MTUME

Neno la Kigiriki a·poʹsto·los linatokana na kitenzi a·po·stelʹlo ambacho kwa kawaida kinamaanisha ‘agizwa (au tumwa).’ (Mt 10:5; Mdo 7:34) Maana yake ya msingi inaonyeshwa waziwazi katika maneno ya Yesu: “Mtumwa si mkuu kuliko bwana wake, wala yule aliyetumwa [a·poʹsto·los] si mkuu kuliko yule aliyemtuma.” (Yoh 13:16) Katika maana hiyo, neno hilo linamrejelea pia Yesu Kristo kama “mtume na kuhani mkuu tunayemkubali” (Ebr 3:1; linganisha Mt 10:40; 15:24; Lu 4:18, 43; 9:48; 10:16; Yoh 3:17; 5:36, 38; 6:29, 57; 7:29; 8:42; 10:36; 11:42; 17:3, 8, 18, 21-25; 20:21) Yesu alitumwa na Yehova kama mwakilishi wake aliyewekwa rasmi na kupewa utume.

Hata hivyo, kimsingi neno hilo linatumiwa hasa kuwahusu wanafunzi 12 ambao Yesu mwenyewe aliwachagua kama wawakilishi. Majina ya wanafunzi hao 12 waliochaguliwa yanatajwa kwenye Mathayo 10:2-4; Marko 3:16-19, na Luka 6:13-16. Mmoja kati ya wanafunzi hao 12 wa awali, Yuda Iskariote, alithibitika kuwa msaliti, na hivyo akatimiza unabii uliotolewa awali. (Zb 41:9; 109:8) Mitume 11 waaminifu waliobaki wanatajwa tena kwenye Matendo 1:13.

Baadhi ya mitume walikuwa wanafunzi wa Yohana Mbatizaji kabla ya kuwa wanafunzi wa Yesu. (Yoh 1:35-42) Ni wazi kwamba 11 kati yao walikuwa Wagalilaya (Mdo 2:7), Yuda Iskariote pekee ndiye aliyekuwa ametokea Yudea. Walikuwa wafanyakazi; wanne kati yao walifanya kazi ya uvuvi; mmoja alikuwa mkusanya kodi. (Mt 4:18-21; 9:9-13) Inaonekana angalau wawili kati yao walikuwa binamu za Yesu (Yakobo na Yohana wana wa Zebedayo). Viongozi wa kidini waliwaona kuwa watu “wasio na elimu na wa kawaida tu,” ikionyesha kwamba elimu yao ilikuwa ya msingi na si kutoka kwenye shule za elimu ya juu. Baadhi yao, kutia ndani Petro (Kefa), walikuwa wameoa.​—Mdo 4:13; 1Ko 9:5.

Kati ya wale mitume 12, inaonekana Petro, Yakobo na Yohana walifurahia uhusiano wa karibu zaidi na Yesu. Wao pekee ndio walioshuhudia ufufuo wa binti ya Yairo (Mk 5:35-43) na kugeuka sura kwa Yesu (Mt 17:1, 2), na usiku ambao Yesu alikamatwa walimsindikiza ndani zaidi katika bustani ya Gethsemane kuliko mitume wengine. (Mk 14:32, 33) Inaonekana kulikuwa na uhusiano wa karibu zaidi kati ya Yesu na Yohana, na inakubalika kwamba Yohana ndiye anayerejelewa kuwa “mwanafunzi ambaye Yesu alimpenda.”​—Yoh 21:20-24; 13:23.

Kuchaguliwa na Huduma ya Awali. 12 walichaguliwa kati ya wanafunzi wengi wa Yesu na waliteuliwa na Yesu kuwa “mitume,” “nao wangefuatana naye, na angewatuma [a·po·stelʹlei] kuhubiri na wangekuwa na mamlaka ya kufukuza roho waovu.” (Mk 3:13-15) Baada ya hapo, waliendelea ‘kuwa pamoja naye’ wakishirikiana naye kwa ukaribu katika kipindi chote kilichobaki cha huduma yake hapa duniani, wakipokea mafunzo madhubuti ya kibinafsi na mazoezi ya kuhudumu. (Mt 10:1-42; Lu 8:1) Kwa kuwa waliendelea kufundishwa na Yesu, bado walikuwa wakiitwa “wanafunzi,” hasa katika masimulizi ya matukio yaliyotukia kabla ya Pentekoste. (Mt 11:1; 14:26; 20:17; Yoh 20:2) Baada ya hapo, sikuzote waliitwa “mitume.” Wakati walipochaguliwa, Yesu aliwapa nguvu za kimuujiza ili kuponya, na vilevile kufukuza roho waovu, na walitumia nguvu hizo kwa kiasi fulani kipindi cha huduma ya Yesu. (Mk 3:14, 15; 6:13; Mt 10:1-8; Lu 9:6; linganisha Mt 17:16.) Hata hivyo, sikuzote kufanya miujiza kulionekana kuchukua nafasi ya pili huku kazi yao kuu ikiwa kuhubiri. Ingawa aliunda kikundi cha wafuasi wake wa karibu, mafunzo na mazoezi yao hayakuhusisha desturi na sherehe za kimuujiza.

Udhaifu wa Kibinadamu. Ingawa walipata pendeleo la kuwa mitume wa Mwana wa Mungu, walionyesha makosa ya kawaida na udhaifu wa kibinadamu. Petro alikuwa na mwelekeo wa kutenda bila kufikiri na haraka-haraka (Mt 16:22, 23; Yoh 21:7, 8); Tomasi alikuwa mzito kusadiki (Yoh 20:24, 25); Yakobo na Yohana walionyesha mwelekeo wa vijana wa kukosa subira (Lu 9:49, 54). Walibishana kuhusu suala la ni nani angekuwa mkuu katika ufalme wa kidunia ambao walitarajia Yesu auanzishe. (Mt 20:20-28; Mk 10:35-45; linganisha Mdo 1:6; Lu 24:21.) Walitambua uhitaji wao wa kuwa na imani zaidi. (Lu 17:5; linganisha Mt 17:20.) Licha ya kushirikiana na Yesu kwa ukaribu kwa miaka mingi na ingawa walijua alikuwa Masihi, wote walimwacha wakati alipokamatwa (Mt 26:56); shughuli za maziko yake zilifanywa na watu wengine. Mitume walisita mwanzoni kukubali ushahidi uliotolewa na wanawake waliokuwa wa kwanza kumwona Yesu baada ya kufufuliwa kwake. (Lu 24:10, 11) Kwa sababu ya woga walifunga milango walipokutanika. (Yoh 20:19, 26) Yesu, aliyefufuliwa, aliwapa nuru zaidi, na baada ya kupaa kwenda mbinguni katika siku ya 40 tangu alipofufuliwa, walionyesha shangwe kubwa na “walikuwa hekaluni kila siku wakimsifu Mungu.”​— Lu 24:44-53.

Shughuli Katika Kutaniko la Kikristo. Kumiminwa kwa roho ya Mungu katika Pentekoste kuliwaimarisha sana mitume. Sura tano za kwanza za kitabu cha Matendo ya Mitume zinaonyesha wazi ujasiri mwingi wa mitume na uimara wao katika kutangaza habari njema na ufufuo wa Yesu licha ya kufungwa gerezani, kupigwa, na vitisho vya kuuawa kutoka kwa watawala wao. Katika siku za mwanzoni baada ya Pentekoste, uongozi wenye nguvu wa mitume chini ya nguvu za roho takatifu, ulitokeza ongezeko la kustaajabisha katika kutaniko la Kikristo. (Mdo 2:41; 4:4) Mwanzoni walifanya huduma yao Yerusalemu tu, halafu wakasogea Samaria, kisha baada ya muda, kotekote kuzunguka ulimwengu wa wakati huo.​—Mdo 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.

Kazi yao kuu wakiwa mitume ilikuwa kuwa mashahidi kuhusu jinsi Yesu alivyotimiza kusudi na unabii wa Yehova Mungu, hasa unaohusiana na ufufuo na kukwezwa kwake, na kujishughulisha na kazi ya kufanya wanafunzi katika mataifa yote; na utume huo ulikaziwa na Yesu kabla tu ya kupaa kwenda mbinguni. (Mt 28:19, 20; Mdo 1:8, 22; 2:32-36; 3:15-26) Ushahidi wao kuhusiana na ufufuo ulikuwa ule wa kujionea kwa macho.​—Mdo 13:30-34.

Nguvu za Kufanya Miujiza. Kwa kuongezea, ili kuthibitisha ushahidi wao, mitume waliendelea kutumia nguvu za kufanya miujiza ambazo walipewa awali na Yesu, na pia zawadi nyingine za roho walizopokea kuanzia siku ya Pentekoste na kuendelea. (Mdo 5:12; 9:36-40; ona ZAWADI KUTOKA KWA MUNGU [Zawadi za roho].) Ingawa wengine pia walipokea kimuujiza zawadi za roho, masimulizi yanaonyesha kwamba hilo liliwezekana pale tu ambapo mtume mmoja au zaidi wangekuwapo, au kupitia kuwekewa mikono na mitume. Paulo, ingawa hakuwa mmoja wa wale 12, alitumikia katika njia hiyo pia akiwa mtume aliyechaguliwa na Yesu Kristo mwenyewe. (Mdo 2:1, 4, 14; 8:14-18; 10:44; 19:6) Kwa hiyo, ni mitume tu waliokuwa na uwezo wa kuwapa wengine zawadi hizo. Hivyo, zawadi hizo za kimuujiza zingekoma baada ya kufa kwa mitume na wale waliopokea zawadi hizo kupitia mitume (1Ko 13:2, 8-11), na hivyo tunasoma kwamba nguvu hizo “hazikuwapo katika kanisa la karne ya pili, waandishi wa kipindi hicho wanazungumza kuzihusu kama mambo ya wakati uliopita, naam, enzi za mitume.”​—The Illustrated Bible Dictionary, iliyohaririwa na J. D. Douglas, 1980, Buku la 1, uku. 79.

Usimamizi. Mitume walichangia sehemu kubwa katika kuanzishwa, kusimamiwa, na kuongozwa vizuri kwa kutaniko la Kikristo. (1Ko 12:28; Efe 4:11) Ingawa waliungwa mkono na “wanaume wazee” katika kusimamia, walifanyiza sehemu ya msingi ya baraza lililoongoza la kutaniko la Kikristo lililokuwa likikua, na baraza hilo lilijulikana na Wakristo wa mapema kila mahali kama njia ambayo Mungu alitumia ili kutoa maamuzi na kuongoza mambo yaliyohusu kutaniko duniani pote. (Mdo 2:42; 8:14-17; 11:22; 15:1, 2, 6-31; 16:4, 5) Wanaume hao walifanikiwa kwa sababu ya utimizo wa ahadi zilizotolewa kuhusu mwongozo wa roho takatifu ya Mungu. (Yoh 15:26, 27) Msaada huo uliwawezesha kukumbuka maagizo ya Yesu na mafundisho yake, kufafanua wazi mafundisho, na kuongozwa hatua kwa hatua “kwenye kweli yote” ambayo ilifunuliwa kupitia kwao katika enzi za mitume. (Yoh 14:26; 16:13-15; linganisha Yoh 2:22; 12:16.) Walichagua wale ambao wangesimamia mambo ndani ya kutaniko na pia waliteua nafasi ambazo baadhi yao wangetumikia katika kazi ya umishonari.​—Mdo 6:2, 3; Gal 2:8, 9.

Kwa hiyo, mitume walitumikia kama msingi, uliowekwa juu ya Kristo Yesu mwenyewe akiwa jiwe la pembeni, ili kujenga “hekalu takatifu kwa ajili ya Yehova” (Efe 2:20-22; 1Pe 2:4-6) Hakuna uthibitisho wowote unaoonyesha kwamba kulikuwa na mtume aliyekuwa na mamlaka zaidi ya wengine katika kuanzishwa kwa kutaniko la Kikristo. (Ona PETRO.) Inaonekana Petro na Yohana walijulikana sana hasa katika siku ya Pentekoste na muda mfupi baadaye, Petro akitenda kama msemaji mkuu. (Mdo 2:14, 37, 38; 3:1, 4, 11; 4:1, 13, 19; 5:3, 8, 15, 29) Hata hivyo, katika maamuzi yaliyofanywa wakati huo hakuna hata mmoja kati yao aliyeonekana kuwa bora kuliko wengine wa baraza lililoongoza, na wakati habari zilipowafikia kuhusu ubatizo uliokuwa ukifanywa Samaria, mitume huko Yerusalemu “wakawatuma [a·peʹstei·lan] Petro na Yohana kwao,” hivyo wawili hao walitumikia, kama tu, mitume wa mitume. (Mdo 6:2-6; 8:14, 15) Inaelekea kwamba baada ya kifo cha mtume Yakobo, mwanafunzi aliyekuwa na jina kama hilo; Yakobo, ndugu wa kambo wa Yesu; alijiunga na baraza lililoongoza. Paulo anazungumza kuhusu Yakobo (ndugu ya Yesu) na pia Petro (Kefa) na Yohana kama wale “ambao walionekana kuwa nguzo” (Mdo 12:1, 2, 16, 17; Gal 1:18, 19; 2:9, 11-14) Ni Yakobo aliyetangaza uamuzi wa mwisho katika suala la tohara lililowahusu waamini wasio Wayahudi, katika mkutano ambao Petro na Paulo walitoa ushahidi wao.​—Mdo 15:1, 2, 6-21.

Ni nani aliyechukua nafasi ya Yuda Iskariote kama mtume wa 12?

Kwa sababu ya usaliti wa Yuda Iskariote, ambaye alikufa akiwa si mwaminifu, kulikuwa na mitume 11 waliobaki, na ndani ya siku 40 kuanzia Yesu alipofufuliwa hadi alipopaa kwenda mbinguni hakumchagua yeyote kwa ajili ya kuchukua nafasi hiyo. Kipindi fulani ndani ya siku 10 kuanzia Yesu alipopaa mpaka siku ya Pentekoste ilionekana kuwa lazima mtu mwingine achaguliwe ili kuchukua nafasi iliyoachwa na Yuda, si tu kwa msingi wa kifo chake bali hasa kwa msingi wa usaliti wake mbaya sana, kama tu andiko lililonukuliwa na Petro linavyoonyesha. (Mdo 1:15-22; Zb 69:25; 109:8; linganisha Ufu 3:11) Basi, tofauti na hilo, wakati mtume mwaminifu Yakobo alipouawa, hakuna masimulizi yoyote kuhusu uhitaji wa kuchagua mtu kwa ajili ya kuchukua nafasi yake ya kuwa mtume.​—Mdo 12:2.

Maneno ya Paulo yanaonyesha wazi kwamba ili mtu astahili kuchukua nafasi ya mtume wa Yesu Kristo ni lazima awe aliwahi kuzungumza na Yesu moja kwa moja, awe aliwahi kushuhudia kazi zake, miujiza yake, na hasa ufufuo wake. Kutokana na hilo, ni wazi kwamba baada ya muda urithi wowote wa utume usingewezekana, isipokuwa Mungu aingilie kati ili kumsaidia mtu atimize vigezo hivyo katika kila kisa. Hata hivyo, pindi ile kabla ya Pentekoste kulikuwa na wanaume waliotimiza vigezo hivyo, na wawili walichaguliwa ili kuchukua nafasi ya Yuda aliyekosa uaminifu. Bila shaka, huku wakizingatia yale yanayosemwa kwenye Methali 16:33, kura zilipigwa, na Mathia alichaguliwa na baada ya hapo “akahesabiwa pamoja na wale mitume 11.” (Mdo 1:23-26) Hivyo, alikuwepo kati ya “wale 12” waliosuluhisha tatizo lililohusu wanafunzi waliozungumza Kigiriki (Mdo 6:1, 2), na bila shaka Paulo alimhesabu aliporejelea “wale 12” alipokuwa akizungumza kuhusu kuonekana kwa Yesu baada ya kufufuka kwenye andiko la 1 Wakorintho 15:4-8. Hivyo, siku ya Pentekoste ilipofika, kulikuwa na misingi 12 ya mitume ambayo katika hiyo taifa jipya la Israeli wa kiroho lingesimamishwa.

Mitume wa Makutaniko. Mathia hakuwa mtume wa kutaniko la Yerusalemu pekee, kama tu ilivyokuwa kwa wale mitume wengine 11. Kisa chake kilikuwa tofauti na kile cha Mlawi Yosefu Barnaba ambaye alikuwa mtume wa kutaniko la Antiokia huko Siria. (Mdo 13:1-4; 14:4, 14; 1Ko 9:4-6) Wanaume wengine walitajwa pia kama “mitume wa makutaniko” katika maana ya kwamba walitumwa na makutaniko hayo kama wawakilishi wayo. (2Ko 8:23) Na Paulo alipokuwa akiwaandikia barua Wafilipi, alimtaja Epafrodito kama “mjumbe [a·poʹsto·lon] wenu na mtumishi wa kibinafsi kwa ajili ya uhitaji wangu.” (Flp 2:25) Ni dhahiri kwamba utume wa wanaume hao haukutegemea urithi wowote wa kimitume, wala wanaume hao hawakufanyiza sehemu ya “wale 12” kama ilivyokuwa kwa Mathia.

Kuelewa vizuri jinsi neno “mtume” lilivyotumiwa katika maana pana kunaweza kuondoa tofauti yoyote ambayo huenda ingewaziwa kati ya andiko la Matendo 9:26, 27 na Wagalatia 1:17-19, yanapotumiwa kuzungumzia jambo lilelile. Simulizi la kwanza linasema kwamba Paulo alipofika Yerusalemu Barnaba alimpelekwa “kwa mitume.” Hata hivyo, katika simulizi lililo kwenye Wagalatia, Paulo anasema kwamba alimtembelea Petro na anaongezea kusema hivi: “Lakini sikuwaona wale mitume wengine, isipokuwa Yakobo ndugu ya Bwana.” Yakobo (ambaye hakuwa mtume Yakobo mwana wa Zebedayo wala Yakobo mwana wa Alfayo, bali ndugu wa kambo wa Yesu) alionwa kwa hakika kama “mtume” katika maana pana, yaani, kama “aliyetumwa” na kutaniko la Yerusalemu. Hilo lingefanya iwezekane kwa masimulizi ya kitabu cha Matendo kutumia cheo hicho katika wingi yanaposema kwamba Paulo alipelekwa kwa “kwa mitume” (yaani, Petro na Yakobo).​—Linganisha 1Ko 15:5-7; Gal 2:9.

Kuchaguliwa kwa Paulo. Inaelekea Sauli wa Tarso aligeuzwa imani mwaka wa 34 W.K. hivi, na baada ya hapo anarejelewa kuwa Paulo. Alikuwa mtume wa kweli wa Yesu Kristo na alichaguliwa moja kwa moja na Yesu Kristo aliyefufuliwa na kupaa. (Mdo 9:1-22; 22:6-21; 26:12-23; 13:9) Alijitetea kuhusiana na utume wake na kueleza bayana kustahili kwake kukiwa ni alimwona Bwana Yesu Kristo aliyefufuliwa, kwamba alifanya miujiza, na kwamba ametumikia akiwa njia ya kugawa roho takatifu kwa waamini waliobatizwa. (1Ko 9:1, 2; 15:9, 10; 2Ko 12:12; 2Ti 1:1, 11; Ro 1:1; 11:13; Mdo 19:5, 6) Kwa kuwa mtume Yakobo (ndugu ya Yohana) hakuwa ameuawa mpaka mwaka wa 44 W.K. hivi, “wale 12” walikuwa hai wakati Paulo alipokuwa mtume. Hakuna mahali popote anapojitaja pamoja na wale mitume “12,” na wakati uleule hajioni kwa vyovyote kuwa duni katika utume wake kwa kulinganisha na utume wao. .​—Gal 2:6-9.

Utume wa Mathia na wa Paulo ulikubalika kwa Mungu kutokana na kusudi ambalo wanaume hao “walitumwa,” hata hivyo, mtume Yohana alipoona maono ya Yerusalemu Jipya la kimbingu katika Ufunuo (aliopokea mwaka wa 96 W.K. hivi) aliona mawe 12 tu ya msingi na juu ya mawe hayo kulikuwa na “majina 12 ya mitume 12 wa Mwanakondoo.” (Ufu 21:14) Ushahidi wa Maandiko Matakatifu upo wazi kwamba mtume Paulo hakuwahi kamwe kurejelewa kuwa mmoja wa “wale 12.” Hivyo basi, inapatana na akili kuamini kwamba moja kati ya “majina 12 ya mitume 12 wa Mwanakondoo” yaliyoandikwa katika mawe ya msingi ya Yerusalemu Jipya ni lile la Mathia na si la Paulo. Hilo linamaanisha kwamba maono ya mtume Yohana yanaonyesha hali iliyokuwepo katika kuanzishwa kwa kutaniko la Kikristo katika siku ya Pentekoste mwaka wa 33 W.K.​—Ona PAULO.

Mwisho wa Enzi za Mitume. Ingawa Biblia haitaji vifo vya wale mitume 12, isipokuwa kile cha Yakobo, uthibitisho unaopatikana unaonyesha kwamba walidumisha uaminifu wao hadi kifo na hivyo nafasi zao hazikuhitaji kupewa mtu mwingine. Kuhusiana na historia ya karne zilizofuata, inasemekana kwamba “popote ambapo neno hilo [“mtume”] linatumiwa kurejelea watu katika machapisho ya Kikristo ya baadaye, linatumiwa tu kwa njia ya mfano. Kanisa halijawahi kuwa na mitume katika maana ya A[gano] J[ipya] baada ya karne ya kwanza.”​—The Interpreter’s Dictionary of the Bible, iliyohaririwa na G. A. Buttrick, 1962, Buku la 1, uku. 172.

Katika kipindi chote cha maisha yao, uwepo wa mitume ulikuwa kizuizi cha uvutano wa uasi imani, na kuondoa uvutano wowote wa ibada ya uwongo katika kutaniko la Kikristo. Ni wazi kwamba mtume Paulo alikuwa akirejelea “kizuizi” hicho katika 2 Wathesalonike 2:7 aliposema hivi: “Kwa kweli, fumbo la uasi sheria huu tayari linafanya kazi, lakini ni mpaka tu yule anayeuzuia sasa atakapoondolewa.” (Linganisha Mt 13:24, 25; Mdo 20:29, 30.) Uvutano huo wa mitume, kutia ndani uwezo na nguvu za pekee walizokuwa nazo, uliendelea mpaka kifo cha Yohana mwaka wa 100 hivi W.K. (1Yo 2:26; 3Yo 9, 10) Kuingia haraka kwa uasi imani na mafundisho na mazoea ya uwongo baada ya kifo cha mitume kunaonyesha kwamba watu wowote waliodai kurithi utume hawakuwa uvutano kama wa mitume ambao ulizuia uasi imani na mafundisho na mazoea hayo ya uwongo.

Kutajwa kwa Androniko na Yunia kwenye Waroma 16:7 kama “watu wanaojulikana kwa mitume” kunaonyesha, si kwamba wao ni mitume, bali, kwamba waliheshimiwa sana na mitume. Wazo la kwamba baadhi ya watu wangezua madai ya uwongo kwamba wao ni “mitume wa Kristo” linaonekana katika andiko la 2 Wakorintho 11:5, 13; 12:11, 12; Ufunuo 2:2.