DHAMIRI
Neno hilo limetafsiriwa kutokana na neno la Kigiriki sy·neiʹde·sis, linalotokana na neno syn (pamoja) na neno eiʹde·sis (ujuzi) na hivyo linamaanisha kujijua. Dhamiri ni uwezo wa kujichunguza na kujihukumu mwenyewe, kujitolea ushahidi. Mtume Paulo anaeleza jinsi dhamiri yake inavyofanya kazi anaposema: ‘Dhamiri yangu inanitolea ushahidi katika roho takatifu.’—Ro 9:1.
Mwanadamu ameumbwa akiwa na dhamiri, Mungu aliiweka ndani yake. Ni utambuzi wa ndani au ufahamu wa yaliyo sawa na yaliyo makosa unaomtetea au kumshtaki mtu. Hivyo, dhamiri huhukumu. Inaweza pia kuzoezwa kupitia mawazo na matendo, usadikisho na sheria zinazopandwa ndani ya akili ya mtu kwa kujifunza na uzoefu. Hivyo, dhamiri hulinganisha mambo hayo na jambo ambalo mtu anatenda au anafikiria kutenda. Kisha inamwonya mtu anapotenda kinyume cha sheria hizo, isipokuwa dhamiri iwe “imekufa ganzi,” yaani, haina hisia kwa sababu mtu amekuwa akipuuza maonyo yake. Dhamiri inaweza kumlinda mtu kimaadili, kwa kumfanya afurahi anapotenda mema na kumchoma anapotenda mabaya.
Tangu mwanzo, mwanadamu amekuwa na dhamiri. Adamu na Hawa walionyesha kwamba wana dhamiri mara tu walipovunja sheria ya Mungu na kujificha. (Mwa 3:8) Tunasoma hivi katika Waroma 2:14 na 15: “Kwa maana watu wa mataifa wasio na sheria wanapofanya kwa asili mambo ya sheria, watu hawa, ingawa hawana sheria, wao ni sheria kwao wenyewe. Wao wenyewe wanaonyesha kuwa yaliyomo katika sheria yameandikwa ndani ya mioyo yao, huku dhamiri yao ikiwatolea ushahidi, na kwa fikira zao wenyewe wanashtakiwa au hata kutetewa.” Kwa hiyo, ni wazi kwamba hata watu ambao si Wakristo wana dhamiri pia. Hii ni kwa sababu wanadamu wote ni wazao wa Adamu na Hawa ambao waliumbwa wakiwa na dhamiri. Sheria nyingi za mataifa zinapatana na dhamiri ya Mkristo, ingawa huenda mataifa hayo na wale wanaotunga sheria hizo wasiwe Wakristo. Waliongozwa na dhamiri zao kutunga sheria hizo. Watu wote wana dhamiri, ndiyo sababu njia ya maisha na huduma ya Wakristo huwavutia watu.—2Ko 4:2.
Dhamiri inapaswa kuelimishwa, la sivyo, inaweza kumwongoza mtu vibaya. Haiwezi kutoa mwongozo mzuri ikiwa haijazoezwa kufuata viwango vinavyofaa, vinavyopatana na kweli. Ukuzi wake unaweza kuathiriwa vibaya na mazingira, desturi, ibada, na tabia. Inaweza kuamua mambo kuwa sawa au makosa ikitegemea viwango au kanuni hizo zisizofaa. Mfano mmoja wa jambo hilo unapatikana katika Yohana 16:2, Yesu alipotabiri kwamba watu hata wangewaua watumishi wa Mungu wakifikiri kwamba wanamtumikia Mungu. Sauli (baadaye aliitwa mtume Paulo) alikusudia kuwaua wanafunzi wa Kristo, akiamini kwamba alikuwa akimtumikia Mungu kwa bidii. (Mdo 9:1; Ga 1:13-16) Wayahudi waliongozwa vibaya wakaanza kupigana na Mungu kwa sababu hawakuthamini Neno la Mungu. (Ro 10:2, 3; Ho 4:1-3; Mdo 5:39, 40) Ni dhamiri iliyozoezwa vizuri na Neno la Mungu tu inayoweza kuchunguza na kunyoosha kabisa mambo maishani. (2Ti 3:16; Ebr 4:12) Mkristo anapaswa kuwa na viwango thabiti vilivyo sawa, yaani, viwango vya Mungu.
Dhamiri Njema. Ni lazima mtu amkaribie Yehova akiwa na dhamiri safi. (Ebr 10:22) Ni lazima Mkristo aendelee kujitahidi kuwa na dhamiri nyoofu katika mambo yote. (Ebr 13:18) Paulo aliposema: “Sikuzote ninajitahidi kudumisha dhamiri safi mbele za Mungu na wanadamu” (Mdo 24:16), alimaanisha kwamba sikuzote alielekeza na kurekebisha maisha yake kulingana na Neno la Mungu na mafundisho ya Kristo, kwa sababu alijua kwamba Mungu ndiye angekuwa mwamuzi wa mwisho, wala si dhamiri yake mwenyewe. (1Ko 4:4) Kufuata dhamiri iliyozoezwa na Biblia kunaweza kuleta mateso, lakini Petro alitoa shauri hili linalofariji: “Kwa maana inakubalika ikiwa mtu anavumilia taabu na kuteseka isivyo haki kwa sababu ya dhamiri kwa Mungu.” (1Pe 2:19) Ni lazima Mkristo ‘awe na dhamiri njema’ anapokabili upinzani.—1Pe 3:16.
Dhabihu za wanyama zilizotolewa chini ya Sheria hazingefanya mtu awe na dhamiri kamilifu hivi kwamba ajione kuwa hana hatia; hata hivyo, kupitia fidia ya Kristo dhamiri ya wale walio na imani inaweza kusafishwa. (Ebr 9:9, 14) Petro anasema kwamba wale wanaopokea wokovu wanapaswa kuwa na hiyo dhamiri njema, safi, na iliyo sawa.—1Pe 3:21.
Kujali Dhamiri za Wengine. Kwa vile dhamiri inahitaji kuzoezwa kikamili na kwa usahihi kupitia Neno la Mungu ili iweze kufanya maamuzi yanayofaa, dhamiri ambayo haijazoezwa inaweza kuwa dhaifu. Yaani, bila kutumia hekima mtu anaweza kuinyamazisha kwa urahisi, au anaweza kukasirishwa na matendo au maneno ya wengine, hata wakati ambapo wengine hawajakosea. Paulo alitoa mfano wa jambo hilo kuhusu kula, kunywa, na kuhukumu siku fulani kuwa muhimu kuliko nyingine. (Ro 14:1-23; 1Ko 8:1-13) Mkristo aliye na ujuzi na ambaye dhamiri yake imezoezwa anaamriwa amfikirie na kumjali yule aliye na dhamiri dhaifu, asitumie uhuru wake wote au kusisitiza kupata “haki” zake zote au sikuzote kufanya anachopenda. (Ro 15:1) Anayeiumiza dhamiri dhaifu ya Mkristo mwenzake ‘anamtendea dhambi Kristo.’ (1Ko 8:12) Kwa upande mwingine, Paulo anadokeza kwamba ingawa hangetaka kufanya jambo ambalo litamkasirisha ndugu aliye dhaifu, na hivyo kusababisha ndugu huyo amhukumu, huyo aliye dhaifu anapaswa vilevile kumfikiria ndugu yake, ajitahidi kufikia ukomavu kwa kupata ujuzi zaidi na kuizoeza dhamiri yake ili asikasirishwe kwa urahisi na kuwa na maoni mabaya kuwahusu wengine.—1Ko 10:29, 30; Ro 14:10.
Dhamiri Mbaya. Dhamiri inaweza kutumiwa vibaya sana hivi kwamba ikawa chafu na ikafa ganzi. Hilo linapotokea haiwezi kumwonya mtu au kumwongoza kwa njia inayofaa. (Tit 1:15) Kwa hiyo, mwenendo wa mtu huongozwa na hofu ya kwamba kosa lake litajulikana na ataadhibiwa, badala ya kuongozwa na dhamiri njema. (Ro 13:5) Paulo anapotaja dhamiri iliyotiwa alama kama kwa chuma cha moto anaonyesha kwamba ingekuwa kama nyama yenye makovu iliyokufa ganzi na hivyo, kukosa hisia. (1Ti 4:2) Watu walio na dhamiri ya aina hiyo hawawezi kutofautisha yaliyo sawa na yasiyo sawa. Hawathamini uhuru ambao Mungu amewapa, hivyo wanaasi na kuwa watumwa wa dhamiri mbaya. Ni rahisi kwa mtu kuchafua dhamiri yake. Mkristo anapaswa kuwa na lengo linalotajwa katika Matendo 23:1: “Akina ndugu, nimetenda kwa dhamiri safi kabisa mbele za Mungu mpaka leo hii.”