M Zua A Akaa A Doon Kpishi

Kwaghôron u Arthur Bonno

MO VEA kwase wam, Edith, yange se za mkohol u vesen ugen ken inyom i 1951, nahan se ungwa i yôô ér a lu eren mkombo sha ci u mba i sar ve u eren tom u mishen yô.

Saan mo iyol kpishi, nahan m kaa a Edith mer, “Se za ungwa kwagh u a ôr la!”

Edith gema kaa ér, “Se fatyô u lun mbamishen ga, Arthur!”

M kaa a na mer: “Se za ungwa a ungwa tseegh, Edith.”

Mkombo la been yô, i na se ufoom mba ngeren apelekeshen pinen ian i zan Makeranta u Gileadi.

Tsô m kaa a Edith mer, “De se wa ave shin foom mban.”

Edith kaa a mo ér, “Nahan icombor yase di ye, Arthur?”

Mkohol u vesen been, uwer ngu kar môm man tiôn nahan yô, se za Makeranta u Gileadi. Se mba been yô, i tindi se ér se za er tom ken tar u Ecuador, ken veghertar u South Amerika.

Yange m lu or u hiden ijime sha kwagh ga shi mea tsua u eren kwagh yô, m er un keng, er alaghga u kav ken iliam yam vea kwase wam sha mkohol la nahan. Nahan kpa, Edith yô, eren kwagh akuma akuma shi lu inja legh legh. Shighe u m lu vesen hen angar u Elizabeth, ken kpentar u Pennsylvania, ken tar u Amerika la, Edith lu a vande undun ijiir na zan ica shin zuan ishigh a or u ken tar ugen ga. Yange taver un u undun tsombor na kpishi. Nahan cii kpa, a lumun u za eren tom ken tar ugenegh a ishima i môm. Yange se nyôr ken tar u Ecuador ken inyom i 1954, man hii shighe la je, se mba eren tom ken tar la zan zan hegen. Ken anyom a se er tom ken tar ne la, se zua a akaa a doon kpishi. U soo u ungwan akaa ne agenee?

Se Umbur Akaa a Doon Se

Yange i hii nan se tom hen gartamen u tar u Ecuador, u i yer ér Quito, u a lu sha iwo i Andes, ape i tav je i kom angahar 9,000 la. Mough hen gar u Guayaquil, u a lu shin kpemnger, ape se nyôr igirgirdogo shi se za due se nyôr gongulo la, yem hen gartamen u Quito, tôô se ayange ahar. Aluer u nyôr girgi i purugh hegen u zan hen ijiir ne yô, a tôô u miniti 30 tseegh! Se er tom anyom anyiin hen Quito, a se fatyô u hungur ga yô. Mba ker ken inyom i 1958 yô, kwagh u doon ugen shi er se; i lôhô se ér se za er tom u zenden sôron atôônanongo.

Hen shighe ne, lu uningir mba kiriki uhar tseegh lu ken tar la ye. Nahan, dugh tom u sôron atôônanongo la sha yô, shi se tôô ukasua kpishi ken inyom, se pase kwagh hen angarev mba kiriki, ape kweior u India lu her, kpa Mbashiada gema lu ga yô. Ashighe kpishi ijiir i tsan i kweior u India ne, yange i lu anyou u kiriki u lun a windou shio, u i ver gambe tseegh ker, kwagh ugen a lu ker ga yô. Se zenden a akwati u kon, u se waan akaa shimi yô; akaa shon lu setov man tsua man agbande man gbanyi u kiren akaa man akondo a cirin man ikpamunan man akondo a huan man upipambaabaver mba tsev, kua akaa agen kpaa. Yange se gema upipambaabaver mba tsev mbara se cir ahura a a lu ken kpekpeyou la sha er a war taver mbamcoko u nyôron yô.

Er uruum mba iyough mbara wa ime shi doo sha ashe ga nahan kpa, ka sea umbur shighe u yange tugh mbua ile ve sea tema sha gambe sea lamen shi sea yaan iwer i se jiidi sha setov la nahan, i doo se je i zua ga. Er sha marami wam je m eren kwagh gaegh, nahan ashighe kpishi m ôr kwagh cii ve m mase henen sha mi yô, ashighe agen sea lu imôngo nahan yô, kwase wam a ter igbenda igen sha kwaghfan, i me lam a anmgbianev mba se zaan ve inya la ve a hemba doon yô. Yange m kegh ato a na, nahan mea za anmgbianev inya yô, m hemba taver ve ishima. Shi mea ôr kwagh sha orgen gaegh zum u se lu lamen yô, a kera wa zwa sha iliam la ga. Nahan m hen u lun a mnenge u dedoo sha kwagh u anmgbianev av. Kpa, iliam yase i utu la yange i hemban haren sha atôakaa a se hen ken ngeren mba ken Iyoukura man akaa a se zough a mi ken iyange i se dugh kwaghpasen la. Yange se zua a akaa a doon ken kwaghpasen kpen kpen!

Er Se Zua a Orgen U i Yilan Un Ér Carlos la Yô

Hen geri u Jipijapa, vegher u shin ityôtar i tar u Ecuador la, i na se iti i orgen u lu a isharen yô. Lu iti na i Carlos Mejía la tseegh i na se ye, i na se adereshi na ga. Se mba dugh ken ruumyou u se kôr haya her la yô, se fa ape se hii u keren un ga, nahan se gba hiin zende tsô. Er zegeura nôô tugh mbu karen la yô, se lu palegh amgbiôr sha ugodobi mbalun côu côu yemen. M lu yemen kwase wam sha sha hemen, ica gbe ga yô, m ungwa or ngorom ken ijime sha inja i kwagh tser nan ér, “Arthur.” M gem yô, m nenge Edith nyôr shin amgbiôr je ar sha anu. Luun er ka mliam ma ma jile un ken ashe la ga yô, yange ma m se sha ci u kwagh la yange hôm gande.

Yange m urugh un m due a na shin amgbiôr la, kpa akôv na gema hange lu shimi her. Wanyenomso ugen lu nengen kwagh ne vea wanyekwase ugen, nahan m kaa a ve mer, “Aluer ne dugh akôv la shin amgbiôr la sha yô, me na ne inyaregh.” Ve dugh akôv la ngôôr ga, kpa gema gba u Edith una ôô amgbiôr la sha. Ngô u mbayev mbara kpa lu nengen kwagh u lu zan hemen la, nahan a nyôr a vese hen ya na, a wase kwase wam u ôôn angahar na, mbayev mbara di wase un u kiren akôv aa a lu a amgbiôr sha mi la. Cii man se yem yô, kwagh u doon ugen er se. M pine kwase la ape se fatyô u zuan a or u i yer un ér Carlos Mejía la yô. Kpiligh kwase la iyol, tsô a kaa ér, “Ka nomom je la.” Shighe kar yô, se hii Bibilo i henen a tsombor la, nahan ken masejime yô ve cii i va er ve batisema. Anyom nga kar yô, Carlos man kwase na man mbayev vev uhar hingir ikpur pania.

Ijende i Lun a Mbamtaver man Erdoo u Kundun Iyol

Tom u sôron atôônanongo la lu a mbamtaver. Yange se zenden sha ubôôsu man agirgidogo man ugongulo man utso mba i gba sha kon yô kua agirgi a purugh a cuku. Sha shighe ugen la, anmgbian John Mclenachan, u lu ortamen u nengen sha haregh yô, vea kwase na Dorothy, ve dondo se se yem kwaghpasen hen agar agen a i kôron ishu her, ikyua a ikighirtar i tar u Colombia yô. Se zenden shin tsô ugen u i gba sha kon, i zer ingin shin ityô na yô. Ubombaishuuv mba i yer ér shark la lu karen ikyua a vese shin mnger, ve kehe je kuma er tso la nahan! Ortsoo u lu a vese, shi er tom la anyom kpishi la je kpa cier un iyol sha mkehem ma ishu la, nahan a naha tso la fele fele a va ikyua a kpetar.

Mbamtaver mba se tagher a mi ken tom u sôron atôônanongo la gema wase se je gande. Se fa anmgbianev mba dedoo mba ngohol mbavannya tsembelee. Ashighe kpishi icombor i se ze i inya la i hanger ér se ya kwaghyan kwa tar ken iyange, kpa i yô i ya kwa môm tseegh. Shin ve na se gambe ve u môm môm u ve lu a mi la, kpa ve ve gema ve yav hen inya. Ashighe kpishi kwase wam a kaa ér, “Anmgbianev mba nomso man mba kasev mban wasem u fan er mimi je i lu u or a lu a akaa kpishi keng ve nana nôngo a uma ga yô.”

“Yange Se Soo u Hiden Ijime Ga”

Ken inyom i 1960 la, kwagh u doon ugen shi er se; i lôhô se ér se za er tom hen afishi a branci hen gar u Guayaquil la. Er m lu eren tom u ken afishi la, Edith di lu hen tiônnongo ugen u lu ikyua a branci yô, lu pasen kwagh her. Mayange m nengen iyol yam mer m ngu or u eren tom ken afishi ga shi m tôô mer m fa tom u ken afishi tsembelee kpaa ga, kpa er Mbaheberu 13:21 a tese nahan, ka Aôndo a ne se sha u se kuma “sha hanma kwagh u doon cii sha u eren ishima na” ye. Anyom nga kar ahar yô, i lôhôm ér m za makeranta u Gileadi shin Betel u ken gar u Brooklyn, ken gar u New York la, m za ngohol ityesen iwer pue. Hen shighe ne, yange i soo ér kasev ve za hemen u eren tom u i na ve la. Iyange igen yô, washika va ken Brooklyn, i nger hen kwase wam yô. Yange i pine un ken washika la ér a hen tsembelee, aluer ka u una fatyô u lumun ér nom na a undu un iwer pue yô.

Edith di nger kaa wener: “M fa wang er kwagh ne a lu kwagh u hemban taver u eren ken tar ne cii yô, kpa se fa ser Yehova una wase se u hemban mbamtaver mba alaghga kwagh ne una va a mi la cii. . . . Se soo ser se venda aan a tom a se zough a mi shin ma ian i ia wase se se hemba kuman u eren ityom yase la ga.” Shighe u m lu ken Brooklyn la, kwase wam lu tindin mo a washika hanma kasua.

Se Er Tom Vea Mbananjighjigh a Vese Mbagenev Imôngo

Ken inyom i 1966 la, angev na yô, mo man Edith se hide hen gartamen u Quito, se hide se lu za eren tom wase u mishen la vea anmgbianev mba nomso man mba kasev mba hen ityônya. Anmgbianev mban lu civir Yehova sha jighjigh kpen kpen!

Anmgbian u kwase u civir Aôndo sha mimi ugen lu a nom u nan jighjigh ga, u ashighe kpishi gbidyen un yô. Iyange igen yô, or yila se sha ahwa ataratar pepe, nan kaa ér nom u kwase la shi gbidye un. M kar ayem m za hen ya u anmgbian u kwase la. Yange m nenge a na yô, kpiligh mo iyol saa her. Anmgbian u kwase la yav sha gambe, mura iyol shi lu a avav iyol cica cii. Nom na gbidye un sha kon u i kange canca shami zan zan kon shon tôndo ker atôôn ahar. Iyange la i ze dôghôô yô, m zua a nom na la, m kaa a na mer ngu or u vihin tu kpishi. Nom na la zamber kpishi ér i ya un anyi.

Ken mhii u inyom 1970 la, angev av er guda, nahan se hide shi se lu eren tom u zenden sôron atôônanongo. Gar u Ibarra lu ken ningir u se nengen sha mi yô. Shighe u se za hen gar ne ken inyom i 1950 la, lu iorov uhar tseegh ve lu Mbashiada her ye, lu ormishen man anmgbian u hen ityônya ugen. Nahan girim se iyol u zuan ishigh a anmgbianev mbahev mba ve seer van ken tiônnongo kpishi la.

Ken mkombo u se hii nyôron her la, Anmgbian Rodrigo Vaca tile sha tsembe, lu nan kwaghôron ugen u wan mbaungwan ker. Una pine mpin yô, mbaungwan ve kaa sha ikyenge ikyenge ér “Yo, yo!” (inja na yô ér, “Uwegh ku sha heen, uwegh ku sha heen!”) a u ve kenden ave sha shio. M gema m kenger Edith, un kpa kenger mo, taver se kpishi er hii ve kwagh lu nahan yô. M pine iyol yam mer, ‘Kanyi i lu zan hemen heene?’ Se mase va kaven ser Anmgbian Vaca pir ashe, kpa anmgbianev mba ken tiônnongo ka vea lam yô, a fa akenge a ve. Ngu orkuran iyôngo u a fe iyôngo na tsembelee yô! Kwagh ne umbur se mkaanem ma Yesu ôr ken Yohane 10:3, 4, 14 sha kwagh u ‘Orkuranilev u Dedoo’ ka nan fa iyôngo i nan, iyôngo i nan kpa i fa nan tsembelee la. Nyian ne, gar u Ibarra ngu a atôônanongo ataratar a a nyer mbamkombo ken za u Ishpania yô, man tiônnongo môm u a nyer mkombo ken zwa Quichua kua tiônnongo môm u a nyer mkombo ken mliam i sha ave yô. Anmgbian Vaca ngu eren tom u ortamen man u ikpur pania la her sha mimi.a

Se Wuese Yehova Kpishi sha Erdoo Na

Shi ken inyom i 1974 la kpa se zua a kwagh u doon ugen hen Yehova, shighe u i lôhô se ér se hide se yem shin Betel, ape shi i nam tom u ken afishi, shi shighe kar yô, i tsuam m lu môm ken Kômatii u Nengen sha Branci la. Sha hiihii la, Edith lu eren tom shin kicin, kpa shighe kar yô, a gema eren tom ken afishi, ape a lu eren tom u nengen sha uwashika zan zan hegen ne.

Ken anyom a karen ne, se zua a iember sha u ngohol mbamishen uderi uderi mba i tsaase ve ken Makeranta u Gileadi, mba ka ve wase atôônanongo a ve eren tom her la u lun a ishimataver shi vian ken jijingi la. Shi se zua a ishimataver hen anmgbianev mba nomso man mba kasev udubu imôngo mba ve mough ken ityar i hemban er 30 nahan ve lu va eren tom ken tar ne la. Ieren ve i tangen iyol ga ne i doo se kpishi je! Mbagenev tee uya man ikpenga ve sha u vea va heen, ape kwagh a gbe sha mbapasenkwagh kpishi ne, vea va er tom yô. Ve yam akaa a hendan sha u pasen kwagh sha ajiir a a gbe ica a ugeri la, shi ve bugh atôônanongo a he shi ve wase u maan Ayou a Tartor kpaa. Anmgbianev mba kasev kpishi mba ve lu a er noov ga yô, mough ken ityar i ken won va heen sha u va eren pania. Anmgbianev mba kasev mban ka mbatomov mba ve lu a gbashima shi ve eren tom tsembelee yô.

Sha kpôô yô, m zua a akaa a doon kpishi ken anyom a m er Aôndo tom ne. Kwagh u vesen ken akaa a doon shon yô, ka ikyaryan yam a Yehova. Shi doom kpishi er Yehova a nem “orwasen” mo nahan. (Gen. 2:18) Ka mea gbidye kwar sha anyom 69 a mo man kwase wam se er ivese la yô, ka m hen sha kwagh u Anzaakaa 18:22 a er la, ér: “Or u nan er kwase yô, ka kwagh u doon je nan zough a mi ye.” Doom kpishi er Edith man mo se lu imôngo nahan. A wasem sha igbenda kpishi. Shi yange lu wankwase u soon ngô na kpishi kpaa. Hii shighe u se za nyôr ken tar u Ecuador la je, kwase wam tindin washika hen ngô na hanma kasua zan zan kighir ken inyom 1990, shighe u ngô na saa ku sha anyom 97 la.

M ngu anyom 90, Edith di ngu anyom 89. Msaanyol u se zough a mi sha u wasen iorov 70 u va fan Yehova la, gba se kwagh kpen kpen. Saan se iyol sha mimi er yange se nger mbaapelekeshen mba pinen ian i zan Makeranta u Gileadi anyom 60 ken ijime yô. Kwagh u yange se tsua u eren la na yô se zua a akaa a doon kpishi ken uma.

[Ngeren u shin kpe]

[Foto u sha peeji 29]

Se vea mbamishen mbagenev mba se nyôr kelase u Makeranta u Gileadi ken inyom 1958, hen agirigi u anumbegh u Yankee, ken gar u New York yô

[Foto u sha peeji 31]

Shighe u se lu eren tom u sôron atôônanongo ve se za tsombor u Mbashiada ugen inya ken inyom i 1959 la

[Foto u sha peeji 32]

Hen afishi a branci a ken tar u Ecuador, ken inyom i 2002 la