Biblia Husema Nini Juu ya Mungu na Yesu?

KAMA watu wangesoma Biblia kutoka jalada hadi jalada bila kutangulia kujitungia akilini wazo lolote kuhusu Utatu, je! wangewasili kwenye wazo hilo wao wenyewe? Hata kidogo.

Jambo ambalo hutokea wazi sana kwa msomaji asiye na maoni ya kuegemea upande ni kwamba Mungu peke yake ndiye Mweza Yote, Muumba, aliye mbali na aliye tofauti na mtu mwingine yeyote, na kwamba Yesu pia, hata katika kuwako kwake kabla ya kuwa binadamu, yuko mbali na ni tofauti, ni kiumbe aliyeko, aliye mdogo kwa Mungu.

Mungu Ni Mmoja, Si Watatu

FUNDISHO la Biblia kwamba Mungu ni mmoja huitwa imani katika mungu mmoja. Na L. L. Paine, profesa wa historia ya kidini, huonyesha kwamba imani katika mungu mmoja kulingana na maana halisi ya neno lenyewe hairuhusu Utatu: “Agano la Kale hufundisha kabisa kabisa juu ya mungu mmoja. Mungu ni mtu mmoja tu. Wazo la kwamba utatu hupatikana humo . . . halina msingi kabisa.”

Je! kulikuwako badiliko lolote la imani katika mungu mmoja baada ya Yesu kuja duniani? Paine hujibu hivi: “Kuhusu jambo hili hakuna utengano kati ya Agano la Kale na lile Jipya. Pokeo la kuamini mungu mmoja laendelezwa. Yesu alikuwa Myahudi, aliyezoezwa na wazazi Wayahudi katika maandiko ya Agano la Kale. Fundisho lake lilikuwa la Kiyahudi kabisa kabisa; gospeli mpya kweli kweli, lakini si theolojia mpya. . . . Naye alilikubali liwe imani yake mwenyewe andiko kubwa la imani ya Kiyahudi katika mungu mmoja: ‘Sikia, O Israeli, Bwana Mungu wetu ni Mungu mmoja.’”

Maneno hayo hupatikana kwenye Kumbukumbu 6:4. New Jerusalem Bible ya Kikatoliki (NJB) hapa husomwa hivi: “Sikiliza, Israeli: Yahweh Mungu wetu ndiye mmoja, Yahweh mmoja tu.”a Katika sarufi ya mstari huo, neno “mmoja” halina vitofautisho vya wingi kudokeza kwamba humaanisha zaidi ya mtu mmoja.

Wala mtume Mkristo Paulo hakuonyesha badiliko lolote katika asili ya Mungu, hata baada ya Yesu kuja duniani. Aliandika hivi: “Mungu ni mmoja.”—Wagalatia 3:20; ona pia 1 Wakorintho 8:4-6.

Mungu hunenwa kuwa mtu mmoja mara maelfu katika sehemu zote za Biblia. Anenapo, yeye hufanya hivyo akiwa mtu mmoja asiyegawanyika. Biblia hueleza hilo waziwazi kabisa. Kama vile Mungu ataarifu: “Mimi ni Jehova; hilo ndilo jina langu: na utukufu wangu sitampa mwengine.” (Isaya 42:8, OTSW, Mombasa 1949) “Mimi ni Yahweh Mungu wako . . . Wewe hutakuwa na miungu isipokuwa mimi.” (Italiki ni zetu.)—Kutoka 20:2, 3, JB.

Kwa nini waandikaji wote waliovuviwa na Mungu wanene juu ya Mungu kuwa mtu mmoja kama kweli yeye ni watu watatu? Hilo lingekuwa na kusudi gani, isipokuwa kupoteza watu? Kwa uhakika, kama Mungu angekuwa mjumliko wa watu watatu, angalifanya waandikaji wake wa Biblia waeleweshe wazi jambo hilo kwa wingi ili kusiweze kuwa na shaka juu yalo. Angalau waandikaji wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo walioonana kibinafsi na Mwana wa Mungu mwenyewe wangalifanya hivyo. Lakini hawakufanya hivyo.

Badala ya hivyo, jambo ambalo waandikaji wa Biblia walielewesha wazi kwa wingi ni kwamba Mungu ni Mtu mmoja—Aliye Hai asiye na kifani, asiyegawanyika sehemu-sehemu na ambaye hakuna mwingine aliye sawa naye: “Mimi ni Jehova, wala hapana mwengine; zaidi ya mimi hapana Mngu.” (Isaya 45:5, OTSW, Mombasa 1949) “Wewe, uitwaye jina lako YEHOVA, Ndiwe peke yako Uliye juu, juu ya nchi yote.”—Zaburi 83:18.

Si Mungu Wengi

YESU alimwita Mungu kuwa ni “Mungu wa pekee wa kweli.” (Yohana 17:3) Hakutaja Mungu kamwe kuwa mungu wengi. Ndiyo sababu ndani ya Biblia hamna mahali mwomwote ambamo mtu yeyote huitwa Mweza Yote isipokuwa Yehova tu. Ama sivyo, hiyo ingefanya maneno haya “mweza yote” yakose maana. Wala Yesu wala roho takatifu hawaitwi hivyo kamwe, kwa maana Yehova peke yake ni mkuu kupita wote. Kwenye Mwanzo 17:1, OTSW, Mombasa 1949, yeye ajulisha wazi hivi: “Mimi ni Mngu Muweza-wa-yote.” Na Kutoka 18:11, OTSW, Mombasa 1949, husema: “Jehova ni bora kuliko waungu wote.”

Katika Maandiko ya Kiebrania, neno ’elohʹah (mungu) lina namna mbili za wingi, yaani, ’elo·himʹ (miungu) na ’elo·hehʹ (miungu ya). Kwa ujumla namna hizi za wingi hurejezea Yehova, na iwapo hivyo hutafsiriwa kwa umoja kuwa “Mungu.” Je! namna hizi za wingi huonyesha Utatu? Sivyo. Katika A Dictionary of the Bible, William Smith husema hivi: “Lile gezo la kuwazia kwamba [’elo·himʹ] lilirejezea utatu wa watu katika Uungu sasa ni vigumu kupata mtu wa kuliunga mkono miongoni mwa wanachuo. Ama lamaanisha kile ambacho wanasarufi hukiita wingi wa fahari ya kifalme, ama huonyesha kujaa kwa imara ya kimungu, jumla ya nguvu ambazo huonyeshwa na Mungu.”

The American Journal of Semitic Languages and Literatures husema hivi juu ya ’elo·himʹ: “Hilo hufasiriwa karibu nyakati zote kwa kiarifu-kitenzi ambacho huonyesha kitu kimoja, na huchukua sifa ya kivumishi ambayo huonyesha kitu kimoja.” Kwa kutoa kielezi, mtajo ’elo·himʹ huonekana mara 35 ukiwa peke yao katika usimulizi wa uumbaji, na kila wakati kitenzi kinachoeleza mambo ambayo Mungu alisema na kutenda ni cha umoja. (Mwanzo 1:1–2:4) Hivyo, kichapo hicho hukata shauri hivi: “Badala ya hivyo [’Elo·himʹ] ni lazima ifafanuliwe kuwa wingi wa kutia mkazo sana, wenye kuonyesha ukubwa na fahari ya kifalme.”

’Elo·himʹ humaanisha, si “watu,” bali “miungu.” Kwa hiyo wale ambao hubisha kwamba neno hili hudokeza Utatu hujifanya wenyewe wanamiungu, waabudu wa zaidi ya Mungu mmoja. Kwa nini? Kwa sababu hiyo ingemaanisha kwamba kuna miungu mitatu katika Utatu. Lakini karibu wote wenye kuunga mkono Utatu hukataa maoni ya kwamba Utatu ni jumla ya miungu mitatu iliyo mbalimbali.

Pia Biblia hutumia maneno ’elo·himʹ na ’elo·hehʹ irejezeapo miungu-sanamu kadhaa ya bandia. (Kutoka 12:12; 20:23) Lakini nyakati nyingine huenda ikarejezea mungu bandia mmoja tu, kama wakati ambapo Wafilisti walirejezea “Dagoni mungu wao [’elo·hehʹ].” (Waamuzi 16:23, 24) Baali aitwa “mungu [’elo·himʹ].” (1 Wafalme 18:27) Kwa kuongezea, mtajo huo hutumiwa kwa wanadamu. (Zaburi 82:1, 6) Musa aliambiwa kwamba angetumika akiwa “Mungu” [’elo·himʹ] kwa Haruni na kwa Farao.—Kutoka 4:16; 7:1.

Kwa wazi, kutumia mitajo hii ’elo·himʹ na ’elo·hehʹ kuhusu miungu bandia, na hata wanadamu, hakukudokeza kwamba kila mmoja alikuwa wingi wa miungu; wala kutumia ’elo·himʹ au ’elo·hehʹ kuhusu Yehova hakumaanishi kwamba yeye ni zaidi ya mtu mmoja, hasa tufikiriapo ushuhuda wa sehemu nyingineyo ya Biblia kuhusu habari hii.

Yesu Kiumbe Aliye Tofauti

ALIPOKUWA duniani, Yesu alikuwa binadamu, ajapokuwa yu mkamilifu kwa sababu Mungu ndiye aliyehamisha kani-uhai ya Yesu akaileta kwenye tumbo-uzazi la Mariamu. (Mathayo 1:18-25) Lakini hakuanza hivyo. Yeye mwenyewe alijulisha kwamba alikuwa ‘ameshuka kutoka mbinguni.’ (Yohana 3:13) Kwa hiyo lilikuwa jambo la kiasili kwamba baadaye angesema hivi kwa wafuasi wake: “Itakuwaje, basi, mkipata kumwona Mwana wa binadamu [Yesu] akipaa kwenda kule alikokuwa kwanza?”—Yohana 6:62, NJB.

Hivyo, Yesu alikuwako mbinguni kabla ya kuja duniani. Lakini je! alikuwa mmoja wa wale watu watatu katika Uungu wa utatu ulio wa milele, wenye uweza-yote? Sivyo, kwa maana Biblia hutaarifu wazi kwamba katika hali yake ya kuwako kabla hajawa binadamu, Yesu alikuwa mtu-roho aliyeumbwa, sawa na vile malaika walivyokuwa watu-roho walioumbwa na Mungu. Wala malaika wala Yesu hawakuwa wamekuwako kabla ya kuumbwa kwao.

Yesu, akiwa katika hali yake ya kuwako kabla hajawa binadamu, alikuwa “mzaliwa-wa-kwanza wa uumbaji wote.” (Wakolosai 1:15, NJB) Alikuwa ndiye “mwanzo wa kuumba kwa Mungu.” (Ufunuo 3:14) “Mwanzo” [Kigiriki, ar·kheʹ] hauwezi kwa kufaa kufasiriwa kuwa humaanisha kwamba Yesu alikuwa ndiye “mwanzishi” wa uumbaji wa Mungu. Katika maandishi yake ya Biblia, Yohana hutumia namna mbalimbali za neno la Kigiriki ar.kheʹ zaidi ya mara 20, na sikuzote huwa zina maana ile ya kawaida ya “mwanzo.” Ndiyo, Yesu aliumbwa na Mungu akiwa mwanzo wa viumbe visivyoonekana vya Mungu.

Angalia jinsi marejezo hayo ya awali ya Yesu yahusiana na semi zilizotamkwa na “Hekima” ya kitamathali katika kitabu cha Biblia cha Mithali: “Yahweh aliniumba mimi, matunda ya kwanza ya mtindo wake, kabla ya kazi yake iliyo ya zamani kupita zote. Kabla milima haijatulia, kabla ya vilima, mimi nilizaliwa; kabla hajafanya dunia, upande wa mashambani, na elementi za kwanza za ulimwengu.” (Mithali 8:12, 22, 25, 26, NJB) Ingawa neno “Hekima” hutumiwa kama mtu kumaanisha yule mmoja ambaye Mungu aliumba, wanachuo walio wengi huafikiana kwamba kwa kweli huo ni uneni wa kitamathali kuhusu Yesu akiwa kiumbe-roho kabla ya kuwa binadamu.

Akiwa “Hekima” katika hali yake ya kuwako kabla hajawa binadamu, Yesu aendelea kusema kwamba alikuwa “kando ya upande wake [Mungu], nikiwa fundistadi bingwa.” (Mithali 8:30, JB) Kupatana na fungu hili akiwa fundi stadi, Wakolosai 1:16 husema juu ya Yesu kwamba “kupitia yeye Mungu aliumba kila kitu mbinguni na duniani.”—Today’s English Version (TEV).

Kwa hiyo ilikuwa kwa njia ya mfanya kazi bingwa huyu, ambaye yaweza kusemwa ni mwenzi wake wa cheo cha chini, kwamba Mungu Mweza Yote aliumba vitu vingine vyote. Biblia hutoa muhtasari wa jambo hilo hivi: “Kwetu sisi kuna Mungu mmoja, Baba, ambaye vitu vyote hutoka kwake . . . na Bwana mmoja, Yesu Kristo, ambaye vitu vyote ni kupitia yeye.” (Italiki ni zetu.)—1 Wakorintho 8:6, RS, chapa ya Katoliki.

Bila shaka fundistadi bingwa huyu ndiye aliyeambiwa na Mungu hivi: “Acha sisi tufanye binadamu katika mfano wetu.” (Mwanzo 1:26, NW) Watu fulani wamedai kwamba kule kusema “sisi” na “wetu” katika usemi huu huonyesha Utatu. Lakini kama wewe ungesema, ‘Acha tujifanyie kitu kwa ajili yetu wenyewe,’ kwa kawaida hakuna mtu ambaye angeelewa hilo kuwa ladokeza kwamba watu kadhaa wameunganika kuwa mmoja ndani yako. Hapo wewe huwa tu ukimaanisha kwamba watu wawili au zaidi watafanya kazi pamoja kuhusu jambo fulani wakiwa mmoja mmoja. Kwa hiyo, pia, Mungu alipotumia “sisi” na “wetu,” alikuwa tu akisema kwa mtu mwingine, kiumbe wake wa kwanza, yule fundistadi bingwa, Yesu yule aliyekuwako kabla ya kuwa binadamu.

Je! Mungu Angeweza Kushawishwa?

KWENYE Mathayo 4:1, Yesu anenwa kuwa ‘akishawishwa na Ibilisi.’ Baada ya kuonyesha Yesu “milki zote za ulimwengu, na fahari yake,” Shetani alisema: “Haya yote nitakupa, ukianguka kunisujudia.” (Mathayo 4:8, 9) Shetani alikuwa akijaribu kusababisha Yesu akose uaminifu-mshikamanifu kwa Mungu.

Lakini huo ungekuwa mtihani wa uaminifu-mshikamanifu namna gani kama Yesu angekuwa Mungu? Je! Mungu angeweza kuasi dhidi yake mwenyewe? Sivyo, lakini malaika na wanadamu wangeweza kuasi dhidi ya Mungu na walifanya hivyo. Kujaribiwa kwa Yesu kungekuwa na maana kama tu yeye hakuwa Mungu, bali mtu aliye tofauti mwenye hiari yake mwenyewe, mmoja ambaye angaliweza kukosa uaminifu-mshikamanifu kama angalichagua kufanya hivyo, kama vile malaika au binadamu.

Kwa upande mwingine, haiwaziki kwamba Mungu angeweza kutenda dhambi na akose uaminifu-mshikamanifu kwake mwenyewe. “Kazi yake ni kamilifu . . . Mungu wa uaminifu, . . . ndiye mwenye haki [uadilifu, NW] na adili.” (Kumbukumbu 32:4) Kwa hiyo kama Yesu angalikuwa Mungu, asingalijaribiwa.—Yakobo 1:13.

Akiwa si Mungu, Yesu angaliweza kukosa uaminifu-mshikamanifu. Lakini alibaki mwaminifu, akisema: “Nenda zako, Shetani; kwa maana imeandikwa, Msujudie Bwana [Yehova, NW] Mungu wako, umwabudu yeye peke yake.”—Mathayo 4:10.

Ukombozi Ulikuwa wa Bei Gani?

MOJA ya sababu kubwa za Yesu kuja duniani huathiri Utatu moja kwa moja pia. Biblia hutaarifu hivi: “Kuna Mungu mmoja, na mpatanishi mmoja kati ya Mungu na wanadamu, binadamu, Kristo Yesu, ambaye alijitoa mwenyewe kuwa ukombozi unaolingana kwa ajili ya wote.”—1 Timotheo 2:5, 6, NW.

Yesu, akiwa hakuzidi na hakupungukiwa kuwa mwanadamu mkamilifu, akawa ukombozi uliolipia sawasawa kile kilichopotezwa na Adamu—haki ya uhai mkamilifu wa kibinadamu duniani. Kwa hiyo kwa haki Yesu angeweza kuitwa “Adamu wa mwisho” na mtume Paulo, aliyesema hivi katika maana ile ile: “Kwa kuwa kama katika Adamu wote wanakufa, kadhalika na katika Kristo wote watahuishwa.” (1 Wakorintho 15:22, 45) Uhai mkamilifu wa kibinadamu wa Yesu ulikuwa ndio “ukombozi unaolingana” uliotakwa na haki ya kimungu—usiozidi, usiopungua. Kanuni ya msingi hata kuhusu haki ya kibinadamu ni kwamba bei yenye kulipwa yapasa kulingana na kosa lililotendwa.

Hata hivyo, kama Yesu angekuwa sehemu ya Uungu, bei ya ukombozi iliyolipwa ingalikuwa ya juu mno kuliko ile iliyotakwa na Sheria ya Mungu mwenyewe. (Kutoka 21:23-25; Walawi 24:19-21) Binadamu mkamilifu tu, Adamu, ndiye aliyetenda dhambi katika Edeni, si Mungu. Kwa hiyo ili ukombozi upatane kikweli na haki ya Mungu, ilikuwa lazima uwe mlingano wa kabisa kabisa—binadamu mkamilifu, “Adamu wa mwisho.” Hivyo, Mungu alipotuma Yesu duniani awe ukombozi, alimfanya Yesu awe kile ambacho kingetosheleza haki, si mvaa-umbo tu, si mungu-binadamu, bali binadamu mkamilifu, “mdogo punde kuliko malaika.” (Waebrania 2:9; linganisha Zaburi 8:5, 6.) Sehemu yoyote ya Uungu mweza yote—Baba, Mwana, au roho takatifu—ingewezaje kwa vyovyote kuwa chini kuliko malaika?

Ni Jinsi Gani Alivyo “Mwana Pekee”?

BIBLIA humwita Yesu “Mwana pekee” (“Mwana mzaliwa-pekee, NW) wa Mungu. (Yohana 1:14; 3:16, 18; 1 Yohana 4:9) Wanautatu husema kwamba kwa kuwa Mungu ni wa tangu milele, basi Mwana wa Mungu ni wa tangu milele. Lakini mtu awezaje kuwa mwana na wakati ule ule awe na umri kama wa baba yake?

Wanautatu hudai kwamba katika kisa cha Yesu, kuwa “mzaliwa-pekee” si sawa na fasili ya kamusi juu ya “kuzaa,” ambako ni “kutokeza watoto ukiwa baba.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Wao husema kwamba katika kisa cha Yesu hiyo ina “maana ya uhusiano usioanzishwa,” namna ya uhusiano wa mwana wa pekee usio na ile hali ya kuzaa. (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Je! hilo lasikika kuwa jambo la kiakili kwako? Je! mwanamume aweza kuwa baba ya mwana bila kumzaa?

Zaidi ya hilo, mbona Biblia hutumia neno lile lile la Kigiriki la kusema “mzaliwa-pekee” (kama ambavyo Vine akiri wazi bila ufafanuzi wowote) ili kufasili uhusiano wa Isaka kwa Abrahamu? Waebrania 11:17, NW, humnena Isaka kuwa “mwana mzaliwa-pekee.” Hakuna shaka kwamba katika kisa cha Isaka, yeye alikuwa mzaliwa-pekee katika maana ile ya kawaida, bila kuwa sawa na baba yake katika wakati au cheo.

Neno la msingi la Kigiriki kwa “mzaliwa-pekee” lililotumiwa kuhusu Yesu na Isaka ni mo·no·ge·nesʹ, kutokana na moʹnos, linalomaanisha “pekee,” na giʹno·mai, ambalo ni neno-mzizi linalomaanisha “kutokeza kizazi,” “kuwa (kupata kuwako),” yataarifu Exhaustive Concordance ya Strong. Kwa hiyo, mo·no·ge·nesʹ hufasiliwa kuwa: “Mzawa-pekee, mzaliwa-pekee, m.y., mtoto wa pekee.”—A Greek and English Lexicon of the New Testament, ya E. Robinson.

Theological Dictionary of the New Testament, kilichohaririwa na Gerhard Kittel, husema: “[Mono·ge·nesʹ] humaanisha ‘-a ukoo wa pekee,’ m.y., bila akina ndugu wala akina dada.” Pia kitabu hiki hutaarifu kwamba kwenye Yohana 1:18; 3:16, 18; na 1 Yohana 4:9, “uhusiano wa Yesu haulinganishwi tu na ule ambao mtoto wa pekee anao kwa baba yake. Huo ndio uhusiano wa mzaliwa-pekee kwa Baba.”

Kwa hiyo Yesu, yule Mwana mzaliwa-pekee, alikuwa na mwanzo wa uhai wake. Na kwa kufaa Mungu Mweza Yote aweza kuitwa Mzaaji wake, au Baba, katika maana ile ile ambayo baba wa kidunia, kama vile Abrahamu, huzaa mwana. (Waebrania 11:17) Kwa hiyo, Biblia inenapo juu ya Mungu kuwa “Baba” ya Yesu, humaanisha isemacho—kwamba wao ni watu wawili walio mbalimbali. Mungu ndiye mkubwa. Yesu ndiye mdogo—katika wakati, cheo, nguvu, na maarifa.

Mtu afikiriapo kwamba si Yesu peke yake aliyekuwa mwana-roho wa Mungu aliyeumbwa mbinguni, huwa yaonekana wazi kwa nini mtajo “Mwana mzaliwa-pekee” ulitumiwa katika kisa chake. Watu-roho wengine pia, ambao ni malaika, walioumbwa na wasiohesabika huitwa “wana wa Mungu,” katika maana ile ile ambayo Adamu alikuwa, kwa sababu kani-uhai yao ilitokana na Yehova Mungu, Chemchemi, au Chanzo, cha uhai. (Ayubu 38:7; Zaburi 36:9; Luka 3:38) Lakini wote hawa waliumbwa kupitia “Mwana mzaliwa-pekee,” ambaye ndiye pekee aliyezaliwa moja kwa moja na Mungu.—Wakolosai 1:15-17.

Je! Yesu Alifikiriwa Kuwa Mungu?

INGAWA mara nyingi Yesu huitwa Mwana wa Mungu katika Biblia, hakuna mtu katika karne ya kwanza aliyepata kumfikiria kuwa Mungu-Mwana. Hata roho waovu, ambao “waamini Mungu ni mmoja,” walijua kutokana na maono yao katika makao ya roho kwamba Yesu si Mungu. Kwa hiyo, kwa usahihi, wao walielekeza maneno yao kwa Yesu akiwa “Mwana wa Mungu” aliye tofauti. (Yakobo 2:19; Mathayo 8:29) Na Yesu alipokufa, askari Waroma wapagani wenye kusimama kando walikuwa na akili ya kutosha kuweza kusema kwamba ni lazima lile walilosikia kutoka kwa wafuasi wake liwe lilikuwa kweli, si kwamba Yesu alikuwa Mungu, bali “hakika huyu alikuwa Mwana wa Mungu.”—Mathayo 27:54.

Kwa sababu hiyo, kifungu “Mwana wa Mungu” hurejezea Yesu kuwa mtu tofauti aliyeumbwa, si akiwa sehemu ya Utatu. Akiwa Mwana wa Mungu, yeye mwenyewe hangeweza kuwa Mungu, kwa maana Yohana 1:18 husema hivi: “Hakuna aliyemwona Mungu wakati wo wote.”

Wanafunzi walimwona Yesu kuwa “mpatanishi mmoja kati ya Mungu na wanadamu,” si kuwa ndiye Mungu mwenyewe. (1 Timotheo 2:5, NW) Madhali mpatanishi kulingana na fasili ni mtu aliye tofauti na wale ambao wahitaji upatanisho, ungekuwa upingano kwa Yesu kuwa kitu kimoja na yeyote wa wahusika anaojaribu kupatanisha. Kungekuwa ni kujifanya kuwa vile asivyo.

Biblia ni wazi na yenye upatani juu ya uhusiano wa Mungu na Yesu. Yehova Mungu peke yake ndiye Mweza Yote. Ndiye aliyemwumba moja kwa moja Yesu mwenye kuwako kabla ya kuwa binadamu. Hivyo, Yesu alikuwa na mwanzo na hangeweza kamwe kuwa wa cheo-sawa na Mungu katika nguvu au umilele.

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 14]

Akiwa ameumbwa na Mungu, Yesu yumo katika cheo kidogo katika wakati, nguvu, na maarifa

[Picha katika ukurasa wa 15]

Yesu alisema kwamba alikuwa amekuwako kabla ya kuwa mwanadamu, akiwa ameumbwa na Mungu kuwa mwanzo wa viumbe vyake visivyoonekana