FADHILI

Sifa au hali ya kupendezwa kikweli na masilahi ya wengine; kuwa mwenye urafiki na kuwasaidia wengine au kuwatendea mambo mema. Katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo neno khre·stoʹtes ndilo hasa linalotafsiriwa kuwa “fadhili.” Yehova Mungu anaongoza kwa kuweka mfano bora zaidi katika kuonyesha fadhili kwa njia nyingi sana, hata kuelekea watu wasio na shukrani na waovu, akiwahimiza watubu. (Lu 6:35; Ro 2:4; 11:22; Tit 3:4, 5) Nao Wakristo wakiwa chini ya nira laini ya Kristo (Mt 11:30) wanahimizwa wajivike fadhili (Kol 3:12; Efe 4:32) na kusitawisha tunda la roho ya Mungu, ambalo linatia ndani fadhili. (Ga 5:22) Kwa njia hiyo wanajipendekeza kuwa wahudumu wa Mungu. (2Ko 6:4-6) “Upendo ni . . . wenye fadhili.”​—1Ko 13:4.

“Fadhili” (au, usawaziko; kihalisi, kukubali maoni ya wengine; Kigiriki, e·pi·ei·kiʹa) ni sifa ya pekee sana ya Kristo Yesu. (2Ko 10:1) Wakaaji wa Malta walimtendea Paulo kwa “fadhili za kibinadamu” zinazopita za kawaida (kihalisi, upendo wa kibinadamu; Kigiriki, phi·lan·thro·piʹa).​—Mdo 28:2, maelezo ya chini.

Upendo Mshikamanifu wa Mungu. Sifa ya fadhili inatajwa mara nyingi katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo na pia Maandiko ya Kiebrania. Neno cheʹsedh la Kiebrania linatumiwa mara 245 kurejelea fadhili. Kitenzi cha·sadhʹ kinachohusiana na neno hilo kinamaanisha “tenda kwa ushikamanifu (au, fadhili zenye upendo)” na halimaanishi tu upendo mwororo au fadhili inayochochewa na upendo, ingawa linatia ndani sifa hizo. (Zb 18:25) Cheʹsedh ni fadhili inayoshikamana na kitu fulani kwa upendo mpaka kusudi lake kuhusiana na kitu hicho linapotimia. Kulingana na Theological Dictionary of the Old Testament, neno cheʹsedh linaonyesha “bidii, ushirikiano, na uvumilivu. . . . Sikuzote [Cheʹsedh] halionyeshi tu mtazamo wa kibinadamu, bali pia tendo linalotokana na mtazamo huo. Ni tendo linalodumisha au kuendeleza uhai. Ni hatua inayochukuliwa ili kumsaidia mtu aliyepatwa na jambo baya au msiba. Linaonyesha urafiki au unyoofu. Linafuatilia mambo mema wala si maovu.“ (Iliyosahihishwa na G. J. Botterweck na H. Ringgren, 1986, Buku la 5, uku. 51) Kwa hiyo, neno cheʹsedh hutafsiriwa kwa upana kuwa “fadhili yenye upendo,” au “upendo mshikamanifu” kwa sababu ya wazo la uaminifu, umoja, na ushikamanifu thabiti unaohusianishwa nalo. Kwa wingi, linaweza kutafsiriwa “fadhili zenye upendo,” “matendo ya upendo mshikamanifu,” “fadhili kamili zenye upendo,” au “upendo kamili mshikamanifu.”​—Zb 25:6; Isa 55:3.

Fadhili zenye upendo ni sifa yenye thamani sana inayompendeza Yehova Mungu, na inaonekana katika shughuli zake zote kuwaelekea watumishi wake. (Zb 36:7; 62:12; Mik 7:18) Ikiwa hangewaonyesha sifa hiyo, wangeangamia zamani za kale. (Omb 3:22) Ndiyo sababu Musa alisali kwa niaba ya Waisraeli walioasi, kwa msingi wa jina kuu la Yehova na kwa sababu Yeye ni Mungu mwenye fadhili zenye upendo.​—Hes 14:13-19.

Maandiko yanaonyesha kwamba fadhili zenye upendo za Yehova, au upendo wake mshikamanifu, unaonyeshwa katika njia mbalimbali na chini ya hali tofauti-tofauti​—katika matendo ya kuokoa na kuhifadhi hai (Zb 6:4; 119:88, 159), kama ulinzi (Zb 40:11; 61:7; 143:12), na kama sifa inayofariji wakati wa taabu (Ru 1:8; 2:20; Zb 31:16, 21). Kwa sababu ya fadhili zenye upendo, mtu anaweza kukombolewa kutoka katika dhambi (Zb 25:7), kutegemezwa, na kuimarishwa. (Zb 94:18; 117:2) Watu waliochaguliwa na Mungu wanapata msaada kupitia sifa hiyo. (Zb 44:26) Fadhili zenye upendo za Mungu zilionekana wazi katika kisa cha Loti (Mwa 19:18-22), Abrahamu (Mik 7:20), na Yosefu (Mwa 39:21). Zilionekana pia Isaka alipotafutiwa mke.​—Mwa 24:12-14, 27.

Tangu taifa la Israeli lilipoanzishwa na kuendelea, fadhili zenye upendo za Yehova ziliendelea kuonekana wazi kuhusiana na agano lake. (Kut 15:13; Kum 7:12) Kisa cha Daudi kinaonyesha hivyo (2Sa 7:15; 1Fa 3:6; Zb 18:50), na pia kisa cha Ezra na waliokuwa pamoja naye (Ezr 7:28; 9:9), na pia “maelfu” watu wengine (Kut 34:7; Yer 32:18). Ili kuimarisha agano lake la ufalme pamoja na Daudi, Yehova aliendelea kuonyesha fadhili zake zenye upendo hata baada ya Yesu kufa, kwa kumfufua ‘mshikamanifu huyo wake’ ili kutimiza unabii uliosema: “Nitawaonyesha upendo mshikamanifu, ambao ni wa uaminifu, alioahidiwa Daudi.”​—Zb 16:10; Mdo 13:34; Isa 55:3.

Upendo huu mshikamanifu wa Yehova ndio unaowavuta watu kwake. (Yer 31:3) Wanautumaini (Zb 13:5; 51:8), wanaungojea (Zb 33:18, 22), wanasali watendewe kwa upendo mshikamanifu (Zb 51:1; 85:7; 90:14; 109;26; 119:41), na unawafariji (Zb 119:76). Pia, wanamshukuru Yehova kwa sababu ya upendo wake mshikamanifu (Zb 107:8, 15, 21, 31), wanambariki na kumsifu kwa sababu ya upendo wake mshikamanifu (Zb 66:20; 115:1; 138:2), na wanawatangazia wengine kuuhusu (Zb 92:2). Sawa na Daudi, hawapaswi kamwe kujaribu kuuficha (Zb 40:10), kwa maana ni mwema (Zb 69:16; 109:21) nao huleta shangwe kubwa. (Zb 31:7) Kwa kweli, upendo mshikamanifu wa Yehova ni kama njia inayopendeza.​—Zb 25:10.

Maandiko mengine yanakazia jinsi upendo mshikamanifu wa Mungu unavyofurika (Zb 5:7; 69:13; Yon 4:2), wingi wake (Hes 14:19), na jinsi unavyodumu (1Fa 8:23). Uko juu kama mbingu (Zb 36:5; 57:10; 103:11; 108:4), umeijaza dunia (Zb 33:5; 119:64), na unaweza kuonyeshwa kufikia vizazi elfu (Kum 7:9) na “milele” (1Nya 16:34, 41; Zb 89:2; Isa 54:8, 10; Yer 33:11). Mistari yote 26 ya Zaburi 136 inarudia maneno ‘upendo mshikamanifu wa Yehova unadumu milele.’

Mara nyingi sifa nzuri sana ya Yehova ya upendo mshikamanifu inahusianishwa na sifa nyingine zinazovutia sana—rehema za Mungu, neema, ukweli, kusamehe, uadilifu, amani, hukumu, na haki.​—Kut 34:6; Ne 9:17; Zb 85:10; 89:14; Yer 9:24.

Upendo Mshikamanifu wa Mwanadamu. Mambo yaliyotajwa hapo juu yanaonyesha wazi kwamba ni lazima yeyote anayetaka kupata kibali cha Mungu ‘apende upendo mshikamanifu’ na ‘kutendeana kwa upendo mshikamanifu na rehema.’ (Mik 6:8 maelezo ya chini; Zek 7:9) Kama methali moja inavyosema, “Kinachomfanya mtu awe mwenye kutamanika ni upendo wake mshikamanifu,” nao humnufaisha sana. (Met 19:22; 11:17) Mungu alikumbuka na kupendezwa na upendo mshikamanifu ambao taifa la Israeli lilionyesha wakati wa ujana. (Yer 2:2) Lakini ulipokuwa “kama ukungu wa asubuhi, kama umande unaotoweka,” Yehova hakupendezwa nao, kwa maana alisema, “ninapendezwa na upendo mshikamanifu, si dhabihu.” (Ho 6:4, 6) Kwa sababu ya kukosa upendo mshikamanifu, Waisraeli walikaripiwa, karipio lenyewe lilithibitisha upendo mshikamanifu wa Mungu. (Ho 4:1; Zb 141:5) Waisraeli walishauriwa pia wamrudie Mungu kwa kudumisha upendo mshikamanifu na haki. (Ho 12:6) Mtu anapaswa kuonyesha sifa hizo sikuzote ikiwa anataka kupata kibali machoni pa Mungu na wanadamu.​—Ayu 6:14; Met 3:3, 4.

Kuna visa vingi katika Biblia vya watu waliowatendea wengine kwa upendo mshikamanifu. Kwa mfano, Sara alimwonyesha mume wake upendo mshikamanifu walipokuwa katika eneo la maadui, alisema yeye ni ndugu yake ili kumlinda. (Mwa 20:13) Yakobo alimwomba Yosefu amtendee kwa upendo mshikamanifu kwa kumwahidi kwamba hatamzika nchini Misri. (Mwa 47:29; 50:12, 13) Rahabu aliwaomba Waisraeli wamtendee kwa upendo mshikamanifu kwa kuilinda familia yake, kama alivyowalinda wale wapelelezi Waisraeli. (Yos 2:12, 13) Boazi alimpongeza Ruthu kwa kuonyesha sifa hiyo (Ru 3:10), na Yonathani alimwomba Daudi amtendee yeye na nyumba yake kwa upendo mshikamanifu.​—1Sa 20:14, 15; 2Sa 9:3-7.

Nia na hali zinazomchochea mtu aonyeshe fadhili au upendo mshikamanifu zinatofautiana sana. Mtu anaweza kutenda matendo ya fadhili bila kupanga kwa sababu ya desturi ya kuonyesha ukarimu au kwa sababu ana mwelekeo wa kuwa mwenye urafiki, huenda asifanye hivyo kwa sababu anamwogopa Mungu. (Linganisha na Mdo 27:1, 3; 28:1, 2.) Mwanamume fulani kutoka katika jiji la Betheli alitendewa kwa fadhili kama malipo ya jambo jema alilowafanyia watu wa Betheli. (Amu 1:22-25) Nyakati fulani, mtu alitendewa kwa upendo mshikamanifu kwa sababu ya jambo jema alilotenda awali, labda alimwokoa mtu aliyekabili hali ngumu. (Mwa 40:12-15) Lakini nyakati nyingine watu hawakulipa madeni hayo ya kuwatendea wengine kwa upendo mshikamanifu. (Mwa 40:23; Amu 8:35) Kama methali moja inavyosema, watu wengi hutangaza upendo wao mshikamanifu, lakini ni wachache wanaotimiza ahadi hiyo kwa uaminifu. (Met 20:6) Sauli na Daudi walikumbuka upendo mshikamanifu waliotendewa na watu wengine (1Sa 15:6, 7; 2Sa 2:5, 6), na inaonekana kwamba wafalme wa Israeli walisifiwa kwa sababu ya kutenda kwa upendo mshikamanifu (1Fa 20:31), labda wakilinganishwa na wafalme wapagani. Hata hivyo, pindi fulani upendo mshikamanifu wa Daudi ulikataliwa kwa dharau kwa sababu nia yake ilieleweka vibaya.​—2Sa 10:2-4.

Paulo anasema kwamba Sheria haiwekwi kwa ajili ya watu waadilifu bali kwa ajili ya watu waovu ambao, miongoni mwa mambo mengine, hawana upendo mshikamanifu. (1Ti 1:9, maelezo ya chini.) Neno la Kigiriki a·noʹsi·os, linalotafsiriwa “wasio na upendo mshikamanifu,” linamaanisha pia “wasio washikamanifu.”​—2Tim 3:2.

Fadhili Zisizostahiliwa. Neno la Kigiriki khaʹris linapatikana zaidi ya mara 150 katika Maandiko ya Kigiriki na linatafsiriwa kwa njia tofauti-tofauti, ikitegemea muktadha. Katika tafsiri zote za neno khaʹris wazo kuu limehifadhiwa, yaani, jambo linalokubalika (1Pe 2:19, 20) na lenye neema. (Lu 4:22) Linaweza pia kumaanisha zawadi ya fadhili (1Ko 16:3; 2Ko 8:19) au kutoa kwa fadhili. (2Ko 8:4, 6) Nyakati nyingine linamaanisha deni au shukrani ambayo mtu anapaswa kutoa kwa ajili ya tendo fulani la fadhili.​—Lu 6:32-34; Ro 6:17; 1Ko 10:30; 15:57; 2Ko 2:14; 8:16; 9:15; 1Ti 1:12; 2Ti 1:3.

Kwa upande mwingine, neno khaʹris limetumiwa mara nyingi na watafsiri wengi wa Biblia za Kiingereza kumaanisha “neema.” Hata hivyo, neno “neema” lina maana 14 tofauti kwa hiyo kwa wasomaji wengi haliwasilishi wazo la neno la Kigiriki. Kwa mfano: Katika Yohana 1:14, neno hilo linamaanisha nini katika tafsiri ya King James Version inaposema “Neno akawa mwili . . . akiwa amejaa neema na kweli?” Je, linamaanisha “kujaa adhama,” au “kibali,” au nini?

Katika kitabu Synonyms of the New Testament, msomi R. C. Trench anasema kwamba neno khaʹris linamaanisha “fadhili zinazoonyeshwa bure, bila kudai au kutarajia malipo​—kwa msingi huo linakaziwa tena [katika maandishi ya Kikristo] . . . , kuonyesha jinsi Mungu anavyowaonyesha wanadamu fadhili zake zenye upendo kwa ukamili na bila malipo. Kwa hiyo, Aristotle alipofafanua neno [khaʹris], alikazia hasa wazo hilo, kwamba fadhili hizo zinatolewa bure, bila kutarajia malipo, na zinaonyesha kwamba mtoaji anatoa kwa wingi sana akichochewa tu na ukarimu wake.” (London, 1961, uku. 158) Joseph H. Thayer anasema hivi katika kamusi yake: “Neno [khaʹris] linatia ndani wazo la fadhili anazotendewa mtu asiyestahili . . . waandishi wa Agano Jipya walitumia neno [khaʹris] hasa kurejelea fadhili ambazo Mungu anawaonyesha wale ambao hata hawastahili kamwe, na kuwasamehe watenda dhambi makosa yao, na kuwasihi wakubali wokovu wa milele kupitia Kristo.” (A Greek-English Lexicon of the New Testament, 1889, uku. 666) Neno Khaʹris linahusiana sana na neno lingine la Kigiriki khaʹri·sma, ambalo William Barclay anasema hivi kulihusu katika kitabu New Testament Wordbook (1956, uku. 29): “Wazo kuu la neno [khaʹri·sma] ni zawadi ya bure na isiyostahiliwa, kitu anachopewa mtu bila kukinunua au kukistahili.”​—Linganisha na 2Ko 1:11, int.

Neno khaʹris linapotumiwa katika maana iliyotajwa hapo juu, kurejelea fadhili anayoonyeshwa mtu asiyestahili, kama fadhili anazoonyesha Yehova, basi “fadhili zisizostahiliwa” ni tafsiri nzuri sana ya Kiswahili ya neno hilo la Kigiriki.​—Mdo 15:40; 18:27; 1Pe 4:10; 5:10, 12.

Mtu anayefanya kazi analipwa kwa kazi aliyofanya; malipo hayo ni haki yake, deni analohitaji kulipwa, na si zawadi au fadhili zisizostahiliwa. (Ro 4:4) Lakini ili watenda dhambi ambao wamehukumiwa kifo (na sisi sote tunazaliwa na dhambi) waachiliwe kutoka katika hukumu hiyo na kutangazwa kuwa waadilifu, fadhili hizo kwa kweli hazistahiliwi. (Ro 3:23, 24; 5:17) Ikiwa inasemwa kwamba wale waliozaliwa chini ya mpango wa agano la Sheria walikuwa chini ya hukumu kubwa zaidi ya kifo, kwa sababu agano hilo liliwafunua kuwa watenda dhambi, basi inapaswa kukumbukwa kwamba fadhili zisizostahiliwa zilizozidi hata zaidi zilionyeshwa Wayahudi hao kwa sababu walikuwa wa kwanza kuelekezewa wokovu.—Ro 5:20, 21; 1:16.

Wonyesho mkubwa zaidi wa fadhili zisizostahiliwa za Mungu kuelekea wanadamu kwa ujumla ni kule kutoa fidia ya kuokolewa kutoka katika hukumu ya kifo kupitia damu ya Mwana mpendwa wa Yehova, Kristo Yesu. (Efe 1:17; 2:4-7) Kupitia fadhili hizo zisizostahiliwa, Mungu analeta wokovu kwa watu wa namna zote (Tit 2:11), jambo ambalo manabii walikuwa wametabiri kuihusu. (1Pe 1:10) Kwa hivyo, maneno haya ya Paulo ni ya kweli kabisa: “Basi ikiwa ni kwa fadhili zisizostahiliwa, si kwa sababu ya matendo tena; kama sivyo, fadhili zisizostahiliwa haziwi tena fadhili zisizostahiliwa.”—Ro 11:6.

Paulo anataja fadhili zisizostahiliwa za Mungu zaidi ya mara 90 katika barua zake 14, mara nyingi zaidi ya mwandishi mwingine yeyote. Anataja fadhili zisizostahiliwa za Mungu au za Yesu katika utangulizi wa barua zake zote isipokuwa tu kwa Waebrania, na pia katia maelezo yake ya kumalizia kila barua. Waandishi wengine wa Biblia wanarejezea fadhili zisizostahiliwa katika maelezo yao ya utangulizi na ya kumalizia.—1Pe 1:2; 2Pe 1:2; 3:18; 2Yo 3; Ufu 1:4; 22:21.

Paulo alikuwa na sababu nzuri ya kukazia fadhili zisizostahiliwa za Yehova, kwa sababu zamani alikuwa “mkufuru na mtesaji na mtu wenye dharau.” Alisema, “Hata hivyo, nilionyeshwa rehema, kwa sababu nilikosa ujuzi nami nilitenda kwa ukosefu wa imani. Lakini fadhili zisizostahiliwa za Bwana wetu zikiwa nyingi sana pamoja na imani na upendo ambao ni kuhusiana na Kristo Yesu.” (1Ti 1:13, 14; 1Ko 15:10) Paulo hakupuuza fadhili hizo zisizostahiliwa, kama wengine walivyofanya (Yud 4), bali alizikubali kwa shukrani na kuwahimiza wengine pia wanaozikubali ‘wasikose kusudi lake.’—Mdo 20:24; Ga 2:21; 2Ko 6:1.