Kitabu Cha Biblia Namba 49—Waefeso

Mwandikaji: Paulo

Mahali Kilipoandikiwa: Rumi

Uandikaji Ulikamilishwa: c. (karibu) 60-61 W.K.

 1. Ni wakati gani na chini ya hali gani Paulo aliiandika barua kwa Waefeso?

WAZIA kwamba umo gerezani. Umo humo kwa sababu wanyanyaswa kwa ajili ya utendaji wako wa bidii ukiwa misionari Mkristo. Kwa kuwa sasa huwezi tena kusafiri na kuzuru makundi kuyaimarisha, utafanya nini? Je! huwezi kuwaandikia barua wale ambao wamekuwa Wakristo kupitia kazi yako ya kuhubiri? Je! si labda wao wataka kujua hali yako, na je! si labda wao wahitaji kitia-moyo? Bila shaka! Kwa hiyo wewe waanza kuandika. Sasa wafanya sawasawa na alivyofanya mtume Paulo alipotiwa gerezani katika Rumi mara ya kwanza, karibu 59-61 W.K. Yeye alikuwa amekata rufani kwa Kaisari na, ingawa alikuwa akingojea hukumu na alikuwa chini ya ulinzi, alikuwa na uhuru wa kufanya utendaji wa kiasi fulani. Paulo aliandika barua yake “Kwa Waefeso” akiwa Rumi, labda 60 au 61 W.K, na akatumia Tikiko kuipeleka, ambaye aliandamana na Onesimo.—Efe. 6:21; Kol. 4:7-9.

 2, 3. Ni jambo gani lathibitisha kwa njia hakika kabisa uandikaji wa Paulo, na wakati ule ule kuthibitisha kukubalika kwa Waefeso?

² Paulo ajitambulisha mwenyewe kuwa ndiye mwandikaji katika neno lile lile la kwanza na mara nne aelekeza marejezo kwake mwenyewe au kwa kujitaja kuwa “mfungwa katika Bwana.” (Efe. 1:1; 3:1, 13; 4:1; 6:20) Hoja zilizotolewa kupinga uandikaji wa Paulo zimeshindwa. Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶), linaloaminiwa kuwa la tangu karibu 200 W.K., lina sahifa (kurasa zenye pande mbili-mbili) 86 zilizotolewa katika kodeksi yenye nyaraka za Paulo. Miongoni mwazo umo ule waraka kwa Waefeso, hivyo likionyesha kwamba waraka huo ulipangwa miongoni mwa kikundi cha barua zake wakati huo.

³ Waandikaji wa mapema walioandika habari za makundi wahakikisha kwamba Paulo ndiye aliyeandika barua hiyo na kwamba ilikuwa “Kwa Waefeso.” Kwa kielelezo, Irenaeus, wa karne ya pili W.K, alinukuu Waefeso 5:30 kama ifuatavyo: “Ni kama vile Paulo mbarikiwa asemavyo katika ule waraka kwa Waefeso, kwamba sisi ni washirika wa mwili wake.” Clement wa Aleksandria, wa kipindi icho hicho, alinukuu Waefeso 5:21 katika kuripoti hivi: “Kwa sababu hiyo, pia, katika ule waraka kwa Waefeso yeye aandika kwamba, Jitiisheni mmoja kwa mwenzake katika kuhofu Mungu.” Akiandika katika nusu ya kwanza ya karne ya tatu W.K. Origen alinukuu Waefeso 1:4 kwa kusema hivi: “Lakini pia katika ule waraka kwa Waefeso, mtume atumia usemi uo huo pia asemapo, Ambaye alituchagua kabla ya kuwekwa msingi wa ulimwengu.”a Eusebio, mjuzi mwingine wa historia ya mapema ya Kikristo (karibu 260-342 K.W.K.), atia ndani Waefeso katika vitabu vinavyokubaliwa vya Biblia, na wengi wa waandikaji wengine wa mapema wa habari za makundi hufanya-fanya marejezo kwenye Waefeso kuwa sehemu ya Maandiko yaliyopuliziwa na Mungu.b

 4. Ni nini kimeongoza watu fulani wadhanie kwamba barua hii iliandikwa ipelekwe mahali penginepo, lakini ni ushuhuda gani wathibitisha kwamba ilikusudiwa kupelekwa Efeso?

⁴ Chester Beatty Papyrus, Vatican Manuscript No. 1209, na Sinaitic Manuscript, hazina yale maneno “katika Efeso” katika sura ya 1, mstari wa 1, na hivyo hazionyeshi ni wapi barua hiyo yaelekezwa. Hilo, pamoja na kutokuwapo kwa salamu za kupelekea watu mmoja mmoja katika Efeso (ingawa Paulo alikuwa amefanya kazi ya jasho huko kwa miaka mitatu), umeongoza wengine wadhanie kwamba barua hii huenda ikawa iliandikwa ikikusudiwa kupelekwa mahali penginepo, au angalau kwamba huenda ikawa ilikuwa barua ya mzunguko kwenye makundi yaliyokuwa katika Asia Ndogo, kutia na Efeso. Hata hivyo, hati-mkono nyingine nyingi hutia ndani maneno yenye kusema “katika Efeso,” na, kama vile tumetangulia kuona, waandikaji wa makundi ya mapema waliikubali kuwa ni barua iliyoandikwa kwa Waefeso.

 5. Ni jambo gani lililostahili kuangaliwa kuhusu Efeso la siku ya Paulo?

⁵ Habari fulani ya msingi itatusaidia tuelewe kusudi la barua hii. Katika karne ya kwanza ya Wakati wa Kawaida, Efeso ilijulikana sana kwa ulozi walo, mambo ya kiuchawi, unajimu, na ibada ya Artemi yule mungu-mke wa mrutubisho.c Sanamu ya huyo mungu mke ilizungushiwa hekalu lenye fahari ambalo lilionwa kuwa moja ya yale maajabu saba ya ulimwengu wa kale. Kulingana na machimbuzi ya mahali hapo katika karne ya 19, hekalu hilo lilikuwa limejengwa juu ya jukwaa lililokuwa na vipimo vya meta 73 kwa upana na meta 127 kwa urefu. Hekalu lenyewe lilikuwa karibu meta 50 kwa upana na meta 105 kwa urefu. Lilikuwa na nguzo 100 za marmar (marbre), kila moja ikiwa karibu meta 17 kwenda juu. Paa ilifunikwa na vigae vikubwa vyeupe vya marmar. Yasemwa kwamba dhahabu ndiyo iliyotumiwa kuunganisha mawe ya marmar badala ya kutumia saruji. Hekalu hilo lilivutia watalii kutoka sehemu zote za dunia, na wageni ambao hesabu yao ilifikia mamia ya maelfu walikuwa wakisongamana ndani ya jiji hilo nyakati za sikukuu. Wafua fedha katika Efeso waliendesha biashara yenye uchumi mkubwa huku wakiwauzia wasafiri wa kigeni vinyago vya fedha vyenye umbo la Artemi ili viwe kumbukumbu la mahali hapo.

 6. Utendaji wa Paulo katika Efeso ulikuwa wa kadiri gani?

⁶ Paulo alikuwa amesimama katika Efeso katika safari yake ya pili ya kimisionari kwa ajili ya ziara fupi ya kuhubiri halafu akawaacha Akila na Prisila waendelee na kazi hiyo. (Mdo. 18:18-21) Alirudi wakati wa safari yake ya tatu ya kimisionari na akakaa kwa karibu miaka mitatu, akihubiria wengi na kuwafundisha “Ile Njia.” (Mdo. 19:8-10; 20:31) Paulo alifanya kazi kwa bidii akiwa Efeso. Katika kitabu chake Daily Life in Bible Times, A. E. Bailey aandika hivi: “Zoea la Paulo la kawaida lilikuwa kufanya kazi ya biashara yake kuanzia mapambazuko mpaka saa 5 za asubuhi (Mdo. 20:34, 35) ambapo Tirano alikuwa amemaliza kufundisha kwake; halafu kuanzia saa 5 za asubuhi mpaka saa 10 jioni kuhubiri katika jumba hilo, kufanya mikutano pamoja na wasaidizi, . . . halafu hatimaye kutembea nyumba kwa nyumba kueneza evanjeli kuanzia saa 10 za jioni mpaka usiku ndani. (Mdo. 20:20, 21, 31) Yashangaza alipata wapi wakati wa kula na kulala.”—1943, ukurasa 308.

 7. Tokeo la kuhubiri kwa Paulo kwa bidii lilikuwa nini?

⁷ Katika ule muda wa kuhubiri kwa bidii hivyo, Paulo alifichua ubaya wa matumizi ya mifano katika ibada. Hiyo ilichochea hasira ya wale wenye kuifanyiza na kuiuza, kama vile Demetrio mfua fedha, na katika fujo hiyo Paulo alilazimika hatimaye kuondoka katika jiji hilo.—Mdo. 19:23–20:1.

 8. Ni katika mambo gani barua ya Paulo kwa Waefeso iliandikwa kwa wakati ufaao kabisa?

⁸ Sasa, akiwa gerezani, Paulo afikiria matatizo yenye kukabiliwa na kundi la Efeso, lenye kuzungukwa na waabudu wapagani likiwa katika uvuli wa lile hekalu lenye kutia hofu nyingi la Artemi. Bila shaka Wakristo hawa wapakwa mafuta walihitaji kile kielezi anachowapa sasa Paulo, kinachoonyesha kwamba wao wafanyiza “hekalu takatifu,” ambamo Yehova hukaa kupitia roho yake. (Efe. 2:21) “Siri takatifu” yenye kufunuliwa kwa Waefeso, kuhusu usimamizi wa Mungu (njia yake ya kusimamia mambo yake ya nyumba) ambao kwao angerudisha umoja na amani kupitia Yesu Kristo, bila shaka iliwachochea na kuwafariji sana. (1:9, 10, NW) Paulo akazia muungano wa Myahudi na Asiye Myahudi katika Kristo. Yeye awahimiza kwenye umoja, kwenye muungamano. Hivyo, sisi twaweza sasa kuthamini kusudi, thamani, na kichocheo cha kitabu hiki.

YALIYOMO KATIKA WAEFESO

 9. Mungu amefanyaje upendo wake uwe mwingi sana, na sala ya Paulo ni nini?

⁹ Kusudi la Mungu la kuleta umoja kwa njia ya Kristo (1:1–2:22). Paulo mtume apeleka salamu. Mungu abarikiwe kwa sababu ya fadhili zake zisizostahilika zenye utukufu. Jambo hili lahusu vile Yeye aliwachagua wao wawe katika muungano pamoja na Yesu Kristo, ambaye kwa njia yake wao wapata kufunguliwa kwa ukombozi kupitia damu yake. Zaidi ya hilo, Mungu amefanya upendo wake uwe mwingi kuwaelekea kwa kujulisha siri takatifu ya penzi lake. Kwa maana yeye amekusudia usimamizi, ili “kukusanya tena vitu vyote pamoja katika Kristo,” katika muungano na yule ambaye wao pia walipewa mgawo wawe warithi pamoja naye. (1:10, NW) Wao wametiwa muhuri kwa roho takatifu ili hicho kiwe kionyeshi cha mapema kwamba watakuwa hivyo. Sala ya Paulo ni kwamba watasadikishwa kwa uthabiti juu ya tumaini ambalo wameitiwa na watambue kwamba, Mungu atatumia kuwaelekea wao, nguvu ile ile aliyotumia katika kufufua Kristo na kumweka awe juu sana ya kila serikali na mamlaka na kumfanya awe Kichwa cha vitu vyote kuhusiana na kundi, ndiyo pia ataitumia kuwaelekea wao.

10. Waefeso wamekuwaje “raia walio wenzi wa watakatifu”?

¹⁰ Kutokana na wingi wa rehema zake na upendo wake mkuu, Mungu amewafanya hai ingawa walikuwa wafu katika makosa na dhambi zao, na amewaketisha pamoja “katika mahali mahali pa kimbingu katika muungano pamoja na Kristo Yesu.” (2:6, NW) Yote haya yamesababishwa na fadhili zisizostahilika na imani wala si tokeo la kazi zozote zao wenyewe. Kristo ndiye amani yao ambaye ameuvunja ukuta, ile Sheria ya amri, iliyokuwa imezingira wasio Wayahudi kutoka kwa Wayahudi. Sasa jamii zote mbili zina mfikio kwa Baba kupitia Kristo. Kwa hiyo Waefeso si wageni tena, bali wao ni “raia walio wenzi wa watakatifu” na wakua wakawe hekalu takatifu la kukaliwa na Yehova kwa roho.—2:19, NW.

11. “Siri takatifu” ni nini, na Paulo asali kuomba nini kwa ajili ya Waefeso?

¹¹ “Siri takatifu ya yule Kristo” (3:1-21, NW). Sasa Mungu amefunulia mitume wake watakatifu na manabii ile “siri takatifu ya yule Kristo . . . kwamba watu wa mataifa wapaswa kuwa warithi wa shirika na viungo vyenye uenzi na mwili na washiriki pamoja na sisi wa ile ahadi katika muungano pamoja na Kristo Yesu kupitia zile habari njema.” (3:4, 6, NW) Kwa fadhili zisizostahiliwa za Mungu, Paulo amekuwa mhudumu wa jambo hilo ili kujulisha rasmi utajiri mwingi usiopimika kina wa Kristo, na kuwaonyesha watu jinsi siri takatifu yatekelezwa. Ni kupitia kundi kwamba hekima ya Mungu ya namna-namna yajulishwa. Kwa sababu hiyo Paulo asali kwamba wao watafanywa wawe hodari kwa nguvu kupitia roho ya Mungu ili wapate kuujua kikamili upendo wa Kristo ambao wayapita kwa mbali maarifa, na watambue kwamba Mungu aweza “kufanya kwa wingi uzidio sana mambo yote ambayo sisi twaomba au kuwazia.”—3:20.

12. (a) Wakristo wapaswa kutembeaje, na kwa nini? (b) Ni zawadi gani ambazo Kristo ametoa, na kwa kusudi gani? (c) Ni jambo gani lahusika katika kuvaa “utu mpya”?

¹² Kuuvaa “utu mpya” (4:1–5:20). Wakristo wapaswa kutembea istahilivyo wito wao, katika udhalili (unyenyekevu) wa akili, katika ustahimilivu na upendo, na katika kifungo cha amani chenye kuleta muungamano. Kwa maana kuna roho moja tu, tumaini moja, imani moja, na “Mungu na Baba mmoja wa watu wote, ambaye yuko juu ya wote na kupitia wote na katika wote.” (4:6, NW) Kwa hiyo Kristo, yule “Bwana mmoja,” ametoa manabii, waeneza-evanjeli, wachungaji, na walimu, “kwa kusudi la kurekebisha watakatifu, kwa ajili ya kazi ya kihuduma, kwa ajili ya kuujenga mwili wa Kristo.” Kwa hiyo, aandika Paulo, “tukinena ukweli, acheni tukue kwa upendo katika mambo yote ndani ya huyo aliye kichwa, Kristo,” kama mwili ulioungwa pamoja kwa upatano kila kiungo kikiwa chashirikiana. (4:5, 12, 15, NW) Zile njia za kukosa adili, zisizo na faida, na za kukosa maarifa za ule utu wa zamani zapasa kuondolewa mbali; kila mtu apaswa kufanywa mpya katika ile nguvu inayotendesha akili yake na ‘avae utu mpya ambao uliumbwa kulingana na penzi la Mungu katika uadilifu wa kweli na uaminifu-mshikamanifu.’ Kwa sababu wote ni mali ya mtu na mwenzake, wapaswa kunena ukweli na kuondolea mbali hasira, kuiba, misemo mibovu, uchungu wenye nia ya kuumiza—kutoitia huzuni roho takatifu ya Mungu. Badala ya hivyo, acheni wao wawe ‘wenye fadhili mtu na mwenzake, wenye huruma nyororo, wenye kusameheana mtu na mwenzake, sawa na vile Mungu pia kwa hiari alivyowasamehe wao kwa Kristo.’—4:24, 32, NW.

13. Ili kuwa mwigaji wa Mungu, ni lazima mtu afanye nini?

¹³ Wote wapaswa kuwa waigaji wa Mungu. Uasherati, ukosefu wa usafi, na pupa havipasi hata kutajwa miongoni mwao, kwa maana wale wenye kuzoea mambo haya hawana urithi katika ule Ufalme. Paulo awaonya Waefeso kwa upole: “Endeleeni kutembea kama watoto wa nuru.” “Endelezeni lindo la uangalifu mwingi” juu ya jinsi mnavyotembea, mkinunua kabisa wakati wenye kufaa, “kwa sababu siku ni zenye uovu.” Ndiyo, ni lazima wao ‘waendelee kufahamu mapenzi ya Yehova yalivyo’ na wanene kuhusu sifa za Mungu kwa njia yenye shukrani.—5:8, 15-17, NW.

14. Ni madaraka gani ambayo waume na wake wanayo kati yao wawili?

¹⁴ Ujitiisho ufaao; vita ya Kikristo (5:21–6:24). Wake wapaswa kujitiisha kwa waume, kama vile kundi lilivyo na ujitiisho kwa Kristo, na waume wapaswa kuendelea kupenda wake zao, “sawa na vile Kristo pia alivyolipenda kundi.” Vivyo hivyo, “mke apaswa kuwa na staha ya kina kirefu kwa mume wake.”—5:25, 33, NW.

15. Paulo ashauri nini kuhusu watoto na wazazi, watumwa na mabwana-wakubwa, na deraya ya Mkristo?

¹⁵ Watoto wapaswa kuishi kwa muungamano pamoja na wazazi, kwa utii na kwa kuitikia nidhamu (kutiwa adabu) yenye kumcha Mungu. Watumwa na mabwana wakubwa, pia wapaswa kujiendesha wenyewe ili wawe wakifurahisha Mungu, kwa maana Bwana-Mkubwa wa wote “yumo katika mbingu, na hakuna upendeleo kwake.” Mwisho, acheni wote ‘waendelee kujipatia nguvu katika Bwana na katika uhodari wa imara yake,’ wakivaa mavazi kamili ya deraya kutoka kwa Mungu ili waweze kusimama imara mbele ya Ibilisi. “Juu ya mambo yote, chukueni ile ngao kubwa ya imani,” pia “ule upanga wa roho, yaani, neno la Mungu.” Endesheni sala, na mwendelee kukesha. Paulo aomba kwamba wasali kwa ajili yake pia, kwamba kwa uhuru wote wa uneni yeye apate “kujulisha ile siri takatifu ya habari njema.”—6:9, 10, 16, 17, 19, NW.

KWA NINI NI CHENYE MAFAA

16. Ni maswali gani yanayopata jibu lenye kutumika katika Waefeso, na nini yanayosemwa juu ya utu unaompendeza Mungu?

¹⁶ Waraka kwa Waefeso wagusia karibu kila sehemu ya maisha ya Mkristo. Kwa sababu ya ongezeko kubwa la kisasa la matatizo yenye kusumbua na uasi katika ulimwengu, ushauri timamu wenye kutumika wa Paulo ni wenye mafaa halisi kwa wale wanaotamani kuishi maisha ya kimungu. Watoto wapaswa kujiendeshaje kuelekea wazazi, na wazazi kuelekea watoto? Ni yapi madaraka ya mume kumwelekea mke wake, na ya mke kumwelekea mume wake? Watu mmoja mmoja ndani ya kundi wapaswa kufanya nini ili kudumisha umoja katika upendo na utakato wa Kikristo katikati ya ulimwengu mwovu? Shauri la Paulo lahusisha maswali hayo yote, naye aendelea kuonyesha yanayohusika katika kuvaa utu mpya wa Kikristo. Kupitia funzo la Waefeso, wote wataweza kupata uthamini halisi juu ya aina ya utu unaopendeza Mungu na “ulioumbwa kwa namna ya Mungu katika haki na utakatifu wa kweli.”—4:24-32; 6:1-4; 5:3-5, 15-20, 22-33.

17. Waefeso yaonyesha nini juu ya ushirikiano na mipango kundini?

¹⁷ Pia barua hii yaonyesha kusudi la miweko na migawo katika kundi. Hiyo ni “kwa kusudi la kuwakamilisha watakatifu, hata kazi ya huduma itendeke, hata mwili wa Kristo ujengwe,” lengo likiwa ni ukomavu. Kwa kushirikiana kikamili na mipango hii ya kikundi, Mkristo aweza ‘katika upendo kukua hata kumfikia yeye katika yote, yeye aliye kichwa, Kristo.’—4:12, 15.

18. Ni nini linalofanywa kuwa wazi kwa habari ya “siri takatifu” na hekalu la kiroho?

¹⁸ Barua kwa Waefeso ilileta mafaa sana kwa kundi la mapema katika kunoa uelewevu wao wa “siri takatifu ya Kristo.” Hapa ilijulishwa wazi kwamba pamoja na Wayahudi wenye kuamini, “Mataifa” walikuwa wakiitwa wawe ‘warithi pamoja wa urithi mmoja, na wa mwili mmoja, na washiriki wa ahadi iliyo katika Kristo Yesu kwa njia ya Injili.’ Ukuta wa mgawanyiko, “sheria ya amri,” (NW) iliyokuwa imezingira wasio Wayahudi kutoka kwa Wayahudi ulikuwa umefutiliwa mbali, na sasa kwa damu ya Kristo, wote walikuwa wamekuwa raia wenzi wa watakatifu na washiriki wa nyumba ya Mungu. Kwa kutofautiana sana na hekalu la kipagani la Artemi, wao walikuwa wanajengwa pamoja katika muungamano pamoja na Kristo Yesu kuwa mahali pa Mungu kukalia kwa roho—“maskani [hekalu, NW] ya Mungu [Yehova, NW] katika Roho.”—3:4, 6; 2:15, 21.

19. Ni tumaini na kitia-moyo gani ambacho Waefeso yaendelea kutoa kwa siku hii?

¹⁹ Kwa habari ya “ile siri takatifu,” pia Paulo alinena juu ya “usimamizi . . . [wa] kuvikusanya tena vitu vyote pamoja katika Kristo, vitu vilivyomo mbinguni [wale waliochaguliwa kuwa katika Ufalme wa kimbingu] na vitu vilivyomo duniani [wale ambao wangeishi duniani katika makao ya Ufalme huo].” (NW) Kwa njia hiyo kusudi tukufu la Mungu la kurudisha amani na umoja latangulizwa. Kwa habari hiyo Paulo alisali kwa ajili ya Waefeso, ambao macho ya mioyo yao yalikuwa yameelimishwa, kwamba waweze kulishika kikamili tumaini ambalo Mungu alikuwa amewaitia na kuona “utajiri wa utukufu wa urithi wake katika watakatifu.” Lazima maneno hayo yawe yaliwatia moyo sana katika tumaini lao. Na barua hiyo iliyopuliziwa na Mungu waliyoandikiwa Waefeso yaendelea kujenga kundi mpaka siku hii, ili ‘tupate kutimilika kwa utimilifu wote wa Mungu.’—1:9-11, 18; 3:19.

[Maelezo ya Chini]