kisicho dhahiri au kutokukitumia kulingana na uelewaji wao wa maana ya maandishi-matini. Tafsiri zote za Kiingereza za Maandiko hayo zina mamia ya kibainishi kisicho dhahiri; hata hivyo nyingi kati ya hizo hazikitumii kwenye Yohana 1:1. Hata hivyo, matumizi yacho katika kutafsiri maandishi-matini haya yana msingi thabiti.

Kwanza, inapaswa kuangaliwa kwamba hayo maandishi-matini yenyewe yanaonyesha kwamba huyo Neno alikuwa “pamoja na Mungu,” hivyo hangeweza kuwa Mungu, yaani, kuwa Mungu Mweza-Yote. (Angalia pia mst 2, ambao haungekuwa wa lazima iwapo kwa kweli mst 1 ungekuwa unaonyesha huyo Neno kuwa Mungu.) Isitoshe, neno linalotafsiriwa kuwa “mungu” (Kigr., the·os′) linapotokea mara ya pili katika mstari huo ni wazi kabisa halina kibainishi dhahiri (cha Kiingereza) “the” (Kigr., ho). Kuhusiana na jambo hilo, Ernst Haenchen, katika ufafanuzi mmoja wa Injili ya Yohana (sura za 1-6), alisema hivi: “[the·os′] na [ho the·os′] (‘mungu, mwenye umungu’ na ‘yule Mungu’) hayakuwa kitu kile kile kimoja katika kipindi hicho. . . . Kwa kweli, kwa . . . Mwinjilisti, Baba peke yake ndiye aliyekuwa ‘Mungu’ ([ho the·os′]; linga 17:3); ‘Mwana’ alikuwa mdogo kwake (linga 14:28). Lakini hilo linadokezwa tu katika kifungu hiki kwa sababu hapa mkazo ni kuhusu ukaribiano uliopo kati ya huyu mmoja na yule mwingine . . . . Lilikuwa jambo linalowezekana kabisa katika imani ya mungu mmoja ya Kiyahudi na Kikristo kuzungumza juu ya wenye umungu walioishi mmoja kando ya mwingine na wakiwa chini ya Mungu lakini wasiokuwa mapacha wenzake. Flp 2:6-10 linathibitisha hilo. Katika kifungu hicho Paulo anaonyesha mwenye umungu kama huyo, ambaye baadaye alikuja kuwa mwanadamu Yesu Kristo. . . Kwa hivyo, katika Wafilipi na Yohana 1:1 hiyo si hoja ya uhusiano wa majadiliano ya kuafikiana kati ya wawili-walio-kitu-kimoja, bali ni muungano wa kibinafsi kati ya wawili ambao ni vitengo tofauti.”—John 1, kilichotafsiriwa katika Kiingereza na R. W. Funk, 1984, kur. 109, 110.

Baada ya kutafsiri Yohana 1:1c kuwa “na Neno alikuwa mwenye umungu (wa aina yenye umungu),” Haenchen anaendelea kutaja hivi: “Hapa, kitenzi ‘alikuwa’ ([en]) ni kinatumika kama shamirisho tu. Na basi nomino inayoeleza sifa lazima iangaliwe kwa uangalifu zaidi: [the·os′] si kitu kile kimoja kama [ho the·os′] (‘mwenye umungu’ si kitu kile kile kimoja kama ‘Mungu’).” (kur. 110, 111) Akifafanua jambo hili, Philip B. Harner alitokeza wazi kwamba muundo wa kisarufi wa Yohana 1:1 unahusisha nomino ya shamirisho, yaani, shamirisho isiyokuwa na kibainishi dhahiri (cha Kiingereza) “the,” kabla ya kitenzi, huo ukiwa ni muundo wenye maana ya kueleza sifa hasa na huonyesha kwamba “huyo logos ana asili ya theos.” Na zaidi yeye alitaja hivi: “Mimi nafikiri kwamba katika Yohana 1:1 maelezo ya shamirisho yako wazi sana hivi kwamba nomino [the·os′] haiwezi kuchukuliwa kuwa ni dhahiri.” (Journal of Biblical Literature, 1973, kur. 85, 87) Kwa hiyo, watafsiri wengine, kwa kutambua pia, kwamba neno hilo la Kigiriki linakazia sifa na linaeleza juu ya asili ya huyo Neno, wanatafsiri kifungu hicho kuwa: “huyo Neno alikuwa mwenye umungu.”—AT; Sd; linganisha Mo; ona nyongeza ya NW (Kiingereza), uku. 1579.

Maandiko ya Kiebrania yanaonyesha waziwazi bila kigeugeu kwamba kuna Mungu Mweza-Yote mmoja, aliye Muumba wa vitu vyote na Aliye Juu Zaidi, ambaye jina lake ni Yehova. (Mwa 17:1; Isa 45:18; Zb 83:18) Kwa sababu hiyo Musa angeweza kuliambia taifa la Israeli hivi: “Yehova Mungu wetu ni Yehova mmoja. Nawe lazima umpende Yehova Mungu wako kwa moyo wako wote na kwa nafsi yako yote na kwa nguvu zako zote.” (Kum 6:4, 5) Maandiko ya Kigikiri ya Kikristo hayapingi fundisho hili ambalo lilikuwa limekubaliwa na kuaminiwa na watumishi wa Mungu kwa maelfu ya miaka, bali, badala yake, yanaliunga mkono. (Mk 12:29; Ro 3:29, 30; 1Ko 8:6; Efe 4:4-6; 1Ti 2:5) Yesu Kristo mwenyewe alisema hivi, “Baba ni mkuu kuliko mimi” na akamrejezea Baba kuwa Mungu wake, “Mungu wa pekee wa kweli.” (Yoh 14:28; 17:3; 20:17; Mk 15:34; Ufu 1:1; 3:12) Pindi nyingi Yesu alitaja kuwa yuko chini ya Baba yake na kuwa ni mdogo kwake. (Mt 4:9, 10; 20:23; Lu 22:41, 42; Yoh 5:19; 8:42; 13:16) Hata baada ya Yesu kupanda mbinguni mitume wake waliendelea kuonyesha hali ilikuwa ni hiyo hiyo.—1Ko 11:3; 15:20, 24-28; 1Pe 1:3; 1Yo 2:1; 4:9, 10.

Mambo hayo ya uhakika yanaunga mkono kwa uthabiti tafsiri kama vile “Neno alikuwa mungu” (herufi ndogo) kwenye Yohana 1:1. Cheo kikuu zaidi cha huyo Neno miongoni mwa viumbe vya Mungu akiwa ndiye Mzaliwa wa kwanza, ambaye kupitia kwake Mungu aliumba vitu vyote, na akiwa Msemaji wa Mungu, kinatoa msingi halisi wa yeye kuitwa “mungu” au mwenye nguvu. Unabii wa Kimasihi kwenye Isaya 9:6 ulitabiri kwamba yeye angeitwa “Mungu Mwenye Nguvu,” japo si Mungu Mweza-Yote, na kwamba yeye angekuwa “Baba wa Milele” ya wale wote waliopewa pendeleo la kuishi wakiwa raia zake. Ni bidii ya Baba yake mwenyewe, “Yehova wa majeshi,” ambayo ingetimiza haya. (Isa 9:7) Bila shaka ikiwa Adui ya Mungu, Shetani Ibilisi, anaitwa “mungu” (2Ko 4:4) kwa sababu ya kutawala wanadamu na roho waovu (1Yo 5:19; Lu 11:14-18), basi kuna sababu kubwa zaidi na yenye kufaa Mwana mzaliwa wa kwanza wa Mungu kuitwa “mungu,” “mungu mzaliwa-pekee” kama zinavyomwita hati zenye kutegemeka zaidi za Yohana 1:18.

Aliposhtakiwa na wapinzani wake kuwa ‘anajifanya kuwa mungu,’ Yesu alijibu hivi: “Je, haikuandikwa katika Sheria yenu, ‘Mimi nilisema: “Ninyi ni miungu”’? Ikiwa aliwaita ‘miungu’ wale ambao neno la Mungu lilikuja dhidi yao, na bado Andiko haliwezi kubatilishwa, je, mnaniambia mimi ambaye Baba alinitakasa na kunituma ulimwenguni, ‘Unakufuru,’ kwa sababu nilisema, Mimi ni Mwana wa Mungu?” (Yoh 10:31-37) Hapo Yesu alinukuu kutoka Zaburi 82, ambamo mahakimu wa kibinadamu, ambao Mungu alilaumu kwa kukosa kutekeleza haki, waliitwa “miungu.” (Zb 82:1, 2, 6, 7) Kwa hiyo, Yesu alionyesha walikosa kufikiri vizuri kwa kumshtaki anakufuru alipotaja kwamba yeye alikuwa Mwana wa Mungu, wala si Mungu.

Shtaka hili la kukufuru liliibuka kwa sababu Yesu alikuwa amesema hivi: “Mimi na Baba ni kitu kimoja.” (Yoh 10:30) Jibu lake, ambalo tayari kwa sehemu fulani limezungumziwa, linaonyesha wazi hiyo haimaanishi kwamba Yesu alidai kuwa Baba au Mungu. Ni lazima umoja aliorejezea Yesu ueleweke kupatana na muktadha wa taarifa yake. Yeye alikuwa akizungumzia kazi zake na utunzaji wake wa “kondoo” ambao wangemfuata. Kazi zake, na pia maneno yake, yalidhihirisha kwamba kulikuwa na umoja, wala si mgawanyiko wala mvurugo, kati yake na Baba yake, hilo likiwa ni jambo ambalo jibu lake liliendelea kukazia. (Yoh 10:25, 26, 37, 38; linganisha Yoh 4:34; 5:30; 6:38-40; 8:16-18.) Kuhusiana na “kondoo” zake, yeye na vilevile Baba yake walikuwa na umoja katika kutunza walio kama kondoo na kuwaongoza kwenye uzima wa milele. (Yoh 10:27-29; linganisha Eze 34:23, 24.) Sala ya Yesu kwa niaba ya umoja wa wanafunzi wake wote, kutia ndani wale wa siku za baadaye, inaonyesha kwamba ule umoja, au muungano, kati ya Yesu na Baba yake haukuhusiana na wao kuwa kama mapacha bali ni katika kusudi na tendo. Ni katika njia hiyo kwamba wanafunzi wa Yesu wangeweza ‘wote kuwa kitu kimoja,’ kama vile yeye na Baba yake walivyo kitu kimoja.—Yoh 17:20-23.

Kwa kupatana na hilo, Yesu alipokuwa akijibu swali la Tomasi, alisema: “Kama mngekuwa mmenijua, mngekuwa mmemjua Baba yangu pia; tangu dakika hii na kuendelea ninyi mnamjua na mmemwona,” na, katika kujibu swali kutoka kwa Filipo, Yesu aliongeza hivi: “Yule ambaye ameniona mimi amemwona Baba pia.” (Yoh 14:5-9) Kwa mara nyingine, maelezo yafuatayo ya Yesu yanaonyesha kwamba ndivyo ilivyokuwa kwa sababu yeye alimwakilisha Baba yake kwa uaminifu, alisema maneno ya Baba, na alitenda kazi za Baba. (Yoh 14:10, 11; linganisha Yoh 12:28, 44-49.) Ilikuwa katika pindi hii hii moja, usiku wa kifo chake, kwamba Yesu akawaambia wanafunzi hawa hivi: “Baba ni mkuu kuliko mimi.”—Yoh 14:28.

Jambo hilo la wanafunzi ‘kumwona’ Baba ndani ya Yesu laweza pia kueleweka kwa msaada wa mifano mingine ya Kimaandiko. Kwa mfano, Yakobo alimwambia Esau hivi: “Mimi nimeona uso wako kana kwamba ni kuona uso wa Mungu kwa kuwa umenipokea vizuri.” Yeye alisema hayo kwa sababu itikio la Esau lilikuwa limepatana na sala ya Yakobo kwa Mungu. (Mwa 33:9-11; 32:9-12) Baada ya hatua ya Mungu ya kumhoji Ayubu katika dhoruba ya upepo kumfanya mwanadamu huyo aelewe kwa njia iliyo wazi, Ayubu alisema: “Nimesikia habari zako kwa fununu, lakini sasa jicho langu mwenyewe linakuona wewe.” (Ayu 38:1; 42:5; ona pia Amu 13:21, 22.) ‘Macho ya moyo wake’ yalikuwa yametiwa nuru ya maarifa. (Linganisha Efe 1:18.) Kwamba taarifa ya Yesu juu ya kumwona Baba ilikusudiwa ieleweke katika njia ya kitamathali wala si kihalisi inaonyeshwa wazi na taarifa yake mwenyewe kwenye Yohana 6:45 na vilevile na uhakika wa kwamba Yohana, muda mrefu baada ya kifo cha Yesu, aliandika hivi: “Hakuna mwanadamu ambaye amemwona Mungu wakati wowote; mungu mzaliwa-pekee aliye kifuani pa Baba, ndiye ambaye ameeleza juu yake”—Yoh 1:18; 1Yo 4:12.

Tomasi alimaanisha nini alipomwambia Yesu, “Bwana wangu na Mungu wangu”?

Katika pindi ambayo Yesu alimtokea Tomasi na wale mitume wengine, jambo ambalo liliondoa shaka za Tomasi juu ya ufufuo wa Yesu, Tomasi ambaye sasa alikuwa amesadikishwa, alimwambia Yesu hivi kwa mshangao: “Bwana wangu na Mungu wangu! [kihalisi, “Bwana wa mimi na Mungu (ho The·os′) wa mimi!”].” (Yoh 20:24-29) Baadhi ya wasomi wameuona usemi huu kuwa tamko la mshangao aliloambiwa Yesu lakini ambalo kwa kweli lilielekezwa kwa Mungu, Baba yake. Hata hivyo, wengine hudai Kigiriki cha awali kinataka kwamba maneno hayo yaonwe kuwa yalielekezwa kwa Yesu. Hata kama ni hivyo, bado usemi “Bwana wangu na Mungu wangu” ungepaswa upatane na Maandiko mengine yote yaliyoongozwa na roho. Kwa kuwa maandishi yanaonyesha kwamba hapo awali Yesu alikuwa amewapelekea wanafunzi wake ujumbe huu, “Mimi ninapanda kwenda kwa Baba yangu na Baba yenu na kwa Mungu wangu na Mungu wenu,” hapana sababu ya kusadiki kwamba Tomasi alifikiri Yesu alikuwa Mungu Mweza-Yote. (Yoh 20:17) Yohana mwenyewe, baada ya kusimulia tukio hili la Tomasi pamoja na Yesu aliyefufuliwa, anasema hivi kuhusu masimulizi hayo na mengine kama hayo: “Lakini haya yameandikwa ili mpate kuamini kwamba Yesu ndiye Kristo Mwana wa Mungu, na kwamba, kwa sababu ya kuamini, mpate kuwa na uzima kupitia jina lake.”—Yoh 20:30, 31.

Kwa hiyo, huenda Tomasi alimwita Yesu “Mungu wangu” katika maana ya Yesu kuwa “mungu” (herufi ndogo) japo siye Mungu Mweza-Yote, siye “Mungu wa pekee wa kweli,” ambaye mara nyingi Tomasi alimsikia Yesu akisali kwake. (Yoh 17:1-3) Au huenda ikawa alimtaja Yesu kuwa “Mungu wangu” katika njia inayofanana na mitajo iliyotumiwa na mababu zake, ambayo imeandikwa katika Maandiko ya Kiebrania, ambayo Tomasi alifahamiana nayo. Pindi mbalimbali wakati watu mmoja-mmoja walipotembelewa au kuzungumziwa na mjumbe wa Yehova wa kimalaika, hao watu, au nyakati nyingine mwandikaji wa Biblia aliyekuwa akitoa masimulizi hayo, alimwitikia au kumzungumzia mjumbe huyo wa kimalaika kana kwamba huyo alikuwa ni Yehova Mungu. (Linganisha Mwa 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Amu 6:11-15; 13:20-22.) Hii ni kwa sababu mjumbe huyo wa kimalaika alikuwa akitenda kwa niaba ya Yehova akiwa mwakilishi wake, akinena katika jina lake, pengine akijitaja binafsi, na hata kusema, “Mimi ndimi Mungu wa kweli.” (Mwa 31:11-13; Amu 2:1-5) Kwa hiyo huenda Tomasi alimzungumzia Yesu kuwa “Mungu wangu” katika maana hiyo, akimkiri au kumuungama Yesu kuwa mwakilishi na msemaji wa yule Mungu wa kweli. Vyovyote iwavyo, ni hakika kwamba maneno ya Tomasi hayaipingi ile taarifa ya wazi ambayo yeye mwenyewe alikuwa amemsikia Yesu akiisema, yaani, “Baba ni mkuu kuliko mimi.”—Yoh 14:28.

Kuzaliwa Kwake Duniani. Kabla ya Yesu kuzaliwa duniani, malaika walikuwa wametokea juu ya sayari hii wakiwa na umbo la kibinadamu, inaonekana walivaa miili yenye kuonekana iliyofaa pindi hiyo, kisha wakaivua baada ya kumaliza migawo yao. (Mwa 19:1-3; Amu 6:20-22; 13:15-20) Kwa hivyo wao walibaki wakiwa viumbe vya kiroho, wakifanya tu kuchukua kwa muda mwili wenye kuonekana. Hata hivyo, sivyo ilivyokuwa na Mwana wa Mungu alipokuja duniani ili awe mwanadamu Yesu. Yohana 1:14 lasema kwamba “Neno akawa mwili, akakaa katikati yetu.” Kwa sababu hiyo yeye angeweza kujiita “Mwana wa binadamu.” (Yoh 1:51; 3:14, 15) Wengine huangazia usemi ‘alikaa [kihalisi, ‘alifanya hema’] katikati yetu’ na kudai hilo linaonyesha Yesu hakuwa, binadamu halisi, bali mungu-binadamu. Hata hivyo, mtume Petro hutumia usemi kama huo kujihusu mwenyewe, na ni wazi Petro hakuwa mungu-binadamu.—2Pe 1:13, 14.

Maandishi yaliyoongozwa na roho yanasema hivi: “Lakini kuzaliwa kwa Yesu Kristo kulikuwa katika njia hii. Katika wakati ambapo Maria mama yake alikuwa amechumbiwa na Yosefu, alionekana kuwa ana mimba kwa njia ya roho takatifu kabla ya wao kuungana pamoja.” (Mt 1:18) Kabla ya hilo, mjumbe wa kimalaika wa Yehova alikuwa amemwambia msichana bikira Maria kwamba ‘angechukua mimba katika tumbo lake la uzazi’ kama tokeo la roho takatifu ya Mungu kuja juu yake na nguvu Zake kumfunika. (Lu 1:30, 31, 34, 35) Kwa kuwa mimba halisi ilitokea, inaonekana kwamba Yehova Mungu alifanya seli ya mbegu ya kike, ndani ya tumbo la uzazi la Maria irutubishwe, akatimiza hilo kwa kuuhamisha uhai wa Mwana wake mzaliwa wa kwanza kutoka makao ya roho hadi duniani. (Gal 4:4) Ni katika njia hiyo tu kwamba yule mtoto ambaye angezaliwa angeweza kudumisha kitambulisho cha kuwa mtu yule yule mmoja aliyekuwa amekaa mbinguni akiwa yule Neno, na ni katika njia hiyo tu kwamba hatimaye angeweza kuwa mwana halisi wa Maria na kwa hivyo mzao wa kweli wa mababu za Maria, yaani, Abrahamu, Isaka, Yakobo, Yuda, na Mfalme Daudi na awe mrithi halali wa ahadi za kimungu walizopewa. (Mwa 22:15-18; 26:24; 28:10-14; 49:10; 2Sa 7:8, 11-16; Lu 3:23-34; ona GENEALOGY OF JESUS CHRIST.) Kwa hiyo, inawezekana kwamba mtoto huyo aliyezaliwa alifanana na mama yake Myahudi katika sifa fulani za kimwili.

Maria alikuwa mzao wa Adamu mtenda-dhambi, kwa hiyo yeye mwenyewe alikuwa asiyekamilika na mwenye dhambi. Basi swali linatokezwa, ni jinsi gani Yesu, “mzaliwa wa kwanza” wa Maria (Lu 2:7), angeweza kuwa mkamilifu na bila dhambi akiwa kiumbehai chenye mwili. Japo wataalamu wa chembe za urithi wamejifunza mengi juu ya sheria za urithi na kuhusu tabia za urithi zenye kutawala kimaumbile na zile zinazotawaliwa kimaumbile, hawajawa na uzoefu wowote wa kujifunza juu ya matokeo ya kuunganisha ukamilifu na kutokamilika, kama ilivyokuwa katika utungaji wa mimba ya Yesu. Kulingana na matokeo yanayofunuliwa katika Biblia, inaonekana kwamba kani-uhai kamilifu (iliyotokeza utungaji-mimba) ilifunika kabisa kutokamilika kokote ambako kulikuwa ndani ya seli ya mbegu ya kike ya Maria, na hivyo kutokeza kiolezo cha kiurithi (na ukuzi wa kiini-tete) kilichokuwa kikamilifu tangu mwanzoni. Vyovyote vile, utendaji wa roho takatifu ya Mungu pindi hiyo, ulihakikisha kufanikiwa kwa kusudi la Mungu. Ni kama ambavyo malaika Gabrieli alivyomweleza Maria, “nguvu za Aliye Juu Zaidi” zilimfunika hivi kwamba kilichozaliwa kilikuwa kitakatifu, Mwana wa Mungu. Ni kana kwamba roho takatifu ya Mungu ilifanyiza ukuta wenye kutoa himaya ili kuzuia hali yoyote ya kutokamilika au uvutano ambao ungeweza kuleta madhara, au kutia waa, kiini-tete kilichokuwa kinakua, kuanzia na utungaji-mimba na kuendelea.—Lu 1:35.

Kwa kuwa ni roho takatifu ya Mungu iliyofanya kuzaliwa huko kuwezekane, Yesu alimwia Baba yake wa kimbingu uhai wake wa kibinadamu, wala si mwanadamu yeyote, kama vile baba-mlezi wake Yosefu. (Mt 2:13-15; Lu 3:23) Ni kama Waebrania 10:5 kinavyosema, Yehova Mungu ‘alimtayarishia mwili,’ na Yesu, tangu kuchukuliwa mimba na kuendelea, alikuwa kwa kweli “asiye na unajisi, aliyetengwa kutoka kwa watenda-dhambi.”—Ebr 7:26; linganisha Yoh 8:46; 1Pe 2:21, 22.

Kwa hiyo, unabii wa Kimasihi kwenye Isaya 52:14, unaozungumza juu ya ‘sura yake kuharibika sana,’ lazima uwe unamhusu Yesu aliye Masihi katika njia ya kitamathali tu. (Linganisha mst 7 wa sura hiyo hiyo.) Japo yeye alikuwa mkamilifu katika umbo la kimwili, ujumbe wa kweli na uadilifu ambao Yesu Kristo alitangaza kwa ujasiri ulimfanya achukize machoni pa wapinzani wanafiki, waliodai walimwona kuwa wakala wa Beelzebubi, mwanadamu aliyepagawa na roho mwovu, mlaghai mwenye kukufuru. (Mt 12:24; 27:39-43; Yoh 8:48; 15:17-25) Vivyo hivyo ujumbe uliotangazwa na wanafunzi wa Yesu baadaye uliwafanya kuwa “harufu tamu” ya uzima kwa watu wenye kuitikia, lakini kuwa harufu ya kifo kwa wale wanaoukataa ujumbe wao.—2Ko 2:14-16.

Wakati wa Kuzaliwa, Urefu wa Huduma. Ni wazi Yesu alizaliwa katika mwezi wa Ethanimu (Septemba-Oktoba) wa mwaka 2 K.W.K., akabatizwa karibu wakati uo huo wa mwaka 29 W.K., akafa alasiri saa 9:00 hivi Ijumaa, siku ya 14 ya mwezi wa masika wa Nisani (Machi-Aprili), 33 W.K. Msingi wa kuwa na tarehe hizo ni kama ifuatavyo:

Yesu alizaliwa miezi sita hivi baada ya kuzaliwa kwa Yohana (Mbatizaji) mtu wake wa ukoo, wakati wa utawala wa Maliki Mroma Kaisari Augusto (31 K.W.K.–14 W.K.) na Kirenio akiwa gavana wa Siria (ona REGISTRATION kwa ajili ya zile ambazo zaweza kuwa zilikuwa tarehe za usimamizi wa Kirenio), na kuelekea mwisho wa utawala wa Herode Mkuu juu ya Yudea.—Mt 2:1, 13, 20-22; Lu 1:24-31, 36; 2:1, 2, 7.

Kuzaliwa kwake kuhusiana na kifo cha Herode. Japo tarehe ya kifo cha Herode si mwafaka, kuna uthibitisho wa kutosha unaoelekeza kwenye 1 K.W.K. (Ona HEROD No. 1 [Date of His Death]; KRONOLOJIA [Mishiko ya mwezi].) Kulikuwa na matukio kadhaa kati ya wakati wa kuzaliwa kwa Yesu na kifo cha Herode. Hayo yalikuwa ni kutia ndani kutahiriwa kwa Yesu kwenye siku ya nane (Lu 2:21); kuletwa kwake hekaluni katika Yerusalemu siku 40 baada ya kuzaliwa (Lu 2:22, 23; Law 12:1-4, 8); safari ya wale wanajimu “kutoka sehemu za mashariki” hadi Bethlehemu (ambako Yesu hakuwa tena katika hori bali ndani ya nyumba—Mt 2:1-11; linganisha Lu 2:7, 15, 16); Yosefu na Maria kutorokea Misri pamoja na huyo mtoto mchanga (Mt 2:13-15); kisha Herode kutambua kwamba wale wanajimu hawakuwa wamefuata maagizo yake, na mauaji yaliyofuata ya wavulana wote katika Yerusalemu na wilaya zake walio chini ya miaka miwili (ikionyesha kwamba wakati huo Yesu hakuwa mtoto mdogo aliyetoka kuzaliwa). (Mt 2:16-18) Kuzaliwa kwa Yesu katika vuli ya mwaka 2 K.W.K. kungeruhusu kuwe na wakati wa matukio hayo kuweza kutendeka kati ya kuzaliwa kwake na kufa kwa Herode, yaelekea mwaka 1 K.W.K. Hata hivyo, kuna sababu ya ziada ya kuweka kuzaliwa kwa Yesu mwaka 2 K.W.K.

Uhusiano na huduma ya Yohana. Msingi zaidi wa tarehe zilizoonyeshwa mwanzoni mwa kisehemu hiki unapatikana kwenye Luka 3:1-3, linaloonyesha kwamba Yohana Mbatizaji alianza kuhubiri na kubatiza kwake katika “mwaka wa kumi na tano wa kumiliki kwa Kasari Tiberio.” Mwaka huo wa 15 ulianzia sehemu ya baadaye ya nusu ya mwaka 28 W.K. hadi Agosti au Septemba mwaka 29 W.K. (Ona TIBERIUS.) Kufikia hatua fulani katika huduma ya Yohana, Yesu alimwendea akabatizwa. Baada ya hapo Yesu alipoanza huduma yake mwenyewe alikuwa na “umri wa karibu miaka 30.” (Lu 3:21-23) Akiwa na miaka 30, umri ambao Daudi alikuwa mfalme, Yesu hangejitiisha tena kwa wazazi wake wa kibinadamu.—2Sa 5:4, 5; linganisha Lu 2:51.

Kulingana na Hesabu 4:1-3, 22, 23, 29, 30, wale waliokuwa wakiingia katika utumishi wa hemani chini ya agano la Sheria walikuwa “kuanzia umri wa miaka 30 na zaidi.” Ni jambo linalopatana na akili kwamba Yohana Mbatizaji, ambaye alikuwa Mlawi na mwana wa kuhani, alianza huduma yake akiwa na umri uo huo, bila shaka, si hekaluni, bali katika mgawo wa kipekee ambao Yehova alikuwa amemwekea. (Lu 1:1-17, 67, 76-79) Mtajo hususa (mara mbili) wa tofauti ya umri kati ya Yohana na Yesu na ufungamano kati ya mionekano na jumbe za malaika wa Yehova katika kutangaza kuzaliwa kwa hao wana wawili (Lu 1) ni msingi wa kutosha kusadiki kwamba huduma zao zilifuata ratiba ile ile, yaani, mwanzo wa huduma ya Yohana (akiwa mtangulizi wa Yesu) ikifuatwa miezi sita hivi baadaye na mwanzo wa huduma ya Yesu.

Kwa msingi huo, Yohana alizaliwa miaka 30 kabla ya kuanza huduma yake katika mwaka wa 15 wa Tiberio, na kwa hiyo wakati fulani kati ya nusu ya baadaye ya mwaka 3 K.W.K. na Agosti au Septemba mwaka 2 K.W.K., na miezi sita hivi baadaye Yesu akazaliwa.

Uthibitisho wa huduma ya miaka mitatu na nusu. Kauli iliyo dhahiri zaidi inaweza kukatwa kupitia uthibitisho uliosalia wa kronolojia. Uthibitisho huu unahusiana na urefu wa huduma ya Yesu na wakati wa kifo chake. Unabii kwenye Danieli 9:24-27 (unazungumziwa kikamili katika makala SEVENTY WEEKS) unaelekeza kuwa kutokea kwa Masihi ni mwanzoni mwa “juma” la 70 la miaka (Da 9:25) na kifo chake cha dhabihu katikati ya “nusu” ya juma la mwisho, na hivyo kukomesha uhalali wa dhabihu na matoleo ya zawadi chini ya agano la Sheria. (Da 9:26, 27; linganisha Ebr 9:9-14; 10:1-10.) Hii ingemaanisha huduma ya kipindi cha miaka mitatu na nusu (nusu ya “juma” la miaka saba) kwa ajili ya Yesu Kristo.

Ili iwe kwamba huduma ya Yesu ilidumu miaka mitatu na nusu, ikimalizika na kifo chake wakati wa Pasaka, ingehitaji kwamba kipindi hicho kitie ndani jumla ya Pasaka nne. Uthibitisho wa hizi Pasaka nne unapatikana kwenye Yohana 2:13; 5:1; 6:4; na 13:1. Yohana 5:1 halitaji kihususa Pasaka, linataja tu “[“ile,” kulingana na hati fulani za kale] sherehe ya Wayahudi.” Hata hivyo, kuna sababu nzuri ya kusadiki hii inarejeza kwenye Pasaka badala ya nyingineyo kati ya zile sherehe za kila mwaka.

Mapema zaidi, kwenye Yohana 4:35, inatajwa kuwa Yesu alisema kwamba “bado kuna miezi minne kabla ya mavuno kuja.” Majira ya mavuno, hasa mavuno ya shayiri, yalianza karibu na wakati wa Pasaka (Nisani 14). Kwa hiyo taarifa ya Yesu ilitolewa miezi minne kabla ya hayo au karibu na mwezi wa Kislevu (Novemba-Desemba). Ile Sherehe ya Wakfu ya baada ya uhamisho ilifika wakati wa Kislevu lakini haikuwa mojawapo kati ya zile sherehe kuu zilizohitaji uhudhuriaji huko Yerusalemu. (Kut 23:14-17; Law 23:4-44) Kulingana na mapokeo ya Kiyahudi, mwadhimisho ulifanywa kote kote katika nchi hiyo ndani ya yale masinagogi mengi. (Ona FESTIVAL OF DEDICATION.) Baadaye, kwenye Yohana 10:22, Yesu anatajwa kihususa kuwa alihudhuria moja ya hiyo Sherehe ya Wakfu katika Yerusalemu; hata hivyo, inaonekana tayari alikuwa amekuwa katika eneo hilo tangu ile Sherehe ya Vibanda ya mapema zaidi, kwa hiyo hakuwa ameenda huko kwa kusudi hilo. Tofauti na hiyo, Yohana 5:1 linadokeza wazi kwamba ilikuwa ni ile “sherehe ya Wayahudi” hususa iliyomfanya Yesu atoke Galilaya (Yoh 4: 54) kwenda Yerusalemu.

Sherehe ile nyingine pekee kati ya Kislevu na wakati wa Pasaka ilikuwa ni ile ya Purimu, iliyofanywa katika Adari (Februari-Machi), karibu mwezi mmoja baada ya Pasaka. Lakini vilevile ile Karamu ya Purimu ya baada ya uhamisho iliadhimishwa kotekote nchini katika nyumba na katika masinagogi. (Ona PURIM.) Kwa hiyo, inaelekea sana “sherehe ya Wayahudi” inayorejezewa kwenye Yohana 5:1 ni Pasaka, basi uhudhuriaji wa Yesu katika Yerusalemu ulipatana na sheria ya Mungu kwa Israeli. Ni kweli kwamba baada ya hayo Yohana anaandika matukio machache tu kabla ya kuitaja tena Pasaka (Yoh 6:4), lakini uchunguzi wa chati ya Matukio Makuu ya Maisha ya Kidunia ya Yesu utaonyesha kwamba masimulizi ya Yohana ya huduma ya kidunia ya Yesu yalikuwa mafupi sana, yakiacha matukio mengi ambayo tayari yalizungumziwa na wale wainjilisti wengine watatu. Kwa kweli, sehemu kubwa ya utendaji wa Yesu ulioandikwa na wainjilisti hawa wengine (Mathayo, Marko, na Luka) inaongezea uzito kauli ya kwamba hakika Pasaka moja ya kila mwaka ilitukia kati ya zile zinazotajwa kwenye Yohana 2:13 na 6:4.

Wakati wa kifo chake. Kifo cha Yesu Kristo kilitukia katika masika, katika Siku ya Pasaka, Nisani (au Abibu) 14, kulingana na kalenda ya Kiyahudi. (Mt 26:2; Yoh 13:1-3; Kut 12:1-6; 13:4) Mwaka huo Pasaka ilitukia kwenye siku ya sita ya juma hilo (ilihesabiwa na Wayahudi kuanzia kushuka kwa jua siku ya Alhamisi hadi kushuka kwa jua siku ya Ijumaa). Jambo hilo ni wazi kutokana na Yohana 19:31, linaloonyesha kwamba siku iliyofuata ilikuwa ni sabato “kuu.” Sikuzote ile siku iliyofuata Pasaka ilikuwa ni sabato, hata iwe ilifika kwenye siku ipi ya juma. (Law 23:5-7) Lakini ikawa “kuu” wakati Sabato hii ya pekee ilipoanguka wakati mmoja na ile Sabato ya kawaida (siku ya saba ya juma). Kwa hiyo kifo cha Yesu kilitokea siku ya Ijumaa, Nisani 14, alasiri saa 9:00 hivi.—Lu 23:44-46.

Muhtasari wa uthibitisho. Basi, kwa muhtasari, kwa kuwa kifo cha Yesu kilitukia katika mwezi wa masika wa Nisani, lazima huduma yake, ambayo ilianza miaka mitatu na nusu kabla ya hapo kulingana na Danieli 9:24-27, iwe ilianza katika vuli, karibu na mwezi wa Ethanimu (Septemba-Oktoba). Kwa hiyo, lazima huduma ya Yohana (iliyoanza katika mwaka wa 15 wa Tiberio), iwe ilianza katika masika ya mwaka 29 W.K. Kwa hiyo kuzaliwa kwa Yohana kungekuwa katika masika ya mwaka 2 K.W.K., kuzaliwa kwa Yesu kungekuja kama miezi sita baadaye katika vuli ya 2 K.W.K., huduma yake ingeanza miaka 30 baadaye katika vuli ya 29 W.K., na kifo chake kingekuja katika mwaka 33 W.K. (siku ya Nisani 14 katika masika, kama ilivyotajwa).

Hakuna msingi wa kuzaliwa tarehe ya majira ya baridi. Kwa hiyo, ile tarehe maarufu ya Desemba 25 kuwa siku ya kuzaliwa kwa Yesu haina msingi wa Kimaandiko. Kama inavyoonyeshwa na machapisho mengi ya marejezo, inatokana na sikukuu ya kipagani. Kuhusiana na asili ya mwadhimisho wa siku ya Desemba 25, msomi Mjesuti, Urbanus Holzmeister aliandika hivi:

“Leo inakubaliwa na wengi kwamba pindi ya kuadhimisha siku ya Desemba 25 ilikuwa ni sherehe ambayo wapagani walikuwa wakiadhimisha kwenye siku hii. Tayari Petavius [Msomi Mjesuti Mfaransa, 1583-1652] ameonyesha kwamba ‘siku ya kuzaliwa kwa jua ambalo halijashindwa’ iliadhimishwa Desemba 25.’

“Mashahidi wa sherehe hiyo ni: (a) Ile Calendar ya Furio Dionysio Filocalo, iliyotungwa mwaka 354 [W.K], ambamo imeandikwa hivi: ‘Desemba 25, (Siku ya kuzaliwa) kwa (Jua) ambalo halijashindwa.’ (b) Kalenda ya mnajimu Antioko (iliyotungwa karibu na 200 [W.K.]): ‘Mwezi wa Desemba . . . 25 . . . Siku ya kuzaliwa kwa Jua; urefu wa mchana huongezeka.’ (c) Kaisari Julian [Julian Mwasi-Imani, mtawala 361-363 W.K.] alipendekeza michezo iliyoadhimishwa mwishoni mwa mwaka ikiwa ni kwa heshima ya jua, ambalo liliitwa ‘jua ambalo halijashindwa.’”—Chronologia vitae Christi (Kronolojia ya Maisha ya Kristo), Pontificium Institutum Biblicum, Roma, 1933, ukur. 46.

Pengine uthibitisho ulio wazi zaidi kuwa tarehe ya Desemba 25 si sahihi ni uhakika wa Kimaandiko kwamba wachungaji walikuwa malishoni wakichunga mifugo wao usiku aliozaliwa Yesu. (Lu 2:8, 12) Tayari kufikia mwezi wa Buli (Oktoba-Novemba) katika majira ya vuli, majira ya mvua yalikuwa yanaanza (Kum 11:14), na mifugo iliingizwa katika mahali pa kujisetiri wakati wa usiku. Mwezi uliofuata, Kislevu (mwezi wa tisa wa kalenda ya Kiyahudi, Novemba-Desemba), ulikuwa mwezi wa baridi na mvua (Yer 36:22; Ezr 10:9, 13), na Tebethi (Desemba-Januari) ulikuwa na hali-joto yenye nyuzi za chini zaidi katika mwaka, kukiwa na theluji za pindi kwa pindi katika eneo la nyanda za juu. Kwa hiyo kuwapo kwa wachungaji malishoni wakati wa usiku kunapatana na ule uthibitisho unaoonyesha wakati wa kuzaliwa kwa Yesu kuwa mwezi wa Ethanimu katika majira ya vuli ya mapema.—Ona BUL; CHISLEV.

Pia, jambo linalopinga tarehe fulani ya Desemba ni uhakika wa kwamba haielekei sana mtawala huyo Mroma angechagua mwezi wa baridi kali, wenye mvua uwe wakati wa raia zake Wayahudi (ambao mara nyingi walikuwa wenye kuasi) kusafiri ili wakasajiliwe “kila mmoja kwenye jiji lake mwenyewe.”—Lu 2:1-3; linganisha Mt 24:20; ona TEBETH.

Maisha ya Mapema. Maandishi kuhusu maisha ya Yesu ya mapema ni mafupi sana. Alizaliwa katika jiji alilozaliwa Mfalme Daudi, Bethlehemu la Yuda, na kupelekwa Nazareti katika Galilaya baada ya familia hiyo kurudi kutoka Misri—yote hayo yakiwa ni utimizo wa unabii wa kimungu. (Mt 2:4-6, 14, 15, 19-23; Mik 5:2; Ho 11:1; Isa 11:1; Yer 23:5) Yosefu, baba-mlezi wa Yesu, alikuwa seremala (Mt 13:55) na ni wazi alikuwa mwenye uwezo mdogo kimaisha. (Linganisha Lu 2:22-24 na Law 12:8.) Hivyo ni wazi Yesu, ambaye katika siku yake ya kwanza ya maisha ya kibinadamu alikuwa amelala katika zizi, alitumia utoto wake katika hali za chini sana. Nazareti halikuwa mashuhuri kihistoria, ingawa lilikuwa karibu na njia panda kuu za biashara. Huenda likawa lilidharauliwa na Wayahudi wengi.—Linganisha Yoh 1:46; ona PICTURES, Buku la 2, ukur. 539; NAZARETH.

Katika miaka ya maisha ya mapema ya Yesu hakuna mambo yanayojulikana ila kwamba “huyo mtoto mchanga akaendelea kukua na kupata nguvu, akijawa na hekima, na kuendelea kuwa na kibali cha Mungu.” (Lu 2:40) Muda ulipoendelea familia hiyo iliongezeka kwa sababu wana wanne na mabinti kadhaa walizaliwa na Yosefu na Maria. (Mt 13:54-56) Kwa hiyo, mwana “mzaliwa wa kwanza” wa Maria (Lu 2:7) hakukua akiwa mtoto pekee. Bila shaka hili linaeleza ni kwa nini wazazi wake wangeweza kuanza safari ya kurudi kutoka Yerusalemu bila kutambua kwa muda kwamba Yesu, mtoto wao mkubwa zaidi, hakuwa katika msafara huo. Pindi hiyo, pamoja na ziara ya Yesu (akiwa na umri wa miaka 12) hekaluni, ambako alikuwa na mazungumzo pamoja na walimu Wayahudi yaliyowaacha wamestaajabu, ndicho kisa pekee cha maisha yake ya mapema kinachosimuliwa kwa undani kidogo. (PICTURE, Buku la 2, ukur. 538) Jibu la Yesu kwa wazazi wake wenye wasiwasi walipompata hapo laonyesha kwamba Yesu alijua juu ya asili ya kimuujiza ya kuzaliwa kwake na alitambua wakati wake ujao wa Kimasihi. (Lu 2:41-52) Ni jambo linalopatana na akili kwamba, mama yake na baba-mlezi wake walikuwa wamewasilisha kwake habari zilizopatikana kupitia zile ziara za malaika na pia kupitia unabii mbalimbali wa Simeoni na Ana, uliosemwa wakati safari ya kwanza ilipofanywa kwenda Yerusalemu siku 40 baada ya Yesu kuzaliwa.—Mt 1:20-25; 2:13, 14, 19-21; Lu 1:26-38; 2:8-38.

Hakuna jambo linaloonyesha kwamba Yesu alikuwa na nguvu za kimuujiza wala kuzitumia wakati wa miaka yake ya utotoni, kama inavyosingiziwa na hadithi za kubuni zilizoandikwa katika maandishi fulani ya apokrifa (maandishi yasiyo asilia), kama vile yale yanayoitwa Injili ya Tomasi. “Mwanzo wa ishara zake” wakati wa huduma yake, ulikuwa ni kugeuza maji kuwa divai katika Kana. (Yoh 2:1-11) Vivyo hivyo, akiwa miongoni mwa familia katika Nazareti, ni wazi Yesu hakufanya tamasha ya kuonyesha hekima yake na ubora wake akiwa mwanadamu mkamilifu, kama ambavyo pengine inaonyeshwa na uhakika wa kwamba ndugu-nusu zake hawakumwamini wakati wa huduma yake akiwa binadamu, na pia kule kutokumsadiki kwa watu walio wengi wa Nazareti.—Yoh 7:1-5; Mk 6:1, 4-6.

Hata hivyo, ni wazi Yesu alijulikana sana na watu wa Nazareti (Mt 13:54-56; Lu 4:22); kwa hakika lazima iwe watu waliona sifa na utu wake bora sana, angalau wale waliothamini uadilifu na wema. (Linganisha Mt 3:13, 14.) Yeye alihudhuria shughuli za utumishi wa sinagogini kila Sabato. Alikuwa na elimu, kama inavyoonyeshwa na uwezo wake wa kupata na kusoma vifungu katika Maandishi Matakatifu, lakini yeye hakuhudhuria shule za marabi za “elimu ya juu.”—Lu 4:16; Yoh 7:14-16.

Ufupi wa maandishi kuhusiana na miaka hiyo ya mapema ni kwa sababu Yesu alikuwa bado hajatiwa mafuta na Yehova awe “Kristo” (Mt 16:16) na hakuwa ameanza kutimiza mgawo wa kimungu uliomsubiri. Utoto wake na utaratibu wa ukuzi, kama vile kuzaliwa kwake, yalikuwa ni mambo muhimu, ingawa ya kawaida ya kiasi cha haja, yakiwa yamekusudiwa kutimiza lengo fulani. Ni kama ambavyo Yesu alivyomwambia baadaye Gavana Mroma, Pilato: “Kwa ajili ya hili mimi nimezaliwa, na kwa ajili ya hili nimekuja ulimwenguni, ili nitoe ushahidi juu ya ile kweli.”—Yoh 18:37.

Ubatizo Wake. Kumwagwa kwa roho takatifu wakati wa ubatizo wa Yesu kulitia alama wakati alipokuwa kikweli Masihi, au Kristo, Mtiwa Mafuta wa Mungu (ni wazi matumizi ya malaika ya cheo hicho wakati wa kutangaza kuzaliwa kwake yalikuwa yenye maana ya kinabii; Lu 2:9-11, ona pia mist 25, 26). Kwa miezi sita Yohana alikuwa ‘akitayarisha njia’ ambayo ingekuwa ‘njia ya Mungu ya kuokoa.’ (Lu 3:1-6) Yesu, sasa akiwa “karibu miaka 30,” alibatizwa baada ya vipingamizi vya Yohana vya hapo kwanza, ambavyo vilitokezwa kwa sababu hadi wakati huo Yohana alikuwa akibatiza tu watenda-dhambi wenye kutubu. (Mt 3:1, 6, 13-17; Lu 3:21-23) Hata hivyo, Yesu hakuwa na dhambi; hivyo, badala yake, ubatizo wake ulikuwa uthibitisho wa kujitoa kwake afanye mapenzi ya Baba yake. (Linganisha Ebr 10:5-9.) Baada ya Yesu “kutoka katika maji,” na alipokuwa akisali, ‘aliona mbingu zikifunguka,’ roho ya Mungu ikashuka juu ya Yesu kwa umbo la njiwa, na sauti ya Yehova ikasikiwa kutoka mbinguni, ikisema: “Wewe ni Mwanangu, mpendwa; nimekukubali wewe.”—Mt 3:16, 17; Mk 1:9-11; Lu 3:21, 22.

Bila shaka roho ya Mungu iliyomwagwa juu ya Yesu iliangazia akili yake nuru ya mambo mengi. Semi zake mwenyewe baada ya hapo, na hasa ile sala ya undani sana kwa Baba yake katika usiku wa Pasaka, 33 W.K., zaonyesha kwamba Yesu alikumbuka juu ya maisha yake kabla ya kuwa binadamu na mambo aliyokuwa ameyasikia kutoka kwa Baba yake na mambo aliyokuwa amemwona Baba yake akiyatenda, na pia utukufu ambao yeye mwenyewe alikuwa amefurahia mbinguni. (Yoh 6:46; 7:28, 29; 8:26, 28, 38; 14:2; 17:5) Inawezekana kwamba alirudishiwa kumbukumbu la mambo haya wakati wa ubatizo wake na kutiwa mafuta.

Yesu alipotiwa mafuta na roho takatifu aliwekwa rasmi na kupewa utume wa kutimiza huduma yake ya kuhubiri na kufundisha (Lu 4:16-21) na pia kutumikia akiwa Nabii wa Mungu. (Mdo 3:22-26) Lakini, la muhimu hata zaidi, hilo lilimweka rasmi na kumpa utume wa kuwa Mfalme aliyeahidiwa wa Yehova, mrithi wa kiti cha ufalme cha Daudi (Lu 1:32, 33, 69; Ebr 1:8, 9) na wa Ufalme wa milele. Ni kwa sababu hiyo angeweza baadaye kuwaambia hivi Mafarisayo: “Ufalme wa Mungu umo katikati yenu.” (Lu 17:20, 21) Vivyo hivyo, Yesu alitiwa mafuta awe Kuhani Mkuu wa Mungu, si akiwa mzao wa Haruni, bali kwa mfano wa Mfalme-Kuhani Melkizedeki.—Ebr 5:1, 4-10; 7:11-17.

Yesu alikuwa Mwana wa Mungu tangu wakati wa kuzaliwa kwake, kama ambavyo Adamu mkamilifu alivyokuwa “mwana wa Mungu.” (Lu 3:38; 1:35) Malaika walikuwa wamemtambulisha Yesu kuwa Mwana wa Mungu tangu kuzaliwa kwake na kuendelea. Kwa hiyo, inaonekana ni kufikiri kuzuri kwamba baada ya ubatizo wa Yesu, wakati sauti ya Baba yake iliposikika ikisema, “Wewe ni Mwanangu, mpendwa; nimekukubali wewe” (Mk 1:11), tangazo hilo lililoambatana na umwagaji wa kutia mafuta wa roho ya Mungu lilihusisha mengi zaidi ya kukiri Yesu ni nani. Uthibitisho ni kwamba wakati huo Yesu alizaliwa au kutokezwa na Mungu kama Mwana wake wa kiroho, kana kwamba ‘amezaliwa tena,’ akiwa na haki ya kupokea uzima tena mbinguni kama Mwana wa roho wa Mungu.—Linganisha Yoh 3:3-6; 6:51; 10:17, 18; ona BAPTISM; ONLY-BEGOTTEN.

Mahali Pake Muhimu Katika Kusudi la Mungu. Yehova Mungu aliona kuwa inafaa kufanya Mwana wake mzaliwa wa kwanza awe mhusika mkuu, katika utaratibu wote wa kutimiza makusudi yake Yote (Yoh 1:14-18; Kol 1:18-20; 2:8, 9), shabaha ambayo juu yake nuru ya unabii wote ingeangazia na ambayo kutoka hiyo nuru yake ingesambaa (1Pe 1:10-12; Ufu 19:10; Yoh 1:3-9), suluhisho la matatizo yote ambayo uasi wa Shetani ulitokeza (Ebr 2:5-9, 14, 15; 1Yo 3:8), na msingi ambao juu yake Mungu angejenga mipango yote ya wakati ujao kwa ajili ya hali njema ya familia Yake ya ulimwengu wote mzima katika mbingu na duniani. (Efe 1:8-10; 2:20; 1Pe 2:4-8) Kwa sababu ya sehemu yake muhimu ambayo anaitimiza hivyo katika kusudi la Mungu, kwa kustahili na bila kutia chumvi Yesu angeweza kusema hivi: “Mimi ndiye njia na kweli na uzima. Hakuna anayekuja kwa Baba ila kupitia kwangu.”—Yoh 14:6.

Ile “siri takatifu.” Kusudi la Mungu kama linavyofunuliwa katika Yesu Kristo liliendelea kuwa “siri takatifu [au, fumbo] ambayo imewekwa katika siri tangu nyakati za zamani za kale.” (Ro 16:25-27) Kwa miaka zaidi ya 4,000, tangu ule uasi katika Edeni, wanaume wa imani walikuwa wamengojea utimizo wa ahadi ya Mungu ya “uzao” kuponda kichwa cha Adui aliye kama nyoka na hivyo kuleta faraja kwa jamii ya wanadamu. (Mwa 3:15) Kwa miaka karibu 2,000 walikuwa wametia tumaini katika agano la Yehova pamoja na Abrahamu kuhusu “uzao” ambao ‘ungemiliki lango la adui zake’ na ambao kupitia kwake mataifa yote ya dunia wangejibariki wenyewe.—Mwa 22:15-18.

Mwishowe “wakati kamili ulipofika, Mungu alimtuma Mwana wake” na kupitia kwake akafunua maana ya ile “siri takatifu,” akatoa jibu mwafaka kwa lile suala lililotokezwa na Adui ya Mungu (ona YEHOVA [Lile suala kuu ni la kiadili]), na kuiandaa njia ya kukomboa jamii ya wanadamu watiifu kutoka katika dhambi na kifo kupitia fidia ya dhabihu ya Mwana wake. (Gal 4:4; 1Ti 3:16; Yoh 14:30; 16:33; Mt 20:28) Kwa njia hiyo Yehova aliondoa shaka yoyote au utata kuhusiana na makusudi yake katika akili za watumishi wake. Kwa sababu hiyo mtume anasema kwamba “hata ahadi za Mungu ziwe nyingi kadiri gani, zimekuwa Ndiyo kwa njia [ya Yesu Kristo].”—2Ko 1:19-22.

Hiyo “siri takatifu” haikuhusisha tu kutambulisha ni nani Mwana wa Mungu. Badala yake ilihusisha fungu alilogawiwa katika muundo-jumla wa kusudi la Mungu lililopangwa mapema, na ufunuo na utekelezaji wa kusudi hilo kupitia Yesu Kristo. Kusudi hilo, ambalo kwa muda mrefu lilibaki kuwa siri, lilikuwa ni “kwa ajili ya usimamizi wa mambo kwenye kikomo kamili cha nyakati zilizowekwa rasmi, yaani, kukusanya tena pamoja vitu vyote katika Kristo, vitu vilivyo mbinguni na vitu vilivyo duniani.”—Efe 1:9, 10.

Sehemu mojawapo ya hiyo “siri takatifu” iliyofungamanishwa katika Kristo Yesu ni yeye kuongoza serikali mpya ya kimbingu; washiriki wake wakiwa ni watu (Wayahudi na wasio Wayahudi) waliotwaliwa kutoka miongoni mwa idadi ya watu wa dunia, na himaya yake itahusisha mbingu na dunia. Kwa hiyo, katika njozi kwenye Danieli 7:13, 14, mtu fulani “kama mwana wa binadamu” (cheo ambacho baadaye kinatumiwa mara nyingi kumwelekea Kristo—Mt 12:40; 24:30; Lu 17:26; linganisha Ufu 14:14) anaonekana katika nyua za kimbingu za Yehova na kupewa “utawala na heshima na ufalme, ili vikundi vyote vya watu, vya mataifa na lugha vimtumikie yeye.” Hata hivyo, njozi hiyo hiyo inaonyesha kwamba pia “watakatifu wa Aliye Mkuu Zaidi” watashiriki pamoja na huyu “mwana wa binadamu” katika Ufalme wake, utawala, na ukuu. (Da 7:27) Yesu alipokuwa duniani, aliteua kutoka miongoni mwa wanafunzi wake wale wa kwanza waliotazamiwa kuwa washiriki wa serikali yake ya Ufalme na, baada ya wao ‘kushikamana naye katika majaribu yake,’ akafanya agano pamoja nao kwa ajili ya Ufalme, akisali kwa Baba yake ili watakaswe (au kufanywa “watakatifu”) na kuomba kwamba “mahali nilipo, wao pia wapate kuwa pamoja nami, ili wauone utukufu wangu ambao umenipa.” (Lu 22:28, 29; Yoh 17:5, 17, 24) Kwa sababu ya kuunganishwa hivyo pamoja na Kristo, vilevile kutaniko la Kikristo linatimiza sehemu fulani katika hiyo “siri takatifu,” kama inavyoelezwa baadaye na mtume huyo aliyeongozwa na roho.—Efe 3:1-11; 5:32; Kol 1:26, 27; ona SIRI TAKATIFU.

“Wakili Mkuu wa uzima.” Ukiwa ni wonyesho wa fadhili zisizostahiliwa za Baba yake, Kristo Yesu aliutoa uhai wake mkamilifu wa kibinadamu kuwa dhabihu. Hilo liliwezesha ule muungano wa wafuasi wateule wa Kristo pamoja naye katika utawala wake wa kimbingu na pia kuwezesha ule mpango wa raia za kidunia wa utawala wake wa Ufalme. (Mt 6:10; Yoh 3:16; Efe 1:7; Ebr 2:5; ona RANSOM.) Hivyo yeye akawa “Wakili Mkuu [“Mkuu,” KJ; JB] wa uzima” kwa ajili ya jamii yote ya wanadamu. (Mdo 3:15) Neno la Kigiriki linalotumiwa hapa kimsingi humaanisha, “kiongozi mkuu,” na neno linalohusiana na hilo linatumiwa kumhusu Musa (Mdo 7:27, 35) kama “mtawala” katika Israeli.

Kwa hivyo, akiwa “kiongozi mkuu” au “mtangulizi wa Uzima” (Mo), Yesu Kristo alianza sehemu mpya na ya muhimu ili kupata uzima wa milele katika maana ya yeye kuwa msuluhishi au mpatanishi, lakini yeye anatimiza hilo pia katika maana ya usimamizi. Yeye ni Kuhani Mkuu wa Mungu anayeweza kutimiza utakaso kamili (Ebr 3:1, 2; 4:14; 7:23-25; 8:1-3); yeye ndiye Hakimu aliyewekwa rasmi ambaye hukumu yote imekabidhiwa mikononi mwake, ili kwamba atumie kwa busara faida za fidia yake kuelekea mtu mmoja mmoja miongoni mwa jamii ya wanadamu kulingana na ustahili wao wa kuishi chini ya ufalme wake (Yoh 5:22-27; Mdo 10:42, 43); vilevile kupitia yeye unakuja ufufuo wa wafu. (Yoh 5:28, 29; 6:39, 40) Kwa sababu Yehova Mungu alipanga hivyo mapema amtumie Mwana wake, “hakuna wokovu katika mwingine yeyote, kwa maana hakuna jina lingine chini ya mbingu walilopewa wanadamu ambalo kupitia hilo lazima sisi tupate kuokolewa.”—Mdo 4:12; linganisha 1Yo 5:11-13.

Kwa kuwa sehemu hii ya mamlaka ya Yesu inahusishwa pia katika “jina” lake, wanafunzi wake, wakiwa wawakilishi wa yule Wakili Mkuu wa uzima, kupitia jina hilo wangeweza kuponya watu udhaifu wao mbalimbali uliotokana na dhambi iliyorithiwa na hata wangeweza kufufua wafu.—Mdo 3:6, 15, 16; 4:7-11; 9:36-41; 20:7-12.

Maana kamili ya “jina” lake.” Ni wazi kwamba, ingawa kifo cha Yesu juu ya mti wa mateso kinatimiza sehemu muhimu katika wokovu wa binadamu, hatua zaidi ya ungamo hilo zinahusika katika ‘kuliamini jina la Yesu.’ (Mdo 10:43) Baada ya ufufuo wake, Yesu aliwaarifu hivi wanafunzi wake, “Nimepewa mamlaka yote mbinguni na duniani,” na hivyo akaonyesha kwamba yeye anaongoza serikali yenye himaya juu ya ulimwengu wote mzima. (Mt 28:18) Mtume Paulo alionyesha wazi kwamba Baba ya Yesu “hakuacha kitu chochote kisichotiishwa chini yake [Yesu],” bila shaka haitii ndani “yule aliyevitiisha vitu vyote kwake,” yaani, Yehova, Mungu Mwenye Enzi Kuu. (1Ko 15:27; Ebr 1:1-14; 2:8) Kwa hiyo, “jina” la Yesu Kristo, ni bora zaidi ya lile la malaika wote wa Mungu, kwa sababu jina lake linahusisha au kusimamia mamlaka iliyo kuu mno ya utawala ambayo Yehova ametia ndani yake. (Ebr 1:3, 4) Wale tu wanaotambua “jina” hilo kwa hiari na kuliinamia, wakijitiisha chini ya mamlaka ambayo linawakilisha, ndio watakaopata uzima wa milele. (Mdo 4:12; Efe 1:19-23; Flp 2:9-11) Ni lazima wao, kwa moyo mweupe na bila unafiki, wajipatanishe na viwango ambavyo Yesu alionyesha kwa kielelezo na, kwa imani, watii amri alizotoa.—Mt 7:21-23; Ro 1:5; 1Yo 3:23.

Ni “jina” lipi la Yesu ambalo kwa sababu yake Wakristo wanachukiwa na mataifa yote?

Onyo lake la kinabii kwamba wafuasi wake ‘wangechukiwa na mataifa yote kwa ajili ya jina langu’ linaonyesha sehemu hii nyingine ya “jina” la Yesu. (Mt 24:9; pia Mt 10:22; Yoh 15:20, 21; Mdo 9:15, 16) Ni wazi ingekuwa hivyo, si kwa sababu jina lake liliwakilisha lile la Mfidiaji au Mkombozi, bali kwa sababu liliwakilisha Mtawala wa Mungu aliyewekwa rasmi, Mfalme wa wafalme, ambaye mataifa yote wanapaswa kumwinamia katika kujitiisha, la sivyo, waharibiwe.—Ufu 19:11-16; linganisha Zb 2:7-12.

Kwa hiyo, pia, ni hakika kwamba wakati roho waovu walipoitii amri ya Yesu ya kutoka ndani ya watu waliopagawa, wao walifanya hivyo, si kwa msingi wa Yesu kuwa Mwana-Kondoo wa Mungu mwenye kutolewa dhabihu, bali ni kwa sababu ya mamlaka ambayo jina lake lilisimamia akiwa mwakilishi wa Ufalme aliyetiwa mafuta, mwenye mamlaka ya kuitisha, si kikosi kimoja tu, bali vikosi kumi na viwili vya malaika, vinavyoweza kufukuza roho waovu wowote ambao wangeweza kupinga kwa ushupavu agizo la kuondoka. (Mk 5:1-13; 9:25-29; Mt 12:28, 29; 26:53; linganisha Da 10:5, 6, 12, 13.) Mitume waaminifu wa Yesu walipewa mamlaka ya kulitumia jina lake kufukuza roho waovu, kabla na baada ya kifo chake pia. (Lu 9:1; 10:17; Mdo 16:16-18) Lakini wakati wana wa kuhani Myahudi Skewa walipojaribu kulitumia jina la Yesu katika njia hiyo, yule roho mwovu alitokeza kipingamizi kuwa wana haki gani ya kuitia mamlaka ambayo jina hilo liliwakilisha na kumfanya yule mwanamume aliyepagawa awashambulie na kuwararua.—Mdo 19:13-17.

Mara nyingi wafuasi wa Yesu waliporejezea “jina” lake walitumia usemi “Bwana Yesu” au “Bwana wetu Yesu Kristo.” (Mdo 8:16; 15:26; 19:5, 13, 17; 1Ko 1:2, 10; Efe 5:20; Kol 3:17) Walimtambua kuwa Bwana wao si kwa sababu tu yeye alikuwa Mkombozi na Mmiliki wao aliyewekwa rasmi kwa msingi wa fidia ya dhabihu yake (1Ko 6:20; 7:22, 23; 1Pe 1:18, 19; Yuda 4) bali pia kwa sababu ya cheo na mamlaka yake ya kifalme. Ni katika mamlaka kamili ya kifalme na vilevile ya kikuhani yaliyowakilishwa na jina la Yesu kwamba wafuasi wake walihubiri (Mdo 5:29-32, 40-42), kubatiza wanafunzi (Mt 28:18-20; Mdo 2:38; linganisha 1Ko 1:13-15), kutenga na ushirika watu wenye kukosa adili (1Ko 5:4, 5), na kuhimiza na kufundisha makutaniko ya Kikristo waliyoyachunga (1Ko 1:10; 2Th 3:6). Kwa hiyo, basi, wale walioidhinishwa na Yesu kupata uzima hawangeweza kamwe kuonyesha imani, au uaminifu, kwa “jina” jingine kana kwamba linawakilisha mamlaka ya Mungu ya kutawala bali ni lazima waonyeshe ushikamanifu usiovunjika kwa “jina” la Mfalme huyu, Bwana Yesu Kristo, aliyepewa utume huo na Mungu.—Mt 12:18, 21; Ufu 2:13; 3:8; ona APPROACH TO GOD.

‘Kutoa Ushahidi juu ya ile Kweli.’ Pilato alipouliza, “Kwa hiyo, basi, je, wewe ni mfalme?”, Yesu alijibu: “Wewe mwenyewe unasema kwamba mimi ni mfalme. Kwa ajili ya hili mimi nimezaliwa, na kwa ajili ya hili nimekuja ulimwenguni, ili nitoe ushahidi juu ya ile kweli. Kila mtu aliye upande wa ile kweli huisikiliza sauti yangu.” (Yoh 18:37; ona LEGAL CASE [Jesus’ Trial].) Kama inavyoonyeshwa na Maandiko, ile kweli ambayo Yesu alitoa ushahidi juu yake haikuwa ni kweli ya kijumla. Ilikuwa ni ile kweli ya muhimu kabisa juu ya ni nini yaliyokuwa makusudi ya Mungu nayo ni nini wakati huu, kweli inayotegemea lile jambo la kimsingi kuhusu mapenzi ya enzi kuu ya Mungu na uwezo Wake wa kuyatimiza mapenzi hayo. Kupitia huduma yake, Yesu alifunua kwamba kweli hiyo, ambayo imo katika ile “siri takatifu,” ni Ufalme wa Mungu ambao Yesu Kristo, “mwana wa Daudi,” anatumikia akiwa Mfalme-Kuhani juu ya kiti cha ufalme. Hilo pia ndilo lililokuwa jambo la msingi la ujumbe uliotangazwa na malaika mbalimbali kabla ya kuzaliwa kwake na wakati wa kuzaliwa kwake katika Bethlehemu la Yudea, lile jiji la Daudi.—Lu 1:32, 33; 2:10-14; 3:31.

Mengi yalitazamiwa kwa Yesu katika kutimiza huduma yake ya kutoa ushahidi juu ya ile kweli zaidi ya kuongea, kuhubiri, na kufundisha tu. Licha ya kuuvua utukufu wake wa kimbingu azaliwe akiwa binadamu, yeye alipaswa kutimiza mambo yote yaliyotabiriwa kumhusu, kutia ndani vivuli, au violezo, vilivyokuwa katika agano la Sheria. (Kol 2:16, 17; Ebr 10:1) Ili ategemeze kweli ya neno la kinabii na ahadi za Baba yake, Yesu alipaswa aishi katika njia ambayo angeifanya kweli hiyo iwe halisi, aitimize kupitia mambo aliyoyasema na kutenda, jinsi alivyoishi, na jinsi alivyokufa. Kwa hiyo, yeye alipaswa kuwa ile kweli, kwa njia halisi yeye mwenyewe awe ndiye hiyo kweli, kulingana na alivyosema kuwa ndivyo yeye alivyo.—Yoh 14:6.

Ndiyo sababu mtume Yohana angeweza kuandika kwamba Yesu alikuwa “fadhili nyingi zisizostahiliwa na kweli” na kwamba, ingawa “Sheria ilitolewa kupitia Musa, fadhili zisizostahiliwa na kweli zilikuja kupitia Yesu Kristo.” (Yoh 1:14, 17) Kupitia kuzaliwa kwake kwa kibinadamu, kujitoa kwake kwa Mungu kupitia ubatizo ndani ya maji, miaka yake mitatu na nusu ya utumishi wa umma kwa ajili ya Ufalme wa Mungu, kifo chake akiwa mwaminifu kwa Mungu, kufufuliwa kwake kwenda mbinguni—kupitia matukio hayo yote ya kihistoria—kweli ya Mungu iliwasili, au ‘ilikuja,’ yaani, ilitimizwa. (Linganisha Yoh 1:18; Kol 2:17.) Kwa hiyo maisha yote ya Yesu Kristo yalikuwa ni ‘kutoa ushahidi juu ya ile kweli,’ juu ya mambo ambayo Mungu alikuwa ameapa. Kwa hiyo Yesu hakuwa Masihi au Kristo wa kivuli. Alikuwa yule wa kweli aliyeahidiwa. Yeye hakuwa Mfalme-Kuhani wa kivuli. Kihalisi na kikweli, yeye alikuwa ndiye yule hasa aliyetangulia kufananishwa.—Ro 15:8-12; linganisha Zb 18:49; 117:1; Kum 32:43; Isa 11:10.

Kweli hiyo ilikuwa ndiyo ile kweli ambayo ‘ingewaweka huru wanadamu’ ikiwa wangeonyesha wako “upande wa ile kweli” kwa kulikiri fungu la Yesu katika kusudi la Mungu. (Yoh 8:32-36; 18:37) Kupuuza kusudi la Mungu kuhusiana na Mwanaye, kujenga matumaini juu ya msingi mwingine wowote, mtu kufanya maamuzi yenye kuhusu mwendo wake wa maisha juu ya msingi mwingine wowote ingekuwa ni kusadiki uwongo, kudanganywa, kufuata uongozi wa yule baba ya uwongo, Adui ya Mungu. (Mt 7:24-27; Yoh 8:42-47) Ingemaanisha ‘mtu kufa katika dhambi zake.’ (Yoh 8:23, 24) Kwa hiyo, Yesu hakujiepusha kutangaza mahali pake katika kusudi la Mungu.

Ni kweli, aliwaagiza wanafunzi wake, hata kwa kutumia ukali, wasitangaze hadharani kuwa yeye ni Masihi (Mt 16:20; Mk 8:29, 30) na ni nadra sana alijirejezea moja kwa moja kuwa Kristo isipokuwa alipokuwa faraghani pamoja nao. (Mk 9:33, 38, 41; Lu 9:20, 21; Yoh 17:3) Lakini kwa ujasiri na kwa ukawaida alielekeza fikira kwenye ushahidi katika unabii mbalimbali na katika kazi zake zilizothibitisha alikuwa ndiye Kristo. (Mt 22:41-46; Yoh 5:31-39, 45-47; 7:25-31) Pindi ile alipozungumza na mwanamke Msamaria kwenye kisima, Yesu, ‘akiwa amechoka kwa sababu ya safari hiyo,’ alijitambulisha kwa mwanamke huyo, pengine ili aamshe hamu ya kutaka kujua miongoni mwa watu wa mji huo na ili awavute watoke kwenye mjini wamjie yeye, ikawa hivyo. (Yoh 4:6, 25-30) Dai la kuwa Masihi peke yake halingemaanisha chochote kama lisingaliambatana na uthibitisho, na mwishowe, imani ilihitajiwa kwa upande wa wale wenye kuona na kusikia ikiwa wangekubali kauli ambayo uthibitisho huo ulikuwa ukielekezea bila kukosea.—Lu 22:66-71; Yoh 4:39-42; 10:24-27; 12:34-36.

Aliyejaribiwa na Kukamilishwa. Yehova Mungu alionyesha uhakika wa hali ya juu kabisa katika Mwana wake kwa kumkabidhi utume wa kwenda duniani na kutumika akiwa Masihi aliyeahidiwa. Kusudi la Mungu kwamba kuwe na “uzao” (Mwa 3:15), yule Masihi, ambaye angetumikia kama Mwana-Kondoo wa Mungu wa kutolewa dhabihu, lilijulikana kimbele Naye “kabla ya kuwekwa msingi wa ulimwengu” (1Pe 1:19, 20), huo ukiwa ni usemi unaozungumziwa chini ya kichwa KUJUA MAPEMA, KUPANGA MAPEMA (Masihi Kupangiwa Mapema). Hata hivyo, maandishi ya Biblia hayataji ni kufikia hatua gani kwamba Yehova alimweka au kumwarifu yule mmoja hususa aliyechaguliwa kutimiza fungu hilo, iwe ni wakati wa ule uasi katika Edeni au ni wakati fulani baadaye. Matakwa, hasa lile la fidia ya dhabihu, yalizuia kutumiwa kwa binadamu yeyote asiyekamilika, lakini hayakuzuia mwana wa roho aliye mkamilifu kutumiwa. Kutoka miongoni mwa mamilioni yote ya wana wake wa roho, Yehova alimteua mmoja achukue mgawo huo: Mzaliwa wa Kwanza wake, yule Neno.—Linganisha Ebr 1:5, 6.

Mwana wa Mungu aliukubali mgawo huu kwa hiari. Hilo linaonekana wazi katika Wafilipi 2:5-8; “alijiondolea mwenyewe” utukufu wake wa kimbingu na asili ya roho na “kuchukua umbo la mtumwa” kwa kujitiisha ili uhai wake uhamishwe uwe wa kidunia, kimwili, kibinadamu. Mgawo uliokuwa mbele yake uliwakilisha daraka kubwa mno; mengi kabisa yalihusika. Kwa kubaki mwaminifu yeye angethibitisha dai la Shetani kuwa uwongo, ambalo limeandikwa katika kisa cha Ayubu, kwamba chini ya shida, mateso, na jaribu, watumishi wa Mungu wangemkana Yeye. (Ayu 1:6-12; 2:2-6) Akiwa ndiye Mwana mzaliwa wa kwanza, Yesu, kati ya viumbe vyote vya Mungu, ndiye angeweza kutoa jibu la kukata maneno kabisa kuhusu shtaka hilo na uthibitisho ulio bora zaidi wa kuunga mkono upande wa Baba yake katika lile suala kubwa zaidi la uhalali wa enzi kuu ya ulimwengu wote mzima ya Yehova. Hivyo yeye angejithibitisha kuwa “Amina . . . , shahidi mwaminifu na wa kweli.” (Ufu 3:14) Kama angeshindwa, yeye angelishutumu jina la Baba yake kwa kiwango kikubwa kuliko mwingine yeyote.

Bila shaka, kwa kumteua Mwana wake mzaliwa-pekee, Yehova hakuwa ‘akiweka mikono yake haraka-haraka juu yake,’ kukiwa na hatari ya yeye kuwa ‘mshiriki wa dhambi ambazo zingeweza kutokea,’ kwa maana Yesu hakuwa limbukeni aliyeelekea ‘kujivuna kwa kiburi na kuanguka katika hukumu iliyopitishwa juu ya Ibilisi.’ (Linganisha 1Ti 5:22; 3:6.) Yehova ‘alimjua kabisa’ Mwanaye kutokana na ushirikiano wake wa ndani pamoja naye wakati wa enzi zilizopita zisizohesabika (Mt 11:27; linganisha Mwa 22:12; Ne 9:7, 8) na kwa hiyo angeweza kumpa mgawo wa kutimiza unabii mbalimbali usiokosea wa Neno Lake. (Isa 46:10, 11) Kwa hivyo, Mungu hakuwa akitoa kiholela au kwa njia ya kivivi hivi tu uhakikisho kwamba Mwanaye ‘angefanikiwa hakika’ kwa kumsimika tu katika cheo cha Masihi aliyeahidiwa (Isa 55:11), kulingana na dai la ile nadharia ya imani kwamba mambo hujulikana kimbele.

Ingawa huyo Mwana hakuwa amepitia jaribu kama hilo ambalo sasa lilikuwa mbele yake, yeye alikuwa amedhihirisha uaminifu na ujitoaji wake katika njia nyinginezo. Tayari alikuwa amekuwa na daraka kubwa akiwa Neno, Msemaji wa Mungu. Hata hivyo yeye kamwe hakutumia vibaya cheo na mamlaka yake, kama vile msemaji wa Mungu wa kidunia Musa alivyotenda pindi moja. (Hes 20:9-13; Kum 32:48-51; Yuda 9) Akiwa Ndiye ambaye kupitia kwake vitu vyote vilitengenezwa, Mwana huyo alikuwa mungu, “mungu mzaliwa-pekee” (Yoh 1:18), na kwa hiyo alikuwa na cheo cha utukufu na mashuhuri zaidi kwa kulinganisha na wengine wote kati ya wana wa Mungu wa roho. Hata hivyo, yeye hakuwa mwenye kiburi. (Tofautisha Eze 28:14-17.) Basi, haiwezi kusemwa kwamba Mwana huyo hakuwa tayari amethibitisha ushikamanifu, unyenyekevu, na ujitoaji katika njia nyingi.

Kwa mfano, fikiria jaribu ambalo liliwekwa juu ya mwana wa Mungu wa kwanza wa kibinadamu, Adamu. Jaribu hilo halikuhusisha kuvumilia mateso au mnyanyaso, ila tu kudumisha heshima yenye utii kwa ajili ya mapenzi ya Mungu kwa habari ya ule mti wa ujuzi wa mema na mabaya. (Mwa 2:16, 17; ona TREES.) Uasi na kishawishi cha Shetani havikuwa sehemu ya lile jaribu lililotolewa na Mungu hapo awali bali hayo yalikuja kama nyongeza, kutoka kwa chanzo kigeni kisichohusiana na Mungu. Wala jaribu hilo, lilipotolewa, halikuhitaji kishawishi chochote cha kibinadamu, kama kilivyomjia Adamu kutokana na mkengeuko wa Hawa. (Mwa 3:6, 12) Kwa hiyo, jaribu la Adamu lingeweza kufanyika bila ya kuwepo kishawishi au uvutano wa nje wa kutenda kosa, suala hilo lote likitegemea moyo wa Adamu—upendo wake kwa Mungu na yeye kutokuwa na ubinafsi. (Met 4:23) Kwa kuwa mwaminifu, Adamu angepata pendeleo la kuchukua matunda ya “mti wa uzima na kula na kuishi mpaka wakati usio na kipimo” akiwa mwana wa Mungu wa kibinadamu aliyejaribiwa na kukubaliwa (Mwa 3:22), iwe hivyo bila ya yeye kuwa amepitishwa ndani ya uvutano mwovu na kishawishi, mateso, au mnyanyaso.

Pia inaweza kukumbukwa kwamba yule mwana wa roho aliyekuja kuwa Shetani alipogura akaacha utumishi wa Mungu hakufanya hivyo kwa sababu mtu yeyote alimtesa au kumshawishi afanye kosa. Hakika Mungu hakufanya hivyo, kwa maana ‘Yeye hamjaribu yeyote na mambo maovu.’ Hata hivyo, mwana huyo wa roho alishindwa kudumisha ushikamanifu, akajiruhusu ‘avutwe na kushawishwa na tamaa yake mwenyewe,’ na kutenda dhambi, akawa mwasi. (Yak 1:13-15) Yeye alianguka mtihani wa upendo.

Hata hivyo, suala lililotokezwa na Adui wa Mungu sasa lilitaka kwamba yule Mwana, akiwa Masihi aliyeahidiwa na Mfalme wa wakati ujao wa Ufalme wa Mungu, apitie jaribu la utimilifu chini ya hali zilizo mpya. Jaribu hilo na mateso yaliyokamatana nalo yalikuwa ya lazima pia ili ‘afanywe kuwa mkamilifu’ kwa ajili ya cheo chake akiwa Kuhani Mkuu wa Mungu juu ya jamii ya wanadamu. (Ebr 5:9, 10) Ili atimize matakwa ya kuwekwa kikamili akiwa Wakili Mkuu wa wokovu, Mwana wa Mungu “alipaswa kuwa kama ‘ndugu’ zake [wale waliokuja kuwa wafuasi wake watiwa mafuta] katika mambo yote, ili awe kuhani mkuu mwenye rehema na mwaminifu.” Ni lazima avumilie magumu na mateso, ili ‘aweze kuwasaidia wale wanaojaribiwa,’ aweze kusikitikia udhaifu wao mbalimbali yeye akiwa “amejaribiwa katika mambo yote kama sisi wenyewe, lakini bila kuwa na dhambi.” Ajapokuwa mkamilifu na asiye na dhambi, bado ‘angeweza kuwatendea kwa kiasi wale wasiojua na wanaokosea.’ Ni kupitia Kuhani Mkuu huyo tu kwamba binadamu wasiokamilika wangeweza ‘kukaribia, wakiwa na uhuru wa kusema, kiti cha ufalme cha fadhili zisizostahiliwa, ili kupokea rehema na kupata fadhili zisizostahiliwa kuwa msaada kwa wakati unaofaa.’—Ebr 2:10-18; 4:15–5:2; linganisha Lu 9:22.

Bado mwenye uhuru wa hiari. Yesu mwenyewe alisema kwamba unabii wote mbalimbali kumhusu Masihi kwa hakika ulikuwa ufanikiwe, ‘lazima utimizwe.’ (Lu 24:44-47; Mt 16:21; linganisha Mt 5:17.) Lakini kwa hakika hilo halikumwondolea Mwana wa Mungu ule uzito wa kuwa na daraka, wala halikuondoa uhuru wake wa kuchagua—kuwa mwaminifu au kutokuwa mwaminifu. Jambo hilo halikuegemea upande mmoja, likimtegemea tu Mungu Mweza-Yote, Yehova. Lazima pia Mwanaye atimize sehemu yake ili kufanya unabii huo mbalimbali utimie. Mungu alihakikisha unabii huo mbalimbali ungekuwa hakika kupitia uchaguzi wake wa hekima kuhusu yule ambaye angetimiza mgawo huo, “Mwana wa upendo wake.” (Kol 1:13) Ni wazi kwamba bado Mwanaye alidumisha na kutumia uhuru wake wa hiari alipokuwa binadamu duniani. Yesu alinena kwa hiari yake mwenyewe, akaonyesha kwamba alikuwa akijitiisha kwa hiari kwa mapenzi ya Baba yake (Mt 16:21-23; Yoh 4:34; 5:30; 6:38), naye alifanya kazi kwa makini ili atimize mgawo wake kulingana na mpangilio wake katika Neno la Baba yake. (Mt 3:15; 5:17, 18; 13:10-17, 34, 35; 26:52-54; Mk 1:14, 15; Lu 4:21) Bila shaka, Yesu hangeweza kuongoza utimizo wa sehemu nyingine za kinabii, baadhi yazo zilitukia baada ya kifo chake. (Mt 12:40; 26:55, 56; Yoh 18:31, 32; 19:23, 24, 36, 37) Maandishi ya usiku uliotangulia kifo chake yanafunua kwa njia iliyo wazi ile jitihada ya kujizatiti kibinafsi iliyohitajika upande wake ili atiishe mapenzi yake mwenyewe chini ya mapenzi yaliyo makuu zaidi ya Yule mwenye hekima kuliko yeye, Baba yake. (Mt 26:36-44; Lu 22:42-44) Pia, yanafunua kwamba, ajapokuwa mkamilifu, yeye alitambua sana uhitaji wake wa kibinadamu kumtegemea Baba yake, Yehova Mungu, ili apate nguvu wakati wa uhitaji.—Yoh 12:23, 27, 28; Ebr 5:7.

Kwa hivyo, Yesu alikuwa na mengi ya kutafakari juu yake, na kujiimarishia, wakati wa zile siku 40 alizotumia katika kufunga (sawa na Musa alivyokuwa amefanya) nyikani baada ya kubatizwa na kutiwa mafuta. (Kut 34:28; Lu 4:1, 2) Huko alikabiliana moja kwa moja na yule Adui aliye kama nyoka wa Baba yake. Akitumia mbinu kama zile katika Edeni, Shetani Ibilisi alijaribu kumshawishi Yesu aonyeshe ubinafsi, ajikweze, na kukana cheo cha enzi kuu cha Baba yake. Tofauti na Adamu, Yesu (“Adamu wa mwisho”) alidumisha utimilifu na kwa kutaja bila kigeugeu mapenzi yaliyojulishwa ya Baba yake, akamfanya Shetani aondoke, “mpaka wakati mwingine unaofaa.”—Lu 4:1-13; 1Ko 15:45.

Kazi na Sifa Zake za Kibinafsi. Kwa sababu “fadhili zisizostahiliwa na kweli” zilikuwa zije kupitia Yesu Kristo, alipaswa atoke aingie miongoni mwa watu, aache wamsikie, waone kazi na sifa zake. Kwa kufanya hivyo labda wangetambua kuwa ndiye Masihi na watie imani katika dhabihu yake wakati angekufa kwa ajili yao akiwa “Mwana-Kondoo wa Mungu.” (Yoh 1:17, 29) Yeye binafsi alizuru mikoa mingi ya Palestina, akitembea kwa miguu mamia ya kilometa. Yeye alizungumza na watu kwenye fuo za maziwa na kando ya milima na pia katika majiji na vijiji, masinagogini na hekaluni, katika masoko, barabarani na manyumbani (Mt 5:1, 2; 26:55; Mk 6:53-56; Lu 4:16; 5:1-3; 13:22, 26; 19:5, 6), akiongea na umati mkubwa na watu mmoja-mmoja, wanaume na wanawake, wazee na wachanga, matajiri na maskini.—Mk 3:7, 8; 4:1; Yoh 3:1-3; Mt 14:21; 19:21, 22; 11:4, 5.

Chati inayoambatana yaonyesha pendekezo la jinsi yale masimulizi manne ya maisha ya kidunia ya Yesu yanavyoweza kuhusianishwa kulingana na wakati wake wa kutukia. Pia inaeleza juu ya zile “kampeni” mbalimbali au safari alizofanya wakati wa huduma yake ya miaka mitatu na nusu.

Yesu aliwawekea wanafunzi wake kielelezo kwa kufanya kazi kwa bidii, kuamka mapema, kutumikia hadi usiku. (Lu 21:37, 38; Mk 11:20; 1:32-34; Yoh 3:2; 5:17) Zaidi ya mara moja yeye aliutumia usiku katika sala, kama alivyofanya usiku kucha ule kabla ya Mahubiri yake ya Mlimani. (Mt 14:23-25; Lu 6:12–7:10) Pindi nyingine, baada ya kutumikia usiku, aliamka alfajiri na kwenda mahali penye upweke ili asali. (Mk 1:32, 35) Faragha yake ilikatizwa na umati mara nyingi, na bado ‘akawapokea kwa fadhili na kuanza kuwaambia juu ya ufalme wa Mungu.’ (Lu 9:10, 11; Mk 6:31-34; 7:24-30) Alipatwa na uchovu, kiu, na njaa, nyakati nyingine akijinyima chakula kwa ajili ya kazi iliyopasa kufanywa.—Mt 21:18; Yoh 4:6, 7, 31-34; linganisha Mt 4:2-4; 8:24, 25.

Maoni yaliyosawazika juu ya vitu vya kimwili. Hata hivyo, yeye hakuwa mtu wa kujiumiza, akijinyima kupita kiasi bila kujali hali zilizopo. (Lu 7:33, 34) Alikubali mialiko mingi ya chakula na hata karamu, na kutembelea nyumba za baadhi ya watu wenye mali. (Lu 5:29; 7:36; 14:1; 19:1-6) Alichangia shangwe ya arusi moja kwa kugeuza maji yakawa divai bora. (Yoh 2:1-10) Naye alithamini vitu vizuri alivyofanyiwa. Yuda alipoeleza juu ya kuudhika kwake kwamba Maria, dada ya Lazaro alitumia ratili moja ya mafuta yenye marashi (yenye thamani ya zaidi ya dola 220, au mshahara wa mwaka mmoja hivi wa mfanya-kazi wa kibarua) ili kutia mafuta miguu ya Yesu na kudai alihangaikia maskini ambao wangeliweza kufaidika na mauzo ya mafuta hayo, Yesu alisema hivi: “Mwacheni, ili ashike mwadhimisho huu kwa kufikiria siku ya maziko yangu. Kwa maana mna maskini pamoja nanyi sikuzote, lakini mimi hamtakuwa pamoja nami sikuzote. ” (Yoh 12:2-8; Mk 14:6-9) Lile vazi la ndani alilokuwa amevaa wakati alipokamatwa, ‘lililokuwa limefumwa kutoka juu mpaka urefu wake wote,’ ni wazi lilikuwa vazi bora. (Yoh 19:23, 24) Hata hivyo, sikuzote Yesu aliweka kwanza mambo ya kiroho naye hakuhangaikia mno vitu vya kimwili, kupatana na alivyowashauri wengine.—Mt 6:24-34; 8:20; Lu 10:38-42; linganisha Flp 4:10-12.

Mkombozi Hodari. Uhodari mkubwa, sifa za kiume, na nguvu ni mambo yanayoonekana wazi katika huduma yake yote. (Mt 3:11; Lu 4:28-30; 9:51; Yoh 2:13-17; 10:31-39; 18:3-11) Kama vile Yoshua, Mfalme Daudi, na wengine, Yesu alikuwa mpiganaji kwa ajili ya kusudi la Mungu na kwa niaba ya wanaopenda uadilifu. Akiwa “uzao” ulioahidiwa, yeye alipaswa kukabiliana na uadui wa ‘uzao wa nyoka,’ uliokuwa ukipigana na wao. (Mwa 3:15; 22:17) Yeye alipiga vita ya kushambulia roho waovu na uvutano wao juu ya akili na mioyo ya wanadamu. (Mk 5:1-13; Lu 4:32-36; 11:19-26; linganisha 2Ko 4:3, 4; Efe 6:10-12.) Viongozi wa kidini wanafiki walionyesha kuwa kwa kweli walikuwa wanapinga enzi kuu ya Mungu na mapenzi yake. (Mt 23:13, 27, 28; Lu 11:53, 54; Yoh 19:12-16) Yesu aliwashinda kabisa katika mfululizo wa makabiliano ya maneno. Yeye alitumia “upanga wa roho,” Neno la Mungu, kwa nguvu, akiudhibiti kwa ukamilifu, na kwa ustadi—akikata kabisa hoja za ujanja na maswali yaliyo kama mtego ambayo wapinzani wake walitokeza, akawabana au kuwatatanisha. (Mt 21:23-27; 22:15-46) Bila woga aliwafunua walivyokuwa kikweli: walimu wa mapokeo na desturi za kibinadamu, viongozi vipofu, kizazi cha nyoka-vipiri, na watoto wa Adui ya Mungu, ambaye ndiye mkuu wa roho waovu na muuaji mwongo.—Mt 15:12-14; 21:33-41, 45, 46; 23:33-35; Mk 7:1-13; Yoh 8:40-45.

Katika yote hayo, Yesu kamwe hakujasiria bure, hakutafuta matata, na aliepuka hatari isiyo ya lazima. (Mt 12:14, 15; Mk 3:6, 7; Yoh 7:1, 10; 11:53, 54; linganisha Mt 10:16, 17, 28-31.) Uhodari wake ulitegemea imani. (Mk 4:37-40) Hakushindwa kujidhibiti bali alibaki mtulivu aliposingiziwa na kutendewa vibaya, ‘akijiweka mkononi mwa yule ambaye anahukumu kwa uadilifu.’—1Pe 2:23.

Kwa kupigania ile kweli kwa uhodari na kwa kuwaletea watu nuru kuhusu kusudi la Mungu, Yesu, akiwa ndiye mkuu zaidi ya Musa, alitimiza lile fungu la kinabii la Mkombozi. Yeye aliwatangazia uhuru mateka. (Isa 42:1, 6, 7; Yer 30:8-10; Isa 61:1) Japo wengi walisita kwa sababu za kibinafsi na kwa kuogopa waliotawala (Yoh 7:11-13; 9:22; 12:42, 43), wengine walipata uhodari wa kuvunja minyororo yao ya ujinga na utumwa wa viongozi bandia na matumaini ya uwongo. (Yoh 9:24-39; linganisha Gal 5:1.) Kama vile wafalme waaminifu Wayudea walivyokuwa wamefanya kampeni za kuondoa ibada ya uwongo kutoka kwenye milki hiyo (2Nya 15:8; 17:1, 4-6; 2Fa 18:1, 3-6), ndivyo, pia, huduma ya Yesu, Mfalme wa Mungu wa Kimasihi, ilivyokuwa na matokeo yenye kuvunjavunja dini ya uwongo katika siku zake.—Yoh 11:47, 48.

Ili kupata habari zaidi kuhusu huduma ya kidunia ya Yesu Kristo, ona MAPS, Buku la 2, kur. 540, 541.

Kina cha hisia na uchangamfu. Lakini Yesu pia alikuwa mwanadamu mwenye hisia nyingi, hilo likiwa ni takwa ili kutumikia kama Kuhani Mkuu wa Mungu. Ukamilifu wake haukumfanya awe mwenye kulaumu mno au mwenye kiburi na mwonevu (kama walivyokuwa Mafarisayo) kuwaelekea watu wasiokamilika, wenye kulemewa na dhambi ambao aliishi na kufanya kazi miongoni mwao. (Mt 9:10-13; 21:31, 32; Lu 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Hata watoto wangeweza kujihisi wamestarehe wakiwa pamoja naye, naye alipokuwa akimtumia mtoto kama kielelezo, hakumsimamisha tu mtoto huyo mbele ya wanafunzi wake bali pia ‘alimkumbatia.’ (Mk 9:36; 10:13-16) Alithibitisha kuwa yeye ni rafiki wa kweli na mwenzi mwenye shauku kuwaelekea wafuasi wake, ‘akawapenda mpaka mwisho.’ (Yoh 13:1; 15:11-15) Hakutumia mamlaka yake kudai na kuwaongezea watu mizigo bali, badala yake, alisema hivi: “Njooni kwangu, nyote mnaotaabika . . . nitawaburudisha ninyi.” Wanafunzi wake walimwona kuwa “mwenye tabia-pole na mnyenyekevu moyoni,” nira yake ikiwa ni yenye fadhili na mzigo wake ukiwa ni mwepesi.—Mt 11:28-30.

Kazi za kikuhani zilitia ndani kutunza afya ya kimwili na ya kiroho ya watu. (Law 13-15) Sikitiko na huruma ilimsukuma Yesu awasaidie watu waliokuwa na maradhi, upofu, na mateso mengine. (Mt 9:36; 14:14; 20:34; Lu 7:11-15; linganisha Isa 61:1.) Kifo cha rafiki yake Lazaro na majonzi kiliyoleta juu ya dada za Lazaro kilifanya Yesu ‘augue na kutokwa na machozi.’ (Yoh 11:32-36) Kwa hivyo, akiwa anatangulia kuonyesha atakavyofanya wakati ujao, Yesu aliye Masihi ‘aliyachukua magonjwa na kuyabeba maumivu’ ya wengine, hiyo ikamgharimu nguvu zake. (Isa 53:4; Lu 8:43-48) Yeye alitenda hivyo si autimize unabii tu bali pia kwa sababu ‘yeye alitaka.’ (Mt 8:2-4, 16, 17) La muhimu zaidi, yeye aliwaletea afya ya kiroho na msamaha wa dhambi, akiwa amepewa mamlaka ya kufanya hivyo kwa sababu, akiwa ndiye Kristo, alikuwa amepangiwa mapema aandae fidia ya dhabihu, kwa kweli tayari yeye alikuwa anaupitia ubatizo katika kifo ambao mwisho wake ungekuwa ni kwenye mti wa mateso.—Isa 53:4-8, 11, 12; linganisha Mt 9:2-8; 20:28; Mk 10:38, 39; Lu 12:50.

“Mshauri wa Ajabu.” Kuhani alikuwa na daraka la kuelimisha watu juu ya sheria na mapenzi ya Mungu. (Mal 2:7) Pia, akiwa Masihi wa kifalme, ‘tawi kutoka katika kisiki cha Yese baba ya Daudi,’ lililotabiriwa, Yesu alipaswa kudhihirisha ‘roho ya Yehova katika hekima, shauri, nguvu, ujuzi, pamoja na kumwogopa Yehova.’ Hivyo watu wenye kumwogopa Mungu ‘wangepata shangwe kupitia yeye.’ (Isa 11:1-3) Hekima isiyo na kifani inayopatikana katika mafundisho ya Yesu, ambaye alikuwa ni “mkuu kuliko Sulemani” (Mt 12:42), ndio mojawapo ya uthibitisho wenye nguvu zaidi kwamba kwelikweli yeye alikuwa Mwana wa Mungu na kwamba masimulizi ya zile Injili hayawezi kuwa yalitokezwa na akili au mawazo ya wanadamu wasiokamilika.

Yesu alijithibitisha kuwa yule “Mshauri wa Ajabu” (Isa 9:6) kwa ujuzi wake wa Neno la Mungu na mapenzi yake, kwa uelewaji wake wa asili ya binadamu, kwa uwezo wake wa kufikia kiini cha maswali na masuala husika, na kwa kuonyesha suluhisho la matatizo ya maisha ya kila siku. Yale Mahubiri ya Mlimani yajulikanayo sana ni kielelezo kimoja kikuu cha jambo hilo. (Mt 5-7) Mashauri yake humo yalionyesha njia inayoenda kwenye furaha, jinsi ya kusuluhisha magomvi, jinsi ya kuepuka ukosefu wa adili, jinsi ya kushughulika na wale wanaoonyesha uadui, njia ya kuzoea uadilifu usio na unafiki, mtazamo unaofaa kuelekea vitu vya kimwili vya maisha, kuwa na uhakika katika ukarimu wa Mungu, ile kanuni bora kwa ajili ya kuwa na mahusiano yanayofaa pamoja na wengine, jinsi ya kutambua walaghai wa kidini, na jinsi ya kujenga wakati ujao ulio salama. ‘Umati ulishangazwa na njia yake ya kufundisha; kwa maana alikuwa akiwafundisha kama mtu mwenye mamlaka, na si kama waandishi wao.’ (Mt 7:28, 29) Baada ya ufufuo wake yeye aliendelea kuwa mhusika mkuu katika mawasiliano ya Yehova na jamii ya wanadamu.—Ufu 1:1.

Mwalimu Stadi. Njia yake ya kufundisha ilikuwa yenye matokeo sana. (Yoh 7:45, 46) Alifundisha mambo yenye uzito na kina sana kwa usahili, ufupi, na uwazi. Alionyesha hoja zake kwa kutumia mifano ya vitu vilivyojulikana vizuri na wasikilizaji wake (Mt 13:34, 35)—kwa wavuvi (Mt 13:47, 48), wachungaji (Yoh 10:1-17), wakulima (Mt 13:3-9), wajenzi (Mt 7:24-27; Lu 14:28-30), wafanya-biashara (Mt 13:45, 46), watumwa au mabwana-wakubwa (Lu 16:1-9), wake wa nyumbani (Mt 13:33; Lu 15:8), au mwingine yeyote (Mt 6:26-30). Vitu sahili, kama mkate, maji, chumvi, viriba, mavazi makuu-kuu, vilitumiwa kama mifano ya mambo ya muhimu sana, kama ambavyo vilitumiwa katika Maandiko ya Kiebrania pia. (Yoh 6:31-35, 51; 4:13, 14; Mt 5:13; Lu 5:36-39) Sababu zake, ambazo mara nyingi zilitolewa kwa njia ya ulinganisho, ziliondoa vipingamizi vilivyopotoka na kuyaweka mambo kama yalivyo. (Mt 16:1-3; Lu 11:11-22; 14:1-6) Aliulenga ujumbe wake kwenye mioyo ya wanadamu, akitumia maswali yenye kupenya ili awafanye wafikiri, wafanye maamuzi yao wenyewe, wachunguze makusudi yao, na kufanya maamuzi. (Mt 16:5-16; 17:24-27; 26:52-54; Mk 3:1-5; Lu 10:25-37; Yoh 18:11) Yeye hakujaribu kuvuta hisia za umati kumwelekea bali alijitahidi kuamsha mioyo ya wale ambao kwa moyo mweupe walikuwa na njaa kwa ajili ya kweli na uadilifu.—Mt 5:3, 6; 13:10-15.

Japo alitilia maanani uelewaji mdogo wa wasikilizaji wake na hata wa wanafunzi wake (Mk 4:33) na japo alitumia ufahamu kuhusu awape habari nyingi kadiri gani (Yoh 16:4, 12), yeye ‘hakughushi’ ujumbe wa Mungu ili apate umaarufu au apendwe. Usemi wake ulikuwa wa moja kwa moja, hata wenye makali nyakati nyingine. (Mt 5:37; Lu 11:37-52; Yoh 7:19; 8:46, 47) Habari kuu ya ujumbe wake ilikuwa ni: “Tubuni, kwa maana ufalme wa mbinguni umekaribia.” (Mt 4:17) Kama walivyofanya manabii wa Yehova wa nyakati za kale, yeye aliwaambia watu waziwazi juu ya “maasi yao, na nyumba ya Yakobo [juu ya] dhambi zao” (Isa 58:1; Mt 21:28-32; Yoh 8:24), na kuwaelekeza kwenye ‘lango jembamba na barabara yenye nafasi ndogo’ ambayo ingewaongoza warudie kibali cha Mungu na uzima.—Mt 7:13, 14.

“Kiongozi na Kamanda.” Yesu alidhihirisha sifa zake za kustahili kuwa “kiongozi na kamanda” na pia “shahidi kwa vikundi vya mataifa.” (Isa 55:3, 4; Mt 23:10; Yoh 14:10, 14; linganisha 1Ti 6:13, 14.) Miezi kadhaa baada ya yeye kuanza huduma yake, wakati ulipowadia, yeye aliwaendea watu fulani ambao tayari aliwajua, akawapa mwaliko huu: ‘Mwe wafuasi wangu.’ Wanaume hao waliacha biashara za uvuvi na kazi ya kuajiriwa kwenye ofisi ya kodi ili waitikie bila kusita. (Mt 4:18-22; Lu 5:27, 28; linganisha Zb 110:3.) Wanawake walichangia wakati, jitihada, na mali za kimwili ili kuandaa mahitaji ya Yesu na wafuasi wake.—Mk 15:40, 41; Lu 8:1-3.

Kikundi hiki kidogo ndicho kilichokuwa kiini cha lile ambalo lingekuwa “taifa” jipya, Israeli wa kiroho. (1Pe 2:7-10) Yesu alitumia usiku kucha kusali apate uongozi wa Baba yake kabla ya kuwateua mitume 12, ambao, ikiwa wangekuwa waaminifu, wangekuwa nguzo katika taifa hilo jipya, kama vile wale wana 12 wa Yakobo katika Israeli wa kimwili. (Lu 6:12-16; Efe 2:20; Ufu 21:14) Kama vile Musa alivyokuwa na wanaume 70 walioshirikiana naye wakiwa wawakilishi wa hilo taifa, baadaye Yesu aliwapa mgawo wanafunzi 70 zaidi waifanye huduma. (Hes 11:16, 17; Lu 10:1) Baadaye Yesu alikazia fikira za pekee kwenye wanafunzi hawa katika ufundishaji na maagizo yake, hata yale Mahubiri ya Mlimani yalielekezwa kwao hasa, kama inavyofunuliwa na yaliyomo.—Mt 5:1, 2, 13-16; 13:10, 11; Mk 4:34; 7:17.

Yeye aliyakubali kikamili madaraka ya ukichwa wake, akaongoza katika kila jambo (Mt 23:10; Mk 10:32), akawagawia wanafunzi wake madaraka na kazi mbalimbali kuongezea kazi yao ya kuhubiri (Lu 9:52; 19:29-35; Yoh 4:1-8; 12:4-6; 13:29; Mk 3:9; 14:12-16), akatia moyo na kukaripia (Yoh 16:27; Lu 10:17-24; Mt 16:22, 23). Yeye alikuwa kamanda, na amri iliyo kuu kati ya zile amri zake ilikuwa ni ‘kupendana kama vile alivyowapenda wao.’ (Yoh 15:10-14) Aliweza kudhibiti umati wenye idadi iliyo na maelfu ya watu. (Mk 6:39-46) Yale mazoezi yenye kuendelea na yenye kusaidia aliyowapa wanafunzi wake, watu ambao kwa sehemu kubwa walikuwa wa vyeo vya chini na elimu ya chini, yalikuwa yenye matokeo makubwa sana. (Mt 10:1–11:1; Mk 6:7-13; Lu 8:1) Baadaye watu wenye vyeo vya juu na elimu ya juu walishangazwa na usemi wa mitume uliokuwa na nguvu na wenye uhakika; nao wakiwa “wavuvi wa watu,” walifurahia matokeo ya kustaajabisha—maelfu ya watu waliitikia kuhubiri kwao. (Mt 4:19; Mdo 2:37, 41; 4:4, 13; 6:7) Kuelewa kwao kanuni za Biblia, zilizopandwa kwa uangalifu mioyoni mwao na Yesu, kuliwawezesha kuwa wachungaji wa kweli wa lile kundi katika miaka ya baadaye. (1Pe 5:1-4) Kwa hivyo, Yesu, katika ule muda mfupi wa miaka mitatu na nusu, aliweka msingi timamu kwa ajili ya kutaniko la kimataifa lililounganishwa lenye maelfu ya washiriki waliovutwa kutoka katika rangi nyingi za watu.

Mwaandaji Mwenye Uwezo na Hakimu Mwadilifu. Uwezo wake wa kuelekeza shughuli za uvuvi za wanafunzi zilizokuwa na mafanikio makubwa ulionyesha wazi kwamba utawala wake ungeleta fanaka inayozidi ile ya Sulemani. (Lu 5:4-9; linganisha Yoh 21:4-11.) Ulishwaji wa maelfu ya watu na mwanamume huyo aliyezaliwa Bethlehemu (maana yake “Nyumba ya Mkate”), na pia yeye kugeuza maji kuwa divai bora, kilikuwa ni kionjo kidogo cha kimbele cha ile karamu ya wakati ujao ambayo Ufalme wa Kimasihi wa Mungu ungeandalia “vikundi vyote vya watu.” (Isa 25:6; linganisha Lu 14:15.) Utawala wake ungekomesha umaskini na njaa na pia ‘ungemeza kifo.’—Isa 25:7, 8.

Vilevile, kulikuwa na kila sababu ya kutumaini hukumu ya haki na uadilifu ambayo serikali yake ingeleta, kwa kupatana na unabii mbalimbali wa Kimasihi. (Isa 11:3-5; 32:1, 2; 42:1) Yeye alionyesha heshima ya juu zaidi ya sheria, hasa ile ya Mungu na Baba yake, lakini pia ile ya “mamlaka zilizo kubwa” zilizoruhusiwa kutenda kazi duniani zikiwa serikali za kilimwengu. (Ro 13:1; Mt 5:17-19; 22:17-21; Yoh 18:36) Yeye alikataa jitihada ya kumwingiza katika uwanja uliopo wa kisiasa kwa ‘kumfanya kuwa mfalme’ kwa kauli ya walio wengi. (Yoh 6:15; linganisha Lu 19:11, 12; Mdo 1:6-9.) Yeye hakuiruka mipaka ya mamlaka yake. (Lu 12:13, 14) Hakuna yeyote ambaye angeweza ‘kumhukumu kuwa na hatia ya dhambi’; hii si kwa sababu tu alikuwa amezaliwa akiwa mkamilifu bali kwa sababu daima alikuwa mwangalifu kushika Neno la Mungu. (Yoh 8:46, 55) Uadilifu na uaminifu vilimfunga kama mshipi. (Isa 11:5) Upendo wake kwa ajili ya uadilifu uliambatana na kuchukizwa na uovu, unafiki, na ulaghai, vilevile ghadhabu kuwaelekea wale waliokuwa na pupa na hisia sugu kuelekea mateso ya wengine. (Mt 7:21-27; 23:1-8, 25-28; Mk 3:1-5; 12:38-40; linganisha mist 41-44.) Wapole na wanyenyekevu wangeweza kujipa moyo, kwa sababu utawala wake ungeondoa kabisa ukosefu wa haki na ukandamizaji.—Isa 11:4; Mt 5:5.

Alionyesha ufahamu wenye makini kuhusiana na kanuni, maana na kusudi la sheria za Mungu, akikazia “mambo mazito zaidi” katika hizo, “haki na rehema na uaminifu.” (Mt 12:1-8; 23:23, 24) Hakuegemea upande wowote, hakuonyesha upendelo, hata ingawa alihisi kuwa na shauku hususa kwa mmoja kati ya wanafunzi wake. (Mt 18:1-4; Mk 10:35-44; Yoh 13:23; linganisha 1Pe 1:17.) Ingawa mojawapo kati ya matendo yake ya mwisho alipokuwa akifa juu ya mti wa mateso lilionyesha hangaiko kwa ajili ya mama yake wa kibinadamu, mahusiano yake ya kimwili ya familia hayakutangulizwa mbele ya mahusiano yake ya kiroho. (Mt 12:46-50; Lu 11:27, 28; Yoh 19:26, 27) Kama ilivyotabiriwa, hakushughulikia matatizo kijuu-juu, kwa kutegemea “sura inayoonekana kwa macho yake tu, wala [karipio lake halikuwa] kulingana tu na jambo lililosikiwa na masikio yake.” (Isa 11:3; linganisha Yoh 7:24.) Aliweza kuona ndani ya mioyo ya wanadamu, kufahamu kufikiri kwao, kusababu, na makusudi. (Mt 9:4; Mk 2:6-8; Yoh 2:23-25) Naye aliendelea kuelekeza sikio lake kwa Neno la Mungu na alitafuta kufanya, si mapenzi yake mwenyewe, bali yale ya Baba yake; hilo lilihakikisha kwamba, akiwa Hakimu aliyewekwa rasmi na Mungu, sikuzote maamuzi yake yangekuwa yenye kufaa na ya uadilifu.—Isa 11:4; Yoh 5:30.

Nabii Mwenye Kutokeza. Yesu alitimiza matakwa ya nabii kama Musa, lakini aliye mkuu zaidi. (Kum 18:15, 18, 19; Mt 21:11; Lu 24:19; Mdo 3:19-23; linganisha Yoh 7:40.) Alitabiri kuteseka kwake mwenyewe na namna ya kifo, kutawanywa kwa wanafunzi wake, kuzingirwa kwa Yerusalemu, na uharibifu kamili wa jiji hilo na hekalu lake. (Mt 20:17-19; 24:1–25:46; 26:31-34; Lu 19:41-44; 21:20-24; Yoh 13:18-27, 38) Kuhusiana na matukio hayo ya baadaye, alitia ndani unabii mbalimbali ambao ungetimizwa wakati wa kuwapo kwake, wakati Ufalme wake ungekuwa ukitenda kazi. Na, kama vile manabii wa kale, yeye alifanya ishara na miujiza kuwa uthibitisho kutoka kwa Mungu kwamba alikuwa ametumwa na Mungu. Sifa zake za kumstahilisha zilipiku zile za Musa—alituliza bahari ya Galilaya yenye mawimbi yaliyochafuka; alitembea juu ya maji ya bahari hiyo (Mt 8:23-27; 14:23-34); aliponya vipofu, viziwi, na vilema, na vilevile wale wenye magonjwa hatari kama ukoma; na hata kufufua wafu.—Lu 7:18-23; 8:41-56; Yoh 11:1-46.

Kielelezo bora sana cha upendo. Sifa kuu inayoonekana katika sehemu hizi zote za utu wa Yesu ni upendo—upendo wa Yesu kwa ajili ya Baba yake kwanza kabisa na pia kwa ajili ya viumbe wenzake. (Mt 22:37-39) Kwa hiyo alama yenye kutokeza ya kutofautisha wanafunzi wake ingekuwa ni upendo. (Yoh 13:34, 35; linganisha 1Yo 3:14.) Upendo wake haukuongozwa na hisia tu. Ijapokuwa alionyesha hisi zenye nguvu, sikuzote Yesu aliongozwa na kanuni (Ebr 1:9); hangaiko lake kuu zaidi lilikuwa ni mapenzi ya Baba yake. (Linganisha Mt 16:21-23.) Alithibitisha upendo wake kwa ajili ya Mungu kwa kushika amri za Mungu (Yoh 14:30, 31; linganisha 1Yo 5:3) na kwa kujitahidi kumtukuza Baba yake nyakati zote. (Yoh 17:1-4) Kwenye usiku wake wa mwisho pamoja na wanafunzi wake, alizungumza juu ya upendo na kupendana mara karibu thelathini, mara tatu akarudia amri ya kwamba ‘wapendane.’ (Yoh 13:34; 15:12, 17) Aliwaambia hivi: “Hakuna aliye na upendo mkuu kuliko huu, kwamba mtu aitoe nafsi yake kwa ajili ya rafiki zake. Ninyi ni rafiki zangu ikiwa mnafanya ninalowaamuru ninyi.”—Yoh 15:13, 14; linganisha Yoh 10:11-15.

Kisha ukiwa ni uthibitisho wa upendo wake kwa ajili ya Mungu na kwa ajili ya jamii ya wanadamu wasiokamilika, alijiacha ‘aletwe kama kondoo machinjoni,’ akajitiisha chini ya majaribu, akapigwa makofi, akapigwa kwa ngumi, akatemewa mate, akapigwa mijeledi, na hatimaye, akapigiliwa misumari juu ya mti wa mateso katikati ya wahalifu. (Isa 53:7; Mt 26:67, 68; 27:26-38; Mk 14:65; 15:15-20; Yoh 19:1) Kupitia kifo chake cha dhabihu alitoa kielelezo na kuonyesha upendo wa Mungu kuwaelekea wanadamu (Ro 5:8-10; Efe 2:4, 5) na kuwawezesha wanadamu wawe na usadikisho kamili juu ya upendo wake mwenyewe usioweza kuvunjwa kwa ajili ya wanafunzi wake waaminifu.—Ro 8:35-39; 1Yo 3:16-18.

Kwa kuwa taswira inayotolewa na maandishi kuhusu Mwana wa Mungu ni yenye utukufu (Yoh 21:25), japo kwa wazi ni fupi, ni lazima uhalisi uwe ulikuwa ni mtukufu zaidi. Kielelezo chake cha unyenyekevu na fadhili chenye kuchangamsha moyo, pamoja na kuwa imara kwa ajili ya uadilifu na haki, ni uhakikisho kwamba serikali yake ya Ufalme itakuwa ndicho kitu hasa ambacho wanaume wa imani katika karne zote wametamani, kwa kweli, itapita kilele cha matazamio yao. (Ro 8:18-22) Katika mambo yote yeye alikuwa kielelezo cha kiwango kikamilifu kwa ajili ya wanafunzi wake, ambacho kilikuwa tofauti kabisa na kile cha watawala wa kilimwengu. (Mt 20:25-28; 1Ko 11:1; 1Pe 2:21) Yeye, Bwana wao, aliosha miguu yao. Kwa hivyo, akaweka kiolezo cha ufikirio, uangalifu, na unyenyekevu ambao ungeonyeshwa na kutaniko lake la wafuasi watiwa-mafuta, si duniani tu bali pia mbinguni. (Yoh 13:3-15) Wajapokuwa juu mbinguni kwenye viti vyao vya ufalme na kushiriki ‘mamlaka yote mbinguni na duniani’ pamoja na Yesu wakati wa Utawala wa Miaka Elfu wa Kristo, ni lazima wao watunze kwa unyenyekevu na kutumikia kwa upendo mahitaji ya raia zake duniani.—Mt 28:18; Ro 8:17; 1Pe 2:9; Ufu 1:5, 6; 20:6; 21:2-4.

Atangazwa Kuwa Mwadilifu na Mwenye Kustahili. Kwa mwendo wake wote wa maisha ya utimilifu kwa Mungu, kutia ndani dhabihu yake, Yesu Kristo alitimiza lile “tendo moja la kutetewa kuwa haki” ambalo lilimthibitisha kuwa anastahili kutumikia mbinguni akiwa Mfalme-Kuhani aliyetiwa mafuta wa Mungu. (Ro 5:17, 18) Kupitia ufufuo wake kutoka kwa wafu hadi kwenye uzima akiwa Mwana wa Mungu wa kimbingu, “alitangazwa kuwa mwadilifu katika roho.” (1Ti 3:16) Viumbe vya kimbingu vilimtangaza kuwa “anastahili kupokea uwezo na utajiri na hekima na nguvu na heshima na utukufu na baraka,” akiwa kama simba kwa ajili ya haki na hukumu na pia kama mwana-kondoo katika kujitoa mwenyewe kama dhabihu ya kuokoa wengine. (Ufu 5:5-13) Alikuwa ametimiza kusudi lake la msingi la kutakasa jina la Baba yake. (Mt 6:9; 22:36-38) Alifanya hivyo, si kwa kulitumia jina hilo tu, bali pia kwa kumfunua Mtu linayewakilisha, akaonyesha sifa bora sana za Baba yake—upendo wake, hekima, haki, na nguvu—na kuwezesha watu wajue au kujionea mambo ambayo jina la Mungu linawakilisha. (Mt 11:27; Yoh 1:14, 18; 17:6-12) Na zaidi ya yote, alifanya hivyo kwa kutegemeza enzi kuu ya Yehova ya ulimwengu wote mzima, akaonyesha kwamba serikali yake mwenyewe ya Ufalme ingetegemea kabisa Chanzo hicho Kikuu Zaidi cha mamlaka. Kwa hiyo ingeweza kusemwa hivi kumhusu: “Mungu ni kiti chako cha ufalme milele.”—Ebr 1:8.

Kwa hivyo, Bwana Yesu Kristo ndiye “Wakili Mkuu na Mkamilishaji wa imani yetu.” Kwa yeye kutimiza unabii na kwa kufunua makusudi ya Mungu ya wakati ujao, na vilevile kupitia yale ambayo yeye alisema na kutenda na kuwa, aliandaa msingi thabiti ambao ni lazima imani ya kweli itegemezwe.—Ebr 12:2; 11:1.