TOBA

Kitenzi “tubu” chamaanisha “mtu kubadili nia yake kuhusiana na kitendo kilichofanywa (au kilichonuiwa kufanywa), au mwenendo wa wakati uliopita, kwa sababu amejuta au kukosa kuridhika,” au “kuhisi majuto, sikitiko, au huzuni, kwa ajili ya jambo ambalo mtu ametenda au akakosa kutenda.” Katika maandiko mengi hilo ndilo wazo la na·cham′ la Kiebrania. Na·cham′ laweza kumaanisha “kujuta, kutumia kipindi fulani kuomboleza, kutubu” (Kut 13:17; Mwa 38:12; Ayu 42:6), vilevile “kujifariji mwenyewe” (2Sa 13:39; Eze 5:13), ‘kujiondolea (kama vile mtu kujiondolea maadui).’ (Isa 1:24) Iwe ni majuto au faraja, ni wazi kwamba badiliko la akili au hisia linahusika.

Katika Kigiriki, vitenzi viwili vinatumiwa kuhusiana na toba: me·ta·no·e′o na me·ta·me′lo·mai. Kile cha kwanza kinahusisha me·ta′, kumaanisha “baada,” na no·e′o (kinachohusiana na nous, akili, mwelekeo, au kuwa na utambuzi wa kiadili), kumaanisha “fahamu, tambua, ingia akilini, au ng’amua.” Kwa hivyo, kihalisi me·ta·no·e′o lamaanisha baada ya kujua (tofauti na kujua kimbele) na huonyesha badiliko katika akili, mtazamo, au kusudi la mtu. Kwa upande mwingine, me·ta·me′lo·mai latokana na me′lo, linalomaanisha “kutunza au kupendezwa.” Kiambishi-awali me·ta′ (baada ya) kinakipa kitenzi maana ya ‘kujuta’ (Mt 21:30; 2Ko 7:8), au ‘kutubu.’

Kwa hiyo, me·ta·no·e′o hukazia mtazamo au mwelekeo uliobadilika, kukataa kuwa usiofaa mwendo au kitendo kilichopita au kilichonuiwa kuwa hakifai (Ufu 2:5; 3:3), nalo me·ta·me′lo·mai linaweka mkazo juu ya mtu kuhisi majuto. (Mt 21:30) Theological Dictionary of the New Testament (kilichofanyiwa uhariri na G. Kittel, Buku la 4, ukur. 629) chatoa maelezo haya: “Kwa hiyo, wakati A[gano] J[ipya] linapotenganisha maana ya [istilahi hizi], linabainisha wazi kuwa dhana hizo mbili zina maana zisizobadilika. Tofauti na hilo, mara nyingi matumizi ya Kiyunani yalifunika tofauti iliyopo kati ya maneno hayo mawili.”—Kimetafsiriwa katika Kiingereza na G. Bromiley, 1969.

Bila shaka, mara nyingi maoni yaliyobadilika huambatana na hisia iliyobadilika, au huenda hisia ya majuto itangulie na kuongoza kwenye badiliko lililo dhahiri katika maoni au nia. (1Sa 24:5-7) Kwa hivyo isitilahi hizo mbili, zijapokuwa na maana zenye tofauti zilizo dhahiri, zina uhusiano wa karibu.

Toba ya Kibinadamu kwa Ajili ya Dhambi. Sababu inayofanya toba iwe ya lazima ni dhambi, kukosa kutimiza matakwa ya uadilifu ya Mungu. (1Yo 5:17) Kwa kuwa jamii yote ya wanadamu iliuzwa ndani ya dhambi na Adamu, wazao wake wote wanahitaji toba. (Zb 51:5; Ro 3:23; 5:12) Kama inavyoonyeshwa katika makala RECONCILIATION, toba (ikifuatwa na kugeuka) ni sharti kwa mwanadamu apatanishwe na Mungu.

Huenda toba ikahitajika kwa ajili ya mwendo mzima wa maisha ya mtu, mwendo ambao umekuwa kinyume na kusudi na mapenzi ya Mungu na ambao, badala yake, umekuwa katika upatano na ulimwengu ulio chini ya uongozi wa Adui ya Mungu. (1Pe 4:3; 1Yo 2:15-17; 5:19) Au huenda ikahusiana na sehemu fulani ya maisha ya mtu, zoea fulani baya linaloumbua na kutia doa mwendo ambao kwa ujumla unakubalika; huenda ikahitajika kwa ajili ya tendo moja tu la kosa au hata mwelekeo fulani mbaya, au mtazamo. (Zb 141:3, 4; Met 6:16-19; Yak 2:9; 4:13-17; 1Yo 2:1) Kwa hiyo msururu wa dosari waweza kuwa ni mpana sana au ukawa hususa kabisa.

Vivyo hivyo, kiwango ambacho mtu hukengeuka kuacha uadilifu chaweza kuwa kikubwa au kidogo, na ni jambo la kufikiri kuzuri kwamba kiwango cha majuto chapasa kulingana na kiwango cha mkengeuko. Waisraeli ‘walimwasi Yehova kabisa’ nao walikuwa ‘wakioza’ ndani ya makosa yao. (Isa 31:6; 64:5, 6; Eze 33:10) Kwa upande mwingine, mtume Paulo anasema juu ya ‘mtu anayejikwaa katika kosa fulani kabla ya yeye kulijua,’ na kushauri kwamba wale walio na sifa za ustahili za kiroho ‘wajaribu kumrekebisha upya mtu huyo katika roho ya upole.’ (Gal 6:1) Kwa vile Yehova huhangaikia kwa rehema udhaifu wa kimwili wa watumishi wake, wao hawapaswi kujutia daima makosa yao yenye kutokana na kutokamilika kulikorithiwa. (Zb 103:8-14; 130:3) Wakijizatiti katika njia za Mungu, wanaweza kuwa na shangwe.—Flp 4:4-6; 1Yo 3:19-22.

Toba yaweza kuwa ni kwa wale ambao tayari wamefurahia uhusiano wenye kibali pamoja na Mungu lakini ambao wamepotoka na kupoteza kibali na baraka za Mungu. (1Pe 2:25) Israeli walikuwa katika agano pamoja na Mungu—walikuwa “watu watakatifu” waliochaguliwa kutoka miongoni mwa mataifa yote (Kum 7:6; Kut 19:5, 6); Pia Wakristo waliingia katika msimamo wenye uadilifu mbele za Mungu kupitia agano jipya lililopatanishwa na Kristo. (1Ko 11:25; 1Pe 2:9, 10) Kwa habari ya wale waliopotoka, toba iliongoza kwenye kurudishwa katika uhusiano wao unaofaa pamoja Mungu na faida na baraka zinazotokana na uhusiano huo. (Yer 15:19-21; Yak 4:8-10) Kwa wale ambao hapo awali hawajafurahia uhusiano huo pamoja na Mungu, kama vile wapagani wa mataifa yasiyo Waisraeli wakati agano la Mungu lilipokuwa likitenda kazi pamoja na Israeli (Efe 2:11, 12) na vilevile watu wa jamii au taifa lolote lile walio nje ya kutaniko la Kikristo, toba ni hatua ya kwanza na ya muhimu ili kuanza kuingizwa katika msimamo unaofaa mbele za Mungu, wakiwa na tazamio la uzima wa milele.—Mdo 11:18; 17:30; 20:21.

Toba yaweza kuwa ya kijumla na vilevile kuwa ya kibinafsi. Kwa hivyo, kuhubiri kwa Yona kulifanya jiji zima la Ninawi, kuanzia mfalme hadi “aliye mdogo zaidi” kati yao atubu, kwa maana machoni pa Mungu wao wote walishiriki katika kosa hilo. (Yon 3:5-9; linganisha Yer 18:7, 8.) Kutaniko zima la Waisraeli waliorudishwa, kwa kuchochewa na Ezra, walikiri kuwa na hatia ya kijumuiya mbele za Mungu, na kueleza juu ya toba yao kupitia wawakilishi wao walio wakuu. (Ezr 10:7-14; linganisha 2Nya 29:1, 10; 30:1-15; 31:1, 2.) Kutaniko katika Korintho lilieleza juu ya toba yao ya kuachilia miongoni mwao mtu aliyezoea kosa zito. (Linganisha 2Ko 7:8-11; 1Ko 5:1-5.) Hata manabii Yeremia na Danieli hawakujiondolea hatia yote walipoungama kosa la Yuda lililoleta mapinduzi juu yake.—Omb 3:40-42; Da 9:4, 5.

Matakwa ya toba ya kweli. Toba inahusisha akili na moyo pia. Ni lazima kosa la mwendo au tendo hilo likubaliwe, na hilo linataka kukiri kwamba viwango na mapenzi ya Mungu ni ya uadilifu. Ujinga na usahaulifu wa mapenzi na viwango vyake huzuia toba. (2Fa 22:10, 11, 18, 19; Yon 1:1, 2; 4:11; Ro 10:2, 3) Kwa sababu hiyo, kwa rehema Yehova ametuma manabii na wahubiri watoe wito kwa watu watubu. (Yer 7:13; 25:4-6; Mk 1:14, 15; 6:12; Lu 24:27) Kwa utangazaji wa habari njema kupitia kutaniko la Kikristo, na hasa kuanzia wakati wa kugeuka kwa Kornelio na kuendelea, Mungu amekuwa ‘akiwaambia wanadamu wote kila mahali kwamba wanapaswa kutubu.’ (Mdo 17:22, 23, 29-31; 13:38, 39) Neno la Mungu—liwe ni lile lililoandikwa au ni lile lililosemwa—ndio njia ya ‘kuwashawishi,’ kuwasadikisha juu ya kufaa kwa njia ya Mungu na makosa ya njia zao wenyewe. (Linganisha Lu 16:30, 31; 1Ko 14:24, 25; Ebr 4:12, 13.) Sheria ya Mungu “ni kamilifu, huirudisha nafsi.”—Zb 19:7.

Mfalme Daudi anasema juu ya ‘kufundisha wakosaji njia za Mungu ili wageuke na kumrudia’ (Zb 51:13), bila shaka watenda-dhambi hao walikuwa ni Waisraeli wenzake. Timotheo aliagizwa asipigane wakati akishughulika na Wakristo katika makutaniko aliyotumikia, bali ‘afundishe kwa upole wale wasio na mwelekeo unaofaa’ kwa kuwa huenda Mungu akawapa “toba inayoongoza kwenye ujuzi sahihi juu ya kweli, nao warudiwe na fahamu zao nzuri ili watoke katika mtego wa Ibilisi.” (2Ti 2:23-26) Kwa hiyo, wito wa toba waweza kutolewa ndani ya kutaniko la watu wa Mungu, vilevile nje yalo.

Ni lazima mtu aone kwamba ametenda dhambi dhidi ya Mungu. (Zb 51:3, 4; Yer 3:25) Jambo hilo laweza kuwa wazi kabisa wakati linapohusisha mambo ya wazi au ya moja kwa moja ya kukufuru, mtajo wa kutumia vibaya jina la Mungu, au ibada ya miungu mingine, kama kupitia matumizi ya mifano ya sanamu. (Kut 20:2-7) Lakini hata katika lile ambalo mtu anaweza kufikiria kuwa ni “jambo la kibinafsi” au jambo kati yake na binadamu mwingine, makosa yanayotendwa yanapasa kutambuliwa kuwa ni dhambi dhidi ya Mungu, kumtendea Yehova kwa kukosa heshima. (Linganisha 2Sa 12:7-14; Zb 51:4; Lu 15:21.) Hata makosa yanayotendwa katika ujinga au bila kutaka yanapasa kutambuliwa kuwa yanamfanya mtu kuwa na hatia mbele za Mtawala Mwenye Enzi kuu, Yehova Mungu.—Linganisha Law 5:17-19; Zb 51:5, 6; 119:67; 1Ti 1:13-16.

Kwa sehemu kubwa, kazi ya manabii ilikuwa ya kusadikisha Israeli juu ya dhambi yao (Isa 58:1, 2; Mik 3:8-11), iwe ilikuwa ni ibada ya sanamu (Eze 14:6), ukosefu wa haki, ukandamizaji wa mwanadamu mwenzao (Yer 34:14-16; Isa 1:16, 17), ukosefu wa adili (Yer 5:7-9), au kukosa kumtumaini Yehova Mungu, na, badala yake, kutumainia wanadamu na nguvu za kijeshi za mataifa (1Sa 12:19-21; Yer 2:35-37; Ho 12:6; 14:1-3). Ujumbe wa Yohana Mbatizaji na ule wa Yesu Kristo ulikuwa ni miito ya toba kwa Wayahudi. (Mt 3:1, 2, 7, 8; 4:17) Yohana na Yesu waliwavua watu na viongozi wao wa kidini ile kanzu ya kujiona kuwa ni waadilifu kibinafsi na ushikiliaji wa mapokeo yaliyofanywa na wanadamu na unafiki, hivyo akafichua hali yenye dhambi ya taifa hilo.—Lu 3:7, 8; Mt 15:1-9; 23:1-39; Yoh 8:31-47; 9:40, 41.

Kuielewa maana ndani ya moyo. Basi, ili toba iwepo ni lazima kwanza kuwe na uonaji na usikiaji ambao unaambatana na uelewaji, unaotokana na moyo wenye kuitikia. (Linganisha Isa 6:9, 10; Mt 13:13-15; Mdo 28:26, 27.) Si kwamba tu akili hufahamu na kushika yale ambayo sikio husikia, bali la maana zaidi, wale wanaotubu ‘huelewa maana [“wazo,” Yoh 12:40] kwa mioyo yao.’ (Mt 13:15; Mdo 28:27) Kwa hiyo, kinchohusika si kumudu kiakili njia zao zenye kosa tu bali pia kuthamini moyoni jambo hilo. Kwa wale ambao tayari wana ujuzi juu ya Mungu, huenda ikataka ‘kukumbuka moyoni mwao’ ujuzi unaomhusu na amri zake (Kum 4:39; linganisha Met 24:32; Isa 44:18-20) ili “warudiwe na fahamu zao.” (1Fa 8:47) Wakiwa na kichocheo cha moyo kinachofaa wanaweza ‘kufanya akili zao upya, wajihakikishie wenyewe mapenzi ya Mungu yaliyo mema na yenye kukubalika na makamilifu.’—Ro 12:2.

Ikiwa ndani ya moyo wa mtu mna imani na upendo kwa ajili ya Mungu, kutakuwako sikitiko, majonzi ya moyo mweupe kwa sababu ya mwendo wenye kosa. Kuthamini wema na ukuu wa Mungu kutafanya wakosaji wahisi majuto makubwa kwa sababu ya kuletea jina lake suto. (Linganisha Ayu 42:1-6.) Kupenda jirani kutawafanya pia wasikitike juu ya dhara walilotendea wengine, kielelezo kibaya walichoweka, pengine njia ambayo wamepaka tope sifa ya watu wa Mungu miongoni mwa watu wa nje. Wanatafuta msamaha kwa sababu wanatamani kuheshimu jina la Mungu na kufaidi jirani yao. (1Fa 8:33, 34; Zb 25:7-11; 51:11-15; Da 9:18, 19) Wakiwa wametubu wanahisi ‘kuvunjika moyo,’ ‘wamepondwa na wenye roho ya unyenyekevu’ (Zb 34:18; 51:17; Isa 57:15), ‘wanajuta rohoni na kutetemeka kwa ajili ya neno la Mungu,’ ambalo linataka toba (Isa 66:2), na basi ‘wanakuja kwa Yehova na kwa wema wake wakitetemeka.’ (Ho 3:5) Daudi alipotenda kipumbavu katika lile suala la kuhesabu watu, ‘moyo wake ulianza kumpiga.’—2Sa 24:10.

Kwa hiyo ni lazima mwendo huo mbaya ukataliwe kabisa, uchukiwe kutoka moyoni, ukinaiwe (Zb 97:10; 101:3; 119:104; Ro 12:9; linganisha Ebr 1:9; Yuda 23), kwa maana “kumwogopa Yehova humaanisha kuchukia yaliyo mabaya,” kutia ndani kujiinua, kiburi, njia mbaya na kinywa kipotovu. (Met 8:13; 4:24) Pamoja na hayo, lazima kuwepo kupenda uadilifu na azimio imara la kushikilia mwendo wa uadilifu kuanzia hapo na kuendelea. Bila kuchukia ubaya na kupenda uadilifu pia, hakutakuwako kani halisi ya toba hiyo, haitafuatana na kugeuka kikweli. Kwa hivyo, Mfalme Rehoboamu alijinyenyekeza chini ya utekelezaji wa hasira ya Yehova, lakini baadaye Rehoboamu “alifanya yaliyokuwa mabaya, kwa maana hakuwa ameufanya imara moyo wake ili kumtafuta Yehova.”—2Nya 12:12-14; linganisha Ho 6:4-6.

Majonzi katika njia ya kimungu, si ile ya ulimwengu. Mtume Paulo, katika barua yake ya pili kwa Wakorintho, anarejezea ‘kuhuzunishwa kwao kwa njia ya kimungu’ likiwa tokeo la karipio walilopewa katika barua yake ya kwanza. (2Ko 7:8-13) Alikuwa ‘amejutia’ (me·ta·me′lo·mai) kulazimika kuwaandikia kwa ukali sana na kuwatia uchungu, lakini yeye aliacha kujuta kabisa kwamba huzuni ambayo karipio lake lilitokeza ilikuwa ya aina ya kimungu, ikaongoza kwenye toba (me·ta′noi·a) yenye bidii kwa ajili ya mtazamo na mwendo wao wenye kosa. Yeye alijua kwamba maumivu aliyokuwa amewasababishia yalikuwa yakiwafaidi nayo ‘hayangewatia hasara.’ Huzuni yenye kuongoza kwenye toba haikuwa jambo ambalo wao walipaswa kujutia pia, kwa maana iliwadumisha kwenye njia ya wokovu; iliwaokoa wasirudie mabaya au uasi-imani nayo iliwapa tumaini la uzima wa milele. Anatofautisha huzuni hiyo na “huzuni ya ulimwengu [ambayo] hutokeza kifo.” Hiyo haitokani na imani na upendo wa Mungu na uadilifu. Huzuni ya ulimwengu, ambayo hutokezwa na kushindwa, kukatishwa tamaa, hasara, adhabu ya kukosea, na aibu (linganisha Met 5:3-14, 22, 23; 25:8-10), huambatana na au hutokeza uchungu, kinyongo, kijicho; na haiongozi kwenye faida yoyote ya kudumu, haifanyi mtu ajiboreshe, haileti tumaini lolote halisi. (Linganisha Met 1:24-32; 1Th 4:13, 14.) Huzuni ya kilimwengu huomboleza juu ya matokeo ya dhambi yasiyopendeza, lakini haiombolezi juu ya dhambi yenyewe na suto ambalo inaleta juu ya jina la Mungu.—Isa 65:13-15; Yer 6:13-15, 22-26; Ufu 18:9-11, 15, 17-19; tofautisha na Eze 9:4.

Kisa cha Kaini kinaonyesha hilo, akiwa ndiye wa kwanza kupewa wito wa kutubu na Mungu. Kaini alionywa na Mungu ‘ageuke atende mema’ ili dhambi isimshinde. Badala ya kutubu juu ya chuki yake yenye kuua, aliiacha imchochee amuue ndugu yake. Alipoulizwa maswali na Mungu, alitoa jibu lenye hila, na ni wakati tu adhabu ilipotangazwa dhidi yake ndipo alipoonyesha majuto fulani—alijutia ukali wa adhabu hiyo, wala si juu ya kosa alilofanya. (Mwa 4:5-14) Kwa hivyo, yeye alionyesha kwamba ‘alikuwa ametokana na yule mwovu.’—1Yo 3:12.

Huzuni ya kilimwengu ilionyeshwa na Esau ambaye alipofahamu kwamba nduguye Yakobo alikuwa amepokea baraka ya mzaliwa wa kwanza (haki ambayo Esau alikuwa amemuuzia Yakobo bila kuhisi chochote). (Mwa 25:29-34) Esau alilia kwa “kupaaza kilio kwa sauti kubwa na yenye uchungu,” pamoja na machozi akitafuta “toba” (me·ta′noi·a)—si yake mwenyewe, bali “badiliko la akili” kwa upande wa babaye. (Mwa 27:34; Ebr 12:17, Int) Alijutia hasara yake, wala si ule mtazamo wa kimwili uliomfanya ‘adharau haki ya kuzaliwa.’—Mwa 25:34.

Baada ya kumsaliti Yesu, Yuda ‘alijuta [namna moja ya neno me·ta·me′lo·mai],’ akajaribu kurudisha hongo aliyokuwa ameitisha, na kisha akajiua kwa kujinyonga. (Mt 27:3-5) Ni wazi kwamba alilemewa na ukubwa wa uhalifu wake na, yawezekana, uhakika wa hukumu ya kimungu yenye kutisha dhidi yake. (Linganisha Ebr 10:26, 27, 31; Yak 2:19.) Alisikitika juu ya hatia, kukosa tumaini, hata hali ya kuwa hoi, lakini hakuna chochote cha kuonyesha alidhihirisha majonzi ya kimungu yanayoongoza kwenye toba (me·ta′noi·a). Yeye hakutafuta Mungu, bali viongozi wa Kiyahudi ili awaungamie dhambi yake, akarudisha pesa hizo bila shaka akiwa na wazo lenye makosa kwamba kwa kufanya hivyo angepunguza uhalifu huo kwa kadiri fulani. (Linganisha Yak 5:3, 4; Eze 7:19.) Aliongeza uhalifu wa kujiua juu ya ule wa uhaini na kuchangia kifo cha mwanadamu asiye na hatia. Mwendo wake ni tofauti na ule wa Petro, ambaye kulia kwake kwa uchungu baada ya kumkana Bwana wake kulitokana na toba ya kutoka moyoni, ambayo ilimwongoza hadi akarudishwa.—Mt 26:75; linganisha Lu 22:31, 32.

Basi, majuto, sikitiko, na machozi si kipimio hakika cha toba ya kweli; kile kinachoamua ni kichocheo cha moyo. Hosea anajulisha juu ya Yehova kushutumu Israeli, kwa maana katika taabu yao ‘hawakumwita yeye kwa moyo wao awape msaada, ingawa waliendelea kupiga mayowe vitandani mwao. Wakaendelea kuwa na uzembe kwa sababu ya nafaka na divai yao tamu. Nao wakaanza kurudi, lakini hawakurudi kwenye ibada ya kweli.’ Kuugua kwao wapate faraja wakati wa msiba kulichochewa na ubinafsi, nao hawakutumia fursa hiyo kuboresha uhusiano wao pamoja na Mungu kwa kushikilia sana viwango vyake vya juu (linganisha Isa 55:8-11); wao walikuwa kama “upinde uliolegea” usiopiga shabaha kamwe. (Ho 7:14-16; linganisha Zb 78:57; Yak 4:3.) Ilifaa kufunga, kulia machozi, na kuomboleza—lakini ikiwa tu wenye kutubu ‘wangerarua mioyo yao’ wala si mavazi yao tu.—Yoe 2:12, 13; ona FAST; MOURNING.

Ungamo la kosa. Kwa hiyo, mtu mwenye toba, hujinyenyekeza na kuutafuta uso wa Mungu (2Nya 7:13, 14; 33:10-13; Yak 4:6-10), akimsihi apate msamaha wake. (Mt 6:12) Yeye hawi kama yule Farisayo mwenye kujiona kuwa mwadilifu kibinafsi wa mfano wa Yesu bali huwa kama yule mkusanya-kodi ambaye Yesu alimwonyesha akijipiga kifua na kusema, “Ee Mungu, unirehemu mimi mtenda-dhambi.” (Lu 18:9-14) Mtume Yohana anatoa taarifa hii: “Kama tukisema: ‘Sisi hatuna dhambi yoyote,’ tunajipotosha wenyewe na kweli haimo ndani yetu. Tukiungama dhambi zetu, yeye ni mwaminifu na mwadilifu hata atusamehe dhambi zetu na kutusafisha ukosefu wote wa uadilifu.” (1Yo 1:8, 9) “Anayefunika makosa yake hatafanikiwa, lakini yeye anayeyaungama na kuyaacha ataonyeshwa rehema.”—Met 28:13; linganisha Zb 32:3-5; Yos 7:19-26; 1Ti 5:24.

Sala ya Danieli kwenye Danieli 9:15-19 ni kigezo cha ungamo la moyo mweupe, lenye kuonyesha hangaiko kuu kwa ajili ya jina la Yehova na kutegemeza ombi lake “si kulingana na matendo yetu ya uadilifu . . . bali ni kulingana na rehema zako nyingi.” Pia, linganisha usemi wa unyenyekevu wa yule mwana mpotevu. (Lu 15:17-21) Watu wenye kutubu kwa moyo mweupe ‘huinua mioyo yao pamoja na mikono yao kwa Mungu,’ wakiungama makosa yao na kutafuta msamaha.—Omb 3:40-42.

Kuungama dhambi kwa mtu na mwenzake. Mwanafunzi Yakobo anashauri hivi: “Ungameni waziwazi dhambi zenu kwa mtu na mwenzake na kusali kwa ajili ya mtu na mwenzake, ili mponywe.” (Yak 5:16) Ungamo hilo si kwa sababu binadamu yeyote anatumika akiwa “msaidizi [“mtetezi,” RS]” kwa ajili ya mwanadamu pamoja na Mungu, kwa kuwa ni Kristo pekee anayetimiza fungu hilo kwa msingi wa dhabihu yake yenye kupatanisha. (1Yo 2:1, 2) Binadamu, wakiwa peke yao, hawawezi kurekebisha kikweli hilo kosa kumwelekea Mungu, kwa niaba yao au kwa niaba ya wengine, kwa kuwa hawawezi kuandaa kifuniko kinachohitajiwa. (Zb 49:7, 8) Hata hivyo, Wakristo wanaweza kusaidiana, nazo sala zao kwa niaba ya ndugu zao, ingawa haziathiri matumizi ya Mungu ya haki (kwa kuwa fidia ya Kristo peke yake ndiyo inatumika kuleta uachilio wa dhambi), zina maana kwa Mungu katika kumwomba atoe msaada na nguvu inayohitajiwa kwa yeye aliyetenda dhambi na anayetafuta msaada.—Ona SALA (Kujibiwa kwa Sala).

Kugeuka—Kuongoka. Toba ni alama ya kikomo cha mwendo wenye kosa wa mtu, kukataa njia yenye kosa, na azimio la kuchukua mwendo unaofaa. Ikiwa ni ya kweli, basi itafuatwa na “kugeuka.” (Mdo 15:3) Katika Kiebrania na katika Kigiriki pia vitenzi vinavyohusiana na kugeuka (Kiebr., shuv; Kigr., stre′pho; e·pi·stre′pho) kwa njia rahisi vinamaanisha “kugeuka, au kurudi.” (Mwa 18:10; Met 15:1; Yer 18:4; Yoh 12:40; 21:20; Mdo 15:36) Kikitumiwa katika maana ya kiroho, kinaweza pia kurejezea kugeuka kumwacha Mungu (kwa hivyo kugeuka kurudia mwendo wenye dhambi [Hes 14:43; Kum 30:17]) au kugeuka kumwelekea Mungu kwa kuacha njia yenye kosa.—1Fa 8:33.

Kugeuka kunamaanisha zaidi ya kuwa na mtazamo au usemi wa maneno tu; kunahusisha “matendo yanayostahili toba.” (Mdo 26:20; Mt 3:8) Ni ‘utafutaji,’ ‘uuliziaji’ wa mtu ulio na vitendo kumhusu Yehova kwa moyo na nafsi yote. (Kum 4:29; 1Fa 8:48; Yer 29:12-14) Bila shaka, hilo lamaanisha kutafuta kibali cha Mungu kwa “kuisikiliza sauti yake” kama inavyoonyeshwa katika Neno lake (Kum 4:30; 30:2, 8), ‘kuonyesha ufahamu katika ukweli wake’ kupitia uelewaji na uthamini bora zaidi wa njia na mapenzi yake (Da 9:13), kushika na ‘kutenda’ amri zake (Ne 1:9; Kum 30:10; 2Fa 23:24, 25), ‘kushika fadhili zenye upendo na haki’ na ‘kumtumaini Mungu sikuzote’ (Ho 12:6), kuacha matumizi ya mifano ya kidini au kufanya viumbe kuwa sanamu zenye kuabudiwa ili mtu ‘aelekeze moyo wake kwa Yehova bila kuyumba-yumba, akamtumikie yeye peke yake’ (1Sa 7:3; Mdo 14:11-15; 1Th 1:9, 10), na kutembea katika njia zake wala si katika njia ya mataifa (Law 20:23) au mtu katika njia yake mwenyewe (Isa 55:6-8). Sala, dhabihu, kufunga, na kuadhimisha sherehe takatifu ni mambo yasiyo na maana na hayana faida kwa Mungu isipokuwa yaambatane na matendo mema, haki, kuepuka ukandamizaji na jeuri, kuonyesha rehema.—Isa 1:10-19; 58:3-7; Yer 18:11.

Hilo linataka kuwa na “moyo mpya na roho mpya” (Eze 18:31); badiliko katika kufikiri kwa mtu, kichocheo, na lengo maishani hutokeza muundo mpya wa akili, mwelekeo, na kani ya adili. Kwa mtu ambaye mwendo wake wa maisha huwa na mabadiliko, matokeo ni “utu mpya ulioumbwa kulingana na mapenzi ya Mungu katika uadilifu wa kweli na ushikamanifu” (Efe 4:17-24), usio na ukosefu wa adili, tamaa, na vilevile usemi na mwenendo wenye jeuri. (Kol 3:5-10; tofautisha Ho 5:4-6.) Kwa watu kama hao Mungu huifanya roho ya hekima “ibubujike,” na kuwafanya wao wayajue maneno yake.—Met 1:23; linganisha 2Ti 2:25.

Kwa hiyo toba ya kweli ina matokeo halisi, hutokeza kani, humchochea mtu ‘ageuke.’ (Mdo 3:19) Basi Yesu angeweza kuwaambia wale waliokuwa Laodikia hivi: ‘Muwe wenye bidii na mtubu.” (Ufu 3:19; linganisha Ufu 2:5; 3:2, 3.) Kuna uthibitisho wa ‘hali ya bidii kubwa, kujiondolea wenyewe hatia, woga wa kimungu, kutamani, na kurekebisha kosa.’ (2Ko 7:10, 11) Kukosa hangaiko la kurekebisha makosa yaliyofanywa ni kuonyesha kukosa toba ya kweli.—Linganisha Eze 33:14, 15; Lu 19:8.

Usemi “mtu aliyegeuka hivi karibuni,” “mtu aliyeongoka karibu” (UV), katika Kigiriki (ne·o′phy·tos) kihalisi wamaanisha “-pandwa karibuni” au “-kua karibuni.” (1Ti 3:6) Mtu kama huyo hakupaswa kupewa migawo ya kihuduma kutanikoni kwa kuhofia “asije akajivuna kwa kiburi na kuanguka katika hukumu iliyopitishwa juu ya Ibilisi.”

Ni yapi “matendo yaliyokufa” ambayo ni lazima Mkristo ayatubie?

Waebrania 6:1, 2 chaonyesha kwamba “fundisho la msingi” linatia ndani “kutubu matendo yaliyokufa, na imani kwa Mungu,” na kufuatwa na fundisho juu ya mabatizo, kuwekewa mikono, ufufuo, na hukumu ya milele. Ni wazi “matendo yaliyokufa” (usemi unaoonekana mahali pengine tu kwenye Ebr Heb 9:14) haumaanishi tu matendo yenye dhambi ya ukosaji, matendo ya mwili wenye dhambi yanayomwongoza mtu kwenye kifo (Ro 8:6; Gal 6:8), bali pia matendo yote ambayo kiroho yamekufa, ni yenye ubatili, yasiyo na matunda.

Hiyo ingetia ndani matendo ya mtu kujionyesha kuwa mwenye haki, jitihada za wanadamu za kuthibitisha uadilifu wao wenyewe bila Kristo Yesu na dhabihu yake ya fidia. Kwa hiyo, ushikaji rasmi wa Sheria wa viongozi wa kidini Wayahudi na wengine ulihusisha “matendo yaliyokufa” kwa sababu ulikosa kile kiungo muhimu cha imani. (Ro 9:30-33; 10:2-4) Hilo lilifanya wajikwae juu ya Kristo Yesu, ‘Wakili Mkuu wa Mungu ili kuwapa Israeli toba na msamaha wa dhambi,’ badala ya kutubu. (Mdo 5:31-33; 10:43; 20:21) Hivyo, pia, ushikaji wa ile Sheria, kana kwamba ingali ilikuwa inatumika, ungekuwa “matendo yaliyokufa” baada ya Kristo Yesu kuitimiza. (Gal 2:16) Vivyo hivyo, matendo yote ambayo vinginevyo yangekuwa ni yenye thamani, yanakuwa “matendo yaliyokufa” ikiwa kichocheo si kile cha upendo, kumpenda Mungu na kumpenda jirani. (1Ko 13:1-3) Nao upendo, lazima uwe “kwa tendo na kweli,” upatane na mapenzi na njia za Mungu ambazo zimewasilishwa kwetu kupitia Neno lake. (1Yo 3:18; 5:2, 3; Mt 7:21-23; 15:6-9; Ebr 4:12) Mtu anayegeuka kwa imani kumwelekea Mungu kupitia Kristo Yesu hutubu matendo yote ambayo kwa kufaa yamejumlishwa kama “matendo yaliyokufa,” na baada ya hapo huyaepuka, kwa njia hiyo dhamiri yake inasafishwa.—Ebr 9:14.

Ubatizo (kuzamishwa ndani ya maji), isipokuwa katika kisa cha Yesu, ulikuwa mfano uliotolewa kimungu unaohusianishwa na toba, kwa upande wa wale waliokuwa miongoni mwa taifa la Kiyahudi (ambalo lilikuwa limeshindwa kutunza agano la Mungu lilipokuwa likifanya kazi) na kwa upande wa watu wa mataifa pia ‘waliogeuka’ ili kumtolea Mungu utumishi mtakatifu.—Mt 3:11; Mdo 2:38; 10:45-48; 13:23, 24; 19:4; ona UBATIZO.

Ukosefu wa Toba. Ukosefu wa toba ya kweli uliongoza Israeli na Yuda kwenye uhamisho, Yerusalemu kuharibiwa mara mbili, na hatimaye, kukataliwa kabisa kwa taifa hilo na Mungu. Walipokaripiwa, hawakumrudia Mungu kikweli bali waliendelea ‘kurudi katika mwendo unaopendwa na wengi, kama farasi anayekimbia kwenda vitani.’ (Yer 8:4-6; 2Fa 17:12-23; 2Nya 36:11-21; Lu 19:41-44; Mt 21:33-43; 23:37, 38) Kwa sababu moyoni mwao hawakutaka kutubu na ‘kugeuka,’ yale waliyosikia na kuona hayakuleta uelewaji na ujuzi; “utaji” ulikuwa juu ya mioyo yao. (Isa 6:9, 10; 2Ko 3:12-18; 4:3, 4) Viongozi wa kidini na manabii wasio waaminifu, vilevile manabii wa kike wa uwongo, walichangia hilo, wakawaimarisha watu katika ukosaji wao. (Yer 23:14; Eze 13:17, 22, 23; Mt 23:13, 15) Unabii mbalimbali wa Kikristo ulitabiri kwamba hatua ya kimungu ya wakati ujao ya kukaripia watu na kuwatolea wito wa toba ingekataliwa vivyo hivyo na walio wengi. Ulitabiri kwamba mambo ambayo yangewatesa yangewafanya tu wawe wagumu na wachungu kufikia hatua ya kukufuru Mungu, hata ingawa tendo lao wenyewe la kukataa njia zake za uadilifu ndilo lingekuwa kisabibishi cha msingi na chenye kuzalisha masumbufu na mapigo yao yote. (Ufu 9:20, 21; 16:9, 11) Watu hao ‘wanajiwekea wenyewe akiba ya ghadhabu katika siku ya kufunuliwa kwa hukumu ya uadilifu ya Mungu.’—Ro 2:5.