Kitabu Cha Biblia Namba 48—Wagalatia
Mwandikaji: Paulo
Mahali Kilipoandikiwa: Korintho au Antiokia ya Shamu
Uandikaji Ulikamilishwa: c. (karibu) 50-52 W.K.
1. Ni makundi yapi ambayo yaambiwa maneno yaliyo katika Wagalatia, nayo yalipangwa kitengenezo jinsi gani na wakati gani?
MAKUNDI ya Galatia yenye kuambiwa na Paulo maneno yaliyo kwenye Wagalatia 1:2 yaonekana yalikuwa ni kutia na Antiokia ya Pisidia, Ikonio, Listra, na Derbe—sehemu zilizo katika wilaya tofauti-tofauti lakini zote zikiwa ndani ya mkoa (jimbo) huu wa Kirumi. Matendo sura za 13 na 14, yasimulia safari ya kwanza ya kimisionari ya Paulo na Barnaba wakipita katika eneo hili, ambayo iliongoza kwenye kupangwa kitengenezo kwa makundi ya Galatia. Hayo yalifanyizwa kwa mchanganyiko wa Wayahudi na wasio Wayahudi, bila shaka kutia na Waselti, au Wagauli. Hiyo ilikuwa muda mfupi baada ya ziara ya Paulo ya kwenda Yerusalemu karibu 46 C.E.—Mdo. 12:25.
2. (a) Ni nini kilichotokana na ziara ya pili ya Paulo katika Galatia, lakini ni jambo gani lililofuata baada ya hapo? (b) Kwa sasa, Paulo aliendeleaje na safari yake?
2 Katika mwaka 49 W.K., Paulo na Sila walisafiri kuanza ziara ya pili ya kimisionari ya Paulo kuingia eneo la Galatia, tokeo likiwa ni ‘kuimarishwa kwa makundi katika imani na kuongezeka hesabu siku kwa siku.’ (Mdo. 16:5, NW; 15:40, 41; 16:1, 2) Hata hivyo, walifuatwa nyuma mbio-mbio na walimu bandia, wafuasi wa dini ya Kiyahudi, ambao walisihi wengine katika makundi ya Galatia waamini kwamba kutahiriwa na kuadhimisha Sheria ya Musa kulikuwa sehemu ya maana ya Ukristo wa kweli. Kwa sasa Paulo alikuwa amesonga mbele na safari kupitia Misia na kuingia Makedonia na Ugiriki, hatimaye akiwasili katika Korintho, ambako alikaa miezi 18 akiwa pamoja na akina ndugu. Halafu, katika 52 W.K., aliondoka kwa kupita njia ya Efeso ili aende Antiokia ya Shamu, kituo chake cha nyumbani, akiwasili huko mwaka ule ule.—Mdo. 16:8, 11, 12; 17:15; 18:1, 11, 18-22.
3. Huenda ikawa ni mahali gani na wakati gani ambapo Wagalatia iliandikwa?
3 Ni mahali gani na wakati gani Paulo aliiandika barua kwa Wagalatia? Bila shaka aliiandika mara tu habari ilipomfikia kuhusu utendaji wa wafuasi wa dini ya Kiyahudi. Ingeweza kuwa ilikuwa katika Korintho, Efeso, au Antiokia ya Shamu. Hata ingeweza kuwa alifanya hivyo wakati wa kukaa kwake miezi 18 katika Korintho, 50-52 W.K., kwa maana habari zingelipata wakati wa kumfikia huko kutoka Galatia. Haielekei aliiandika akiwa katika Efeso, kwa maana alikaa huko kifupi tu wakati wa safari yake ya kurudi. Hata hivyo, wakati huo yeye ‘alipisha wakati fulani’ kwenye kituo chake cha nyumbani cha Antiokia ya Shamu, yaonekana katika kiangazi cha 52 W.K., na kwa sababu kulikuwako uwasiliano tayari kati ya jiji hili na Asia Ndogo, yawezekana kwamba alipokea ripoti kuhusu wafuasi wa dini ya Kiyahudi na akaandika barua yake kwa Wagalatia akiwa Antiokia ya Shamu wakati huu.—Mdo. 18:23, NW.
4. Wagalatia yafunua nini kuhusu utume wa Paulo?
4 Barua hiyo yaeleza juu ya Paulo kuwa ni “mtume, si wa kutoka kwa wanadamu wala kupitia mwanadamu, bali kupitia Yesu Kristo na Mungu yule Baba.” Pia yafunua mambo mengi ya uhakika kuhusu maisha na utume wa Paulo, ikithibitisha kwamba, akiwa mtume, yeye alifanya kazi kwa upatano na mitume waliokuwa Yerusalemu na kwamba hata alitumia mamlaka yake kwa kusahihisha mtume mwingine, Petro.—Gal. 1:1, 13-24, NW; 2:1-14.
5. Ni mambo gani ya uhakika yenye kutetea uasilia na kukubalika kwa Wagalatia?
5 Ni mambo gani ya uhakika yenye kutetea uasilia wa kukubalika kwa Wagalatia? Charejezewa kwa jina katika maandishi ya Irenaeus, Clement wa Aleksandria, Tertullian, na Origen. Zaidi ya hayo, kimetiwa ndani ya hati-mkono zenye daraja la juu za Biblia zilizo za maana zifuatazo: Sinaitic, Alexandrine, Vatican No. 1209, Codex Ephraemi Syri rescriptus, Codex Bezae, na Chester Beatty Papyrus No. 2 (P46). Zaidi ya hayo, chapatana kabisa na miandiko mingine ya Andiko la Kigiriki na pia na Maandiko ya Kiebrania, na huirejezea miandiko hiyo mara nyingi.
6. (a) Barua ya Wagalatia yathibitisha mambo gani mawili? (b) Ni jambo gani ambalo halikuwa la kawaida kuhusu kuandikwa kwa barua hii, nalo lakazia nini?
6 Katika barua thabiti yenye maneno ya kugonga sana ambayo Paulo aliandika “kwa makundi ya Galatia,” yeye athibitisha (1) kwamba yeye ni mtume wa kweli (huo ukiwa ni uhakika ambao wafuasi wa dini ya Kiyahudi walikuwa wametafuta kuuondolea sifa) na (2) kwamba mtu hutetewa kuwa mwenye haki kwa kuwa na imani katika Kristo Yesu, wala si kwa kazi za Sheria, na kwamba kwa sababu hiyo haihitajiwi Wakristo watahiriwe. Ingawa ilikuwa desturi ya Paulo kuwa na mwandishi wa kumwandikia barua zake, yeye mwenyewe aliandika Wagalatia kwa ‘herufi kubwa kwa mkono wake mwenyewe.’ (6:11, NW) Yaliyomo katika kitabu hicho yalikuwa ya umaana mkubwa zaidi, kwa Paulo na pia kwa Wagalatia. Kitabu hiki chakazia uthamini kwa ajili ya uhuru ambao Wakristo wa kweli wanao kupitia Yesu Kristo.
YALIYOMO KATIKA WAGALATIA
7, 8. (a) Paulo atoa hoja gani kuhusu zile habari njema? (b) Paulo alihakikishwaje kuwa mtume kwa wasiotahiriwa, naye alionyeshaje mamlaka yake kuhusiana na Kefa?
7 Paulo atetea utume wake (1:1–2:14). Baada ya kuyasalimu makundi katika Galatia, Paulo astaajabu kwamba wao wanaondolewa haraka sana kwenda kwenye namna nyingine ya habari njema, naye ajulisha rasmi hivi kwa imara: “Lakini ijapokuwa sisi au malaika wa mbinguni atawahubiri ninyi injili yo yote isipokuwa hiyo tuliyowahubiri, na alaaniwe.” Habari njema ambazo yeye amejulisha rasmi si kitu cha kibinadamu, wala yeye hakuzipata kwa kufundishwa, “bali kwa ufunuo wa Yesu Kristo.” Hapo kwanza, akiwa mfafanuzi mwenye bidii wa mawazo ya dini ya Kiyahudi, Paulo alikuwa amenyanyasa kundi la Mungu, lakini ndipo Mungu akamwita kupitia fadhili zisizostahiliwa Zake ili ayajulishe mataifa habari njema kuhusu Mwana wake. Miaka mitatu baada ya kuongolewa kwake ndipo alipoenda Yerusalemu, halafu, kati ya walio mitume, akaona Petro peke yake, na pia Yakobo ndugu ya Bwana. Makundi ya Yudea hayakumjua yeye kibinafsi, ingawa yalikuwa yakisikia habari zake na yakawa ‘yameanza kumtukuza Mungu’ kwa sababu yake.—1:8, 12, 24, NW.
8 Baada ya miaka 14 Paulo alipanda tena kwenda Yerusalemu na akaeleza kwa faragha habari njema alizokuwa akihubiri. Mwandamani wake, Tito, ajapokuwa Mgiriki, hata hakuwa chini ya takwa la kutahiriwa. Wakati Yakobo na Kefa na Yohana walipoona kwamba Paulo alikuwa amemkabidhi habari njema kwa ajili ya wale wasiotahiriwa, sawa na ambavyo Petro alivyokuwa na habari njema kwa ajili ya wale waliotahiriwa, waliwapa Paulo na Barnaba mkono wa kulia wa kushiriki pamoja waende kwa mataifa, huku wao wenyewe wakienda kwa waliotahiriwa. Kefa alipokuja Antiokia akawa hatembei kwa unyoofu “kulingana na ukweli wa habari njema” kwa kuhofu ile jamii ya waliotahiriwa, Paulo alimkemea mbele yao wote.—2:14, NW.
9. Mkristo ajulishwa rasmi kuwa mwadilifu kwa msingi wa nini?
9 Wajulishwa rasmi kuwa waadilifu kwa imani, si sheria (2:15–3:29). Paulo atoa hoja, sisi Wayahudi twajua “kwamba mtu ajulishwa rasmi kuwa mwadilifu, si kwa sababu ya kazi za sheria, bali kupitia tu kuwa na imani kuelekea Kristo Yesu.” Sasa mtu huyo huishi katika muungano pamoja na Kristo na yuko hai kwa imani ili afanye mapenzi ya Mungu. “Ikiwa uadilifu ni kupitia sheria, kwa kweli Kristo alikufa bure.”—2:16, 21, NW.
10. Ni nini kilicho cha maana ili kupata baraka ya Mungu, na kwa hiyo kusudi la Sheria lilikuwa nini?
10 Je! Wagalatia wamekosa akili sana hata wakaamini kwamba wakiisha kuanza kwa kupokea roho kwa sababu ya imani, wao waweza kumalizia kutumikia Mungu kwa kufanya kazi za Sheria? Jambo la maana ni kusikia kwa imani, kama vile kwa habari ya Abrahamu, ambaye “alitia imani katika Yehova, na hilo likahesabiwa kwake kuwa uadilifu.” Sasa, kulingana na ahadi ya Mungu, “wale ambao washikamana na imani wabarikiwa pamoja na Abrahamu mwaminifu.” Wamefunguliwa na kifo cha Kristo juu ya mti wakatoka kwenye laana ya Sheria. Kristo ndiye Mbegu ya Abrahamu, na Sheria iliyofanyizwa miaka 430 baadaye haifuti ile ahadi inayohusu Mbegu huyo. Basi, kusudi la Sheria lilikuwa nini? Ilikuwa “mfundishaji wetu wa faragha mwenye kuongoza mpaka kwa Kristo, kwamba sisi tuweze kujulishwa rasmi kuwa waadilifu kwa sababu ya imani.” Sasa sisi hatuko tena chini ya mfundishaji wa faragha, wala sasa hakuna tofauti yoyote kati ya Myahudi na Mgiriki, kwa maana wote ni mmoja katika muungano pamoja na Kristo Yesu na wao “kwa kweli ni mbegu ya Abrahamu, warithi kuhusiana na ahadi.”—3:6, 9, 24, 29, NW.
11. (a) Ni ufunguliwa gani ambao Wagalatia wapuuza? (b) Paulo atoaje kielezi cha uhuru wa Mkristo?
11 Simameni imara katika uhuru wa Kikristo (4:1–6:18). Mungu alituma Mwana wake afungue wale walio chini ya Sheria, kwamba ‘wapate kupokea hali ya kuwa wana.’ (4:5) Kwa hiyo mbona wageukie utumwa wa yale mambo manyonge ya kimaskini? Kwa kuwa sasa Wagalatia waadhimisha siku na miezi na majira na miaka, Paulo aogopa kwamba kazi yake kwa ajili yao imefanyika bure tu. Katika ziara yake ya kwanza kwao, walimpokea Paulo kama malaika wa Mungu. Je! sasa yeye amekuwa adui yao kwa sababu awaambia ile kweli? Acheni wale wanaotaka kuwa chini ya Sheria wasikie mambo ambayo Sheria yasema: Abrahamu alijipatia wana wawili kwa wanawake wawili. Yule mwanamke mmoja, aliyekuwa mjakazi, Hagari (Hajiri), ni ulinganifu wa taifa la Israeli wa kimwili, lililofunganishwa na Yehova kupitia agano la Sheria ya Musa, agano ambalo latokeza watoto kwa ajili ya utumwa. Hata hivyo, yule mwanamke huru, Sara, alingana na Yerusalemu wa juu, ambalo Paulo asema, “ni huru, na yeye ni mama yetu.” “Andiko lasema nini?” Paulo auliza. Hivi: “Kwa vyovyote mwana wa mjakazi hatakuwa mrithi pamoja na mwana wa yule mwanamke huru.” Na sisi ni watoto, si wa mjakazi, “bali wa yule mwanamke huru.”—4:30, 31, NW.
12. (a) Sasa ni lazima Wagalatia watembee kulingana na nini? (b) Paulo afanya utofautiano gani wa maana?
12 Kutahiriwa au kutotahiriwa si kitu, aeleza Paulo, bali jambo la maana ni imani yenye kufanya kazi kupitia upendo. Sheria nzima yatimizwa katika usemi huu: “Umpende jirani yako kama nafsi yako.” Endeleeni kutembea kwa roho, kwa maana ‘mkiongozwa na roho, hampo chini ya sheria.’ Kwa habari ya kazi za mwili, Paulo atangulia kuonya “kwamba watu watendao mambo ya jinsi hiyo hawataurithi ufalme wa Mungu.” Kwa kuonyesha utofautiano mkubwa, aeleza juu ya matunda ya roho, ambayo hayana sheria juu yayo, na aongezea hivi: ‘Tukiishi kwa roho, na tuenende kwa roho’ na kuondolea mbali majivuno na husuda.—5:14, 18, 21, 25.
13. Sheria ya Kristo yatimizwaje, na ni jambo gani la kuhangaikiwa sana?
13 Mtu akichukua hatua fulani ya bandia kabla hajaitambua, ni lazima wale walio na ustahili wa sifa za kiroho wajaribu kumrudisha “kwa roho ya upole.” Wakristo hutimiza sheria ya Kristo kwa mmoja kubeba mizigo ya mwenzake, lakini kila mmoja apaswa kuchukua furushi lake mwenyewe katika kuthibitisha kazi yake mwenyewe ilivyo. Mtu atavuna kulingana na kile ambacho yeye apanda, ama uharibifu kutokana na mwili ama uhai wa milele kutokana na roho. Wale ambao wawataka Wagalatia watahiriwe wana nia ya kufurahisha wanadamu tu na kuepuka mnyanyaso. Jambo la kuhangaikiwa sana, si kutahiriwa au kutotahiriwa, bali ni kiumbe kipya. Amani na rehema zitakuwa juu ya wale ambao watembea kwa utaratibu kulingana na kanuni hii ya mwenendo, hata juu ya “Israeli wa Mungu.”—6:1, 16.
KWA NINI NI CHENYE MAFAA
14. Paulo awekea waangalizi kielelezo gani?
14 Barua kwa Wagalatia yafunua Paulo kuwa mnyanyasaji mwenye kuleta maangamizi aliyekuja kuwa mtume mwangalifu kwa mataifa, sikuzote akiwa tayari kushindana kwa ajili ya faida za ndugu zake. (1:13-16, 23; 5:7-12) Paulo alionyesha kwa kielelezo kwamba mwangalizi apaswa kuchukua hatua haraka kushughulikia matatizo, kukandamiza hoja bandia kwa kutoa sababu na kwa Andiko.—1:6-9; 3:1-6.
15. Barua hiyo ilikuwaje yenye mafaa kwa makundi ya Galatia, nayo yatoa uongozi gani kwa Wakristo leo?
15 Barua hii ilikuwa yenye mafaa kwa makundi katika Galatia ili kuthibitisha waziwazi uhuru wao katika Kristo na kuondosha sifa ya wakengeushaji wa habari njema. Ilionyesha wazi ni kwa imani kwamba mtu hujulishwa rasmi kuwa mwadilifu na kwamba kutahiriwa si kwa lazima tena ili mtu apate wokovu. (2:16; 3:8; 5:6) Kwa kuweka kando tofauti hizo za kimwili, ilitumika kuunganisha Wayahudi na wasio Wayahudi katika lile kundi moja. Uhuru kutokana na Sheria haukupasa kutumika kuwa kichocheaji tamaa za mwili, kwa maana kanuni hii ingali ilihusu: “Umpende jirani yako kama nafsi yako.” Yaendelea kutumika ikiwa kielekezi kwa Wakristo leo.—5:14.
16. Ni maelezo gani yenye kujenga imani ya Maandiko ya Kiebrania yanayopatikana katika Wagalatia?
16 Barua ya Paulo ilisaidia Wagalatia kuhusu mambo mengi ya fundisho, ikielekezea Maandiko ya Kiebrania kwa ajili ya vielezi vyenye nguvu. Ilitoa fasiri iliyopuliziwa na Mungu ya Isaya 54:1-6, ikitambulisha mwanamke wa Yehova kuwa “Yerusalemu wa juu.” Ilieleza “drama ya mfano” ya Hagari na Sara, ikionyesha kwamba warithi wa ahadi za Mungu ni wale waliowekwa huru na Kristo wala si wale waliosalia katika utumwa wa Sheria. (Gal. 4:21-26; Mwa. 16:1-4, 15; 21:1-3, 8-13) Ilieleza wazi kwamba agano la Sheria halikutangua agano la Kiabrahamu bali liliongezwa kwalo. Pia lilionyesha kwamba kipindi cha wakati kati ya kufanywa kwa maagano hayo mawili kilikuwa miaka 430, hilo likiwa jambo la maana katika kronolojia (tarehe za matukio) ya Biblia. (Gal. 3:17, 18, 23, 24) Kumbukumbu ya mambo hayo imehifadhiwa kwa ajili ya kujenga imani ya Kikristo leo.
17. (a) Ni kitambulisho gani cha maana kinachofanywa na Wagalatia? (b) Ni onyo gani zuri la upole linalotolewa kwa warithi wa Ufalme na wataabikaji wenzao?
17 La maana zaidi, Wagalatia chatambulisha bila kukosea Mbegu ya Ufalme, ambaye manabii wote walitazamia. “Basi ahadi zilinenwa kwa Ibrahimu na kwa mzao wake . . . yaani, Kristo.” Wale wanaokuwa wana wa Mungu kupitia imani katika Kristo Yesu waonyeshwa kuwa wameingizwa kwa njia isiyo ya asili katika mbegu hiyo. “Kama ninyi ni wa Kristo, basi, mmekuwa uzao wa Ibrahimu, na warithi sawasawa na ahadi.” (3:16, 29) Onyo hilo zuri la upole lililotolewa katika Wagalatia lapasa kutiiwa na hawa warithi wa Ufalme na wale wanaotaabika pamoja nao: ‘Simameni katika huru aliowaandika huru!’ ‘Tusichoke katika kutenda mema, maana tutavuna kwa wakati wake tusipochoka.’ ‘Tutende mema, hasa kwa jamaa ya waaminio.’—5:1; 6:9, 10.
18. Katika Wagalatia kuna onyo gani lenye nguvu la ukali na la upole la mwisho?
18 Mwishowe, kuna onyo lenye nguvu kwamba wale wanaozoea kazi za mwili “hawataurithi ufalme wa Mungu.” Basi, acheni wote wajiondoe kabisa kutoka kwa uchafu na mzozo wa kilimwengu na kuweka mioyo yao kabisa juu ya kutokeza matunda ya roho, ambayo ni “upendo, furaha, amani, uvumilivu, utu wema, fadhili, uaminifu, upole, kiasi.”—5:19-23.