Wok Long Lusim Rong Bilong Ol Brata
“Sapos wanpela man namel long yupela em i gat tok long narapela brata i bin mekim rong long em, orait em i mas karim dispela hevi na lusim sin bilong dispela brata.”—KOLOSI 3:13.
1. (a) Taim Pita i tok yumi ken lusim rong bilong ol brata “inap 7-pela taim,” olsem wanem em inap ting em i mekim gutpela pasin tru? (b) Wanem insait bilong tok bilong Jisas olsem yumi mas lusim rong bilong ol brata “inap 70 taims 7-pela taim”?
“BIKPELA, hamas taim brata bilong mi i ken mekim rong long mi, na mi mas lusim rong bilong en? Ating inap long 7-pela taim?” (Matyu 18:21) Ating taim Pita i tok long mekim olsem, em i ting em i mekim gutpela pasin tru. Long dispela taim bipo, wanpela tok ol tisa bilong lotu Juda i kisim long ol tumbuna i tok, sapos man i mekim wanpela rong planti taim long narapela man, orait man i mas lusim dispela rong bilong em inap 3-pela taim tasol na i no ken kalapim dispela mak.a Olsem na ating Pita i kirap nogut taim Jisas i bekim tok long em olsem: “Mi no tok long yu mas lusim rong bilong en inap 7-pela taim tasol. Nogat. Mi tok, yu mas lusim inap 70 taims 7-pela taim”! (Matyu 18:22) Dispela tok “70 taims 7-pela taim” i olsem yumi tok, “long olgeta taim.” Long tingting bilong Jisas, i no gat mak bilong hamas taim wanpela Kristen i mas lusim rong bilong narapela.
2, 3. (a) Wanem taim i olsem i hatwok long lusim rong bilong man? (b) Olsem wanem yumi inap bilip tru olsem taim yumi lusim rong bilong man, dispela i save helpim gut yumi?
2 Tasol sampela taim i hatwok long bihainim dispela tok bilong Jisas. Yumi olgeta i bin pilim hevi bilong wanpela rong em wanpela man i bin mekim long yumi, a? Ating wanpela man yu bin bilip tru long em, em i bin autim wanpela tok hait yu bin mekim long em na yu no laik bai em i kamapim long ol narapela. (Sindaun 11:13) Ating wanpela gutpela pren bilong yu i no bin tingting gut na em i mekim sampela tok i ‘bagarapim bel bilong yu olsem bainat i sutim yu.’ (Sindaun 12:18) Ating wanpela man o meri yu laikim tumas na yu bilip long em, em i bin mekim wanpela samting i bagarapim tru bel bilong yu. Taim ol kain samting olsem i kamap, ating bel bilong yumi i laik kros. Ating yumi no laik toktok moa wantaim dispela man i bin bagarapim bel bilong yumi, na sapos inap, yumi abrusim em olgeta. Yumi inap ting olsem sapos yumi lusim rong bilong em, yumi givim rot long em long abrusim strafe bilong dispela rong em i bin mekim long yumi. Tasol sapos yumi wok long bel nogut long samting em i bin mekim, dispela bai nogutim yumi yet.
3 Olsem na Jisas i skulim yumi long lusim rong bilong man “inap 70 taims 7-pela taim.” Yumi save, ol tok Jisas i skulim man long en i no inap nogutim yumi, a? Olgeta tok em i mekim, em i kisim long Jehova, em Man bilong skulim yumi long pasin bilong helpim yumi yet. (Aisaia 48:17; Jon 7:16, 17) Em nau, yumi save sapos yumi lusim rong bilong ol man, dispela bai helpim yumi yet. Nau bai yumi stori long sampela samting olsem: Bilong wanem yumi mas lusim rong bilong man? Na yumi ken mekim olsem wanem? Tasol pastaim i gutpela sapos yumi kamapim klia olsem pasin bilong lusim rong em i wanem samting, na em i no wanem samting. Tingting bilong yumi long pasin bilong lusim rong em inap pasim yumi o em inap helpim yumi long lusim rong wanpela i bin mekim long yumi.
4. Taim yumi lusim rong bilong man, dispela i no makim wanem samting? Wanpela buk i stori olsem wanem long pasin bilong lusim rong bilong man?
4 Taim yumi lusim rong wanpela man i bin mekim long yumi, dispela i no makim olsem yumi orait long pasin em i bin mekim, o yumi laik mekim olsem dispela rong em i liklik samting tasol, nogat; na i no olsem yumi larim em i mekim nogut long yumi. Taim Jehova i lusim rong bilong yumi, em i no mekim olsem dispela rong i liklik samting tasol, na em i no inap larim ol sinman bilong graun i mekim nabaut long pasin marimari bilong em. (Hibru 10:29) Buk Insight on the Scriptures i tok, pasin bilong lusim rong bilong man i olsem ‘yumi lusim rong bilong em na yumi no laik bai em i kisim strafe long en; yumi no bel nogut moa long em long dispela rong em i bin mekim long yumi, na bihain yumi no ken tok long bekim nogut long em.’ (Volyum 1, pes 861)b Baibel i kamapim as tru na yumi mas lusim rong bilong man.
Bilong Wanem Yumi Mas Lusim Rong Bilong Man?
5 Efesus 5:1 i kamapim wanpela bikpela as na yumi mas lusim rong bilong man. Em i tok: “God i save laikim yupela tru, na yupela i stap pikinini bilong em. Olsem na yupela i mas bihainim ol pasin em yet i save mekim.” Orait, olsem wanem yumi ken “bihainim ol pasin [God] yet i save mekim”? Dispela tok i hap bilong wanpela tok i stap long ves paslain long en, em i tok: “Yupela i mas mekim gutpela pasin long ol arapela Kristen na givim bel bilong yupela long ol. Yupela i mas lusim sin bilong ol, olsem God i lusim sin bilong yupela long nem bilong Krais.” (Efesus 4:32) Tru tumas, yumi mas bihainim pasin bilong God long lusim rong bilong man. Ol liklik manki i gat laik long kamap wankain olsem papa bilong ol, na yumi ol pikinini Jehova i save laikim tumas, yumi tu i mas laik long kamap wankain olsem Papa bilong yumi long heven, em i save lusim rong bilong ol man. Yumi save, Jehova i amamas tru taim em i lukim ol pikinini bilong em long graun ol i laik bihainim pasin bilong em na lusim rong bilong ol brata!—Luk 6:35, 36; skelim wantaim Matyu 5:44-48.
6. Taim Jehova i lusim rong bilong man, olsem wanem dispela i narapela kain tru long taim yumi lusim rong bilong man?
6 Tru, taim yumi lusim rong bilong man, yumi no inap mekim long pasin i stret olgeta olsem God Jehova i save mekim. Tasol dispela em i wanpela gutpela as tru na yumi mas lusim rong bilong narapela. Tingim dispela samting: Taim Jehova i lusim rong bilong man, dispela i narapela kain tru long taim yumi lusim rong bilong man. (Aisaia 55:7-9) Taim yumi lusim rong ol narapela i mekim long yumi, yumi tingting olsem, nogut bihain yumi mekim wanpela rong long ol na yumi laik bai ol i lusim dispela rong bilong yumi. Yumi olgeta i sinman tasol, olsem na narapela sinman i save lusim rong bilong narapela sinman. Tasol Jehova i no olsem. Em i save lusim rong bilong yumi, tasol yumi no gat wok long lusim rong bilong em, nogat tru. Jehova i no save mekim rong, tasol em i save mekim pasin sori tru long yumi na lusim tingting olgeta long rong bilong yumi, olsem na yumi ol sinman bilong graun i mas wok strong long lusim rong bilong ol narapela sinman, a?—Matyu 6:12.
7. Taim i gat as na yumi ken marimari long man, tasol yumi no laik lusim rong bilong em, dispela inap mekim na bai yumi yet i no stap olsem wanem long Jehova?
7 Na bikpela samting moa i olsem: Sapos i gat as na yumi mas marimari long wanpela man i bin mekim rong long yumi, tasol yumi no laik lusim rong bilong em, dispela inap mekim na bai yumi yet i no stap pren moa bilong God. Jehova i no askim yumi tasol long lusim rong bilong ol brata; em i laik bai yumi mas mekim olsem. Olsem Baibel i makim, wanpela as i save kirapim yumi long lusim rong bilong narapela, em yumi laik bai Jehova i ken lusim rong bilong yumi—o em i lusim pinis rong bilong yumi na yumi tu i mas mekim olsem long ol narapela. (Matyu 6:14; Mak 11:25; Efesus 4:32; 1 Jon 4:11) Olsem na sapos yumi no laik lusim rong bilong ol brata, maski i gat as tru bilong mekim, yu ting Jehova bai lusim rong bilong yumi? Nogat, a?—Matyu 18:21-35.
8. Taim yumi lusim rong bilong man, olsem wanem dispela i save helpim gut yumi?
8 Jehova i save skulim lain bilong em long “bihainim stretpela pasin.” (1 King 8:36) Taim em i tokim yumi long lusim rong bilong ol brata, yumi ken bilip tru olsem Jehova i laik helpim gut yumi. I gat gutpela as na Baibel i tokim yumi long daunim belhat. (Rom 12:19) Sapos yumi wok long bel nogut long man, dispela i olsem wanpela hevipela samting tru yumi mas karim. Em inap bosim olgeta tingting bilong yumi na yumi no inap tingim narapela samting, na yumi no stap bel isi, na yumi no stap amamas. Taim yumi belhat i go i go, dispela inap kamapim sik samting long skin bilong yumi, olsem bel kaskas inap mekim. (Sindaun 14:30) Na taim yumi stap olsem, ating dispela man i bin rongim yumi em i no save bel bilong yumi i stap nogut! Gutpela Man bilong wokim yumi em i save yumi mas lusim rong bilong ol man bambai yumi ken helpim ol yet na helpim yumi tu wantaim. Em nau, tok bilong Baibel long yumi mas lusim rong bilong man, em i gutpela rot tru bilong bihainim.
‘Karim Hevi na Lusim Sin Bilong Brata’
9, 10. (a) Wanem sampela samting i save kamap na long dispela taim ating yumi no gat wok long go long brata na tokim em olsem yumi lusim rong bilong em? (b) Dispela tok, ‘sapos wanpela i gat tok long brata i bin mekim rong long em, em i mas karim dispela hevi,’ dispela i makim wanem samting?
9 Sampela taim yumi save kisim liklik bagarap tasol long skin, tasol sampela taim yumi save kisim bikpela bagarap long skin, na yumi no save mekim wankain samting tasol bilong stretim dispela tupela kain bagarap. Na i wankain tu long taim bel bilong yumi i bagarap—sampela taim bel i bagarap liklik tasol, na sampela taim bel i bagarap tru. Tasol yu ting yumi mas mekim bikpela tok long olgeta liklik liklik samting ol brata i mekim long yumi? Long olgeta taim sampela bai popaia na skrapim bel bilong yumi o mekim sampela liklik pasin o tok kranki, na i no olsem yumi mas go long ol na tok yumi lusim pinis rong bilong ol. Sapos yumi gat nem olsem man bilong abrusim ol brata taim ol i mekim liklik popaia samting na bihain yumi strong long ol i mas tok sori long yumi bambai yumi ken mekim gutpela pasin gen long ol, ating bai ol i no inap i stap bel isi wantaim yumi—o ol i no laik i stap klostu long yumi!
10 I gutpela moa sapos yumi gat nem olsem man i “isi isi long olgeta man.” (Filipai 4:5) Yumi olgeta i gat sin na yumi save wok wantaim ol brata long mekim wok bilong God, olsem na yumi save, sampela taim pasin bilong ol brata bai skrapim bel bilong yumi, na ating pasin bilong yumi tu bai skrapim bel bilong ol. Kolosi 3:13 i tokim yumi: “Sapos wanpela man namel long yupela em i gat tok long narapela brata i bin mekim rong long em, orait em i mas karim dispela hevi.” Dispela tok i makim olsem yumi mas isi long ol brata na yumi no ken les long ol liklik pasin bilong ol yumi no save laikim o ol pasin bilong ol inap skrapim bel bilong yumi. Sapos yumi isi long ol na yumi bosim gut bel bilong yumi, dispela inap helpim yumi long karim hevi bilong ol liklik pasin kranki o rong ol i mekim long yumi, na yumi no bagarapim bel isi bilong kongrigesen.—1 Korin 16:14.
Taim Bel Bilong Yumi i Bagarap Tru
11 Tasol olsem wanem sapos wanpela i mekim rong long yumi na bel bilong yumi i bagarap tru? Sapos em i no bikpela rong tumas, ating bai i no hatwok tumas long bihainim tok bilong Baibel long ‘lusim sin bilong em.’ (Efesus 4:32) Sapos yumi mekim olsem, dispela bai i stret wantaim tok bilong Pita: “Yupela i mas holim strong pasin bilong laikim tru ol arapela manmeri bilong God, long wanem, pasin bilong laikim tru ol arapela, em i save karamapim planti sin.” (1 Pita 4:8) Yumi no ken lusim tingting olsem yumi tu i sinman, na dispela tingting bai helpim yumi long isi long ol brata taim ol i mekim rong long yumi. Taim yumi lusim rong bilong ol, yumi no bel nogut moa long ol—yumi lusim pinis. Olsem na bai yumi no bruk na stap olsem inap longtaim—bai yumi stap wanbel gen, na dispela bai helpim kongrigesen long i stap bel isi yet. (Rom 14:19) Bihain ating bai yumi lusim tingting olgeta long dispela rong em i bin mekim long yumi.
12 Tasol olsem wanem sapos wanpela brata i mekim bikpela rong tru long yumi na dispela i bagarapim bel bilong yumi moa yet? Olsem: Sapos yu bin tokim gutpela pren bilong yu long wanpela samting bilong yu yet na yu laik bai dispela tok i stap hait tru, tasol em i kamapim long narapela man, bai yu bel hevi stret, na bai yu sem, na yu pilim olsem em i no stap gut long yu. Yu wok strong long lusim tingting long dispela rong, tasol yu no inap. Sapos olsem, ating yu yet yu mas kirap na mekim sampela samting bilong stretim dispela hevi, olsem go na toktok wantaim dispela man i bin mekim rong long yu. Em pasin bilong gutpela tingting sapos yu kirap kwik long mekim na bai dispela hevi i no ken i go bikpela tumas. Pol i tok strong long yumi olsem: “Sapos bel bilong yupela i hat, orait yupela lukaut. Nogut yupela i mekim sin [olsem yumi larim dispela belhat i stap long bel, o belhat i kirapim yumi long mekim wanpela samting]. Nogut yupela i belhat yet i stap na san i go daun.” (Efesus 4:26) Yumi inap pilim gut tok bilong Pol taim yumi save, long ol lain Juda bilong bipo, taim san i go daun dispela i makim olsem wanpela de i pinis na nupela de i kirap. Olsem na Pol i laik tokim yumi olsem: Stretim kwik dispela hevi!—Matyu 5:23, 24.
13. Taim yumi go long wanpela brata i bin mekim rong long yumi, yumi mas i gat wanem tingting? I gat wanem sampela gutpela tok bilong helpim yumi long mekim olsem?
13 Orait taim yu go long dispela brata, yu mas i gat wanem tingting? Olsem 1 Pita 3:11 i tok, ‘Yu mas wok long kamap wanbel wantaim em.’ Olsem na yu no gat tingting long kamapim belhat bilong yu, nogat; yu laik kamap wanbel gen wantaim brata bilong yu. Long dispela as, i gutpela sapos yu no ken mekim sampela hatpela tok long em na tromoi han nabaut taim yu toktok; sapos yu mekim olsem, ating dispela bai kirapim em long mekim wankain pasin long yu. (Sindaun 15:18; 29:11) Na tu, yu mas abrusim ol kain tok olsem, “Long olgeta taim yu save . . . !” o “Yu no save . . . !” Kain tok olsem bai kirapim bel bilong em na em i laik mekim sampela tok bilong helpim em yet. Olsem na nek bilong yu na pes bilong yu i mas makim olsem yu laik stretim dispela hevi i bin bagarapim tru bel bilong yu. Kamapim klia bel bilong yu, olsem yu gat wanem tingting long dispela hevi i bin kamap. Givim rot long em na bai em inap tokim yu long as bilong samting em i bin mekim. Putim yau long tok bilong em. (Jems 1:19) Dispela bai kamapim wanem gutpela samting? Sindaun 19:11 i tok: “Man i gat gutpela tingting, em i no inap kros kwik. Nambawan pasin bilong en i olsem. Em i no save tingim rong narapela man i mekim long em.” Taim yu pilim gut tingting bilong em na as bilong samting em i bin mekim, ating bai yu no tingting nogut moa long em o bel nogut long em. Taim yu go long em na yu gat tingting long kamap wanbel gen wantaim em na yu laik holimpas dispela tingting, ating bai yu inap stretim gut dispela hevi, na em i ken tok sori, na yu ken tokim em olsem yu lusim rong bilong em.
14. Taim yumi lusim rong bilong man, olsem wanem yumi mas lusim tingting long en?
14 Orait taim yumi lusim pinis rong bilong narapela, yu ting yumi mas lusim tingting olgeta long dispela samting i bin kamap? Tingim pasin Jehova yet i bin mekim, olsem yumi lukim long stori i kamap paslain long dispela. Taim Baibel i tok Jehova i save lusim tingting long ol rong bilong yumi, dispela i no makim olsem em i no inap tingim bek ol dispela rong. (Aisaia 43:25) Dispela tok ‘lusim tingting’ i olsem taim Jehova i lusim rong bilong man, bihain em i no ken skelim yumi long dispela rong yumi bin mekim. (Esekiel 33:14-16) Na i wankain tu long yumi—taim yumi lusim rong bilong man, i no olsem yumi bai no inap tingim bek dispela samting em i bin mekim. Tasol yumi inap lusim tingting—olsem yumi no bel nogut yet long em, o yumi no kamapim gen long bihain. Orait taim yumi stretim pinis, i no gutpela sapos yumi kamapim dispela hevi long ol narapela, olsem tok baksait long em; na i no pasin bilong sori tu sapos yumi givim baksait olgeta long em, na yumi mekim pasin long em olsem kongrigesen i bin rausim em. (Sindaun 17:9) Tru, ating bikpela hap taim liklik bai lus pastaim na bai yumi inap kamap wanbel gen wantaim em; ating bai yumi no stap gutpela pren tru olsem long pastaim. Tasol yumi wok yet long laikim em tru olsem brata Kristen bilong yumi, na yumi wok strong long i stap isi wantaim em.—Skelim wantaim Luk 17:3.
Taim Yumi Ting Yumi No Inap Lusim Rong Bilong Man
15, 16. (a) Sapos wanpela man i mekim rong na em i no tanim bel, yu ting ol Kristen i mas lusim rong bilong em? (b) Olsem wanem yumi inap bihainim tok bilong Baibel i stap long Song 37:8?
15 Tasol olsem wanem sapos wanpela i mekim kain rong long yumi i bagarapim nogut tru bel bilong yumi, tasol em i no tokaut olsem em i bin mekim rong, na em i no tanim bel, na em i no tok sori long yumi? (Sindaun 28:13) Baibel i kamapim klia olsem Jehova i no save lusim rong bilong ol man em bel bilong ol i strong pinis long mekim rong na ol i no bin tanim bel. (Hibru 6:4-6; 10:26, 27) Orait olsem wanem long yumi? Buk Insight on the Scriptures i tok: “I no gat lo long ol Kristen i mas lusim rong bilong ol man em ol i save mekim rong long ol narapela man na long laik bilong ol yet ol i mekim, na ol i no tanim bel. Ol kain man olsem ol i kamap birua bilong God.” (Volyum 1, pes 862) Sapos wanpela man i bin mekim pasin i no stret tru long wanpela Kristen, o em i mekim wanpela pasin nogut tru long em, orait Kristen i no ken ting em i mas lusim rong bilong dispela man sapos em i no bin tanim bel.—Song 139:21, 22.
16 Ol man i bin kisim nogut tru long han bilong wanpela man, ating bel bilong ol i bagarap tru na ol i belhat. Tasol olsem yumi tok pinis, sapos yumi belhat na bel nogut yet i stap, dispela inap nogutim tru yumi. Sapos yumi wetim em i tok sori long yumi, na yumi wet wet i go tasol em i no mekim olsem, ating bel bilong yumi bai i nogut moa yet. Sapos yumi wok long tingim tingim dispela rong em i bin mekim long yumi, dispela inap mekim na bai yumi belhat yet i stap, na dispela bai bagarapim yumi tru long ol samting bilong spirit, na long tingting na bel, na long skin. I olsem yumi larim dispela man i wok yet long mekim nogut long yumi. Olsem na Baibel i givim gutpela savetok long yumi olsem: “Yu no ken kros, na yu mas lusim pasin bilong belhat.” (Song 37:8) Olsem na sampela Kristen i bin lukim olsem bihain ol inap pasim tok long bel bilong ol olsem ol bai lusim dispela rong—olsem ol i no ken wok long tingim tingim na bel nogut i stap; i no olsem ol i ting dispela rong i no bikpela samting—tasol ol i no laik larim belhat i daunim ol. Ol i putim dispela hevi long han bilong dispela God i save mekim stretpela kot, na taim ol i mekim olsem, bel bilong ol i stap isi na pasin bilong bel nogut i no bosim i stap bilong ol.—Song 37:28.
17. Tok promis bilong Jehova long Kamapim Tok Hait 21:4 i gat wanem gutpela tok bilong mekim gut bel bilong yumi?
17 Sapos wanpela man i bagarapim nogut tru bel bilong yumi, ating bai yumi no inap rausim dispela samting olgeta long tingting bilong yumi nau long dispela taim yumi stap long en. Tasol Jehova i tok promis long kamapim nupela taim, na long dispela taim “em bai i mekim drai wara i stap long ai bilong olgeta bilong ol. Na ol manmeri bai i no i dai moa, na ol bai i no bel hevi moa na krai moa, na ol bai i no inap kisim pen gen. Ol dispela samting bilong bipo ol i pinis olgeta.” (KTH 21:4) Wanem samting yumi bai tingim bek long dispela taim bihain, em i no inap bagarapim tru bel bilong yumi olsem nau em i save mekim.—Aisaia 65:17, 18.
18 Tasol long nau yumi mas sindaun wantaim na wok wantaim olsem ol brata sista, em yumi ol manmeri i gat sin na yumi no gutpela tumas. Yumi olgeta i save popaia. Sampela taim yumi save givim hevi long narapela na bagarapim bel bilong em. Jisas i save tru bai yumi gat wok long lusim rong bilong narapela—i no ‘7-pela taim tasol. Nogat. Yumi mas lusim inap 70 taims 7-pela taim’! (Matyu 18:22) Tru, yumi no inap lusim rong bilong man olgeta olsem Jehova i save mekim. Tasol long klostu olgeta taim, sapos ol brata i mekim rong long yumi, yumi inap lusim rong bilong ol—olsem yumi inap daunim pasin bilong bel nogut long ol na yumi inap lusim tingting long en—olsem yumi no gat tok long ol long dispela samting i go inap long olgeta taim bihain. Taim yumi lusim rong bilong ol na lusim tingting long en olsem, yumi helpim kongrigesen long i stap bel isi wantaim, na tu, tingting na bel bilong yumi yet bai i stap isi. Na bikpela samting tru, bai yumi kisim dispela bel isi gutpela God bilong yumi, Jehova, em tasol inap givim long yumi.—Filipai 4:7.
[Ol Futnot]
a Buk Talmut bilong Babilon i tok, wanpela tok ol tisa bilong lotu Juda i kisim long ol tumbuna i tok olsem: “Sapos man i mekim wanpela rong, orait long namba wan na namba 2 na namba 3 taim ol i save lusim rong bilong em, tasol long namba 4 taim nogat.” (Yoma 86b) Wanpela as bilong dispela i olsem ol i no bin kisim stret tok bilong Amos 1:3; 2:6; na Jop 33:29, NW.
b Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i wokim.
Ol Askim Bilong Tingim Gen
◻ Bilong wanem yumi mas laik long lusim rong bilong ol brata?
◻ Wanem sampela samting i save kamap na long kain taim olsem yumi “mas karim dispela hevi”?
◻ Taim rong bilong wanpela i bin bagarapim tru bel bilong yumi, yumi ken mekim wanem bilong stretim na bai bel isi i ken stap?
◻ Taim yumi lusim rong bilong man, olsem wanem yumi mas lusim tingting long en?
5. Wanem bikpela as na yumi mas lusim rong bilong man, olsem Efesus 5:1 i makim?
11. Taim wanpela i mekim rong long yumi, wanem samting inap helpim yumi long lusim rong bilong em?
12. (a) Sampela taim yumi yet i mas kirap na mekim wanem bambai yumi ken lusim rong bilong wanpela man i bin bagarapim tru bel bilong yumi? (b) Olsem wanem tok bilong Efesus 4:26 i makim olsem yumi mas stretim kwik dispela hevi?
18. (a) Taim ol brata o sista i mekim rong long yumi, bilong wanem yumi mas lusim rong bilong ol? (b) Taim wanpela i mekim rong long yumi, olsem wanem yumi ken lusim rong bilong em na lusim tingting long en? (c) Dispela bai helpim yumi olsem wanem?
[Piksa long pes 16]
Taim yumi bel nogut long man i bin rongim yumi na yumi holim i stap long bel, ating dispela man i no save bel bilong yumi i stap nogut olsem
[Piksa long pes 17]
Taim yu go long brata bambai yutupela i ken kamap wanbel gen, bai yu inap stretim kwik dispela hevi