Lefèvre d’Étaples. Ja yeʼn skʼana yibʼanal ja ixuk winik ayabʼye stojolil ja Biblia

JUN saʼan sakbʼel domingo, ja bʼa skʼeʼulabʼil ja jabʼil och 1520, ja swinkil ja Meaux, jun yal chʼin lugar mojan bʼa París, mini xbʼobʼ skʼuʼuke ja jas wane smaklajel ja bʼa iglesya: jani ja skʼumajel ja Evangelioʼik bʼa kʼumal francés, ja mero skʼumaleʼi, sok mixa tiʼuk bʼa latín.

Ja maʼ koltani sutjel ja Biblia it, jani ja Jacques Lefèvre d’Étaples (Jacobus Faber Stapulensis, bʼa latín). Ja yeʼn stsʼijbʼanyi mas tsaʼan jun lekil yamigo: «Mixa naʼa janekʼto ja Dyos wan snikjelyi ja skʼujol ja ixuk winik bʼa jujuntik lugar bʼa skisjel ja Yabʼali».

Ja bʼa tyempo jaw, ja Iglesya Católica sok ja paklanumik bʼa Biblia bʼa París wani xtimwaniye yajel makunuk ja Bibliaʼik sutubʼal ja bʼa mero skʼumale ja ixuk winiki. Yuja jaw, ¿jasa nikjiyuj ja Lefèvre bʼa sutjel ja Biblia bʼa kʼumal francés? ¿Sok jastal skʼulan bʼa skoltajel ja ixuk winik bʼa yabʼjel stojolil ja Yabʼal ja Dyosi?

Bʼajtanto oj kʼot sutuman bʼa Biblia, ja Lefèvre wa spaklay sok wa stojbʼes poko juʼunik yaʼuneje eluk ja ixuk winik sok bʼa paklanumik bʼa Biblia. Ja yeʼn yila ja bʼa tyempo ekʼeli stukbʼusneje jujuntik teksto bʼa najate bʼa wa xjomwani ma mi stojoluk ay. Bʼa stajel ja mero stojolil ja bʼa jas tsʼijbʼunubʼal bʼa najate, kʼe spaklay jaʼankʼujol lek ja mero Biblia yiʼoj ja Iglesya Católica, ja Vulgata latina.

Yuja jaʼankʼujol lek spaklay ja Yabʼal ja Dyosi, kʼotni snaʼ ja «spaklajel ja smeranil sbʼa Dyos kechanta ja skʼapjel jaw jel xyaʼa gustoʼil». Ja yujil, ja Lefèvre yaʼakan ja spaklajel juʼunik yaʼuneje eluk ja ixuk winik sok yaʼa ja sakʼanil bʼa sutjel ja Biblia.

Ja yeʼn spaklay joʼe Biblia bʼa Salmos bʼa latín sok ya eluk jun juʼun ja bʼa 1509,a ja bʼa it tey jaVulgata bʼa yeʼn stojbʼusnej. Ja stukil waj yuja tuk paklanumik ja bʼa styempo, ja yeʼn sleʼa modo bʼa yaljel ja tekstoʼik bʼa Biblia bʼa jun modo pasil sok chikan stojol. Ja modo ya makunuk bʼa sutjel ja Biblia jelni koltajiye ja tuk maestroʼik bʼa Biblia (kʼela ja rekwagro «Ja Martín Lutero koltaji yuja Lefèvre»).

Ja Lefèvre ti pojki bʼa jun pamilya católico sok skʼuʼunej lek ja kechan modo bʼa xchapjel mas ja Iglesya jani sjejelyi chikan maʼ ixuk winik ja jas wa xyala ja Biblia. Pe ¿jastal oj yabʼye stojolil yajni ja jitsan Bibliaʼik tey bʼa latín?

Yuja jel syajtay ja Yabʼal ja Dyosi, skʼana yajel eluk bʼa oj ajyukyujile jitsan ixuk winik. Bʼa oj lajxuk ja it, ja bʼa junio bʼa 1523 ya eluk ja Evangelioʼik sutu bʼa francés bʼa chabʼ volumenik yal nuxik. Ja nuxik volumenik it, bʼa kechan snalan ja stsʼakol yuj jun mero Biblia, yaʼakan ja ixuk winik mey lek stakʼine bʼa smanjel jun sBibliaʼe.

Wegoxta sjakʼawe ja ixuk winiki sok jelni sgustoʼe. Ixuk sok winike jelni skʼanuneje skʼumajel bʼa skʼumale ja yaljelik bʼa Jesús. Ja yuj, ja bʼajtanik 1,200 Bibliaʼik chʼak bʼa tʼusanta ixaw.

Ja bʼa skʼeʼulabʼil ja Evangelioʼik, ja Lefèvre xcholo yuja sutu ja Biblia bʼa francés jani «ja matik jel skoʼelale» ja bʼa iglesya «ojni bʼobʼ skʼuʼuke lek ja smeranil sbʼaja Evangelio jastalni ja matik skʼuʼuneje ja bʼa latín». Pe ¿jas yuj jelni skʼana skoltajel chikan maʼ ixuk winik bʼa oj snaʼe ja jas wa sjeʼa ja Biblia?

Ja Lefèvre wani snaʼa lek ja sjejelik sok ja pensarik bʼa ixuk winik sjomunej ja Iglesya Católica (Marcos 7:7; Colosenses 2:8). Sok skʼuʼunej lek bʼa kʼotni ja styempoʼil ja Evangelio «oj cholxuk bʼa yibʼanal ja luʼumi bʼa jachuk mixa maʼ oj loʼlajuk yuj spensarik ixuk winik».

Cha skʼujolan bʼa yajel chijkajuk ja pensarik mi stojoluk sbʼaja matik mi skʼanawe oj sutxuk ja Biblia bʼa francés. Yalani jaman lek ja spakaxil aye yajni yala: «¿Jastal oj sjeʼeyi ja ixuk winik bʼa yajel makunuk ja jas sjeʼa ja Jesukristo ta mi skʼanawe ja ixuk winik ayil-e sok a-skʼumuke ja Evangelio bʼa Dyos ja bʼa mero skʼumale?» (Romanos 10:14).

Mini chamyabʼjeluk ja paklanumik ja bʼa Sorbona, ja Universidad bʼa París, wegoxta sleʼawe modo yajel chʼajbʼajuk ja Lefèvre. Ja bʼa agosto bʼa 1523 mini skʼanawe asutxuk ma yajel komentario ja bʼa Biblia bʼa skʼumale ja ixuk winik, yujni bʼa yeʼnle wa «xjomwani sbʼaja Iglesya». Mokukxta jaʼuk ja skoltanel ja Mandaranum Francisco I bʼa Francia, ja Lefèvre ojni kʼot iljuk ajyi jun kontraʼanum sbʼaja skʼuʼajel.

Ja Lefèvre mini yaʼakan ja tsatsal kʼumalik jaw atimjuk sutjel ja Biblia. Ja bʼa 1524, tsaʼan yajni chʼak sut ja juʼunik bʼa griego (wa xcha naji sbʼaj jastal Yajkʼachil Testamento), ya eluk bʼa kʼumal francés ja juʼunik bʼa Salmos bʼa jachuk ja kreyenteʼik oj bʼobʼ yaweyi «kongana [orasyon] sok spetsanil skʼujole».

Ja paklanumik ja bʼa Sorbona mini albʼiye spaklajel jaʼankʼujol lek ja yaʼtel ja Lefèvre. Wego yaʼawe mandar bʼa achʼak stsike bʼa stiʼ sat ixuk winik ja jas sutunej bʼa juʼunik bʼa griego sok yalawe jujuntik ja bʼa jas stsʼijbʼunej «wani skoltay ja jastal kontraʼay ja skʼuʼajel bʼa Lutero». Yajni ja paklanumik sjekawe spayjel bʼa oj jak skolta sbʼaj, ja Lefèvre spensaraʼan kanel «chʼabʼan» sok spaka ajnel man Estrasburgo. Ja tiw snochoyi sutjel ja Biblia jach chʼabʼan abʼal. Anima jujuntik spensarane ja jas kʼulani yujni xiwi, pe ja yeʼn spensaraʼan masni lek ja mi oj sjakʼyi ja matik wa xyijnaye ja tsamalik smeranil bʼa Biblia (Mateo 7:6).

Tʼusan mi ekʼ jun jabʼil yajni spaka ajneli, ja Mandaranum Francisco I stʼojo ja Lefèvre jastal talnuman sbʼaja skerem Carlos, bʼa yiʼoj chane jabʼil. Soka cholal jaw, kanyuj tyempo bʼa chʼak sut ja Biblia. Ja bʼa 1530, yaʼa permiso ja Mandaranum Carlos V bʼa skʼuljel imprimir ja Biblia it bʼa Amberes (Bélgica), sok mi tiʼuk bʼa Francia.b

Ja yajni sakʼanto, ja Lefèvre ajyiyuj ja smajlajel ja Iglesya oj yakan ja skostumbre ja ixuk winiki sok oj kumxuke soka snajel chiʼubʼal ja bʼa Yabʼal ja Dyos. Skʼuʼunejni lek «spetsanil ja nochuman bʼa Jesús ayiʼoj derecho, cha tʼilani bʼa yeʼn skʼumajel sok yabʼjel stojolil ja Biblia». Ja yujil, jelni skʼujolan bʼa jachuk ja Biblia oj bʼobʼ ajyukyujile ja tuki. Anima wa skʼana ajyi ja Iglesya atojbʼuk mi kʼot yile, pe chikani lek ja Lefèvre koltani bʼa jachuk chikan maʼ ixuk winik akʼot snaʼe sbʼaj ja Yabʼal ja Dyosi.