Seedi se se Mosola sa Mmala wa Gouta sa Kwa Mediterranean

KA MOKWADI WA TSOGANG! KWA SPAIN

“Ke ne ka fetoga go tswa mo mmaleng o motala go ya go o montsho, mme ka silwa ka kelotlhoko, mme kwa bofelong ba ne ba mphetola go nna mmala wa gouta o montle.” —Thamalakane e e tlwaelegileng ya Se-Spain.

FA MOTLHWARE o butswa o le mo setlhareng, o fetoga go tswa go mmala o motala go ya go mmala o bontsho jo bo phatsimang. Mme kafa gare ga bontsho joo go na le “gouta” e e letetseng go ntshiwa. Fa motlhware o o buduleng o thugwa, go tswa seedi sa mmala wa gouta, se se sa bolong go dirisiwa mo dijong tsa batho ba kwa Mediterranean ka diketekete tsa dingwaga. Seedi seno sa mmala wa gouta—leokwane la motlhware—ke selo se se rategang thata se se tswang mo ditlhareng tsa motlhware, tse di apesitseng dithabana go tswa kwa Portugal go ya kwa Siria.

Leokwane la ditlhare tseno tse di nonofileng le utlwala monate thata gape le siametse boitekanelo jwa mmele. Batho ba kwa Mediterranean ba ne ba akanya gore ka metlha fa go buiwa ka “leokwane” go buiwa ka “leokwane la motlhware.” Tota e bile, lefoko la Se-Spain le le dirisediwang “leokwane” aceite, le tswa mo lefokong la Se-Arabia la azzáyt, le fa le tsewa jaaka le ntse le kayang “matute a motlhware.” Mme leokwane la motlhware ke sone seo—ke matute a a sa tswakanngwang le sepe a maungo a a thugilweng a motlhware. E re ka maungo a motlhware a na le leokwane le le ntsi, ga go tlhokege gore le tswakanngwe le sepe kgotsa go dirisiwe dikhemikale dipe, boleng jwa lone jwa tlholego, tatso le monko wa lone di kgona go bolokiwa.

Seedi sa Gouta Se se Sa Gaisiweng ke Leokwane Lepe

Mokwalahisitori Erla Zwingle o tlhalosa gore leokwane la motlhware ga le bolo go “nna le anaanelwa go ralala dingwaga le ntse le dirisiwa mo dijong, e le setukisi, e le molemo o o tshasang, le mo bodumeding.” O oketsa jaana: “Gompieno, seedi sa mmala wa gouta sa motlhware ga se gaisiwe ke leokwane lepe.” Ka dingwaga di le diketekete, tsela e e motlhofo ya go ntsha leokwane la motlhware ga e ise e fetoge. Sa ntlha, barobi ba itaya dikala tsa ditlhare ka dithobane gore motlhware o tle o wele fa fatshe, ba bo ba o olela. Jaanong, maungo ano a motlhware go akaretsa le dithapo tsa one di tla bo di silwa ka tshilo. Morago ga moo, masaledi a leungo a ntshiwa. Kwa bofelong, leokwane le aroganngwa le metsi mo tankeng, mme le tla bo le siametse go ka dirisiwa.a

Le fa go ntse jalo, leokwane la motlhware lone le batla le le mefutafuta fela jaaka waene. Go ralala lefatshe, go jadilwe ditlhare tsa motlhware di le bilione.b Baitse ba dijalo ba bone mefuta e e farologaneng e e fetang 680 ya metlhware. Kwantle ga go farologana ga yone, mabaka mangwe a a jaaka mofuta wa mmu, maemo a bosa, le nako ya thobo (e e simologang ka November go ya go February), le tsela e leokwane le ntshiwang ka yone e tlhotlheletsa tsela e leokwane le utlwalang ka yone, mmala le monko wa lone. Ditlhopha tsa porofeshenale tse di ikemetseng tsa batho ba ba utlwang meutlwalo ya dijo ba tlhalosa leokwane lengwe le lengwe le farologane ka tatso e e botshe, e e bogale, kgotsa e e monate. Batho bano ba tlhomamisa gore boleng jwa leokwane leno ga bo fetoge kwa bofelong.

Tlelaemete ya kwa Mediterranean e siametse go jalwa ga ditlhare tseno tsa motlhware, ka jalo diperesente di le 95 tsa leokwane la motlhware mo lefatsheng di tswa mo mafelong a a dikologileng Lewatle la Mediterranean. Bajanala ba tla bona dikgwa tsa ditlhare tsa motlhware tse di apesitseng dithabana tsa kwa Gerika, Italy, Morocco, Portugal, Spain, Siria, Tunisia, le Turkey. Ruri go nna gontsi gono ga motlhware go ka tlhalosiwa jaaka “seedi se se mosola sa mmala wa gouta sa kwa Mediterranean.”

Sengwe se se Siametseng Mmele se se Tshelwang mo Dijong Tsa Kwa Mediterranean

Ka makgolokgolo a dingwaga, mokgwa wa go apaya dijo wa kwa Mediterranean o ntse o ikaegile ka go dirisiwa ga leokwane la motlhware go natetsha moutlwalo wa dijo tse dintsi tse di tlwaelegileng. Le ka dirisediwa go gadika, go marineita kgotsa la tshelwa mo dijong. Fa moapei mogolo José García Marín a tlhalosa botlhokwa jwa leokwane lwa motlhware mo go apayeng dijo tsa Se-Spain o ne a re: “Sengwe se se sa bolong go dirisiwa ka dingwaga di le 4 000 se tshwanetse sa bo se le molemo.” O ne a oketsa ka gore, “Le boleng jwa ‘matute’ ano bo ile jwa tokafadiwa mo dingwageng tsa bosheng jaana, ka ntlha ya go dirisiwa ka kelotlhoko ga mekgwa ya go dira leokwane.”

Babatlisisi ga ba bolo go lemoga gore batho ba ba latelang tlwaelo ya go ja dijo tsa kwa Mediterranean ba nna le botsogo jo bo siameng.c Bosheng jaana, baitse ba dijo tse di nang le dikotla ba ne ba rulaganya Khonferense ya Lefatshe Lotlhe e e kaga Matswela a Boitekanelo a Virgin Olive Oil. Ba ne ba swetsa ka gore dijo tsa kwa Mediterranean, tse di akaretsang virgin olive oil, di ka dira gore motho a nne le botshelo jo bo itekanetseng le jo boleele. Dijo tse di nang le virgin olive oil di ka thusa go fokotsa bolwetse jwa pelo le kankere. Bomankge ba lemogile gore: “Mo dinageng tsotlhe tse go jewang dijo tse di tlwaelegileng tsa kwa Mediterranean . . . tse go dirisiwang virgin olive oil jaaka mafura mo go tsone, dipalo tsa batho ba ba tshwerweng ke kankere di kwa tlase go feta kwa dinageng tsa kwa Yuropa Bokone.”

Go ka tswa go na le mabaka a le mantsi a go bo go ja dijo tseno tse di itekanetseng go le mosola. Lengwe la one ke esiti e ntsi ya oleic (e e ka fitlhang go diperesente di le 80) e e fitlhelwang mo leokwaneng la motlhware, e e thusang mo tsamaong ya madi. Mo godimo ga moo, ka ntlha ya gore ga la tshelwa dikhemikale dipe e le go thibela gore di se ka tsa bola seno se raya gore leokwane leno la motlhware le nna le na le dibitamine tsa lone, mafura a a seng komota a a se nang haeterojene e ntsi, le dilo dingwe tsa tlholego tse di nnang gone mo leungong le le buduleng.

Ka ntlha ya gore leokwane leno la motlhware le na le bitamine E le di-polyphenol le kgona go lwantsha malwetse le go sireletsa letlalo. Ka jalo, le dirisiwa thata mo dintlafatsing, mo ditlolong, mo disepeng tsa moriri le tsa go tlhapa. Bagerika le Baroma ba bogologolo ba ne ba dirisa leokwane la motlhware le le nang le ditlhatsana e le gore ba phepafatse le go nolofatsa letlalo la bone. Moragonyana mo lekgolong la borataro la dingwaga, batho ba ba dirang ka diatla ba Bafora ba ne ba simolola go dira disepa ka leokwane la motlhware, ba tswakanya leokwane le molora wa dijalo tsa mo lewatleng.

Leokwane la Motlhware mo Metlheng ya go Kwalwa ga Baebele

Mo metlheng ya go kwalwa ga Baebele leokwane la motlhware le ne le dirisiwa thata jaaka dijo, dintlafatsi, ditukisi, melemo le mo dilong dingwe. Baebele e bua ka leokwane la motlhware ka makgetlho a a fetang a le 250, e bua ka lone e le leokwane ka bolone kgotsa jaaka selo se se tshelwang mo leokwaneng le le nkgang monate.

Dikwalo di bontsha seabe se se botlhokwa se leokwane la motlhware le neng le na le sone mo botshelong jwa lelapa la Moiseraele. E ne e le karolo ya botlhokwa mo dijong tsa bone, e bile fa motho a na le le lentsi e ne e le letshwao la gore o atlegile. (Joele 2:24) Banna le basadi ba ne ba le dirisa jaaka setlolo sa mmele. Pele Ruthe a ka kopana le Boase, o ne a ‘itshasa leokwane.’ (Ruthe 3:3) Morago ga go itima dijo ka malatsi a le supa, Kgosi Dafide o ne “a nanoga fa fatshe a tlhapa a ba a itshasa leokwane a apara diaparo di sele mme a tla mo ntlong ya ga Jehofa.”—2 Samuele 12:20.

Dipone tsa bogologolo di ne di tlhoka leokwane la motlhware gore di tuke. (Mathaio 25:1-12) “Leokwane le le itshekileng la motlhware o o kgobilweng” le ne le dirisediwa go bonesa motlaagana mo nageng. (Lefitiko 24:2) Ka nako ya ga Kgosi Solomone, leokwane la motlhware e ne e le selo sa botlhokwa mo kgwebisanong ya ditšhabatšhaba. (1 Dikgosi 5:10, 11) Baporofeti ba ne ba tlotsa dikgosi ka leokwane. (1 Samuele 10:1) Batho ba ba neng ba amogela baeng ka bopelotshweu ba ne ba tlotsa ditlhogo tsa bone ka leokwane. (Luke 7:44-46) Mosamaria yo o molemo wa setshwantsho sa ga Jesu o ne a tshela dintho tsa monna yo o neng a gobetse ka leokwane le beine.—Luke 10:33, 34.

E re ka leokwane le dirisiwa thata mo kalafing, Dikwalo di le tshwantshanya le kgakololo e e lapolosang le kgomotso. Morutwa wa Mokeresete e bong Jakobe o ne a kwala jaana: “A go na le motho yo o bobolang mo go lona? A a biletse banna ba bagolwane ba phuthego kwa go ene, mme a ba mo rapelele, ba mo tlotse ka leokwane ka leina la ga Jehofa. Mme thapelo ya tumelo e tla fodisa yo o bokoa, e bile Jehofa o tla mo kakatlolola.”—Jakobe 5:14, 15.

Setlhare sa motlhware se ntsha leokwane le lentsi ka nako e telele. Setlhare se le sengwe sa motlhware se ka ntshetsa mong wa sone dilitara di le tharo kgotsa di le nnè tsa leokwane ngwaga le ngwaga ka makgolokgolo a dingwaga! Ga go na pelaelo gore: Seedi seno sa mmala wa gouta se ka tokafatsa botsogo jwa rona, sa nolofatsa letlalo, le go natetsha dijo tsa rona.

[Dintlha tse di kwa tlase]

[Lebokoso mo go tsebe 19]

Se o Tshwanetseng go se Itse ka Leokwane la Motlhware

◼ Leokwane le ka go solegela molemo fa o le dirisa pele ga dikgwedi di le 18 di fela.

◼ Lesedi le dira gore leokwane le se ka la tlhola le nna le mosola, ka jalo le tshwanetse go bewa fa go leng tsiditsana, le fa go leng lefifi gone.

◼ Fa leokwane le dirisediwa go gadika go feta gangwe le latlhegelwa ke bokgoni jwa lone jwa go sireletsa mmele mo malwetseng.

◼ Baitse ba dijo tse di nang le dikotla ba akantsha gore, gore batho ba solegelwe molemo ka botlalo ke leokwane la motlhware ba tshwanetse go le dirisa botshelo jotlhe jwa bone.

◼ Mesola ya leokwane la motlhware e a oketsega fa le dirisiwa e le selo sa konokono mo dijong tsa kwa Mediterranean, tse di nang le tlhapi, merogo, dinawa le maungo.

[Ditshwantsho mo go tsebe 16, 17]

Tsela e e Tlwaelegileng ya go Bona Leokwane la Motlhware

Badiri ba itaya dikala gore ba tle ba robe sejalo seno

Maungo a motlhware a thugiwa ka tshilo

Motšhine ono o aroganya leokwane le masaledi a leungo

Leokwane la motlhware le tswa mo motšhineng

[Motswedi wa Setshwantsho]

Millstones and blender: Museo del Olivar y el Aceite de Baena

[Setshwantsho mo go tsebe 18]

Kwa godimo: Sekgwa sa ditlhare tsa maungo a motlhware sa makgolokgolo a dingwaga

[Setshwantsho mo go tsebe 18]

Kafa mojeng: Lobone lwa bogologolo lwa leokwane la motlhware

[Motswedi wa Setshwantsho]

Lamp: Museo del Olivar y el Aceite de Baena

[Setshwantsho mo go tsebe 18]

Kafa mojeng o o ka kwa: Setshwantsho sa ga Jesu sa makgarebane a a lesome a a tshwereng dipone tsa leokwane