Pasin Bilong Daunim Ol Meri

LONG Wes Afrika wanpela bisnisman i baim wanpela pikinini i gat 9-pela krismas. Long Esia ol i planim wanpela bebi long wesan taim em i stap laip yet. Long wanpela kantri long Esia, wanpela liklik pikinini i dai long hangre long wanpela haus bilong ol pikinini i no gat papamama​—⁠no gat wanpela man i laikim em na lukautim em. Ol dispela samting nogut i painim wankain lain: Olgeta i pikinini meri. Ol man i ting ol i samting nating, long wanem, ol i meri.

Dispela i no save kamap long wan wan taim tasol. Nogat. Long Afrika ol i save salim planti tausen pikinini meri na yangpela meri long 25 kina tasol bilong kamap wokmeri nating. Na ol ripot i tok olsem, long olgeta yia ol i salim o subim planti handet tausen yangpela meri long mekim wok pamuk. Dispela i save kamap planti taim long hap bilong Esia. Wanpela samting i nogut moa em olsem: Long sampela kantri taim ol i bungim namba bilong ol manmeri, ol i kisim save olsem 100 milion pikinini meri i “lus.” Pasin bilong rausim bel, na kilim i dai ol liklik pikinini, o ol man i no lukautim ol meri i as bilong dispela samting.

Inap longpela taim​—⁠inap sampela handet yia​—⁠ol man long planti kantri i gat kain tingting olsem long ol meri. Na long sampela hap ol i gat yet dispela tingting. Bilong wanem? Long wanem, long ol dispela kain kantri olsem, ol i ting ol pikinini man i gutpela moa. Gavman bilong ol dispela kantri i no save givim pensen long ol lapun, olsem na ol man i ting ol pikinini man inap kamapim lain tumbuna, na holim ol mani kago samting bilong famili, na lukautim papamama taim ol i lapun. Wanpela tok ol Esia i save mekim em olsem: “Taim yu mekim bikpela long pikinini meri, i olsem yu givim wara long plaua i stap long gaden plaua bilong narapela man.” Taim em i bikpela pinis em bai lusim haus na marit, o ol i salim em long mekim wok pamuk, olsem na em i no inap helpim lapun papamama o em inap helpim ol liklik tasol.

Ol i Sot Long Ol Samting

Long ol kantri i stap rabis, dispela kain tingting i mekim na ol pikinini meri long famili, ol i no kisim planti kaikai, na ol i no save go planti taim long haus sik samting, na ol i no skul planti yia. Ol saveman long wanpela kantri long Esia i kisim save olsem, inap 14 pesen bilong ol pikinini meri i sot long gutpela kaikai, na 5 pesen tasol bilong ol pikinini man i sot long gutpela kaikai. Wanpela ripot bilong lain United Nations Children’s Fund (UNICEF) i tok, long sampela kantri namba bilong ol pikinini man i save kam long haus sik samting i dabol long namba bilong ol pikinini meri i save kam. Na winim 40 pesen bilong ol yangpela meri long Afrika na long hap bilong saut na wes Esia, ol i no save long rit rait. Audrey Hepburn, bipo em i ambasedo bilong UNICEF, em i tok: “Long ol kantri i stap rabis ol man i no save tingim ol meri, ol i save tingim ol man tasol.”

Dispela pasin bilong tingim ol pikinini man tasol i no save pinis taim ol pikinini meri i kamap bikpela. Planti meri i stap rabis, na ol man i paitim ol, na ol i mas mekim strongpela wok long olgeta taim, long wanem, ol i meri. Presiden bilong Wol Beng i tok: ‘Ol meri i save mekim bikpela hap bilong ol wok bilong dispela graun. . . . Tasol ol i save kisim liklik pe tasol na ol i no holim planti mani kago samting. Namel long ol manmeri i stap rabis ol meri i stap rabis tru.’

Wanpela ripot bilong Yunaitet Nesen i tok, winim 70 pesen bilong ol 1.3 bilion manmeri i stap rabis em ol meri. Ripot i tok moa: “Na em i wok long go nogut moa. Insait long 20 yia samting, namba bilong ol meri i stap long ples na ol i stap rabis olgeta, i go bikpela inap 50 pesen. Bikpela namba bilong ol manmeri i stap rabis em ol meri.”

Wanpela samting i nogut moa long pasin bilong i stap rabis na em i save bagarapim tru i stap bilong ol meri, em pasin bilong paitim na bagarapim ol. Ol man i ting inap olsem wan handet milion pikinini meri​—⁠klostu olgeta i stap long Afrika​—⁠ol i katim hap skin long sem bilong ol. Pasin bilong reipim ol meri i bikpela tru tasol long sampela hap i no gat ol ripot long dispela samting, tasol sampela ripot i kamapim klia olsem, long sampela kantri wanpela bilong olgeta 6-pela meri ol man i bin reipim ol. Ol pait i save bagarapim ol man na meri wantaim, tasol bikpela namba bilong ol refyuji i mas lusim haus bilong ol, em ol meri na pikinini.

Mama na Meri Bilong Lukautim Famili

Planti taim wok bilong lukautim famili i wok bilong mama. Em i save wok planti aua, na ating em wanpela tasol i kisim mani bilong lukautim famili long ol samting bilong skin. Long sampela ples long Afrika, long olgeta 2-pela 2-pela famili meri i stap olsem het bilong famili. Long sampela kantri long hap bilong Wes, long planti famili meri i mekim wok olsem het bilong famili.

Na tu, long planti kantri i stap rabis em wok bilong ol meri long mekim ol strongpela wok, olsem kisim wara na paiawut. Pasin bilong katim na rausim bikbus na larim ol animal i pinisim gras samting i mekim na dispela wok ol meri i mekim i hatwok moa. Long sampela kantri i gat bikpela san na i no gat ren, ol meri i lusim 3-pela aua o sampela aua moa long olgeta de bilong painim paiawut, na ol i lusim 4-pela aua bilong kisim wara. Taim ol i mekim pinis ol dispela bikpela wok, ol i kirap mekim ol narapela wok ol i mas mekim long haus o long gaden.

Yumi save, ol man na meri wantaim i karim hevi long ol kantri i stap rabis liklik, na i sot long kaikai, o long olgeta de ol man i pait. Tasol ol meri i karim bikpela hevi moa. Olsem wanem? Senis bai kamap long i stap bilong ol o nogat? Yumi inap ting bai i gat wanpela taim i kamap na long olgeta hap ol man bai mekim gutpela pasin long ol meri na tingim tru ol? I gat sampela samting ol meri i ken mekim long nau na i stap bilong ol i ken kamap gutpela liklik?

[Blok/Piksa long pes 5]

Ol Meri Pamuk​—⁠Em i Asua Bilong Husat?

Long olgeta yia inap olsem wan milion pikinini​—⁠planti em ol pikinini meri​—⁠ol i bin subim ol o salim ol long mekim wok pamuk. Araya,a em i bilong Saut-Is Esia, em i tingim samting i bin painim sampela wanklas bilong em. Em i tok: “Kulvadee i kamap pamukmeri taim em i gat 13 krismas tasol. Em i wanpela naispela yangpela meri, tasol planti taim mama bilong em i spak na pilai laki, olsem na em i no gat taim long lukautim pikinini meri bilong em. Mama bilong Kulvadee i strongim em long prenim ol man na kisim mani long dispela rot, na i no longtaim na em i wok olsem wanpela pamukmeri.

“Sivun, em i narapela wanklas bilong mi, na em i kam long hap not bilong kantri. Em i gat 12-pela krismas tasol taim papamama i salim em i go long nambawan biktaun bilong mekim wok pamuk. Em i mas wok inap 2-pela yia bilong bekim pe bilong kontrak papamama bilong em i bin sainim. Samting i painim Sivun na Kulvadee i save kamap planti taim​—⁠inap 5-pela bilong olgeta 15 pikinini meri i stap long klas bilong mi ol i kamap pamukmeri.”

I gat planti milion yangpela i kain olsem Sivun na Kulvadee. Wassyla Tamzali bilong UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) i tok: “Wok pamuk em i wanpela bikpela bisnis. Pasin bilong salim wanpela yangpela meri i gat 14 krismas i save kamap planti taim, na sampela man i ting em i samting nating.” Na taim ol i salim pinis ol dispela yangpela meri bilong mekim wok pamuk, em i hatwok tru long bekim pe ol man i bin baim ol long en. Papa bilong Manju i salim em taim em i gat 12-pela krismas, na maski em i mekim wok pamuk inap 7-pela yia pinis, i gat 500 kina dinau i stap yet. Manju i tok: “I no gat wanpela samting mi inap mekim​—⁠mi kalabus pinis.”

Ating ol dispela yangpela meri i hatwok tru long abrusim sik AIDS na ol i hatwok long ranawe long ol man i bosim ol pamukmeri na subim ol long mekim wok pamuk. Wanpela lain i skelim dispela samting long Saut-Is Esia na ol i kisim save olsem, 33 pesen bilong ol pikinini i mekim wok pamuk i kisim sik AIDS. Tasol taim dispela 8 bilion kina bisnis bilong pamuk i stap strong, ol dispela yangpela meri bai karim yet hevi.

Husat i gat asua long dispela pasin nogut tru? Yumi save, ol man i save baim o salim ol yangpela meri long mekim wok pamuk i gat bikpela asua. Tasol em asua tu bilong ol dispela man nogut i save inapim laik nogut bilong ol na slip wantaim ol dispela yangpela meri. Sapos ol man bilong pamuk i no stap, pasin bilong bagarapim ol dispela yangpela meri bai i no stap.

[Futnot]

Long olgeta yia ol i subim inap wan milion yangpela meri long mekim wok pamuk

[Blok/Piksa long pes 6]

Wok Bilong Ol Meri Long Sentral Afrika

Meri i kirap long 6 klok na kukim kaikai bilong famili na em yet bai kaikai long 10 klok samting. Taim em i kisim pinis wara long wanpela wara i stap klostu, em i go long gaden bilong em​—⁠ating em i mas wokabaut i go wanpela aua.

Em i planim kaikai, rausim gras nogut, o givim wara long gaden i go inap long 4 klok apinun. Em i malolo liklik tasol bilong kisim kaikai em i bringim i kam wantaim em. San bai stap tupela aua moa, olsem na em i katim paiawut na kisim tapiok o narapela kaikai bilong gaden bilong famili, na olgeta dispela samting em i karim i kam long haus.

Planti taim em i kamap long haus taim san i laik i go daun. Nau em i mas kukim kaikai na ating em i mas lusim tupela aua samting long mekim dispela wok. Long ol Sande em i save wasim ol klos long wanpela wara i stap klostu, na taim ol i drai em bai ainim.

Man bilong em i no save tok amamas long hatwok em i mekim o harim sampela tingting bilong em. Man i amamas long katim ol diwai o kukim bus bambai meri i ken redim graun bilong planim kaikai, tasol em i no save mekim tumas ol narapela wok. Sampela taim em i kisim ol pikinini i go waswas long wara, na em i go painim abus na kisim pis. Tasol bikpela hap taim bilong de em i lusim long stori wantaim ol narapela man bilong ples.

Bihain long sampela yia, sapos man i gat mani, em bai kisim nupela yangpela meri, na man bai mekim gut long em tasol. Tasol namba wan meri bilong em i mas mekim wok olsem em i save mekim long olgeta taim, i go inap long taim skin i no gat strong moa o em i dai.

Ol meri Afrika i save mekim strongpela wok