“Msiwe Mkiwaudhi Watoto Wenu”
“AKINA baba, msiwe mkiwaudhi watoto wenu.” Ndivyo alivyosema mtume Paulo. (Waefeso 6:4) Katika nchi za Magharibi, ambako wazazi hupatwa na mikazo na mivutano ya jamii yenye kusitawi sana kiviwanda, si rahisi kwao sikuzote kushughulika na watoto wao kwa fadhili. Na kulea watoto si jambo lililo rahisi zaidi katika nchi zinazositawi. Ni kweli, mwendo wa maisha huenda ukawa wa polepole kuliko katika Magharibi. Lakini desturi na mapokeo ambayo yamekuwako kwa muda mrefu huenda yakawavuta wazazi kushughulika na watoto wao katika njia ambazo zakaribia sana kuwafadhaisha na kuwaudhi.
Watoto katika nchi fulani zinazositawi huwekwa kwenye cheo cha chini sana cha kutambuliwa na kuheshimiwa. Katika tamaduni fulani watoto huamriwa kila wakati katika sauti zenye kutisha na zenye mamlaka, wanapigiwa makelele na kutukanwa. Huenda isiwe kawaida kusikia mtu mzima akimwambia mtoto neno lenye fadhili, licha ya kusikia maneno ya adabu kama vile “tafadhali” na “asante.” Akina baba huhisi kwamba ni lazima wathibitishe mamlaka yao kwa kumchapa mtoto; maneno makali yanatiwa nguvu na viboko vikali.
Katika tamaduni nyingine za Kiafrika, inaonwa kuwa ufidhuli mtoto akimpa mtu mzima salamu kwa hiari yake mwenyewe. Si jambo lisilo la kawaida kuona vijana, wanaobeba mizigo mizito kichwani wakingojea kwa fadhili kupewa ruhusa wasalimu kikundi cha watu wazima. Watu hao wazima wataendelea na mazungumzo yao, wakiwapuuza vijana hao wanaongojea mpaka wakati wanapochagua kuwaruhusu vijana hao wawape salamu. Watoto hao huruhusiwa kupita tu baada ya salamu kusemwa.
Umaskini ni kisababishi kingine kinachoweza kuwadhuru watoto. Vijana hutumiwa isivyo haki kuwa wafanyakazi kwa hasara ya afya na elimu yao. Hata nyumbani huenda watoto wakapewa kazi ngumu sana ya kupita kiasi. Na familia za mashambani zinapotuma watoto wao kwenye miji mikubwa ili watunzwe na watu wa ukoo wanapopata elimu, mara nyingi wao hutendewa kama watumwa tu. Hakika, kutendewa huko kusivyo haki kunawaudhi watoto!
Kile Kinachomaanishwa na ‘Kuwaudhi’
Wazazi wengine huvutwa kwa urahisi na desturi za ulimwengu za kulea watoto zinazobadilika-badilika sikuzote, bila kufikiria sana matokeo ya kufanya hivyo. Hata hivyo, ni kwa sababu nzuri kwamba Neno la Mungu huwahimiza wazazi wasiwaudhi watoto wao. Neno la Kigiriki la awali linalofasiriwa “msiwe mkiwaudhi” lamaanisha “msiwe mkiwakasirisha.” (Kingdom Interlinear) Kwenye Warumi 10:19, kitenzi kile kile kinafasiriwa ‘ghadhabisha.’
Hivyo Today’s English Version yasema hivi: “Msiwatendee watoto wenu katika njia ambayo itawafanya wakasirike.” Vivyo hivyo The Jerusalem Bible yasema hivi: “Msiwasukume watoto wenu kamwe wakasirike.” Kwa hiyo Biblia haiongei kuhusu maudhiko madogo madogo tu ambayo huenda mzazi akamsababishia mtoto wake kwa kutokamilika, wala hailaumu nidhamu inayotolewa kwa uadilifu. Kulingana na Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, mstari huu wa Biblia unasema juu ya “kuwatendea watoto kwa harara, ukali na hamaki hivi kwamba washawishwa kupinga, kukaidi na kuwa na uchungu.”
Kama mfunzi J. S. Farrant alivyoonelea: “Hakika ni kwamba watoto ni wanadamu. Wao hawaitikii tu bila kutenda jambo kama mimea huitikia mazingira yayo. Wao huitikia kwa matendo.” Na mara nyingi itikio-tendo hilo kwa ajili ya kutendewa isivyo haki linatokeza uharibifu wa kiroho na kihisiamoyo. Mhubiri 7:7 yasema hivi: “Jeuri humpumbaza mwenye hekima.”
Kulea Watoto Katika Nidhamu ya Mungu
Ni lazima wazazi wanaotaka watoto wao waendelee kutembea katika kweli wasikubali desturi na mapokeo ya kwao ya kawaida yawe mambo ya pekee yenye kuamua jinsi watakavyowalea watoto wao. (Linganisha 3 Yohana 4.) Baada ya kuwaonya wazazi kuhusu kuwaudhi watoto wao, Paulo aliongeza hivi: “Endeleeni kuwalea katika nidhamu na rekebisho la akilini la Yehova.” (Waefeso 6:4) Hivyo viwango vya Yehova huchukua mahali pa desturi na maoni ya mahali fulani.
Ingawa huenda likawa jambo la kawaida katika nchi fulani watoto kutendewa kama watu wenye hali ya chini na kama wafanyakazi watumwa, Biblia hutangaza rasmi kwenye Zaburi 127:3 hivi: “Tazama, wana ndio urithi wa BWANA [Yehova, NW], uzao wa tumbo ni thawabu.” Je, mzazi angeweza kudumisha mahusiano mazuri pamoja na Mungu akitendea urithi wake vibaya? La. Wala hakuna nafasi yoyote kwa maoni kwamba watoto wapo kwa sababu tu ya kutosheleza mahitaji ya wazazi wao. Kwenye 2 Wakorintho 12:14, Biblia hutukumbusha hivi: “Maana haiwapasi watoto kuweka akiba kwa wazazi, bali wazazi kwa watoto.”
Si kwamba watoto wapaswa waachiliwe wasifanye sehemu yao ya kazi na wajibu mbalimbali wa nyumbani. Lakini je, masilahi bora zaidi za mtoto mwenyewe hazipasi zifikiriwe? Kwa mfano, Yaa, msichana Mkristo katika Afrika, alipoulizwa ni nini angependa zaidi wazazi wake wamfanyie, alijibu hivi: “Ningependa kazi zangu za nyumbani zipunguzwe katika siku ambazo nina mipango ya utumishi wa shambani.” Kwa hiyo mtoto akiona kwamba ni vigumu kuwahi shuleni au kuhudhuria mikutano kwa sababu ya kazi nyingi za nyumbani, je, isingekuwa bora zaidi kufanya marekebisho fulani?
Ni kweli, vijana waweza kuwa wagumu kushughulika nao. Wazazi waweza kushughulikaje nao katika njia nzuri na isiyowaudhi? Mithali 29:11 yasema hivi: “Busara [mwono-ndani, NW] ya mtu huiahirisha hasira yake.” Naam, kwanza waweza kujaribu kumfahamu mtoto wako akiwa mtu mmoja. Kila mtoto ni wa namna ya peke yake, akiwa na mapendezi, uwezo, na mahitaji yake mwenyewe. Hayo ni yapi? Je, umechukua wakati kupata kumjua mtoto wako na kupata jibu kwa swali hilo? Kufanya kazi na kuabudu pamoja, kushirikiana katika tafrija ya familia—mambo hayo huandalia wazazi nafasi za kuwakaribia watoto wao zaidi.
Kwenye 2 Timotheo 2:22, Paulo alionelea jambo jingine lenye kupendeza alipomwambia Timotheo hivi: “Zikimbie tamaa za ujanani.” Ndiyo, Paulo alifahamu kwamba ujana waweza kuwa kipindi chenye misukosuko. Mabadiliko makubwa ya kimwili na ya kihisiamoyo hutukia. Kuvutiwa na jinsia tofauti huongezeka. Katika wakati huo, vijana huhitaji mwongozo mkomavu na wenye upendo kuepuka matatizo mazito. Lakini hawapaswi kutendewa kana kwamba si wenye kufuata maadili. Binti mwenye kuudhika wa mwanamume mmoja Mkristo aliomboleza hivi: “Ikiwa sijafanya uasherati, lakini baba yangu anishtaki nimefanya, basi si jambo nikifanya.” Badala ya kumhesabia nia mbaya, onyesha uhakikisho katika mtoto wako. (Linganisha 2 Wathesalonike 3:4.) Badala ya kuwa mwenye kuchambua-chambua, uwe mwenye hisia-mwenzi na mwenye utambuzi katika njia yenye upendo, isiyo na ugeugeu.
Hata hivyo, matatizo mengi yaweza kuepukwa wazazi wakizungumzia mbeleni hatari za kiadili ambazo mtoto hukabili. Kumbuka, Mungu huwapa wazazi wajibu wa kuzoeza na kufunza wazao wao Neno la Mungu. (Kumbukumbu la Torati 6:6, 7) Hilo huenda likahitaji wakati na juhudi nyingi. Kwa kusikitisha, wazazi wengine hukosa kutekeleza mgawo wao wa kufunza kwa sababu ya kukosa saburi. Kutoweza kusoma wala kuandika, tatizo lililo kubwa sana katika nchi zinazositawi, huwazuia wazazi wengine.
Katika hali fulani Mkristo mkomavu aweza kuombwa asaidie. Laweza kuwa ni jambo la kumtolea madokezo tu mzazi asiye na ujuzi mwingi. (Mithali 27:17) Au huenda ikahusisha kusaidia kuongoza funzo la familia lenyewe. Lakini hilo halimwondolei mzazi daraka lake la kuwafunza wazao wake Neno la Mungu. (1 Timotheo 5:8) Aweza kujitahidi kuandamana na watoto wake katika utumishi wa shambani na kuzungumza mambo ya kiroho wakati wa chakula au katika pindi nyingine zinazofaa.
Ni asili ya kijana anayekaribia kuwa mtu mzima kutaka kujitegemea zaidi. Nyakati nyingi huenda hiyo ikaonwa kimakosa na wazazi kuwa kutotii au ukaidi. Ingeudhi kama nini ikiwa wazazi wake wangeitikia kwa kumtendea kama kwamba yeye ni mtoto mdogo na kukataa kumpa uhuru zaidi katika utendaji wake! Ingeudhi vilevile kama wangeamua kila sehemu ya maisha yake—elimu, kazi-maisha, ndoa—bila kuongea mambo naye kwa njia yenye utulivu na yenye staha. (Mithali 15:22) Mtume Paulo aliwahimiza Wakristo wenzake ‘wawe watu wazima katika akili zao.’ (1 Wakorintho 14:20) Je! wazazi hawapaswi kutaka watoto wao wenyewe wakue—kihisiamoyo na kiroho? Hata hivyo, “akili” ya kijana yaweza kuzoezwa tu “kwa kutumiwa.” (Waebrania 5:14) Ili aitumie ni lazima apewe kadiri fulani ya uhuru wa kuchagua.
Kulea watoto katika siku hizi ngumu si rahisi. Lakini wazazi wanaofuata Neno la Mungu hawawaudhi wala kuwakasirisha watoto wao “wasije wakakata tamaa.” (Wakolosai 3:21) Badala ya hivyo, wanajaribu kuwatendea kwa uchangamfu, ufahamu na staha. Watoto wao huongozwa, si kulazimishwa; hulelewa, si kupuuzwa; huchochewa kupenda, si kuchochewa kukasirika au kukatishwa tamaa.
[Picha katika ukurasa wa 31]
Kucheza “oware,” mchezo wa Ghana unaochezwa ndani ya nyumba, kunawapa wazazi hawa nafasi ya kushirikiana na watoto wao