Mahubiri Ya Mulimani Yenye Kujulikana Sana

Yesu anapaswa kuwa mwenye kuchoka; alisali usiku muzima na kisha akachagua wanafunzi 12 ili wakuwe mitume. Sasa ni muchana, lakini angali na nguvu na hamu ya kusaidia watu. Anafanya hivyo kwenye mulima wa Galilaya, pengine karibu na Kapernaumu mahali kwenye anafanya utumishi mukubwa.

Watu wengi wamekuja kumuona kutoka maeneo ya mbali. Wamoja wanatokea maeneo ya kusini, Yerusalemu na maeneo mbalimbali katika Yudea. Wengine wanatoka katika miji ya Tiro na Sidoni pembeni ya bahari upande wa kaskazini-mangaribi. Sababu gani wamekuja kumutafuta Yesu? ‘Wamekuja kumusikiliza na kuponyeshwa magonjwa yao.’ Na inakuwa kabisa hivyo; Yesu iko ‘anawaponyesha wote.’ Waza kidogo! Wagonjwa wote wako wanaponyeshwa. Yesu anasaidia pia ‘wale wenye kusumbuliwa na roho wachafu,’ ni kusema, wale wenye kuteswa na malaika waovu wa Shetani.—Luka 6:17-19.

Kisha Yesu anapata mahali penye kufaa kwenye mulima na watu wanakusanyika hapo. Inawezakana wanafunzi wake, zaidi sana mitume 12 wanakaa karibu sana naye. Wote wanangojea kwa hamu kumusikiliza mwalimu huyo mwenye iko na uwezo wa kufanya miujiza. Yesu anafanya mahubiri yenye yanaletea wasikilizaji wote faida. Tangu wakati huo, watu wengine wengi wamefaidika na mahubiri hayo. Sisi pia tunaweza kupata faida kwa sababu mahubiri hayo yako na mambo mazito ya kiroho yenye yalitolewa kwa kutumia maneno mepesi na yenye kuwa wazi. Yesu anatumia mambo ya kawaida na yenye watu wanajua muzuri. Hilo linafanya wale wote wenye kutafuta maisha ya muzuri na yenye kumupendeza Mungu waelewe mawazo yake. Ni mambo gani makubwa yanafanya mahubiri ya Yesu yakuwe ya maana sana?

Mutu yeyote anapenda kuwa na furaha. Kwa sababu Yesu anajua jambo hilo, anaanza kwa kuzungumuzia wale wenye kuwa kabisa na furaha. Fikiria namna hilo linachochea uangalifu wa wasikilizaji wake. Lakini kuna mambo yenye yanapaswa kuwashangaza.

Anasema hivi: “Wenye furaha ni wale wenye wanatambua uhitaji wao wa kiroho, kwa sababu Ufalme wa mbinguni ni wao. Wenye furaha ni wale wenye kuomboleza, kwa sababu watafarijiwa. . . . Wenye furaha ni wale wenye njaa na kiu ya mambo yenye kuwa sawa katika macho ya Mungu, kwa sababu watashibishwa. . . . Wenye furaha ni wale wenye wameteswa kwa sababu ya kufanya mambo yenye kuwa sawa, kwa maana Ufalme wa mbinguni ni wao. Wenye furaha ni ninyi wakati watu wanawalaumu na kuwatesa . . . kwa sababu yangu. Mushangilie na kufurahi sana.”—Matayo 5:3-12.

Yesu anamaanisha nini kwa kusema “wenye furaha”? Haiko anazungumuzia mutu mwenye kuchangamuka-changamuka ao mwenye kucheka-cheka, kama vile inakuwaka wakati mutu anapitisha wakati wa muzuri. Furaha ya kweli ni zaidi ya hilo. Inatia ndani kutosheka kabisa, ni kusema, mutu anafurahia vitu vyenye iko navyo na kupendezwa na hali yake ya maisha.

Yesu anasema kama watu wenye furaha ya kweli ni wale wenye wanatambua uhitaji wao wa kiroho, wenye wanahuzunishwa na hali yao yenye zambi, na wenye wanafikia kumujua Mungu na kumutumikia. Hata kama watu wanawachukia na kuwatesa kwa sababu ya kufanya mapenzi ya Mungu, wako wenye furaha kwa sababu wanajua kama wanamufurahisha Mungu na kama atawabariki kwa kuwapatia uzima wa milele.

Lakini watu wengi wanawaza kama kuwa tajiri na kufuatilia mambo ya kujifurahisha kunafanya mutu akuwe na furaha. Lakini Yesu anatoa mawazo mengine tofauti yenye yanapaswa kuchochea wasikilizaji wengi wafikiri. Anasema hivi: “Ole kwenu ninyi matajiri, kwa maana munapata faraja yenu kikamili. “Ole kwenu ninyi wenye kushiba sasa, kwa maana mutakuwa na njaa. “Ole kwenu ninyi wenye kucheka sasa, kwa maana mutaomboleza na kulia. “Ole kwenu wakati watu wote wanasema muzuri juu yenu, kwa maana ni vile mababu zao walitendea manabii wa uongo.”—Luka 6:24-26.

Juu ya nini kuwa na utajiri, kucheka kwa sababu ya furaha, na kusifiwa na wengine kunaleta ole? Kwa kuwa, wakati mutu iko na vitu hivyo na kuvipenda sana, anaweza kuzarau utumishi wake kwa Mungu na kwa hiyo kukosa kupata furaha ya kweli. Yesu haiko anasema kama mutu atakuwa mwenye furaha kwa sababu tu iko maskini ao mwenye njaa. Lakini, mara nyingi ni watu wa hali ya chini ndio wanakubali mafundisho ya Yesu na kupata baraka ya kuwa na furaha ya kweli.

Kwa kufikiria wanafunzi wake, Yesu anasema hivi: “Ninyi ni chumvi ya dunia.” (Matayo 5:13) Kwa kweli, wao ni chumvi ya mufano. Chumvi inalinda vitu visiharibike. Sehemu kubwa ya chumvi inawekwa karibu na mazabahu kwenye hekalu la Mungu na inatumiwa kwa ajili ya matoleo yenye kutiwa chumvi. Inafananisha pia kitu chenye hakiharibike ao kuoza. (Mambo ya Walawi 2:13; Ezekieli 43:23, 24) Wanafunzi wa Yesu ni “chumvi ya dunia” katika maana ya kwamba wanasaidia watu ili hali yao ya kiroho na mwenendo wao visiharibike. Ndiyo, ujumbe wao unaweza kulinda uzima wa wale wote wenye wanaukubali.

Yesu anaambia pia wanafunzi wake: “Ninyi ni mwangaza wa ulimwengu.” Watu hawawakishe taa ili kuiweka chini ya kitunga; lakini wanaitia juu ya kinara, nafasi kwenye inaweza kuangaza. Kwa hiyo, Yesu anatoa shauri hili: “Muache mwangaza wenu uangaze mbele ya watu, ili waone matendo yenu ya muzuri na wamutukuze Baba yenu wa mbinguni.”—Matayo 5:14-16.

Viongozi wa dini ya Kiyahudi wanamuona Yesu kuwa muvunjaji wa sheria ya Mungu, na hivi karibuni walipanga njama ili kumuua. Kwa hiyo Yesu anasema waziwazi hivi: “Musiwaze nilikuja kuharibu Sheria ao Manabii. Sikukuja kuharibu, lakini nilikuja kutimiza.”—Matayo 5:17.

Ndiyo, Yesu anaheshimu sana Sheria ya Mungu na anatia wengine moyo wafanye hivyo. Anasema hivi: “Kwa hiyo, kila mutu mwenye anavunja moja ya amri hizi ndogo zaidi na anafundisha wengine kufanya vile, ataitwa mudogo zaidi kuhusiana na Ufalme wa mbinguni.” Anapenda kusema kwamba mutu kama huyo hataingia hata kidogo katika Ufalme. Anaongeza hivi: “Lakini kila mutu mwenye anazifanya na kuzifundisha ataitwa mukubwa kuhusiana na Ufalme wa mbinguni.”—Matayo 5:19.

Yesu analaumu hata tabia zenye zinaongoza mutu kuvunja Sheria ya Mungu. Kisha kuonyesha kuwa Sheria inasema “Haupaswe kuua,” Yesu anaongeza hivi: “Kila mutu mwenye anaendelea kumukasirikia ndugu yake atasamba mbele ya tribinali.” (Matayo 5:21, 22) Kuendelea kukasirikia mutu mwengine ni mubaya sana, na kunaweza hata kufanya mutu afikie kuua mwenzake. Hata hivyo, Yesu anaonyesha kile mutu anapaswa kuwa tayari kufanya ili kukuwe amani. Anasema hivi: “Basi, kama unaleta zawadi yako kwenye mazabahu na pale unakumbuka kama ndugu yako iko na jambo fulani juu yako, acha zawadi yako pale mbele ya mazabahu, na uende. Fanya kwanza amani na ndugu yako, na kisha urudie na utoe zawadi yako.”—Matayo 5:23, 24.

Amri ingine ya Sheria inakataza uzinifu. Yesu anasema hivi: “Mulisikia kama ilisemwa: ‘Haupaswe kufanya uzinifu.’ Lakini mimi ninawaambia kama kila mutu mwenye anaendelea kumuangalia mwanamuke kwa njia ya kumutamani amekwisha kufanya uzinifu pamoja naye katika moyo wake.” (Matayo 5:27, 28) Yesu haiko tu anazungumuzia mawazo machafu ya muda mufupi; lakini, anakazia uzito wa jambo hilo wakati mutu ‘anaendelea kuangalia.’ Kuendelea kuangalia mara nyingi kunaamusha tamaa ya kufanya ngono. Kisha, wakati nafasi inajitokeza, mutu anaweza kufanya uzinifu. Namna gani mutu anaweza kuzuia jambo hilo? Anapaswa kukamata hatua zenye nguvu. Yesu anasema hivi: “Basi, kama jicho lako la kuume linafanya ujikwae, ulingoe na ulitupe mbali na wewe. . . . Kama mukono wako wa kuume unafanya ujikwae, uukate na kuutupa mbali na wewe.”—Matayo 5:29, 30.

Ili kuokoa uzima wao, watu fulani wamekubali wakatwe mukono ao muguu wenye kuwa na ugonjwa hatari. Ni wazi kuwa, Yesu anasema kama ni jambo la maana sana ‘kutupa mbali’ kitu chochote, hata kama ni cha maana sana kama vile jicho ao mukono, ili kuepuka mawazo machafu na matokeo yake. Yesu anafasiria hivi: “Ni muzuri zaidi upoteze kiungo kimoja kuliko mwili wako wote uende katika Gehena” (mahali kwenye walikuwa wanaunguza uchafu inje ya kuta za Yerusalemu), yenye inamaanisha uharibifu wa milele.

Yesu anatoa pia mashauri juu ya namna ya kuishi na watu wenye kuumiza wengine na kuwatendea mubaya. Anasema hivi: “Musipingane na mutu muovu, lakini kila mutu mwenye anakupiga kofi kwenye shavu la kuume, umugeuzie pia lile lingine.” (Matayo 5:39) Hilo halimaanishe kama mutu hawezi kufanya jambo fulani ili kujilinda yeye mwenyewe ao kulinda watu wa familia yake wakati wanashambuliwa. Yesu iko anazungumuzia kupigwa kofi kwenye shavu, tendo lenye haliwezi kuumiza mutu sana ao kumuua; lakini, linaweza kumushushia mutu heshima. Yesu iko anasema kama ikiwa mutu fulani anajaribu kukuchokoza ili upigane naye ao mubishane, ikuwe kwa kukupiga kabisa kofi kwenye shavu ao kwa kukutukana, usimurudishie.

Shauri hilo linapatana na sheria ya Mungu yenye kutuomba tupende adui yetu. Kwa hiyo, Yesu anashauria wasikilizaji wake hivi: “Muendelee kupenda maadui wenu na kusali kwa ajili ya wale wenye kuwatesa ninyi.” Anaonyesha sababu kubwa ya kufanya hivyo: “Ili muonyeshe kuwa ninyi ni wana wa Baba yenu wa mbinguni, kwa sababu yeye anaangazia jua lake watu waovu na watu wazuri.”—Matayo 5:44, 45.

Yesu anatoa kifupi cha sehemu hii ya mahubiri yake, kwa kusema hivi: “Lazima mukuwe wakamilifu, kama vile Baba yenu wa mbinguni ni mukamilifu.” (Matayo 5:48) Kwa kweli, Yesu haseme kama watu wanaweza kuwa kabisa wakamilifu. Lakini, kwa kumuiga Mungu, tunaweza kuonyesha upendo wetu hata kwa maadui wetu. Katika maneno mengine, Yesu anasema: “Muendelee kuwa wenye rehema, kama vile Baba yenu ni mwenye rehema.”—Luka 6:36.

Wakati anaendelea na mahubiri yake, Yesu anashauria wasikilizaji wake hivi: “Mukuwe waangalifu ili musifanye mambo yenye kuwa sawa mbele ya watu ili tu wawaone.” Yesu anahukumu pia watu wenye kutenda kwa unafiki, kwa kusema hivi: “Wakati unatoa zawadi za rehema, usipige tarumbeta mbele yako, kama vile wanafiki wanafanya.” (Matayo 6:1, 2) Ni muzuri kutoa zawadi za rehema bila watu wengine kujua.

Yesu anasema tena hivi: “Wakati munasali musitende kama wanafiki, kwa maana wanapenda kusali wakiwa wamesimama katika masinagogi na kwenye pembe za njia kubwa ili waonekane na watu.” Lakini, Yesu anatoa shauri hili: “Wakati unasali, ingia ndani ya chumba chako peke yako, na kisha kufunga mulango, sali kwa Baba yako mwenye kuwa mahali pa siri.” (Matayo 6:5, 6) Yesu hakataze sala zote zenye zinafanywa mbele ya watu, kwa sababu yeye pia alikuwa anasali mbele ya watu. Anazungumuzia sala zenye watu wanatoa ili kushangaza wasikilizaji na kufanya wasikilizaji hao wawasifu.

Anashauria watu hivi: “Wakati munasali, musiseme mambo yaleyale tena na tena, kama vile watu wa mataifa wanafanya.” (Matayo 6:7) Yesu haseme kama kusali mara nyingi juu ya jambo moja ni mubaya. Anaonyesha kuwa ni mubaya kutumia misemwa yenye kuchungwa katika akili na kuitaja “tena na tena,” ni kusema, kusali kwa kurudilia-rudilia maneno. Kisha anatoa sala ya mufano yenye kuwa na mambo saba yenye tunapaswa kuomba. Mambo tatu ya kwanza yanahusu kutambua haki ya Mungu ya kutawala na makusudi yake, ni kusema, kutakaswa kwa jina lake, kuja kwa Ufalme wake, na kufanyika kwa mapenzi yake. Ni kisha mambo hayo tu ndio tunaweza kusali kwa ajili ya chakula cha kila siku na musamaha wa zambi, na pia kuomba ili tusijaribiwe kupita yale tunaweza kuvumilia na ili atukomboe na ule muovu.

Vitu vyetu vya kimwili vinapaswa kukamata nafasi gani katika maisha yetu? Yesu anaambia watu hivi: “Muache kujiwekea hazina katika dunia, kwenye nondo na kutu vinaharibisha na kwenye wezi wanavunja na kuiba.” Kwa kweli, hili ni shauri lenye kufaa kabisa! Vitu vya kimwili vinaweza kuharibika na vinaharibikaka, na haiko vitu vyetu ndivyo vinafanya Mungu atuone kuwa watu wa maana. Kwa hiyo, Yesu anasema tena hivi: “Mujiwekee hazina mbinguni.” Tunaweza kufanya hivyo kwa kutia utumishi wetu kwa Mungu pa nafasi ya kwanza katika maisha yetu. Hakuna mutu mwenye anaweza kutunyanganya urafiki wetu pamoja na Mungu ao zawadi yake ya uzima wa milele. Kwa hiyo, maneno haya ya Yesu ni ya kweli: “Mahali penye kuwa hazina yako, ni pale moyo wako pia utakuwa.”—Matayo 6:19-21.

Yesu anakazia jambo hilo kwa kutoa mufano huu: “Taa ya mwili ni jicho. Basi, kama jicho lako linakazia jambo moja, mwili wako wote utakuwa wenye mwangaza. Lakini kama jicho lako ni lenye wivu, mwili wako wote utakuwa wenye giza.” (Matayo 6:22, 23) Wakati jicho letu la mufano linatumika muzuri, linakuwa kama taa yenye kuangazia mwili wetu. Lakini ili ikuwe hivyo, jicho letu linapaswa kukazia jambo moja; ikiwa hatufanye hivyo, tunaweza kuanza kuwa na mawazo yenye hayafae juu ya maisha. Ikiwa tunakaza akili juu ya vitu vya kimwili kuliko kukaza akili juu ya utumishi wetu kwa Mungu, hilo litafanya ‘mwili wetu wote ukuwe wenye giza,’ pengine kwa kuanza kufanya mambo yenye hayapatane na mapenzi ya Mungu.

Kisha Yesu anatoa mufano huu wa maana sana: “Hakuna mutu mwenye anaweza kutumikia mabwana wawili; kwa maana atachukia mumoja na kupenda mwingine, ao atashikamana na mumoja na kuzarau mwingine. Hamuwezi kuwa watumwa wa Mungu na wa Utajiri.”—Matayo 6:24.

Watu fulani wenye kumusikiliza Yesu, pengine wanajiuliza ni mawazo gani wanapaswa kuwa nayo juu ya mahitaji yao ya kimwili. Kwa hiyo, anawahakikishia kwamba hawapaswe kuhangaika ikiwa wanatia utumishi wa Mungu pa nafasi ya kwanza. “Muangalie kwa uangalifu ndege wa mbinguni; hawapande mbegu ao kuvuna ao kukusanya katika madepo, lakini Baba yenu wa mbinguni anawalisha.”—Matayo 6:26.

Na Yesu anasema nini juu ya maua yenye inaota kwenye mulima? Anaonyesha kama “hata Sulemani katika utukufu wake wote hakupambwa kama moja la hayo.” Hilo linaonyesha nini? “Kama ni vile Mungu anavalisha mimea yenye kuwa katika shamba, yenye iko hapa leo na kesho inatupwa ndani ya moto, je, hatawavalisha muzuri zaidi, ninyi wenye imani kidogo?” (Matayo 6:29, 30) Yesu anatoa shauri hili lenye hekima: “Musihangaike hata kidogo na kusema, ‘Tutakula nini?’ ao, ‘Tutakunywa nini?’ ao, ‘Tutavaa nini?’ . . . Baba yenu wa mbinguni anajua muko na lazima ya vitu hivi vyote. Basi, muendelee kutafuta kwanza Ufalme na mambo yenye kuwa sawa katika macho ya Mungu, na mutaongezewa vitu hivyo vingine vyote.”—Matayo 6:31-33.

Mitume na watu wengine wenye mioyo mizuri wanapenda kuwa na maisha yenye kumufurahisha Mungu, lakini haiko mwepesi kwa sababu ya hali zao. Kwa mufano, Wafarisayo wengi wanasema wengine mubaya na kuwahukumu sana. Kwa hiyo, Yesu anaonya wasikilizaji wake: “Muache kuhukumu ili musihukumiwe; kwa maana mutahukumiwa kwa hukumu yenye munahukumu wengine.”—Matayo 7:1, 2.

Ni hatari kufuata muongozo wa Wafarisayo wenye kusema wengine mubaya sana, kama vile Yesu anaonyesha kupitia mufano huu: “Kipofu anaweza kuongoza kipofu mwingine? Wote wawili hawataangukia katika shimo?” Sasa, namna gani wasikilizaji wa Yesu wanapaswa kuona wengine? Hawapaswe kuwasema mubaya, kwa sababu kufanya hivyo itakuwa kosa nzito. Anauliza hivi: “Namna gani unaweza kumuambia ndugu yako, ‘Ndugu, uniruhusu nitoshe unyasi wenye kuwa katika jicho lako mwenyewe,’ wakati wewe mwenyewe hauone kipande cha muti chenye kuwa katika jicho lako mwenyewe? Munafiki! Kwanza tosha kipande cha muti katika jicho lako, kisha utaona muzuri namna ya kutosha unyasi wenye kuwa katika jicho la ndugu yako.”—Luka 6:39-42.

Hilo halimaanishe kama wanafunzi wake hawapaswe kufanya hukumu yoyote. Yesu anawaambia hivi: “Musipatie imbwa kitu kitakatifu, wala musitupe lulu zenu mbele ya nguruwe.” (Matayo 7:6) Kweli za Neno la Mungu ni zenye bei sana, kama vile lulu za mufano. Kama watu fulani wanatenda kama wanyama kwa kukataa kupendezwa na kweli hizo zenye bei sana, wanafunzi wake wangepaswa kuacha watu hao na kutafuta wale wenye watapendezwa.

Kuhusu tena sala, Yesu anakazia kuwa ni jambo la lazima kuendelea kusali. “Muendelee kuomba, na mutapewa.” Mungu iko tayari kujibu sala, kama vile Yesu anakazia jambo hilo kwa kuuliza: “Ni nani kati yenu mwenye, kama mutoto wake anaomba mukate, atamupatia jiwe? . . . Kwa hiyo, kama ninyi, hata kama muko waovu, munajua kupatia watoto wenu zawadi za muzuri, je, Baba yenu wa mbinguni hatapatia hata zaidi vitu vya muzuri wale wenye kumuomba?”—Matayo 7:7-11.

Kisha Yesu anatoa kanuni yenye imefikia kujulikana kuwa kanuni ya mwenendo muzuri. Anasema hivi: “Kwa hiyo, mambo yote yenye munataka watu wawatendee, ninyi pia lazima muwatendee wao.” Kwa kweli, sisi wote tunapaswa kukumbuka shauri hilo la muzuri na kulitumikisha katika namna yetu ya kuishi na wengine. Lakini inaweza kuwa nguvu kufanya hivyo, kama vile Yesu anaonyesha kupitia maagizo yake haya: “Muingie kupitia mulango mwembamba, kwa sababu mulango ni mukubwa, na barabara yenye kuongoza kwenye uharibifu ni kubwa, na watu wengi wanaingia kupitia mulango huo; lakini mulango ni mwembamba na barabara yenye kuongoza kwenye uzima ni ya kidogo, na ni watu kidogo ndio wanaipata.”—Matayo 7:12-14.

Kuna watu wenye wangejaribu kuondoa wanafunzi wake katika njia yenye kuongoza kwenye uzima. Kwa hiyo, Yesu anaonya hivi: “Mufanye angalisho na manabii wa uongo wenye wanakuja kwenu katika ngozi ya kondoo, lakini ndani wao ni imbwa wa pori wakali.” (Matayo 7:15) Yesu anaonyesha kama miti ya muzuri na miti ya mubaya inajulikana kupitia matunda yayo. Ni vile pia kuhusu watu. Kwa hiyo, tunaweza kutambua manabii wa uongo kupitia mafundisho na matendo yao. Kwa kweli, Yesu anafasiria kama haiko tu mambo yenye mutu anasema ndiyo yanamufanya akuwe mwanafunzi wake, lakini pia mambo yenye anafanya. Watu fulani wanasema kama Yesu ni Bwana wao, lakini tuseme nini ikiwa hawafanye mapenzi ya Mungu? Yesu anasema hivi: “Halafu nitawaambia: ‘Sikuwajua ninyi hata kidogo! Mutoke mbele yangu, ninyi wenye matendo ya kuvunja sheria!’”—Matayo 7:23.

Yesu anamalizia mahubiri yake kwa kusema hivi: “Kwa hiyo, kila mutu mwenye anasikia maneno yangu haya na kuyatenda atakuwa kama mutu mwenye busara mwenye alijenga nyumba yake juu ya mwamba. Kisha, mvua ikanyesha sana na mafuriko yakakuja na upepo ukavuma na kupiga nyumba hiyo, lakini haikubomoka, kwa maana musingi wake ulikuwa umejengwa juu ya mwamba.” (Matayo 7:24, 25) Sababu gani nyumba hiyo iliendelea kusimama? Kwa sababu mwanaume huyo “alichimba na kushuka chini kabisa na akaweka musingi juu ya mwamba.” (Luka 6:48) Kwa hiyo, tunapaswa kufanya zaidi ya kusikia maneno ya Yesu. Tunapaswa kujikaza “kuyatenda.”

Lakini, tuseme nini juu ya ule “mwenye kusikia maneno” ya Yesu lakini “hayatende”? Iko “kama mutu mupumbavu mwenye alijenga nyumba yake juu ya muchanga.” (Matayo 7:26) Mvua, mafuriko, na upepo vingefanya nyumba hiyo ibomoke.

Watu wanashangazwa na namna yake ya kufundisha. Anafundisha kama mutu mwenye mamlaka, haiko kama viongozi wa dini. Inawezekana watu wengi kati ya wale wenye wanamusikiliza wanakuwa wanafunzi wake.