Kuzimu na Jehanamu

Je, Biblia inaonyesha kwamba wafu wanahisi maumivu?

Mhu. 9:5, 10: “Walio hai wanajua kwamba watakufa; lakini wafu, hawajui lolote kamwe . . . Yote ambayo mkono wako unapata kufanya, yafanye kwa nguvu zako zote, kwa maana hakuna kazi, wala utungaji wala ujuzi wala hekima katika Kaburi,* mahali unapokwenda.” (Ikiwa hawajui lolote, bila shaka hawahisi maumivu.) (*“Sheoli,” VB; “kaburi,” ZSB; “kuzimu,” UV.)

Zab. 146:4: “Roho yake hutoka, naye hurudi kwenye udongo wake; siku hiyo mawazo* yake hupotea.” (*“Mawazo,” UV; “mashauri,” 145:4 VB; “mipango,” BHN.)

Je, Biblia inaonyesha kwamba nafsi huendelea kuishi baada ya kufa kwa mwili?

Eze. 18:4: “Nafsi* inayotenda dhambi—hiyo yenyewe itakufa.” (*“Nafsi,” ZSB; “yule,” VB; “yeyote,” BHN.)

“Wazo la ‘nafsi,’ ikimaanisha kitu cha kiroho kilicho tofauti na ‘mwili’ . . . halimo katika Biblia.”—La Parole de Dieu (Paris, 1960), Georges Auzou, profesa wa Maandiko Matakatifu, Seminari ya Rouen, Ufaransa, uku. 128.

“Ijapokuwa neno la Kiebrania nefesh [katika Maandiko ya Kiebrania] mara nyingi hutafsiriwa ‘nafsi,’ haingekuwa sahihi kulipa maana ya Kigiriki. Neno nefesh . . . halimaanishi kamwe kitu kilicho tofauti na mwili. Katika Agano Jipya neno la Kigiriki psyche mara nyingi linatafsiriwa ‘nafsi’ lakini halipaswi kueleweka kuwa lina maana ileile iliyojulikana na wanafalsafa Wagiriki. Mara nyingi hilo humaanisha ‘uhai,’ au ‘uzima,’ au, wakati mwingine, ‘mtu binafsi.’”—The Encyclopedia Americana (1977), Buku la 25, uku. 236.

Ni watu wa aina gani wanaoenda kuzimu?

Je, Biblia inasema kwamba waovu wanaenda kuzimu?

Zab. 9:17, UV: “Wadhalimu watarejea kuzimu,* naam, mataifa yote wanaomsahau Mungu.” (*“Kuzimu,” BHN; “Sheoli,” NW, kielezi-chini; “Hadeze,” ZSB.)

Je, Biblia inasema pia kwamba watu wanyoofu huenda kuzimu?

Ayu. 14:13, UV: “[Ayubu alisali hivi:] Laiti ungenificha kuzimuni,* ukanilinda kwa siri, hata ghadhabu zako zitakapopita, na kuniandikia muda ulioamriwa, na kunikumbuka!” (Mungu mwenyewe alisema kwamba Ayubu alikuwa “mtu asiye na lawama na mnyoofu, mwenye kumwogopa Mungu na kujiepusha na ubaya.”—Ayu. 1:8.) (*“Hadeze,” ZSB; “Sheoli,” NW, kielezi-chini.)

Mdo. 2:25-27, UV: “Daudi ataja habari zake [Yesu Kristo], . . . Kwa maana hutaiacha roho yangu katika kuzimu;* wala hutamtoa Mtakatifu wako aone uharibifu.” (Taarifa hiyo ya kwamba Mungu ‘hakumwacha’ Yesu katika kuzimu huonyesha kwamba Yesu alikuwa katika kuzimu, au Hadeze, angalau kwa muda fulani, sivyo?) (*“Kuzimu,” VB; “Hadeze,” ZSB; “Hadesi,” NW, kielezi-chini.)

Je, yeyote anaweza kutoka katika kuzimu?

Ufu. 20:13, 14, UV: “Bahari ikawatoa wafu waliokuwamo ndani yake; na Mauti na Kuzimu* zikawatoa wafu waliokuwamo ndani yake. Wakahukumiwa kila mtu kwa kadiri ya matendo yake. Mauti na Kuzimu zikatupwa katika lile ziwa la moto.” (Kwa hiyo wafu watatolewa kuzimuni. Ona pia kwamba kuzimu si sawa na ziwa la moto bali itatupwa katika lile ziwa la moto.) (*“Kuzimu,” BHN, VB; “Hadeze,” ZSB; “Hadesi,” NW, kielezi-chini.)

Kwa nini kuna mvurugo kuhusu yale ambayo Biblia inasema juu ya kuzimu?

“Mvurugo mwingi na kutoelewa kumesababishwa na watafsiri wa zamani wa Biblia waliotafsiri neno la Kiebrania Sheoli na maneno ya Kigiriki Hadesi na Gehena kwa kutumia maneno kuzimu na jehanamu. Kule kutoholewa kwa maneno hayo na watafsiri wa chapa zilizosahihishwa za Biblia hakukutosha kuondoa kwa kadiri inayofaa mvurugo huo na maoni yenye makosa.”—The Encyclopedia Americana (1942), Buku la 14, uku. 81.

Watafsiri wameruhusu imani zao za kibinafsi ziathiri tafsiri zao badala ya kutafsiri kwa njia moja maneno ya lugha za kwanza. Kwa mfano: (1) Tafsiri ya Union Version ilitafsiri neno she’ohlʹ kuwa “kuzimu,” “kaburi,” na “shimo,”; haiʹdes limetafsiriwa humo kuwa “kuzimu”; nalo neno geʹen·na limetafsiriwa kuwa “jehanum.” (2) Tafsiri ya Zaire Swahili Bible hutohoa neno haiʹdes kuwa “Hadeze” na pia hulitafsiri neno hilo kuwa “kuzimu.” (3) Tafsiri ya Neno— Agano Jipya hutafsiri neno haiʹdes kuwa “kuzimu.” Pia hutafsiri neno geʹen·na kuwa “motoni,” “jehena,” na pia “kuzimu” kama inavyotafsiri neno haiʹdes mahali pengine. Kwa hiyo, maana halisi ya maneno ya lugha za kwanza haieleweki waziwazi.

Je, waovu wataadhibiwa milele?

Mt. 25:46, UV: “Hao watakwenda zao kuingia katika adhabu ya milele [“pogolewa,” Int; Kigiriki, koʹla·sin]; bali wenye haki watakwenda katika uzima wa milele.” (The Emphatic Diaglott husema “watakatiliwa mbali” badala ya kutumia neno “adhabu.” Kielezi-chini kinasema hivi: “Neno Kolasin . . . limetokana na neno kolazoo, linalomaanisha, 1. Kukatilia mbali; kama vile kukata au kupogoa matawi ya miti. 2. Kuzuia, kukandamiza. . . . 3. Kuadibisha, kuadhibu. Kumkatilia mbali mtu kutoka katika uzima, au jamii, au hata kumzuia, huonwa kuwa adhabu;—ndicho chanzo cha maana hiyo ya tatu ya mfano ya neno hilo. Maana ya kwanza ya neno hilo ndiyo inayotumika, kwa sababu inapatana vizuri zaidi na sehemu ya pili ya sentensi hiyo, na kwa hiyo inaonyesha wazi tofauti iliyopo kati ya sehemu ya kwanza na ya pili. Wenye haki wanaenda kwenye uzima, waovu kwenye kukatiliwa mbali kutoka katika uzima, au kwenye kifo. Ona 2 The. 1.9.”)

2 The. 1:9, ZSB: “Watakaoazibiwa kwa uharibifu wa milele,* kutengwa na uso wa Bwana na utukufu wa nguvu zake.” (*“Maangamizi ya milele,” UV: “upotevu wa milele,” VB.)

Yuda 7, UV: “Kama vile Sodoma na Gomora na miji iliyokuwa kando-kando, waliofuata uasherati kwa jinsi moja na hawa, wakaenda kufuata mambo ya mwili yasiyo ya asili, imewekwa kuwa dalili, wakiadhibiwa katika moto wa milele.” (Moto ulioharibu Sodoma na Gomora ulizimika maelfu ya miaka iliyopita. Lakini uharibifu uliosababishwa na moto huo umekuwa wenye kudumu; majiji hayo hayajajengwa upya. Hata hivyo, hukumu ya Mungu haikuwa dhidi ya majiji hayo tu bali pia dhidi ya wakaaji wake. Kilichowapata ni onyo. Katika Luka 17:29, Yesu husema kwamba ‘waliangamizwa’; Yuda 7 huonyesha kwamba uharibifu huo ulikuwa wa milele.)

‘Kuteswa milele’ kunakotajwa katika Ufunuo kunamaanisha nini?

Ufu. 14:9-11; 20:10, UV: “Mtu awaye yote akimsujudu huyo mnyama na sanamu yake, na kuipokea chapa katika kipaji cha uso wake, au katika mkono wake, yeye naye atakunywa katika mvinyo ya ghadhabu ya Mungu iliyotengenezwa, pasipo kuchanganywa na maji, katika kikombe cha hasira yake; naye atateswa kwa moto na kiberiti mbele ya malaika watakatifu, na mbele za Mwana-Kondoo. Na moshi wa maumivu [Kigiriki, basa·ni·smouʹ] yao hupanda juu hata milele, wala hawana raha mchana wala usiku, hao wamsujuduo huyo mnyama na sanamu yake, na kila aipokeaye chapa ya jina lake.” “Na yule Ibilisi, mwenye kuwadanganya, akatupwa katika ziwa la moto na kiberiti, alimo yule mnyama na yule nabii wa uwongo. Nao watateswa mchana na usiku hata milele na milele.”

Maandiko hayo yanazungumzia ‘kuteswa’ gani? Inafaa kutambua kwamba andiko la Ufunuo 11:10 (UV) linataja ‘manabii wanaotesa wao wakaao juu ya nchi.’ Mateso hayo yanatokana na ujumbe ambao manabii hao wanatangaza, unaofichua mambo kwa njia yenye kuaibisha. Andiko la Ufunuo 14:9-11 (UV) linasema kwamba wamsujudiao ‘mnyama huyo wa mfano na sanamu yake, wanateswa kwa moto na kiberiti.’ Hilo haliwezi kurejelea kuteswa kwa watu wenye fahamu baada ya kifo kwa sababu “wafu hawajui neno lo lote.” (Mhu. 9:5, UV) Basi, ni nini kinachowatesa wakiwa wangali hai? Ni lile tangazo linalotolewa na watumishi wa Mungu la kwamba wamsujudiao “mnyama na sanamu yake” watapatwa na kifo cha pili, kinachofananishwa na “ziwa la moto na kiberiti.” Moshi, unaohusianishwa na uharibifu wao unaofananishwa na moto, unaendelea kupanda milele kwa sababu uharibifu huo utakuwa wa milele na hautasahauliwa kamwe. Andiko la Ufunuo 20:10 humaanisha nini linaposema kwamba Ibilisi ‘atateswa milele na milele’ katika “ziwa la moto na kiberiti”? Andiko la Ufunuo 21:8 (UV) husema waziwazi kwamba “lile ziwa la moto na kiberiti” humaanisha “kifo cha pili.” Kwa hiyo, ‘kuteswa’ kwa Ibilisi humo milele na milele kunamaanisha kwamba hatapata kitulizo kamwe; atazuiwa milele, katika kifo cha milele. Matumizi ya neno hilo ‘kuteswa’ (kutokana na neno la Kigiriki baʹsa·nos) humkumbusha mtu matumizi yake katika Mathayo 18:34, ambamo neno hilohilo la msingi la Kigiriki linatafsiriwa “watesaji” (UV, ZSB, VB), “walinzi wa jela” (NW), na “askari wa gereza” (NAJ).

‘Gehena ya moto’ ambayo Yesu alitaja ni nini?

Neno Gehena hupatikana mara 12 katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo. Mara tano linahusianishwa moja kwa moja na moto. Watafsiri wametafsiri neno la Kigiriki geʹen·nan tou py·rosʹ kuwa “jehanum ya moto” (UV), “gehena ya moto” (ZSB), “moto wa jehanamu” (BHN), na “moto wa jehena” (NAJ).

Asili ya neno hilo: Bonde la Hinomu (Gehena) lilikuwa nje ya kuta za Yerusalemu. Kwa muda lilikuwa mahali pa ibada ya sanamu, kutia ndani kudhabihu watoto. Katika karne ya kwanza Gehena ilitumiwa kuwa mahali pa kuteketezea takataka za Yerusalemu. Mizoga ilitupwa kwenye bonde hilo ili iteketezwe kwa moto, ulioongezewa kiberiti ili uzidi kuwaka. Pia maiti za wahalifu waliouawa, walioonwa kuwa hawastahili kuzikwa katika kaburi, ilitupwa katika Gehena. Kwa hiyo, katika Mathayo 5:29, 30, Yesu alisema juu ya kutupwa kwa “mwili wote” wa mtu katika Gehena. Ikiwa mwili huo ungeanguka kwenye moto uliokuwa ukiwaka daima, ungeteketea, lakini ikiwa ungeanguka pembeni mwa bonde hilo lenye kina kirefu, mwili huo wenye kuoza ungeliwa na mabuu au funza waliokuwapo nyakati zote. (Marko 9:47, 48) Wanadamu walio hai hawakutupwa katika Gehena; kwa hiyo hapakuwa mahali ambapo watu wenye fahamu walikuwa wakiteswa.

Katika Mathayo 10:28, Yesu aliwaonya wasikilizaji wake ‘wamwogope yeye anayeweza kuangamiza vyote viwili nafsi na mwili katika Gehena.’ Hilo linamaanisha nini? Ona kwamba hapo kuteswa katika moto wa Gehena hakutajwi; bali, anasema ‘wamwogope yeye anayeweza kuangamiza katika Gehena.’ Kwa kuitaja “nafsi” ikiwa peke yake, hapa Yesu anakazia kwamba Mungu anaweza kuharibu matazamio yote ya mtu ya kuishi; na kwa hiyo asiwe na tumaini la kufufuka. Kwa hiyo, maneno ‘Gehena ya moto’ yana maana sawa na lile ‘ziwa la moto’ la Ufunuo 21:8, yaani, uharibifu, “kifo cha pili.”

Biblia inasema adhabu ya dhambi ni nini?

Rom. 6:23: “Mshahara ambao dhambi hulipa ni kifo.”

Baada ya mtu kufa, je, bado anaweza kuendelea kuadhibiwa kwa ajili ya dhambi zake?

Rom. 6:7: “Kwa maana yeye ambaye amekufa ameondolewa hatia ya dhambi yake.”

Je, kuwatesa waovu milele kunapatana na utu wa Mungu?

Yer. 7:31: “Nao [Wayudea waasi-imani] wamejenga mahali pa juu pa Tofethi, palipo katika bonde la mwana wa Hinomu, ili kuwateketeza wana wao na binti zao katika moto, jambo ambalo sikuamuru wala halikuingia moyoni mwangu.” (Ikiwa jambo hilo halikuingia katika moyo wa Mungu, bila shaka yeye hana wala halitumii jambo hilo kwa kiwango kikubwa hata zaidi.)

Mfano: Wewe ungemwonaje mzazi ambaye angeuchoma kwa moto mkono wa mtoto wake ili kumwadhibu kwa sababu ya kosa fulani? “Mungu ni upendo.” (1 Yoh. 4:8) Je, angefanya jambo ambalo mzazi wa kibinadamu mwenye akili timamu hangefanya? Haiwezekani hata kidogo!

Yesu aliposimulia kuhusu tajiri na Lazaro, je, alikuwa akifundisha juu ya kuteswa kwa waovu baada ya kifo?

Je, masimulizi ya Luka 16:19-31, ni matukio halisi au ni mfano tu wa jambo jingine? Katika kichwa kidogo, Verbum Bible inayaita masimulizi hayo “mfano wa mtu tajiri na Lazaro maskini.” Ikiwa hayo ni masimulizi kuhusu tukio halisi, ingemaanisha kwamba watu wote wenye kibali cha Mungu wangeweza kutoshea katika kifua cha mtu mmoja, Abrahamu; kwamba maji kwenye ncha ya kidole kimoja cha mtu hayangeweza kukaushwa na moto wa Hadesi; kwamba tone moja tu la maji lingeweza kumtuliza mtu anayeteswa. Je, unafikiri kwamba jambo hilo linapatana na akili? Ikiwa ni tukio halisi, lingepingana na sehemu nyingine za Biblia. Ikiwa Biblia ingekuwa yenye kujipinga hivyo, je, mtu anayependa ukweli angeitumia kuwa msingi wa imani yake? Lakini Biblia haijipingi yenyewe.

Mfano huo unamaanisha nini? “Tajiri” aliwakilisha Mafarisayo. (Ona mstari 14.) Yule mwombaji Lazaro aliwakilisha Wayahudi wa kawaida waliodharauliwa na Mafarisayo lakini ambao walitubu na kuwa wafuasi wa Yesu. (Ona Luka 18:11; Yohana 7:49; Mathayo 21:31, 32.) Vifo vyao pia vilikuwa vya mfano, vikiwakilisha badiliko la hali. Kwa hiyo, wale ambao zamani walikuwa wakidharauliwa walikuja kupata kibali cha Mungu, nao wale ambao zamani walikuwa wakionekana kuwa wana kibali cha Mungu, walikataliwa, huku wakiteswa na ujumbe wa hukumu uliotolewa na wale ambao walikuwa wamewadharau.—Mdo. 5:33; 7:54.

Fundisho la jehanamu yenye moto lilitoka wapi?

Wababiloni na Waashuru wa kale waliamini kwamba “jehanamu . . . palikuwa mahali penye kutisha sana, na ambapo palisimamiwa na miungu na roho waovu wenye nguvu nyingi na ukali mwingi.” (The Religion of Babylonia and Assyria, Boston, 1898, Morris Jastrow, Jr., uku. 581) Fundisho la moto wa mateso katika Jumuiya ya Wakristo lilianza kuonekana katika dini ya Misri ya kale. (The Book of the Dead, New Hyde Park, N.Y., 1960, chenye utangulizi ulioandikwa na E. A. Wallis Budge, uku. 144, 149, 151, 153, 161) Dini ya Ubudha, iliyoanza katika karne ya 6 K.W.K., baadaye ilianza kufundisha juu ya jehanamu yenye moto na yenye baridi pia. (The Encyclopedia Americana, 1977, Buku la 14, uku. 68) Yaelekea michoro ya jehanamu iliyo katika makanisa ya Katoliki huko Italia ilianzia Etruska.—La civiltà etrusca (Milan, 1979), Werner Keller, uku. 389.

Lakini fundisho hilo linalomvunjia Mungu heshima lilianza zamani zaidi. Ukatili unaohusianishwa na jehanamu ya mateso ni uchongezi dhidi ya Mungu unaotokana na mchongezi mkuu wa Mungu (Ibilisi, jina linalomaanisha “Mchongezi”), yule ambaye Yesu Kristo alimwita “baba ya uwongo.”—Yoh. 8:44.